15.1.2. Iqlim d yi m l ri
raitind aktivl
n ildırım t sirl ri il ifrat
g rginlikl rin hesabatı
Son zamanlar kainatda qlobal istil m v d yi n iqlim raitl rind
ildırım aktivliyinin d artması mü ahid edilir.Kainatda qlobal istil m v
bununla laq dar atmosferd suyun dövranı, yüklü hiss cikl rin atmosferd
h r k ti, buludların yükl nm intensivliyinin d artmasına s b b olm dur. Ona
gör , yüks k g rginlikli elektrotexniki qur u v avadanlıqlara, hündür v sıx
tikilmi binalara olan ildırım t sirl rinin rolu da n z r çarpacaq d r c d
artmaqdadır .Bu xüsusda ildırımlı buludların yükl nm mexanizml rinin
traflı analizi v ildırım vurmadan yaranan impulsların elektrotexniki qur u v
avavdanlı a t isrl rinin inteqral çevirm l r vasit si il yeni hesabat
metodikasına baxılır.
M lumdur ki, yalnız bulud v ildırım olduqda deyil, aydın havada da
atmosferl yer s thi arasında istiqam tl nmi elektrik sah si mövcuddur. Yer
s thi yaxınlı ında elektrik sah sinin intensivliyi 150 V/m- yaxın
h ddl rd dir. Aydındır ki, bu elektrik sah sinin mövcud olması v saxlanması
üçün yer s thind kifay t q d r artıq yükl r olmalıdır. Lakin m lumdur ki,
efird möıcud olan bu yükl rin neytralla ması üçün kifay t q d r artıq yükl r
yoxdur. Olan yükl rin böyük ks riyy ti is , yer s thind su buxarları vast si
il h r k td olur v atmosferd efird n f rqli bir elektrik sah si saxlanılır.
Çünki m nfi yük da ıyıcısı olan su buxarları, görün n bütün ba qa yerüstü
madd l rd n
n yax ı elektrikl n nidir ( =81). Ona gör normal n mlik
raitind yer s thin yaxın olan atmosferd olan c m elektrik yükl rinin
(2,7 10
-9
Kl/m
2
nisb tind ) 65%-i su buxarları il da ınır. Burada çay, d niz v
okeanlarda olan su deyil, onlardan buxar kilind ayrılan v özünd xeyli
miqdarda m nfi elektrik yükü da ıyan hiss cikl r xüsusi rol oynayır. Da lar,
relyefli razil r, me l r, çaylar, sü hövz l ri, d niz v okeanlardan buxarlanan
su kül kl nm vasit si il atmosferin mü yy n yüks kliyin sovrulur. Bu
zaman t sir ed n istilik mübadil si v elektrik induksiyası buxarların birl
r k
damcılar
kilind soyuması, donması v üst qabı ı buzla mı kür
kilin
dü m si bir çox elmi m qal l rd verilmi dir [21-23]. Daxili v xarici istilik
f rqi hesabına, damcılar
kilind donmu büz kür cikl rinin öz yini su
damlası, üst qabı ını is buz p rd si tutur. Buz kür cikl rinin donma d r c si
_________________Milli Kitabxana__________________
407
artdıqda onun çatlaması v öz kd olan a ır su damcısının bulud t b q sinin
a a ı qatına, xırda parçalara çilikl nmi üst qabı ının is , daha yüks kl r
sovrulması n tic sind yükl rin buludlarda polyarla ması ba verir. Ona gör
bulud t b q sinin alt hiss sind m nfi yükl rin artıqlı ı olur. Bütün bu
mexanizml r qalmaq rti il qlobal istil m , normal temperaturda, normal
atmosfer t zyiqind , 1 m
3
h cmd olan n mlik nisb tini artıracaqdır. Bu is ,
buludların yükl nm d r c sinin induksiya yolu il artmasına, yaranan
ildırımlı buludların atmosferin daha a a ı qatlarına keçm sin s b b olacaqdır.
N tic d bo alma prosesi tez-tez ba ver c kdir, ildırım parametrl rinin (i
ild
, a)
texniki
d biyyatlarda verilmi ehtimal xarakteristikaları v onların yeni
mexanizml rl yaranması xüsusi izahat t l b ed n real proses olacaqdır.
