Mavzu: Xoʻjalik va atir sovun ishlab chiqarishning moddiy hisobi. Uzluksiz usulda 60 LI xoʻjalik sovuni ishlab chiqarishdagi

72 % li xoʻjalik sovuni ishlab chiqarish moddiy hisoblar
Quvvati 100 t xoʻjalik sovuni ishlab chiqaruvchi sex misolida xom ashyo va materiallar sarfini hisoblash olib boriladi. 100 t xoʻjalik sovunining 70 tonnasi tarkibida yogʻ kislotalar miqdori 67 % boʻlgan, 30 tonnasining tarkibida yogʻ kislotalar miqdori 72 % boʻlgan sovun tashkil etadi. Sovun uchun yogʻlar aralashmasi titri quyidagi formula bilan hisoblanadi.
T_om=Σt_zas ^. a, ⁰C (III-1)
bu yerda, t_zas – yogʻli aralashmalardagi har bir komponent titri, ⁰C;
a – yogʻli aralashmalardagi komponentlar miqdori, %.
Sovundagi yogʻlar aralashmasining titri 3,3 – jadvalda keltirilgan

Xom ashyo komponentlari	Komponent titri tqotish ^0C	Sovundagi yogʻ kislotalar miqdori
		67 %		72 %
		Yogʻli aralashmalar tarkibidagi komponentlar miqdori %	Koʻrsatgich	Yogʻli aralashmalar tarkibidagi komponentlar miqdori %	Koʻrsatgich
Yogʻ kislotalari:
kungaboqar salomasi	48	30		20
paxta moyi soapstogi	30	8		-	-
distillangan paxta moyi soapstogi	30	-	-	10
Sintetik yogʻ kislotalari	28	20		25
S10-S16 – fraksiyasi	48	25		15
S17-S20-fraksiyasi	44	-	-	5
Xayvon yogʻi yogʻ kislotalari	28	-	-	-
Kanifol	-	10		-	-
Distillangan naften kislotalari	-	-		5
Aralashma titri	7	10		-	-

Sovun ishlab chiqarishda ishlatiladigan yogʻ, yogʻ oʻrinbosarlari va ishqor sarfi reaksiyaga kirishuvchi moddalarning molekulyar ogʻirligiga bogʻliq.

Har bir yogʻ kislotasidan, smolali va naften kislotalaridan sovun hosil boʻlishini quyidagi sxema orqali tasavvur qilish mumkin:
RCOOH+NaOH RCOONa+H₂O
SHuningdek, suvsiz sovunni chiqishi ogʻirlik boʻyicha
G_s=RCOOH+Na-H
Sarf boʻlgan korbon kislotalar ogʻirligiga nisbatan % hisobida suvsiz sovunning chiqishi (G_m) quyidagi formula bilan topiladi.
(III–2)
Sovun hosil boʻlishi uchun sarf boʻlgan korbon kislotalarining % miqdori quyidagi formula bilan hisoblanadi.
(III–3) bu yerda, M_j-sovun pishirish uchun sarf boʻlgan korbon kislotaning
molekulyar ogʻirligi;
M_j-korbon kislota tuzi hosil qiluvchi ishqoriy metalning molekulyar ogʻirligi;
1 – vodorodning atom ogʻirligi.
Misol: stearin kislotasining natriyli sovunini olishda suvsiz sovunning chiqishi.
ni tashkil etadi.
SHunga binoan yogʻ kislotasining sarfi

Yogʻ kislotalari aralashmasidan olingan natriyli sovunning chiqishi, yogʻ kislotalarini sarfi yogʻ kislotalarining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi asosida hisoblanadi. Masalan, paxta moyining yogʻ kislotalari aralashmalaridan olingan natriyli sovunning chiqishi (III-2) tenglamaga asosan


ga teng
Natriyli sovun olish uchun sarf boʻlgan paxta moyi yogʻ kislotalarining miqdori (III-3) tenglamaga asosan
ga teng
Neytral yogʻlarni sovunlashda bir vaqtning oʻzida 2 reaksiya: uch gliseridlarning, gliserin hosil boʻlish bilan, parchalanishi va hosil boʻlgan yogʻ kislotalarini neytrallash reaksiyalari sodir boʻladi.
S₃N₅ (RCOO)₃ + 3NaOH 3RCOONa + C₃N₅ (ON)₃
Sarf boʻlgan uchgliseridlarning miqdoriga nisbatan foiz hisobida suvsiz sovunning chiqishi quyidagi tenglamaga asosan aniqlanadi.
(III–4)Olingan suvsiz sovun olishga sarf boʻlgan neytral yogʻlar miqdori quyidagi tenglamaga asosan topiladi.
(III–5)
Bu tenglamalardagi yogʻ kislotalarining uchgliseridlar ogʻirligiga nisbatan J_n chiqishi % hisobida, (1–1) tenglamadan yoki 1 – jadvaldan topiladi. Masalan, kungaboqar salomasning natriyli sovushnini chiqishi, sarf boʻlgan yogʻ kislotalari ogʻirligiga nisbatan % hisobida;

Olingan sovunning ogʻirligiga nisbatan % hisobida, salomas sarfi

Yogʻ kislotalari va yogʻ oʻrnini bosuvchilari aralashmasidan sovun pishirilganda, ularning oʻrtacha molekulyar ogʻirligi quyidagi tenglamadan topiladi;

bundan
(III–5a)
bu yerda, N–kislotalar aralashmasidagi molekulalar turlarining soni: