H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi
Transformator izolyasiyasının sınaqları v istismarı
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16.2.5. Transformator izolyasiyasının sınaqları v istismarı
Transformator (avtotransformator) zavodlarında buraxılan m hsullar DÜIST-in (DÜIST 9920-76,1516-76 v s.) t l bl rin uy un olaraq bütün sınaqlardan keçirilir. Onların daxili v xarici izolyasiyası tam v k silmi impuls dal aları v s naye tezlikli d yi n g rginlikl rl sınaq edilirl r.
Impuls sınaqlarında, uzununa izolyasiyada a kar olunan z d l r daha ciddi probleml r yaradırlar. Ad t n bu z d l r kiçik d likl r kiliqnd olub, trasformator dola ının müqavim tin t sir göst rmirl r. Lakin onlar, sonradan transformatorların normal i l m sind t hlük yaradırlar. Izolyasiyaya n zar tin geni yayılmı usullarından biri, transformator neytralının c r yan osilloqramasını çıxarıb, onu eyni tipli, sa lam transformator izolyasiyasının osilloqramı il müqayis etm kdir. Sar ılar v sar aclar arası elektriki qapanmalar osilloqramların xarakterini d yi dirir. Osilloqramlar h m z d l nm faktını, h m d onların t xmini yerini göst r bilir. Bu üsul transformatorlarda olan z d yerinin tez tapılmasını asanla dırır. g r transformator neytralı v x tt çıxı larının (giriml rin) izolyasiya s viyy si eyni olarsa, daxili izolyasiyada s naye tezlikli sınaqlar k nar bir _________________Milli Kitabxana__________________ 457
sınaq m nb i il aparıla bil r. Bu zaman sınaq olunan dolaq h r iki t r fd n yerd n izol edilir. Bütün dolaq boyu eyni bir g rginlik t sir edir. g r neytralın izolyasiya s viyy si a a ı olarsa (çox zaman bel olur), onda sınaqlar 400 Hs-li induksiya edilmi g rginlikl aparılır. Bu halda transformatorun birinci dola ına yüks k tezlikli amplitudanın el qiym ti verilir ki, sınaq olunan dolaqda transformasiya n tic sind , g rginlik sınaq qiym tin çatsın. Bu zaman transformatorun neytralı ya torpaqlanır ya da ona k nar m nb d n eyni tezlikli g rginlik verilir. S naye tezlikl rind birinci dola a nominal g rginliyin iki qat qiym tind verilm m si üçün, sınaqlarda yüks k (400 Hs) tezlikl r seçilir. S naye tezliyi transformator içliyind böyük induksiya v maqnitl nm c r yanları yaratdı ından, onlarla bel sınaqları aparmaq olmaz. 400 Hs - yüks k tezlikl rd is , içlikd yaranan induksiya nominala yaxın olur. Yüks k g rginlik sınaqları il yana ı, h r bir transformator üçün izolyasiyanın tg -sı, müqavim ti v transformator dola ının tutum xarakteristikaları da ölçülür. Zavodda aparılan sınaqların n tic l ri, istismar zamanı izolyasiyanın ilkin v ziyy ti kimi q bul edilir. Transformator izolyasiyanın elektrik köhn lm sinin sas s b bi olan, qismi bo almaların intensivliyinin ölçülm si daha vacibdir. Ona gör , b zi aparıcı zavodlarda qismi bo almaların intensivliyinin yoxlama sınaqları da aparılır. 110 kV v yüks k g rginlikli, böyük güclü transformatorlar istehlakçılara ya sız gönd rilir. Bu zaman transformator gövd sin quru hava, azot v ya CO 2 qazı il doldurulur. Transformator yerin montaj edildikd n sonra, onun iç risind ki qazın yerin ya doldurulur. Transformator qo ulmamı dan vv l, 50 Hs tezlikli g rginlikl ya ın elektrik möhk mliyi yoxlanılır: - Standart elektrodlar arasında de ilm g rginlyinin qiym ti n azı 25-50 kV olmalıdır. De ilm g rginliyinin a a ı h ddi 15 kV–a q d r, yuxarı h ddi is 330 kV v daha yüks k g rginlikli transformatorlar üçündür. 60 v 15 san-li g rginlik t siri il izolyasiya müqavim ti v absorbsiya msalı K abs t yin edilir. Ölçül n absobsiya msalı 1,3 –d n az olmamalıdır. Sonra 20 0 C temperaturda C 2 , C 50 , C, C h tutumları v C 2 /C 50 (1,1-1,3 olmalıdır), C/C h (0,1- q d r olmalıdır) nisb tl ri ölçülür. tg müxt lif temperaturlarda ölçülür. tg -nın ölçül n mütl q qiym tl rind n ba qa, zavod sınaqlarında alınmı n tic l rl müqayis l ri d aparılır.tg -nın qiym tinin çox artması dolaq izolyasiyasının n ml ndiyini v ya ba qa defektlfrin olmasını göst rir. Transformator izolyasiyası mür kk b sistem t kil etdiyind n onun xarakteristikaları bütün transformator üçün deyil, ayrı-ayrı elementl ri v «zona»ları üçün yoxlanılır. Zonalar dedikd : - dolaqlar arası, dolaqla bak arası, dolaqla maqnit içlik arası izolyasiya n z rd tutulur. Zonalarda sınaqlar aparılark n bütün ba qa dolaqlar torpaqlanmalıdır. _________________Milli Kitabxana__________________ 458
35 kV v a a ı g rginlikli transformatorlar, istismar yerind yüks k g rginlikl sınaq edil bil rl r. Bu halda, sınaq g rginliyi zavod sınaqlarında götürül n g rginlikl rin 0,85-0,9 nisb ti q d r olur. «Elektrik stansiya v b k l rinin texniki istismar qaydaları» -TIQ- gör , transformatorların uzun müdd t, ehtibarlı i l m si üçün, temperatur rejimi v g rginlik s viyy si normal olmalıdır; ya ın norma keyfiyy ti uy un olmalı, soyuducu v g rginlik altında t nziml m qur uları saz v ziyy td saxlanılmalıdır. TIQ t l batlarına diqq t edildikd , onların hamısının, ilk növb d transformator izolyasiyasının saxlanmasına yön ldiyi görünür. Istismarda istilik rejiminin pozulması izolyasiyanı daha tez sıradan çıxarır. Temperatur artdıqca, dolaq izolyasiyasının, izolyasiya v mexaniki xass l ri pisl ir. Temperaturun artması il ya oksidl ir, çöküntül rin miqdarı da artır. Bu is , ya ın sirkulyasiyasını v soyutmanı ç tinl dirir. Ona gör , istismarda transformatorların temperatur rejimi v soyutma qur ularına ciddi n zar t edilir. Ya ın üst s viyy sind temperaturun qiym tl ri: -t bii soyutmalı transformatorlarda + 95 0 C, ya lı soyutmalı transformatorlarda + 80 0 C, ya
v su soyutmalı transformatorlarda + 70 0 C kimi normala dırılır. Temperatur termometrl rl ölçülür. Istismarda olan g rginlik s viyy si sas n, izolyasiyanın elektrik xass l rinin saxlanmasına uy unla dırılır. G rginliyin artımı, transformator izolyasiyası üçün t hlük li olan yüks k harmonikalı yril rin yaranmasına s b b olur. G rginlik artımları h m d , maqnit keçiricid induksiya v maqnitl nm itkil rini artırır. Bu s b bd n, maqnit içlikd polad paketl r qızır v v r q l r arasında izolyasiya z d l nir. N tic d içlikd «d mir yanqını» adlanan hadis ba verir. Ona gör , g rginliyin uzun müdd tli artımı nominalın 5% -d n artıq olmamalıdır. G rginliy , ölçü transformatorunun alçaq t r fin qo ulan voltmetrl n zar t edilir. G rginlik ölçü transformatoru bir ba a güc transformatorunun çıxı ına v ya yı ma tn birl dirilir. Istilk rejimi v g rginliy n zar tl yana ı, vaxta ırı baxı lar keçirm kl transformatorun v ziyy ti, ya ın axması, keçid izolyatorunun sa lam v t miz olması, ya ölçü-gözlük ü si, soyutma sistemi v s. yoxlanır.