Burada ba qa bir s b b d yer üstü obyektl rin sıxlı ının v yüks klikl rinin
artması olacaqdır. Bu halda d biyyatlarda veril n mövcud yön lm
hündürlükl ri d d yi ir. Ildırım vurması zamanı texniki d biyyatlarda
verilmi b zi hesabat metodlarının da yenid n i l nm sin ehtiyac duyulur.
Yer dü n c r yan impulsu çox qısa bir zamanda (3-4 mksan) öz
maksimal qiym tin
I
ildmax
çatır. Bu müdd td onun t siri il , yer üstü
obyektl r d yi n induktiv v tutum parametrl ri, torpaqlayıcılar is ,
induktivlik v aktiv müqavim t kimi parametrl r göst rirl r. Bu parametrl rin
elektrik dövr si
kilind yaratdıqları zaman sabitl ri qısa müdd tli impuls
müdd ti il ölçül n d r c l rd (mksan) olur. Ona gör , ildırım impulsları
yüks k tezlikli c r yan v g rginlikl r yaradırlar. Eyni zamanda impuls
taclanması, keç n dal aların sönm si, t hrif olunmaları v radio mane l r
yaradan bo almalar da meydana çıxır.
Ildırım impulslarının ixtiyari forma v xarakterin gör , inteqral
çevirm l r vasit si il hesabat metodunun i l nm si daha m qs d uy un hesab
edilir. Ildırım bo almasında meydana çıxan qısa müdd tli impuls, hesabatlarda
ç p bucaqlı c r yan i
ild
t siri kimi q bul edilir. Ildırım impulsunun real
prosesl r yaxın olan formaları a a ıda verilmi dir:
tam impuls üçün;
2
1
0
)
(
e
e
I
i
ild
(15.1.20)
v ya =
0
anında k silmi impuls üçün;
a
i
bkl
)
(
(15.1.21)
H r iki halda yüks k g rginlik qur u v avadanlıqlarının aktiv
müqavim tl rin dü n impuls g rginliyinin forması da eyni ifad l rl
d yi c kdir. Lakin ildırımdan qorunan obyekt L, R, C-nin mür kk b
birl m l rind n ibar t olduqda hesabatlar inteqral çevirm l rin v bükülm
teoreminin alqoritml ri il aparılacaqdır. Elektrik dövr sinin h r-hansı
_________________Milli Kitabxana__________________
408
nöqt sind g rginlik, t sir ed n c r yana gör a a ıdakı operator formasında
yazıla bil r:
)
(
)
(
)
(
p
Z
p
I
p
U
gir
ild
x
(15.1.22)
burada
pL
R
R
R
pL
R
p
Z
b
b
gir
ifad si il t yin edil n giri müqavim tidir. R
v L ildırım dal ası dü n obyektin gövd sinin v torpaqlanma konturunun
aktiv v iduktiv müqavim tl ri, R
b
–bo aldıcının impuls t siri il açılan qeyri
x tti müqavim tidir. Transformatorlara dü n impuls c r yanları Z
gir
(p)=1/pC
tutum müqavim tind n keçir. Reaktiv elementl r (L, C) v elektrik ötürücü
x ttl r qo ulmu hesabat sxeml rind
sas n dal a metodları istifad edilir.
M lumdur ki, dal a metodlarının alqoritml ri, dur un v qaçan dal aların
verilmi zaman v m saf üçün çoxlu sayda toplananlarının riyazi c mind n
t kil olunur. Dur un dal aların toplananları verilmi sxemd m xsusi
r qsl nm l rinin harmonikalarıdır. EÖX i tirak ed n sxeml rd bel tezlik
tezlik harmonikaları t yin edil rk n, d qiqlik üçün onların çoxlu sayda
toplananlarının c ml nm si
rtdir. Bu aparılan hesabatları mür kk bl dirir.
Qaçan dal alar metodunda is sxemin h r-hansı bir nöqt si üçün,
düyün nöqt l rind n ks olunan dal aların sad c bri toplananları c ml nir. Bu
metodun qrafo-analitik alqoritml ri impuls t siri il ba ver n keçid prosesinin
izahını ç tinl dirir. Ona gör burada inteqral çevirm l r v bükülm metodu
t tbiq edilir. Bu metoda sas n, (3) formulası a a ıdakı inteqral ifad il
yazılır:
t
gir
gir
ild
ild
d
Z
i
u
0
(15.1.23)
burada i
ild
( -
gir
)-ildırımın c r yan funksiyasıdır, t=0 anında bu funksiya
gir
gecikm si il t sir edir, Z
gir
( ) ildırımdan qorunan obyektin giri
müqavim tidir
k.1.
Hesabat alqoritml ri v parametrl rinin seçilm sind
yarımstansiyalar üçün real sxeml r t tbiq edilir. M s l n, 330-750 kV EVX-d
v YS-ın mühafiz si üçün bo aldıcılar 50-150 mt m saf l rd götürülür.
Müafiz olunan obyektin qoruma m saf sind x ttin uzunlu unu (120 mt
q bul edilir) v dig r elementl r üçün L, R v C-d n ibar t bir dövr oldu unu
q bul ed k. Bu halda
pC
pL
R
pC
pL
R
p
Z
gir
1
1
kimi ifad edilir. Qaçan
dal alar metodunda bu müqavim t ekvivalent x ttl
v z edilir. Inteqral
_________________Milli Kitabxana__________________
409
çevirm l rd is , Z
gir
(p) oldu u kimi hesablanır. Bunun üçün, a a ıdakı giri
müqavim tinin ifad si yazılır:
)
1
/(
)
(
2
pRC
LC
p
pL
R
p
Z
gir
,
(15.1.22),
(15.1.22) –d G(p)=(R+PL) v
Q(p)= p
2
LC+pRC+1
v zl m si aparılır.
Sonra, Z
gir
(p) Q(p)=G(p) . Bu funksiyanın sür t çevirm si g(t)=R+L (t),
m xr ci is , q(t)=LC (t)+RC (t)+1 kimi yazılır. G(p) –ni (14.1.23)
formulasına uy un
kild çevirdikd a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:
dt
t
q
t
Z
t
g
t
gir
0
)
(
(15.1.24)
ifad si alınır. (15.1.24) ifad sind axtarılan funksiya Z
gir
(t) oldu undan, onu
inteqral t nlik kimi h ll edirl r. Z
gir
(t) funksiyasını hesablamaq üçün (15.1.24)
inteqralı T sabit addımlarla c ml nir. Sonra, Z
gir
[n] olaraq umumi h dd kimi
a a ıdakı rekurrent ifad il bir sıra kilind hesablanır:
1
1
0
0
n
m
gir
gir
q
m
n
q
n
z
q
t
n
g
n
Z
(15.1.25)
g(t) v q(t) ifad l rind birinci v ikinci d r c li impuls (t) v
(t) funksiyalar
i tirak edir. Bu funksiyalar hesabatlarda p v p
2
kimi Laplas çevirm
operatorlarından alınır. Z
gir
(p) ifad sinin sur t v m xr cini p
3
-na bölm kl
onların yerin sabit v x tti d yi n funksiyalar da almaq olardı. Lakin bu
halda inteqral altı ifad d kvadratik d yi n bir toplanan 1/p
3
~t
2
alınardı.
Aparılmı hesabatlarda x taların analizi göst rir ki, impuls funksiyaları
(t)~1/T v onun tör m si =-1/T
2
istifad edildikd inteqral daha tez yı ılır
v x talar da azalmı olur. Ona gör , hesabatlarda impuls çevirm l ri v
umumi (t) v
(t)(ibtidai) modell dirici funksiyalarına üstünlük verilir.
Ildırım impulsu t sirind n bo aldıcı i l dikd , onun qalıq g rginliyi
v koordinasiya c r yanına nisb ti kimi kiçik R
b
müqavim ti
kilind Z
gir
–
paralel qo ulmu olur. Onda,
gir
b
gir
b
um
Z
R
Z
R
Z
/
olacaqdır. Yuxardakı
ifad l rd yerin yazaraq çevirm l r aparılarsa, ümumi müqavim t üçün
yazmaq olar:
pL
R
pRC
KC
p
R
pL
r
R
pRC
KC
p
pL
R
R
pRC
LC
p
pL
R
R
Z
b
b
b
b
um
)
1
(
)
(
1
1
)
(
2
2
2
(15.1.26)
_________________Milli Kitabxana__________________
410
Orijinal funksiyalar
(t)=R
b
q(t)+g(t) v
(t)=R R
b
+R
b
·
(t) kimi
hesablanacaqdır.
