Mavzu: Xoʻjalik va atir sovun ishlab chiqarishning moddiy hisobi. Uzluksiz usulda 60 LI xoʻjalik sovuni ishlab chiqarishdagi

t_s – past titrli salomasning titri t_s=40⁰C;
t_k1 va t_k2 – sintetik yogʻ titri;
birinchi fraksiya uchun t_k1=28⁰C, ikkinchi fraksiya uchun t_k2=48⁰C.
a_j, a_s, a_k1 va a_k2 – komponentlarning aralashmadagi miqdori, %.80 % li atir sovuni
Sarflangan yogʻ kislotalarining ogʻirligiga nisbatan sovunning chiqishi
(III–2) tenglamaga asosan

80 % li tayyor mahsulotda
sovun boʻladi
Bu sovundagi namlik miqdori

bu yerda, щ – sovun tarkibida qoldiq ishqor miqdori, щ=0,3 %;
s – sovun tarkibida qoldiq tuzlar miqdori; s=0,4.
Soda mahsulotlarining nazariy sarfi (100% li kaustik sodaga hisoblanganda) 80% li sovun ishlab chiqarish uchun (III–10) tenglamaga asosan quyidagicha boʻladi
kg/t
Karbonatli sovunlanishga yogʻ kislotalarining 75 % va sovun tarkibidagi kalsiylangan sodaning qoldiq miqdori 0,25% yoki 2,5 kg/t deb qabul qilinsa, sovunlanish uchun kalsiylangan sodaning sarfi (III–14) tenglamaga asosan quyidagicha boʻladi
kg/t
Konsentrasiyasi 320 kg/m³ boʻlgan eritmaning miqdori boʻladi,
kg/t
bu yerda 1274 – berilgan konsentrasiyali kalsiylangan sodaning zichligi, kg/m³;
0,97 – kalsiylangan soda tarkibidagi Na₂SO₃ miqdori
Sovun pishirish uchun mahsulot koʻrinishdagi kaustik sodaning sarfi sovun asosidagi qoldiq oʻyuvchi ishqor miqdori 0,05%=0,5 kg/t boʻlganida (III–15) tenglamaga asosan
kg/t ni tashkil qiladi
Konsentrasiyasi 420 kg/m³ boʻlgan kaustik soda eritmasi miqdori quyidagicha boʻladi
kg/t
bu yerda 1345 – berilgan konsentrasiyali kaustik soda eritmasining
zichligi, kg/m³;
0,92 – kaustik soda tarkibidagi NaOH miqdori
80% li sovun ishlab chiqarishda kaustik sodaga nisbatan hisoblangan soda mahsulotlarining solishtirma sarfi (III–16) tenglamaga asosan
kg/t ni tashkil qiladi
80% li atir sovunini pishirishda karbonat angidrid gazining nazariy chiqishi (III–17) tenglamaga asosan
kg/t
Sovunning olinish, tozalanishi va kompresslash uchun yoʻqotishlari 15% ni tashkil etsa, karbonat angidrid gazining chiqishi
kg/t boʻladi
72 % li xoʻjalik sovunini qayta ishlash uchun sovun osti yelimlarini maʻlum bir qismini chiqarib tashlanganini hisobga olmagan holda bevosita pishirish usulida hosil boʻladigan sovun asosining miqdori
kg/t ni tashkil qiladi
bu yerda 0,01–yogʻli aralashma tarkibidagi namlik miqdori; 1% deb olinadi
d₁–uskunadan karbanat angidrid gazi bilan birga bugʻlanib ketayotgan namlik miqdori, hosil boʻlayotgan karbanat angidrid gazning miqdoriga nisbatan d₁=100% deb, yoki d₁=50,9 kg/t deb olinadi
Pishirishning bevosita usulida sovun asosidagi yogʻ kislotalarining konsentrasiyasi

Keyingi hisoblar uchun J₀₁=61% deb qabul qilinadi
Yogʻ kislotalarining maʻlum bir miqdori sovun osti elimlari bilan chiqib ketishini hisobga olgan holda 1 t 80% atir sovunini olish uchun bevosita usul bilan pishirilgan konsentrasiyasi J₀₁= 61% boʻlgan sovun asosining miqdori quyidagicha boʻladi
kg/t
Sentrafugalashdan avval sovun asosiga uni ogʻirligiga nisbatan 15% elektrolit eritmasi qoʻshiladi
kg/t
Sentrifugalashga yuborilayotgan va elektrolit bilan aralashtirilgan sovun miqdori quyidagicha aniqlanadi
kg/t
Sovun bilan elektrolit eritmasi tarkibidagi yogʻ kislotalarining konsentrasiyasi
ga teng
Sentrafugalash davomida yadro va yelim fazalari chiqishining hisobi uchun quyidagi qiymatlar qabul qilinadi:
Birlamchi sentrafugalashda yadro fazaga oʻtib ketadigan sovun
eirtmasining miqdori………...........................................m_ya=0,6
Birlamchi sentrafugalashda yadro fazaga oʻtib ketadigan
sovun osti elimining miqdori........................................m_kl=0,4
yadro fazada yogʻ kislotalarining konsentrasiyasi ............J₀=0,62
Qaytadan sentrifugalashga yuborilayotgan sovun osti
yelimining miqdori............................................................. K_s=0,65
72% li xoʻjalik sovunini qabul qilish uchun
yuborilayotgan sovun osti yelimining miqdori....................K_l=0,35
Sentrifugalash jarayonida sovunning yadro va yelim fazalariga taqsimlanishni quyidagi hisoblardan aniqlanadi:
Yadro fazasining miqdori;

Yelim fazasining miqdori

72% li xoʻjalik sovuni qayta ishlash uchun yuborilayotgan elim fazaning miqdori:

Qaytadan sentrifugalashga qaytarilayotgan elim fazaning miqdori:

Maʻlum matematik usullardan foydalanib, hosil boʻlgan geometrik qatorlar quyidagi tenglamalarga aylantirish mumkin:
kg kg
kg
kg
Yadro fazadagi yogʻ kislotalarining konsentrasiyasi J_o=62% boʻlsa, yadroga oʻtayotgan yogʻ kislotalarining miqdori quyidagiga teng boʻladi
kg
Yadro fazadagi yogʻ kislotalarining haqiqiy miqdori 62,2 % boʻlishi kerak, shunda yadro fazaga yogʻ kislotalari hisobiga mos ravishda kg oʻtadi
72 % li xoʻjalik sovuni qayta ishlash uchun berilayotgan sovun osti elimi tarkibidagi yogʻ kislotalarining konsentrasiyasi
%
74% li atir sovuni.
74% li atir sovunining xom ashyo va ishqor sarfi hisobi, shuningdek tayyor mahsulot va yarim mahsulot chiqishlarining sarflari hisobi 80% li atir sovunli hisobi kabi bajariladi. Bu hisoblar 5.2.4–jadvalda keltirilgan.

5.2.4–jadval

Koʻrsatkichlar	Koʻrsatkichning hisoblangan qiymati
1	2
Oʻrtacha molekulyar ogʻirligi Msr=260 boʻlgan yogʻ kislotalarining ogʻirligiga nisbatan suvsiz sovunning %lardagi chiqishi [(III–2) tenglamaga asosan]
Tarkibida 74% yogʻ kislotalari boʻlgan tayyor mahsulotdagi sovunning miqdori, % larda
0,3% erkin ishqor va 0,4% tuz miqdorlarini ayirib tashlangandagi sovundagi namlik miqdori, %	d74=100-(80,3+0,3+0,4)=19
(III–10) tenglamaga asosan soda mahsulotlarning nazariy sarfi, kg
(III–14) tenglamaga asosan kalsiylangan sodaning sarfi (karbonatli sovunlanish 75% boʻlganda), kg
Konsentrasiyasi 320 kg/m^2 li eritma miqdori, kg
(III–15) tenglamaga asosan tovar holidagi kaustik sodaning sarfi, kg
Konsentrasiyasi 420 kg/m^3 boʻlgan kaustik sodaning sarfi, kg
(III–16) tenglamaga asosan 74% li sovun pishirilayotgandagi kaustik sodaga nisbatan hisoblangan soda mahsulotlarining solishtirma sarfi, kg
Is gazining chiqishi: a) nazariy, kg b) 1% yoʻqotishlarni chegrib hisoblaganda kg
Sovun pishirishning bevosita usulidagi sovun asosining miqdori (72% li sovunni qabul qilish sovun osti elimining berilishini hisobga olmaganda, kg)	O1=744 (1+0,01)+468+94-(47+47)=1220 Sovun pishirish uchun berilayotgan yogʻ kislotalarda 1 % gacha namlik boʻladi, deb qabul qilingan. Karbonat angidrid gazi bilan birga bugʻlanib ketayotgan namlik miqdori, karbonat angidrid gaziga nisbatan 100 %
Bevosita usulda pishirilayotgan sovun asosidagi yogʻ kislotalarning konsentrasiyasi, %
Eritmaning maʻlum bir miqdori sovun osti elimlari bilan chiqib ketishini hisobga olgan holda 1t 74% li sovunni olish uchun usul bilan pishirilgan konsentrasiyasi Jo=61,0% boʻlgan sovun asosining miqdori, kg
Sovun asosiga, uning massasiga koʻra 15% qoʻshilayotgan elektrolit eritmasi miqdori, kg
Sovun
Sovun bilan elektrolit eritmasi tarkibidagi yogʻ kislotalar konsentrasiyasi, %
80% li atir sovunni sentrafugalash sharoitlarini qabul qilib, quyidagilar aniqlanadi:
(III–48) tenglamaga asosan 72% li xoʻjalik sovunini qabul qilish uchun yuborilayotgan sovun osti elimining miqdori, kg
(III–46) tenglamaga asosan yadro fazaga oʻtayotgan eritmaning miqdori, kg
Konsentrasiyasi Jo=62% boʻlgan va yadro fazaga oʻtayotgan yogʻ kislotalarining miqdori, kg	Yadro fazadagi yogʻ kislotalarining haqiqiy konsentrasiyasi 62,2 % boʻlishi kerak.
1 t 74% atir sovunini ishlab chiqarish uchun konsentrasiyasi Jo=62,2% boʻlgan yadro fazaning miqdori, kg
(III–49) tenglamaga asosan qayta sentrifugalash uchun yuborilayotgan elim fazaning miqdori, kg