_________________Milli Kitabxana__________________ 459
Enerji sisteml ri v elektrik verili l rinin traf mühit vurdu u z r rli t sirl r a a ıdakı qruplara bölünür: - elektrik sah sinin t siri, s s v gurultunun t siri, t hlük sizlik zonaları kimi t crid olunmu torpaq razisi v su hovz l rinin tutulması. Elektrik sah sinin t siri dedikd , yüks k v ultra yüks k g rginlikli elektrik verili x ttl rinin v yarımstansiya avadanlıqlarının insan orqanizmin , dig r canlı v bitkil r z r rli t sirl ri n z rd tutulur. m k mühafiz si norma v qaydalarına gör (330, 500, 750 kV) EVX-ri v yarımstansiyalarda xidm t personalı v dig rl rinin sah d buraxılan maksimal qalma müdd tl ri normala dırılmı dır. Elektrik sah g rginliyi (ESG) 20 kV/m olan razil rd , bir gün rzind , qalma müdd ti 10 d qiq ni keçm m lidir. ESG-yi 10 kV/m olan sah l rd maksimum qalma müdd ti 3 saat ola bil r. 20-25 kV/m olan halda açıq paylayıcı qurulu razisind xüsusi mühafiz kostyumları istifad edilm lidir. Bu halda elektrik sah g rginliyinin yer s thind n olan hesabat nöqt si insanın ba ı s viyy sin uy un hündürlük üçün - 1.8 m götürülür. ESG-nin 5 kV/m v a a ı qiym tl ri canlı orqanizm z r rsiz oldu undan i günü rzind orada yerl m müdd ti m hdudla dırılmayır. G rginliyi 330 kV olan x tt m ftill rinin altında, hesabat hündürlüyü üçün 10 kV/m, 500 kV EVX-d 15 kV/m, 750 kV EÖX-d is , 20 kV/m olur. S hiyy nazirliyinin tövsiy etdiyi normalara gör , ultra yüks k g rginlikli x ttl r boyu ESG-yi 1 kV/m d n çox olmayan, sanitar-muhafiz zonaları mü yy nl dirilir. Bu zonaların s rh dl ri x ttin oxuna paralel olub, k nar m ftill rd n 330 kV üçün 25 mt, 500 kV – 30 mt, 750 kV üçün is , 55 mt t yin edilmi dir. Bilavasit x ttin altında ESG maksimal qiym t malik olur. Uzaqla dıqca ESG-nin qiym ti m saf nin kvadratına müt nasib olaraq azalır. EVX-nin oxu üzr , uy un olaraq, x ttin ortasında sallanma oldu u üçün m rk zd ESG maksimal, daya a yaxın yerd is minimal olur. Daya ın ekranla dırıcı t sirl ri v h min nöqt d m ftilin asılma yüks kliyi d ESG-nin azalmasına müsb t t sir edir. Ona gör , piyada v heyvanların keçidl rini daya a yaxın olan yerl rd n açırlar. Mühafiz zonasında müv qq ti v ya daimi ya ayı binalarının, s naye mü ssis l rinin tikintisin icaz verilmir. Lazım g ldikd x ttin altına ekranla dırıcı metal tros ç kilir, yarımstansiyalarda is inl r v ekranla dırıcı mühafiz örtükl ri, xidm t personalı üçün çardaqlar tikilir. halinin mühafiz si üçün t kilatı xarakterli i l r görülür, x b rdarlıq ni anları asılır v izahat i l ri aparılır. Elektrik sah si yerd n izol edilmi , rezin t k rli, h r k tli v ya h r k tsiz obyektl rd , avtomobil v traktorlarda elektrik yükl rinin meydana çıxmasına s b b olur. Bu zaman h min yükl rin t siri il yaranan g rinlik, yerd durub obyektin gövd sin toxunan insanın gövd sind n yer axan
_________________Milli Kitabxana__________________ 460
impuls c r yanının yaranmasına s b b olur. Insan toxunduqda yaranan impuls c r yanı x ttin g rginliyi, obyektin h cmi v tutumu, toxunan adamın müqavim ti il t yin edilir. Ad t n canlı orqanizml rd n yer axan impuls c r yanları normala dırılmır. Lakin bununla bel aparılmı analizl rin n tic sind toplanmı m lumatlara, gör ki il r üçün 9 mA, qadınlar üçün 6.5 mA, u aqlar üçün is 4.5 mA c r yan t hlük li h dd sayılır. Bel c r yanlar is , ESG-yi 15 kV/m olan EÖX – altından keç n böyük avtobusların v kombaynların gövd l rind toplanmı induksiya yükl rind n yarana bil r. Ona gör sürücül r bel yüks k g rginlik x ttl rinin altında dayanma a icaz verilmir. S s-küy v gurultu t siri – bütün energetik obyektl r, o cüml d n EÖX v YS -lar s s-küy m nb l ridir. In aat v istismar t crüb l ri göst rir ki, son zamanlar YS yaxınlı ında energetik avadanlıqdan g l n s s-küyl r yaxınlıqda yerl n ya ayı m nt q l rini narahat edir v onların azaldılması m s l si ortaya çıxır. YS-da s s-küy m nb i transformatorlar, ventilyatorlar v soyutma sisteml ri, sinxron kompensatorlar, hava açarları v s-dir. S s v gurultunun azaldılması m qs di il YS –ı xususi yerd tikirl r. H min m qs dl lav
olaraq xüsusi s s bo ucu p rd tikintil ri v s. t dbirl r yerin yetirilir. Torpaq v su hövz l rinin tutulması- Energetik obyektl rin tikintisi xeyli miqdarda torpaq v su hövz l rinin z bt edilm sin v istifad siz qalmasına s b b olur. Bu halda EÖX v YS in aatı altına dü n, ba qa sah l rin tikintisin lveri li v maraqlı olan bir sıra torpaq razil ri v su hövz l ri tutulmu olur. H tta bu m s l , tez-tez vacib dövl t h miyy ti da ıyan obyektl rin tikintisind qar ıya çıxır. Elektrik verili x tl rinin elektrik sah si insanlara v dig r canlı orqanizml r bioloji, termik v elektromaqnit t sirl ri göst rir. Bunların is n t sirlisi v traf mühiti sıx bürüy ni elektromaqnit sah sidir. Elektromaqnit sah si h m d havanın kiçik molekulalı t rkibl r parçalanmasına s b b olur. Onun da ıyıcıları EÖX-dir [50]. Ona gör , yüks k v ultra yüks k g rginlikl rd EVX-da elektrik sah sinin t yin edilm si vacib m s l dir. Indii is bel bir hesabatın aparılmasına baxaq. Bu hesabatlar a a dakı ardıcıllıqlara aparılır: A) (2.4.8) formulasından ax l nmi m ftill rin ekvivalent radiusları tapılır; B) (2.4.9) formullarına gör verilmi m ftill r sistemi üçün -potensial msallarını hesablayırlar; V) hesablanmı -lara gör iki v üç m ftilli x tl rd (2.4.8 ) v (2.4.10) düsturları sasında -lar t yin edilir; Q) m ftill rin i çi tutumları sabit v d yi n c r yan x tl rin aid olan (2.4.11) v (2.4.12) t nlikl rind n t yin edilir; _________________Milli Kitabxana__________________ 461
D) verilmi sabit qütblü v ya üç fazlı g rginlikl r v m lum olan i çi tutumlara gör m ftill rin xüsusi yükl ri (2.4.13) düsturu il hesablanır; E) (2.4.14) formuluna gör ax l nmi m ftill rin s thind ki orta sah g rginlikl ri hesablanır; J) E max =k·E or -ya
sas n m ftilin s thind ki maksimal sah g rginliyi hesablanır: M s l 1. Fazaları üfiqi qaydada horizontal yerl mi , 3 yer ax l nmi 3xASO-500 m ftill ri olan, 500 kV-luq d yi n c r yanlı elektrik hava x tti verilmi dir. M ftilin diametri r=1,51sm, ax l nm addımı is a=40 sm-dir. Fazlar arası m saf d=10,5 m-dir. M ftill rin orta asılma hündürlüyü h or =13,1m-dir. M ftill rd ki maksimal sah g rginliyin hesablanması t l b olunur. Ildırımdan mühafiz torslarının t siri az oldu undan onları n z rd n atmaq olar. 1. (2.4.8) formulasından m ftill r toplusu üçün ekvivalent radius hesablanır:
4 , 13 40 * 51 , 1 3 2 3 2 0 2. (2.4.12) formulalarından is potensial msalları hesablanır: pF m n r h n ekv or / 094 , 0 4 . 13 1310 2 018
. 0 2 018 , 0 33 22 11 pF m n d D n pF m n d D n / 009 , 0 1050 2 1310
2 1050
2 018
, 0 018 , 0 / 018 , 0 1050 1310
2 1050
018 , 0 018 , 0 2 2 23 23 23 2 2 12 12 13 12 3. (2.4.17) formulalarından potensial msallarını hesablayırlar: _________________Milli Kitabxana__________________ 462
6 2 2 2 3 10 770 009
, 0 018 , 0 2 094 , 0 009 , 0 094 , 0 018 . 0 2 094
. 0
pF m pF m pF m pF / 2 10 770
094 . 0 018 . 0 009 . 0 018 . 0 ; 11 10 770 018
. 0 094 . 0 / 68 , 0 10 770
094 . 0 009 . 0 018 . 0 ; 3 . 11 10 770 009 . 0 094 . 0 6 13 12 6 2 2 33 22 6 2 23 6 2 2 11 (2.1.20) formulasına sas n i çi tutumlar hesabalnır: C 1 =11.3+(2+2)/2=13.3 pF/m ; C 2 =C 3 =11+(2+0.68)/2=12.3 pF/m 4. Maksimal i çi g rginliyin amplitudası 525 kV oldu undan faz g rginliyi üçün a a ıdakı hesabat aparılır:
428
3 2 525 Uy un olaraq m ftill rd ki xüsusi yükl r a a ıdakı kimi t yin edil c kdir: q 1 =C 1 U f =13,3 428 10 3 = 5,7 10 6 pKl/m q 2 =q 3 =C 2 U f =12,.3 428 10 3 =5,26 10 6 pKl/m 5. (2.4.8) formulasından m ftilin s thind ki orta sah g rginlikl rinin amplitud qiym tl ri hesablana bil r:
/ 2090 / 9 , 20 / 20900 51 , 1 3 10 26 , 5 018 . 0 / 2260 / 6 . 22 / 22600 51 , 1 3 10 7 . 5 018 . 0 3 018
. 0 6 3 2 6 0 1 1 Göründüyü kimi m ftilin s thind ESG çox böyük h ddl r çatır. Bu sah g rginliyi m ftild n uzaqla dıqca m saf nin qiym tin gör kvadratik olaraq azalsa da [E=Q/(4
dig r canlılar üçün t hlük li qiym tl rd olur. 17.1.2. Elektrik b k qur ularının texniki iqtisadi göst ricil ri _________________Milli Kitabxana__________________ 463
Texniki-iqtisadi hesabatların m qs di, qar ıya qoyulmu energetik m s l nin h m texniki, h m d iqtisadi c h td n optimal h llinin tapılmasıdır. Bu bir sıra variantların h llinin qar ıla dırılması yolu il ld edilir. Ona gör bütün h ll rin n tic l ri müqayis edil n bir kil g tirilm lidir. Kapital qoyulu unun müqayis kriteriyası kimi, h r bir variant üçün g tirilmi illik x rcl r q bul edilir: a n a a K E A M (17.1.1) burada M
- a variantına aid bir il g tirilmi x rcl r, A a - a variantına aid illik ayırmalar-t mir v amortizasiya x rcl ri, K
– a variantı üçün c mi kapital qoyulu u, E
–normativ msal, enerteqtik avadanlı ın 7-8 ild öz x rcini öd m sini göst r n msaldır, 0,12 q vul edilir. Hava
v kabel x ttl rinin texniki iqtisadi göst ricil ri, onların enerji da ıma qabiliyy tl ri, dövr l r sayı, m ftill rin en k siyi, qızmaya gör buraxıla bil n c r yanların qiym ti v s. kimi faktorlardan asılıdır. Yüks k g rginlik izolyasiyası üçün bunlar, izolyasianın xidm t müdd ti rzind qur unun etibarlı i l m sinin göst ricil ridir. Layih l ndirm m rh l sind , elektrik x ttl rinin hesabat yükü t yin edildikd n sonra, nominal g rginlik, dövr l r sayı, x ttl rin dayanıqlı kild paralel i l m rtl ri öd nilm kl texniki iqtisadi saslandırma v analizl r aparılır. Hava v ya kabel x ttinin seçilm sinin bir sıra texniki m s l l ri, illik x rcl r g tirilmi m sr fl rin müqayis sind n t yin edilir. M ftill rin v kabel damarlarının müqayis olunan en k sikl ri üçün gücl rin iqtisadi intervalları mü yy nl dirilir. H r bir müqayis olunan nümun üçün minimal x rcl r g tiril n m sr fl r ilkin kapital qoyulu u, illik istismar x rcl ri v ammortizasiya ayrılmaları,müxt lif s b bl rd n d y n ziyanlıq x rcl ri kimi amill rl ölçülür. Bu amill r optimal parametrl rin seçilm sind n çox asılıdır.
M lumdur ki, ayrı-ayrılıqda elektrik verili hava v kabel x ttl rinin müxt lif variantlarının seçilm sind , h r birinin öz xüsusiyy tl ri il ba lı amill r rol oynayır. M s l n, hava x ttl rinin nominal g rginlikl ri, ötürül n güc-P v m saf -L arasında optimalla ma rti kimi, bir asılılıq mövcuddur. Bu asılılıqlar a a ıdakı formulalarda ifad edilmi dir: - 250 km uzunluqda v 60 MVt-a q v r gücd , n P L U nom 16 34 , 4 - istifad edil n dusturu till t r find n verilmi dir. 60 MVt-dan böyük güc, uzunlu u 500 km- q d r olanda,
L n P U nom 15 100 - Zalesski t r find n t klif edilir. Ümumiyy tl is , 35-1150 kV arasında mövcud olan bütün nominal _________________Milli Kitabxana__________________ 464
g rginlikl r kalası üçün P n L U nom / 2500 / 500
1000 - Illarionov dusturları t tbiq edilir. Bu ifad l rd n HX-i dövr l rinin sayıdır. El c d kabel x ttl rinin h min parametrl ri arasında ba qa bir asılılq vardır. Lakin h r iki variantın ümumi xüsusiyy tl rini göst r n amill r d vardır. Bir sıra t dqiqatlar göst rmi dir ki, müxt lif konstruksiyalarda c r yanın universal iqtisadi sıxlı ını almaq mümkün deyildir. Çünki bu k miyy t, 1 km x ttin d y ri il aktiv müqavim t v elektrik enerji itkil rinin verdiyi qiym tl r f rqind n t yin edilm lidir. Do rudan da, iki S 1 v S
2 en
k sikl ri müqayis edil rs , g tirilmi x rcl r müqayis edilm li v iqtisadi c h td n s rf li olanı seçilm lidir. Elekltrik verili x ttl ri üçün kapital qoyulu u a a ıdakı kimi t yin edilir: -
2 1 , burada K 1 - x ttin
uzunlu u il t yin edil n kapital qoyulu udur, manat/km. K 1 – msalı m ftilin (damarın) en k siyind n asılı deyildir; K
– 1km x tt m ftili v ya kabel damarının en k siynid n asılı olan msaldır, manat/mm
m ftilin en k siyi, mm 2 , l-x ttin uzunlu udur, km. Istehsalda keçiricil rin qızması v taclanma itkil ri, ammortizasiya v xidm t sah l rin olan illik ayırmalar n z r alınarsa, s rf olunan toplam x rcl r: - A= A
olar. O cüml d n üç fazlı sisteml rd qızma: e q C S I A 1000
3 2
m ftilinin xüsusi müyavim ti Om/km·mm
, S- m ftilin en k siyi, mm 2 , l-x ttin uzunlu u, km, -itki müdd ti, saat/il, C
-1 kVtsaat enerji itkisinin d y ri, manatla. Öz növb sind taclanma itil ri üçün: - e tac tac C S I K A 8760
1000 3 2 ,burada K tac - taclanma itkil rinin, m ftilin qızmasına olan nisb ti kimi hesabalanan msalıdır. Ammortizasiya ayrımaları üçün: - 100
2 1
S K K A a , burada A a - elektrik verili inin illik ammortizasiya v xidm t x rcl rinin illik ayırmalarıdır. Öz x rcini çıxartmaq rti il , yuxarıdakı bütün m sr fl ri c ml m k lazımdır. Onda xidm t müdd ti rzind c mi m sr fl r : n T A K M olacaqdır. C r yanın iqtisadi sıxlı ını hesablamaq üçün M- ifad sini en k siyin gör diferensiallayıb sıfıra b rab r olan t nliyi h ll edilir v a a ıdakı iqtisadi sıxlıq alınır:
_________________Milli Kitabxana__________________ 465
8760 3 / 100 10 2 tac e n iq K C a T k I . (17.1.2) Ona gör , elektrik verili hava x tti v ya kabell r layih l ndiril rk n müqayis edil n variantlar üçün, yuxarıdakı formulalar il hesablanan g tirilmi c m m sr fl r müqayis edilm lidir. Illik x rc l r g tirilmi m sr fl r a a ıdakı formula il t yin edilir : ziy d ue tac ue n a il C t p K M P M U r p E p K M 0 2 2 2 2 cos 1000
(17.1.3) burada K d –müxt lif s b bl rd n enerjinin t l batçılara verilm y n hiss sin aid msaldır. 17.1.3. Elektrik izolyasiya konstruksiya v elementl rinin texniki- iqtisadi göst ricil ri Elektrik izolyasiyasına qoyulan t l batlar daha geni spektrl r malikdir:- onlar yüks k elektrik müqavim ti, a a ı dielektrik nüfuzlulu u v
malik olmalıdırlar. Bunlardan ba qa elektrik izolyasiyasının yax ı mexaniki möhk mlik, istilik ötürm , kimy vi dayanıqlılıq xass l ri olmalıdır. Eyni zamanda, onların t bi td çox yayılmı xammal ehtiyatı olmalı, istehsal texnologiyası asan v ekoloji t hlük sizliyi olmalıdır. Ölçü v ç kil ri az olmalıdır, montaj v t miri asan olmalıdır. Göst rilmi bir sıra göst ricil r biri-biri il ziddiy t t kil edir. M s l n, kiçik ölçüsü olan izolyasiya çox da böyük elektrik möhk mliyin malik ola bilm z. Bu c h td n xüsusi materiallar t l b olunur ki, bu da t bi td geni yayılmı xammallarda az t sadüf edilir. Izolyasiyanın h r hansı bir parametr gör iqtisadi s m r liliyini v optimal variantlarını yoxlamaq olar. Elektrik möhk mliyin gör , aparılmı a a ıdakı analizl r maraqlıdır: - Istifad olunan materialın qalınlı ı v keyfiyy tin azaldılması, onun elektrik möhk mliyinin azalmasına s b b olur. Bu variantda seçilmi YG konstruksiyası ilkin kapital qoyulu u il s rf li olsa da, onlara sonrakı illik ayrılmalar v t mir x rsl ri artırılmalıdır. ksin , yüks k keyfiyy tli v lazımi q d r izolyasiya qalınlı ı olan variantda yax ı ilkin kapital qoyulu u v müasir texnoloji emal usulları t tbiq edilm lidir. Bu da illik x rcl r g tirilmi maliy tin artmasına s b b olur.H r iki halda yaradılan YG konstruksiyasının maliyy ti artır. Ona gör , h r m nada orta d r c d s rf li olan variantın üz rind dayanmaq lazım g lir. _________________Milli Kitabxana__________________ 466