(15.1.26) formulası il göst ril n ümumi müqavim ti dur un v
qaçan dal a metodları il n z r almaq üçün onlarda xüsusi çevirm l r
aparılmalıdır. Inteqral çevirm l r v bükülm teoremin gör alınan alqoritmd
is , ifad nin verilmi formasında sur t v m xr cin ayrı-ayrılıqda orijinal
funksiyaları t yin edilir. Inteqral çevirm l rl rd seçil n hesabat addımına
gör , qoruma m saf sind x ttin uzunlu unu da n z r almaq olar. Qoruma
m saf sind ki x ttin uzunlu unu (50-300 mt uzunluqlar) n z r almaq üçün
hesabat addımı uy un olaraq 0,01-0,06 mksan arasında seçilm si tövsiy edilir,
bu zaman hesabat x taları azalır. Hesabatlar qoruma m saf l rind v sxemin
ixtiyari nöqt sind do ru n tic l r verir k.15.1.4
a). b) Bizim halda, T=0,04
mksan-lik hesabat addımı seçilmi dir. 120 mt uzunluqda olan qoruma x ttinin
1/10 – a q d r bir m saf sin uy un g lir.
Z
gir
yı cam parametrli elementl r kimi hesablanarsa, inteqral altı
ifad
i
ild
(t-T)- ikinci hesabat addımından sonra 1 v 2 nöqt sin t sir edir.
g r, qoruma m saf si n z r alınarsa, seçilmi addıma uy un
kild 15.1.4
– d 2-ci nöqt y g l n ildırım impulsunun t sir müdd ti uzunlu a gör
geçig c kdir. M s l n, bizim halda 2-ci nöqt d hesablanma 11-ci addımdan
ba layacaqdır.
Ildırım dal asının maksimal qiym t çatması 3-4 mksan rzind ba
verir. Hesabat addımı seçil rk n bu müdd tin qorunan obyektin zaman sabiti
il ölçül bil n nisb tl r g tirilm si lazım g lir. Dig r t r fd n, sür tl artan
impuls g rginlik bo aldıcının açılma g rginliyin çatdı ı andan onun
sıxaclarnıda g rginliyin qalıq g rginliyin b rab r olması
rti n z r
alınmalıdır. Bu müdd t is 1-2 mksan arasında ola bil r, çünki x tt t r fd n
impuls c r yanına göıt ril n dal a muqavim ti 300 Om-a yaxındır. Ultra
yüksk g rginlikli x tt izolyasiyası impuls t sirin davamlı oldu undan,
bo aldıcının qı ılcım aralı ına t sir ed n impuls g rginliyi izolyasiyada
k silmir, v a a ıdakı kimi ifad edil r:
d
ild
Z
a
t
U
)
(
(15.1.27)
g r, qoruma m saf si sonuna transformator birl mi sxem kimi
veril rs , onda (15.1.11) inteqralına uy un hesabat alqoritmi –
Z
gir
– gör
a a ıdakı kimi d yi ir:
ch
pC
Z
sh
sh
pC
Z
ch
p
Z
d
d
gir
)
(
(15.1.28)
_________________Milli Kitabxana__________________
411
burada
Z
d
- x ttin dal a müqavim ti, 300
Om; C – x ttin sonuna qo ulmu
transformatorun impuls rejiml rind göst rdiyi tutumudur
, pF-la.
(15.1.28) formulasının orijinal oblastda hesablanması üçün, yen
sur t v m xr cin ayrı ayrılıqda zaman funksiyaları t yin edilm lidir. Sonra
alınmı inteqral bükülm teoremin gör
d di sıra
kilind tapılır. Alınmı
d di sıra il , yarımstansiyanın qoruma m saf sinin giri in t sir ed n ildırım
impuls funksiyası adi qaydada inteqrallanır;
1-nöqt si üçün:
t
gir
ild
d
Z
t
U
t
U
0
1
)
(
)
(
)
(
(15.1.29)
2-nöqt si üçün ötürm funksiyası t tbiq edilm kl a a ıdakı ifad
yazılır:
d
K
t
U
t
U
gir
)
(
)
(
)
(
1
2
(15.1.30)
burada
pCsh
Z
ch
p
K
K
d
gir
gir
1
)
(
)
(
- ötürm funksiyasının
orijinalıdır.
