to’g’risida so’z yuritishimiz mumkin. To’qnashishlarda ikkita molekula markazlari yaqinlashishining eng kichik masofasi d –
25.02.2020molekulalarning effektiv diametri deb ataladi.
U to’qnashayotgan molekulalar tezligiga, ya’ni gazning temperaturasiga bog’liq.
1 sekund ichida molekula o’rtacha arifmatik tezlik - <> ga teng yo’l bosib o’tadi va bu vaqt ichida o’rtacha to’qnashishlarga duch kelsa, u holda erkin yugurish yo’li quyidagiga teng bo’ladi
l
z
O’rtacha to’qnashishlar soni ni topish uchun molekulani d – diametrli sharcha va u «xudi qotib qolgan» molekulalar orasida harakat qiladi deb hisoblaymiz. Bu molekula markazlari d ga teng yoki kichik bo’lgan molekulalar bilan to’qnashadi, boshqacha qilib aytganda radiusi d, bo’lgan «siniq» tsilindr ichida harakat qiladi.
«siniq» tsilindr hajmidagi molekulalar soni 1 sekund ichidagi o’rtacha to’qnashishlar soniga teng bo’ladi
Molekulalarning o’rtacha to’qnashish soni va o’rtacha erkin yugurish yo’li
«siniq» tsilindr hajmidagi molekulalar soni 1 sekund ichidagi o’rtacha to’qnashishlar soniga teng bo’ladi.
z n d2
SHunday qilib o’rtacha to’qnashishlar soni z nd2 ga teng bo’ladi
Agarda hisoblashlarda boshqa molekulalarning harakatini hisobga . olsak, o’rtacha to’qnashishlar soni quyidagicha teng bo’ladi
z 2 d2 n
U holda o’rtacha erkin yugurish yo’lini shunday ifodalaymiz
1
l z 2 d2 n l 2 d2 n
O’rtacha erkin yugurish yo’li molekulalar kontsentratsiyasiga teskari proportsional ekan.
P=nkTtenglikdan foydalansak, temperatura o’zgarmas bo’lganda, quyidagi nisbatni keltirib
Broun suv ustidagi gul changchalarini mikroskop orqali kuzatganda, gul changchalari jonlanib, xudi quyosh nuridagi changlar harakatigao’xshash, tartibsiz harakat qilishini ko’rgan. Keyinchalik o’lchamlari 1 mkl ga yaqin bo’lgan barkcha zarrachalar suyuqlik yoki gazlarda yuqoridagidagi betartib harakat qilishlari kuzatilgan. Zarrachalarning bu betartib harakati – Broun harakati deb atalgan va u muhit temperaturasi oshishi va zarrachalar o’lchamlari kichrayishi bilan kuchaygan.
Broun harakati zarrachalarga muhitning molekulalari urilishi natijasida sodir bo’ladi. SHuning uchun gaz yoki suyuqlik molekulalarining issiqlik harakati tartibsiz harakat deb hisoblangan