Bu kriteriyalara aid t l batlardan biri d elektrik izolyasiyasının montajı, t miri v d yi dirilm sinin asan olması v n hay t sıradan çıxmı izolyasiyanın ekoloji c h td n t hlük siz olması v ya onun asanlıqla çıxda a verilm si v m hv edilm sidir. Qoyulan bütün t l batların eyni zamanda yerin yetirilm si çox hallarda mümkün olmur. Ona gör , h mi bu t l batlardan saslarını öd y n konstruksiyanın uy un variantının tapılmasının mümkünlüyü vacibdir. Bunun üçün hesabatlar a a ıdakı qaydada aparılır: 1) yeni izolyasiya konstruksiyasının t tbiqind n alınan illik iqtisadi s m r t yin edilir; 2) keyfiyy t v texniki xarakteristikaları n z r alınmaqla yeni m mulatın sonunsu d y ri hesablanır; 3) texniki-iqtisadi göst ricil r gör yeni elektrik izolyasiya m mulatının effektivliyinin yekin analiz c dv li tutulur. Hesabatın sonuncu b ndi, f rdi yana ma il , mövcud olan konstruksiya sasında t klif edil n yeni m mulatın hazırlanmasında n uy un üsulun seçilm sidir. Yeni m mulata göst ril n sas funlsiyalarının saxlanması il v ona ç kil n x rcl rin minimal oldu u n uy un variantın tapılması funksional analız m s l sidir. Bu m s l nin h llind m mulatın sas v köm kçi funksiyaları n z r alınır. Sad yolla m qs d çatmaq üçün b z n bir neç köm kçi funksiyaları n z rd n atırlar. Mövcud izolyasiya il müqayis d , yeni layih l nditil n izolyasiya m mulatlarının müxt lif konkret seriyaları üçün minimal x rcl rin hesabatları ld edilir. Yeni konstruksiyanın t tbiqinin effektivliyi is bir çox göst ricil rd n asılı olur:-xüsusi kapital qoyulu u, yanacaq, enerji v material s rfi, mü ssis nin istehsal gücünün artırılması, m k m hsuldarlı ının d yi m si v s. buraya aiddir. m k m hsuldarlı ının artırılması daha yeni v mük mm l avadanlıqların qoyulması il t l b olunan lav x rcl r s b b olur. T s rrüfat h miyy tli istismar xarakteristikalarının yüks ldilm si m mulatın hazırlanması üçün keyfiyy tli materialın seçilm si v ona ç kil n x rcl rd n asılıdır. B z n bu m qs dl n yin daha s m r li oldu unu tapmaq üçün seçim aparmaq lazım g lir:- a a ı keyfiyy tli pis m mulatın istismarına ç kil n illik x rcl rin artırılması v ya keyfiyy tli m mulatın alınması üçün ilkin kapital qoyulu unun artırılması? Illik x rcl r v ya bir d f lik kapital qoyulu unun müqayis si üçün hesabatlarda bir il g tirilmi x rcl r usulundan istifad edilir [2]. Yeni izolyasiya konstruksiya v ya elementinin hesablanması v layih l ndirilm si zamanı onların texniki-iqtisadi s m r liliyi v illik x rcl r g tirilmi m sr fl ri d y rl ndirilir. Yeni layih l ndiril n elementi hesabat
_________________Milli Kitabxana__________________ 467
elementi kimi, onun mövcud analoqunu is baza elementi kimi q bul etdikd , iqtisadi effektivliyi a a ıdakı ifad il d y rl ndirm k olar. h n h b h n h b n h n b b h b e M E P K K E A A E P E P B B M I ) ( ) ( (17.1.4) burada M b - baza m mulatın x rci, b h B B - m k
hsuldarlı ının artım msalı, n h n b E P E P -baza v yeni hesablanmı m mulatın xidm t müdd ti msalı, (A b -A h ) - baza v yeni hesablanmı m mulat üçün illik ayırmalar, ) (
h n K K E - baza
v yeni hesablanmı m mulat üçün kapital qoyulu u, M h - yeni hesablanmı m mulat x rci. Bu kriteriyalara aid t l batlardan biri d elektrik izolyasiyasının montajı, t miir v d yi dirilm sinin asan olmasıdır. N hay t, sıradan çıxmı izolyasiyanın ekoloji c h td n t hlük siz bir kild m hv edilm si d n z r alınmalı sas m s l l rd ndir.
müxt lif tipl ri v onlara uy un olan ç kili qaydaları EQQQ-y sas n yerin yetirilm lidir. Bu zaman a a ıdakı normalara m l olunur:- 1. Elektrik stansiyaların razisind kabell r kanal, tunel v bloklarda ç kilir. Bu halda x nd kl rd yalnız 1-2 kabel uzaqda olan mexaniki sah y , yanacaq anbarına ç kil bil r. Layih y gör paylayıcı qurulu dan bir istiqam td 20-d n çox kabel ç kilm li olarsa onları kabel tunelind aparmaq lazımdır. 2.
kabel x ttl ri bir qayda olaraq yolun h r k t sah sind n k narda, piyada cı ırlarının, texniki zolaqların v ya ıllıqların altında qazılmı x nd kl rd ç kilir. Küç l rin k si m yerl rind mük mm l örtyükl ri v intensiv h r k tli olan yerl rd kabell r bloklarda v borular iç risind ç kilm lidir. Yeraltı kommunikasiyalar sıx olan küç v meydanlarda güc kabell ri kollektorlar v tunell rd ç kilm lidir. 3. Kabel
kabell r zireh üstü v ya qilaf üstü tez alı an, yanqın qorxusu olan örtük materiallarına malik olmamalıdırlar. Elektrik stansiyalarının daxilind polietilen izolyasiyalı güc v ölçü-n zar t kabell rinin ç kilm si qada andır. Çünki onlar temperaturdan tez yum alır v yanark n z h rli qazlar ayrılır. 4.
edilm lidir. 5.Vertikal v dik yerl r ç kil n kabell rin 35 kV-a q d r seçilmi tipl ri axıcı olmayan hopdurucu kütl v ya plastik izolyasiyalı olmalıdırlar. 6.
_________________Milli Kitabxana__________________ 468
traf mühitin müxt lif sah l ri (me , da , qayalıq, yol v .s) oldu u yerl rd , kabel ç kili i razinin n mür kk b yeri üçün n z r alınmı kabell
aparılmalıdır. Bu zaman, g r razinin rahat hiss si, kabelin muftasız ç kili tikinti uzunlu unda olarsa, bu hiss d kabelin tipini d yi m k olar. 7. Yeni ç kili zamanı, 1-10 kV, en k siyi 3*95 mm 2 olan kabel x ttl rind 1 km m saf d 4 mufta, 3*120 –3*240 mm 2 en k sikl rind is n çoxu 5 mufta qoyulmasına icaz verilir. 20- 35 kV g rginlik kabell rind is , 6 mufta qoyula bil r. 8. Iri s naye mü ssis l rinin meydançalarında kabell r estakadalarda (ç kil n kabell rin sayı ondan çox olduqda)ç kilir. 9.X nd kd yalnız zirehli kabell r ç kilir. Onların qilafı aqressiv mühitd n xüsusi mühafiz örtüyü il qorunur. X nd kd yeraltı ç kili üçün korroziyaya qar ı davamlı, aliminum v üstünd PVX örtüyü olan kabell rin ç kili in d icaz verilir. 10.
tövsiy edilir. 11. Su altı kabel ç kili l rd , yalnız dair vi zirehli kabell r istifad edilm lidir. Mümkün q d r su altı kabell r bir tikinti uzunlu unda v muftasız olmalıdır. Su altına ç kil n kabell r sahil qur uları vasit si il su altı x nd y daxil edilirl r. Su altında is x nd kl r qazılır, kabel ç kildikd n sonra üstün qum kis l ri düzülür v onların üstünd n iri da lar atılır. Bu m qs dl bir damarlı kabell r i l dilir. Rezin izolyasiyalı v PVX lanqlı kabell rin su altında ç kilm si qada andır. 12. Yeraltı sürü m l ri olan razil rd v havada ç kil n kabell rin polad m ftil zirehi olmalıdır. Daha yüks k g rginlikli kabell rin tikintisind xüsusi binalar, lav qur ular v avadnlıqlar lazım g lir. M s l n, 110-220 kV ya doldurulmu kabell r üçün mü yy n m saf l rd ya t zyiqini saxlayan bina daxili stansiyalar olmalıdır. Yüks k g rginlikli XLPE izolyasiyalı kabell rin ç kili ind is , ümumi uzunlu un 1/3 m saf l rind transpozisiya v torpaqlanma m nt q l ri qurulmalıdır. Ba qa sözl ixtiyari elektrik-energetika qur usunun tikintisi v ya ç kili -montajı zamanı h m ekoloji, h m d torpaq sah sinin tutulması kimi m s l l r meydana çıxır. 17.1.5. 110 kV kompozit t rkibli «RAYXEM» muftaları Son ill rd Az rbaycanda elektrik b k l ri, stansiya v yarımstansiyaların inki afı, çoxlu sayda montaj v t mir i l rinin aparılmasına ehtiyac do urur.Yüks k g rginlikl rd i l dil n alçaq v orta t zyiqli ya lı kabell rin montajı, armaturla dırılması v istismarı çox bahalı v texniki c h td n s m r siz bir sah idi. Bu m qs dl yeni texnologiyalar, material v m mulatlar t tbiq edilir. O cüml d n XLPE izolyasiyalı yüks k g rginlik (35- 220 kV) kabell ri, silikon gövd li qeyri x tti g rginlik m hdudla dırcıları _________________Milli Kitabxana__________________ 469
QXGM, dayaq v keçid izolyatorları, yeni polimer t rkibli daxili v xarici ekranlar i l dilir. Ya doldurulmu kabell rin muftalanmasının tikintisi v montajının texniki v iqtisadi ç tinlikl ri v yuxarıda göst rilmi dig r s b bl rl laq dar, onları kompozisiya t rkibli muftalarla v z edirl r. Plastmasların t rkibl ri, emal texnologiyası, onların kompozisiyaları o cüml d n, istilikd n büzü n polimer kompozitl ri böyük perspektivl r v geni imkanlar açmı dır. Yuxarıda istilikd n büzü n 6-10 kV kabel muftaları haqında m lumat verilmi dir. Son ill rd 110 kV v YG-d bu tip muftaların montaj v t mir i l rinin elmi sasları v texnoloji ardıcıllı ı verilmi dir. Bu sah d Almaniyanın «RAYXEM» firması birincil r sırasında, g rginliyi 123 -175 kV olan muftalar buraxmı dır. Onların GFR t rkibli kompozit gövd l rinin xüsusi sızma yolunun boyu 50 mm/kV –a q d r çatır. Gövd ü lifl r v silikon köyn kl r vasit si il gücl ndirilmi dir. Silikon köyn kl r ü boru üz rin bilavasit tökm texnologiyası il ç kilir. Bu texnologiya Rus v Az rizolit kompozit texnologiyasından f rqlidir [18]. Bu, h min muftaların atmosferin a ır çirkl nm d r c si v yüks k mufta daxili t zyiql r olan raitl rd i l m sin imkan verir. Trekinq qar ı davamlı kompozit gövd alınır. Onların Texniki rtl ri BEK 60071-1-1996 v IEEE -1313 1-1996 –a uy undur. Bel g rginlik sinifl ri istifad edil n, bütün dig r ölk l rd d h min «Texniki rtl r» q bul edilmi dir. Az rbaycan « imal» Elektrik stansiyasında 2003-cü ild n 110 kV elektrik ötürücü x ttl rin kabel giri l rind bu muftalardan istifad edilir. Montaj m liyyatları aparıldıqda t limatlarda göst ril n ardıcıllıqlara ciddi
m l edilm lidir. «TYCO Elektroniks» firmasının, GURO, Hellstern, SIMEL, Ukrayna t msilçil ri öz t r fl rind n bu muftaların t kmill dirilm si üçün montaj aksesuarları, xomutlar, sıxaclar, daxili ekranları, kipl dirici v doldurucu materiallarının üz rind çoxlu t dqiqat i l ri aparmı lar. 110 -220 kV YG-d ekranlar vacib rol oynayır. Bu bütün muftalarda, keçid izolyatorlarında qapaqlara v flanesl r yaxın yerl rd elektrik sah sini t nziml m k üçün t tbiq edil n sas elementl rdir. Silikon t rkibli keçirici kütl d n hazırlanır. Onlar mütl q BEK 60840 v IEEE 48 standartları il zavod sınaqlarından keçirilir [51]. XLPE izolyasiyalı kabell r konstruksiya elementl rin gör ya dodurulmu , ka ız izolyasiyalı kabell r nisb t n sad dirl r. YG MNSK v MVDT ya lı kabell ri kimi t k damarlı olurlar. XLPE konstruksiyaları ardıcıllıqla damar, damar üstü yarımkeçirici YK ekran , izolyasiya, izolyasiya üstü YK ekran, izolyasiya üstü yastıq (yum aq dol u), m ftil v ya lent killi folqa ekran, zireh v mühafiz lanqından ibar t olur. Az rbaycanda istifad olunan markaları 2XS(Fl)2Y- dir. Burada, 2X- çarpaz ba lı tikilmi polietilen, _________________Milli Kitabxana__________________ 470
S-damar v izolyasiya üstü ekranlar, (Fl) – damarın çox m ftilli olması (Flexibill-çevik), 2Y – iki qat dol u v mühafiz lanqının olması dem kdir. Bu sah d , 2009-cu ild Sumqayıt h rind Az renerji ASC-nin planla dırdı ı bel bir kabel istehsalı zavodunun tikintisi ba a çatdırılacaqdır. Bu i l rin kompleks h lli üçün, kabell rl yana ı onların montaj armaturları, birl dirici v sonluq muftaları v dig r b k elementl rinin müxt lif modifikasiyaları inki af etdirilir. 123-175 kV-luq OHVT markalı sonluq muftaları «RAYXEM» firmasının son texnologiyalarla hazırladı ı kompozit t rkibli konstruksiyalardır[1]. Onlar OHVT (123-175) CW-21-50 UA kimi markalanır. Yüks k g rginlikli, tikilmi polietilen izolyasiyalı kabell rin h min muftalara birl dirilm si elektrik b k l rinin montaj v t miri zamanı n çox rast g lin n i l rd ndir. 110 kV v yüks k g rginlikli avadanlı ın montajı v ya t miri üçün, ölk miz h mi xarici müt x ssisl r d v t olunur. Lakin bu sah d , bir çox i l r öz müt x ssis v texniki i çil rimizl h ll edil bil r. 110-220 kV sonluq v birl dirici muftaların montajı bu sıradandır. Çünki, XLPE kabell rd xüsusi hazırlıq i l ri, qur u v avadanlı a ehtiyac yoxdur. Bunlar muftaların montaj t limatlarında, ehtiyat parçalarının montaj qaydalarında izah edilir. YG avadanlı ının normal i inin sasını elektrik sah sinin ekranlarla t nziml nm si, b rab rl dirilm si v düzgün montajı t kil edir. Aparılan ara dırmalarda bunlara xüsusi diqq t verilir. Muftanın gövd sinin elektrik hesbatından onun uzunlu u, t kl rinin sayı v forması t yin edilir. Farfordan f rqli olaraq, kompozit gövd li muftalarda xüsusi s thi ESG-nin qiym ti 50 kV/mm çatır. Bunun s b bi m sam li farfora nisb t n ( f 7), kompozit materialın dielektrik nüfuzlulu unun ( m 3.2) kiçik v hidrofob xass si olmasıdır. Ona gör , xarici gövd nin uzunlu u onlarda s thi bo almaların qar ısını alır. Çarxların radial ölçül ri is , konstruktiv mülahiz l r gör , daxili izolyasiyanın qalınlı ı, forması v ekranların konstruksiyasından asılı olur. §13.1.4-d n göründüyü kimi, sonluq muftalarında izolyasiyanı gücl ndirm k üçün istifad olunan muftalar üç hiss d n ibar tdir k.13.1.7,13.1.9: -b rab rl dirici konus (ab), kabelin zavodda hazırlanan izolyasiyasından s lis olaraq muftanın gücl ndirilmi izolyasiyasına keçid t kil edir; silindrik hiss (bc) v t rs konik hiss (cd)-dir. T rs konik hiss , öz növb sind izolyasiyasının maksimal diametrind n s lis olaraq damara keçid t kil edir. B rab rl dirici konusun uzunlu u v formasını t yin etdikd muftada tangensial ESG-ni n z r almaq lazımdır § 13.1.5, k.13.1.13. Tangensial ESG-nin maksimal qiym tl ri, b rab rl dirici konusun yerl birl dirilmi ekranla toxundu u nöqt l rind olacaqdır. Ekranla dırma effekti v bo alma g rginliyinin artırılması m qs di il , farfor gövd li muftalarda sonuncu kondensator köyn yinin (l
-nin) uzunlu u _________________Milli Kitabxana__________________ 471
farfor gövd nin xarici armaturundan 15-20 % böyük (0,15 0,2L bo far ), götürülür ( k.13, b nöqt si). H min metodika OHVT muftalarına da aid edilir. «RAYXEM» OHVT kompozit muftalarında k.17.1.1-d , göst ril n formada konik silikon ekran vardır. H min ekran montaj altlı ından yuxarı istiqam td (kabelin montaj istiqam tind ) 29 sm m saf d v h min ölçüd n 2 sm a a ı s viyy y taxılır. Ona gör , bu 2 sm-lik yarımkeçirici zolaq sürtül r k aktivl dirilm lidir. Eyni prinsipl , kabelin ucu il , üst qapaq arasında 0,25 L bo q d r
m saf saxlanır - d nöqt si. Bu m saf muftanın iç risind olan taxma ucluqla - tekkerl tamamlanır. Muftaların montajının sas texnoloji prinsipl ri v m rh l l rin baxaq.
üstünd n 50 sm a a ı, yuxarı ucu daya ın üstünd n 10 sm yuxarı v ziy t g tirilir. A a ı 50 sm- montaj i ar si qoyulur. Ondan 750 mm ir li, 40 mm enind çevr boyu kabelin mühafiz örtüyü açılır. Bu zaman 40 mm m saf , i ar x tti istiqam tind arxaya t r f ölçülür. Bunun üçün kabel h min zolaqda 70 0 C- q d r qızdırılır v komplektd olan sapla sektor kilind parçalarla k silib çıxarılır. Soyulmu örtüyün altından çıxan izolyasiya üz rind olan ekran m ftill ri, kabelin ks ucuna t r f arxaya qatlanır.
vv lc , komplektd olan 14 -li yarımkeçirici lentadan 690-810 mm arasında, konus formasında yarımkeçirici ekran sarınır k.4a). Yarımkeçirici ekranın kiçik konus oturaca ı kabelin yaxın ucuna (810mm), böyük konus oturaca ı ks (690mm) t r f dü m lidir. Bundan sonra, 750 mm s viyy d n sas i ar x ttin t r f iki yerd , 50 mm enind (komplektd 16 No-li element) özü yapı an lentadan qalınla dırıcı sar ılar qoyulur k.17.1.1a. Qalınla dırıcı yastıqlar sarındı ı zaman, komplektd olan kipl diricinin iç diametri n z r alınır. Çünki növb ti m liyyatda h min yastıqlar üz rin kipl dirici örtük geyindirilir v qızdırılır. Üçüncü m rh l d torpaqlama i l ml ri görülür. Bunun üçün kipl dirici elementin a a ı hiss sind ekran m ftill ri torpaqlayıcı kimi istifad edilir. M ftill rin altına çopur metal lenta (törpü) qoyulur. M ftill r vv lc arxaya, kipl diricinin üstün qatlanır. 2-3 qat mis hörgü sarınmaqla fiks edilir. Bunun üz rin is , törpül ri sıxan vintli xamutlar ba lanır. Sonra bu torpaqlama sistemi bütövlükd tekstil lenta il kip sarınır, k.17.1.1. b. Tekstil lentanın altına mastikalı lenta sarınır. Bundan sonra hermetikl dirici boru kil 17.1.1 b)-d göst ril n 100 mm m saf y q d r kipl diricinin üz rin sürü dürülür v bi irilir. Bi irilm yuxarıdan a a ı istiqam t t r f, uclardan yapı qanlı pasta çıxana q d r davam etdirilir. 4-6–cı m rh l l rd izolyasiya üstünd ki yarımkeçirici ekran oturacaqcan 290 mm-lik m saf y q d r sıyrylıb t mizl nir k.17.1.1 b).
_________________Milli Kitabxana__________________ 472
T mizl nmi izolyasiya hiss sind n daha 310 mm ir li m saf d , kabelin damarı 90 mm ölçüd k silib açılır. Bel likl alt oturaca ın üstünd n kabelin 690 mm-lik uzunlu u qalır. Sonrakı m rh l d izolyasiya üz rin b rab rl dirici silikon ekran taxılır. Silikon ekranın içi v kabel izolyasiyasının üstü silikon ya la ya lanır. Ekran izolyasiya üz rind burulmaqla taxılır. Deyildiyi kimi, bu ekran alt t r fd n 290 mm-lik yarımkeçirici v üst t r fd n 15 mm-lik dal avari l ç kl rin altında olan 20 mm-lik bir zolaq s viyy sini örtm lidir k.17.1.1b). Bu m liyyatlardan sonra soyulmü izolyasiya, yerin taxılmı silikon ekranlar v açılmı damarlar «Uayt spirit» v ya AI-70 benzinl silinib t mizl nir. Yapı qan izl rinin qalmaması üçün, b rab rl dirici ekran üst t r fd n yapı qansız ka ız lenta il müvv q ti fiksasiya edilir. Ka ız lentanın açılmaması üçün, üstünd n 2-3 qat izolyasiya lentası sarınır. k.17.1.1. Montajın 2 v 3 –cü m rh l si a)muftanın torpaqlanmaya hazırlanması, b)muftanın torpaqlanmadan sonrakı halı v izolyasiya üstü yarımkeçirici ekranın dal avari t mizl nm si Sonra b rab rl dirici konusun altına 5 mm ara qalmaqla, a a ı istiqam td qalınla dırcıya q d r 1 qat yarımkeçirici lenta sarınır. Bu lentanın üz rind n is mis tor sarınır. Mis tor silikon ekrana toxunmamaq üçün 10 mm a a ıdan sarınır. Yarımkeçirici lenta v mis tor kipl diricinin üstünü 10-15
_________________Milli Kitabxana__________________ 473
mm örtürl r. Mis tor üz rind n yenid n, konusun tam alt bo azına q d r yapı qanlı izolenta sarınır k.17.1.2 [43, 54]. Sonra
tangensirkulla, k.17.12.-d göst ril n 3 yerd n diametrl r ölçülür v yazılır. lav olaraq D1, D2, diametrl ri üz rin 10 mm, D3 diametri üz rin is , 20 mm qalınlı ında artıq izolenta sarınır. Elektrik sah si qalınlıq üzr z ifl y r k trafa b rab r kild v daha z if qiym tl çıxır. Ekranların t mizl nm si zamanı kabelin ucuna t r f yuxarı (ir li) istiqam td b rab rl dirici dal avari l ç kl r açılır k.17.1.1 b. Dal avari l ç kl rin maksimal v minimal ölçü f rql ri ~15 mm olur.
Bütün yüks k g rginlikli birl dirici qov aq v düyünl rd oldu u kimi, muftalarda da hermetikl dirm vacib
lav olaraq bu muftalarda, yüks k axıcılı a malik silikon doldurucu t rkibli izolyasiya kütl l ri, ya lar v s. istifad edilir. Silikon ya lar mufta montaj edildikd n sonra üst hiss d olan qapaq de iyind n doldurulur. Doldurulan silikon ya ın s viyy si qapa ın altından 100 mm a a ı olmalıdır. _________________Milli Kitabxana__________________ 474
Muftanın komplektind xüsusi kipl dirici araqatılar vardır. Montaj zamanı alt v üst qapaqların xüsusi cı ırları olan çuxurlara v tekkerin bo azına iki yerd n komplektd olan h min «O» killi araqatılar qoyulur. Qoyulmazdan vv l bu araqatılar silikon mastika il ya lanmalıdırlar. 110 kV XLPE izolyasiyalı kabell rin birl dirici muftaları daha mür kk b konstruksiyaya malikdirl r. Onlarda daxili ekranların qura dırılması iki cür olur: -t sirl ri ayrılan ekranlar v h r iki t r fd n eyni kild t sir ed n ekranlar
k.17.1.3. k.17.1.3. «RAYXEM» tipli 123 kV-luq birl dirici mufta 1-Mexaniki birl dirici, 2-Keçid adapdoru, 3- Muftanın gövd si, 4- ESG b rab rl dirici konusu, 5 -Yüks k g rginlik elektrodu, 6- Fiksator h lq si, 7- Metallik ekranla dırıcı sıxac, 8- ekranların lehimsiz birl dirilim si, 9- keçirici boru, 10 -Mis hörgülü m ftil, 11- Izolyasiya borusu, 12- N mliyi untlayan xarici muhafiz örtüyü _________________Milli Kitabxana__________________ 478
ST FAD OLUNAN TEXN K D B YYATLAR 1986 .
2. « » . . 1985 .
3. . .
« » , 2003 4. . « » . . . .
. 1963 . 5. . . «
Z- » . 1978 . 6. . . , . .
« » . 1977 . 7. .
. , . . , . . « » .1987 . 8. . . « » 1968 . 9. . . , . . «
» . , 1977 . 10. . . , . . « » . . 1984 . 11.
. . , . . « » . 1972 . 12. . . , . . « » . - . . 1966 . 13. . . « » (
) . . 1958 1. « » . . . . . _________________Milli Kitabxana__________________ 479
14. ., « » . . . 1960. 15.
. . , . . , . . , « » . . . . , 1985
16. . . « » . . , 1979 . 17. .
« » - 4- , , ., . , 1976 . 18. .
« » . , 1984 . 19. Q.
. H s nov «Elektrik izolyasiyasının hesablanması v layih l ndirilm si» I hiss Bakı – 1993 il. 20. . .
. . , . . ` `. . 1987 . 21. . . , . . . - . . 1966 . 22. .
, . . , . .
, .1986 .
23. . . ` ` . 6 1953 . 24. M. . `
` - 1971 . 25. . . , . . « , » 1986 . 26. . «
» . 7 1981 . 27. , , « », » . 1986
28. . . , . . , . . ` `
. 4, 1975 . 29. . .
» 1 .
2000 . _________________Milli Kitabxana__________________ 480
30. . . , . . , . .
« 6-10
» 3, 1998 . 31. .
, . . , . . « » 1986 30. . . , .
. , . . 340 1974 . 32. .
. , . , . 5 , 1974 . 33. . . « » . 3 1968 . 34. Q. . H s nov, H. M. Hüseynov, G. N. liyeva Yüks k g rginlikl r v elektrik izolyasiya texnikasından laboratoriya i l rin dair metodik v sait Bakı, Az.Resp. T hsil nazirliyi 28-04-2003, 18 saylı protokolla t sdiq edilmi dir, Ça o lu, 2003 il 35. .
. , . . «
» 1976 .
35. « » . . -80
1982 . 36. . .
, . .
, . .
, . .
« » – 1997 . 37. .
. , .
. « » - . , 1979 . 38. «
» - . , 1982 . 39. .
. . « » - 1961 . 40. . . , . . « » - . . .
1980 . 41. .
. «
. . , 1973 . 42. . . o , . . «
» , 1971 . 43. .
, . . , . . « » 1988 . 44 « - » « » 1976 . _________________Milli Kitabxana__________________ 481
45. . . « » 304 1977 . 46. Y. B. Kadymov, G. A. Mamedov, K. A. Gassanov `Studies of System Generated over Voltages In Poluphaze Elektric Cirguts With Distributed Parametrs on the Bazis of diskrete Functions «Amsterdam-Nevvork 1980» 47. Q. . H s nov, D. M. Rüst mova « ü plastik izolyatorlara yarımkeçirici örtük ç kilm si» Beyn lxalq Konferensiya, tezisl r Az rb. Neft kimya institutu1988 il. 48. X. I. N biyev «Neytralı izol olunmu b k l rd birfazlı yerl metallik birl m zamanı yaranan ifrat g rginlik», Konfrans «Iqtisadi islahatlar raitind Az rbaycan enerqetikası» Bakı 1995 il. 49. . .
« » « » 1972 . 50.
. . , . . , . . « » , - « » ,
4, 1975 . 51.
. . , . . , . . « 6-35 » «
» 1986 . 52.
. . « » « . » 1983 . -4
53. . . , . . « » 1983
. 54.
, , , , , « , », «
» . 1986 . 55. E. Beldi, E. Uhliq `Uberschlagspannung zusammengesetzter Isolatoren mit metallischen Zwischenflanschen, BB Mitt., 1943 No 9/10 s 255 56 « »
, 1 -85521 , 12.08.2008 57.
. . « » -
Document Outline
Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|