(15.1.29) v (15.1.30) ifad l rinin hesablanması üçün Z
gir
(t) v K
gir
(t) funksiyalarının orijinal oblastda a a ıdakı ifad l rl
d di hesabatları
aparılır:
1
0
0
0
)
(
n
m
gir
gir
w
m
w
m
n
Z
Tw
n
s
n
Z
(15.1.31)
1
0
)
0
(
)
(
)
0
(
)
exp(
2
n
m
gir
gir
v
m
v
m
n
K
v
T
n
K
(15.1.32)
burada-
v(t)=s(t)=1+1(t-2 ) exp(-2b )+C (t)-C (t-2 ) exp(-2b );
w(t)=1-1(t-2 ) exp(-2b )+C (t)+C (t-2 ) exp(-2b )
(15.1.29) v (15.1.30) formulalarında inteqral altı z
gir
v k
gir
ifad l rin
d di sırasını t yin ed n sur t v m xr cl rin orijinal funksiyalarıdır,
b=0,09
c r yan v g rginlik dal alarına göst ril n, yüks k g rginlik x tt
m ftill rind ki sonm
msalıdır.
(15.1.31) v (15.1.32) formulalarından d di sıranı hesabladıqdan sonra
1 v 2 nöqt l ri üçün
U
1
(t) v U
2
(t) g rginlikl ri hesablanır:
_________________Milli Kitabxana__________________
412
m
n
Z
z
T
a
T
n
U
gir
n
m
d
0
1
)
(
(15.1.33)
n
m
gir
m
K
m
n
U
T
n
U
0
1
2
)
(
)
(
)
(
(15.1.34)
(15.1.34) ifad sin daxil olan tam d di 0-dan ba layaraq,
bo aldıcının açılmasına q d r keç n müdd td (
T) –ba a çatır, a T-c r yan;
a T z
d
=U
ild
(t) – is , ildırım impuls g rginliyidir. Göründüyü kimi,
alqoritml r sad c ml m
m liyatına g tirilir. N tic d t nlikl rin yazılı ında
aparılan riyazi çevirm l r, m liyatlar v hesabatlarda buraxılan x talar da
minimal olur. Aparılmı hesabatlar yri
kilind 15.1.4 b qrafikl ri il
verilmi dir.
k.15.1.4. Ildırım impulsu t siri il izolyasiyada g rginlik hesabatı a)hesabat
sxemi; b)bo aldıcı-1 nöqt si v transformator izolyasiyasına-2 nöqt si, t sir
ed n g rginlik yril ri.
Indi
is , inteqral çevirm l r metodunun t tbiqi il neytralı izol edilmi
b k l rd qısa qapanmaların h llin baxaq.
15.1.3. Inteqral çevirm l r metodu il qeyri stasionar qövs prosesinin
hesabatı
Qeyri stasionar qövs prosesi 6-35 kV g rginlikli EÖX-d
n çox rast
g lin n bir q zadır. Bir fazlı qövs qapanması halında, proses yanıb sön n
qövsl mü ahid edilir. Ad t n bu b k l r nisb t n qısa m saf l r
ç kildiyind n onlar yı cam parametrli dövr l r kimi hesablanır. Qısa qapanma
_________________Milli Kitabxana__________________
413
rejimi inteqral-diferensial t nlikl rl yazıldı ından, onların h lli üçün s rh d
v ba lan ıc
rtl ri n z r alınmalıdır.
Bu proses çox mür kk b olmasa da, qısa qapanmada meydana çıxan
qövs yanıb söndüyü v h r d f x tt d yi n yükl rl doldu u üçün,
elektromaqnit r qsl ri artır. Elektrik b k l rind yerl qapanma, neytralın
izol edildiyi halda 10 - 30 A- q d r kiçik qövs c r yanları yaradır. Neytralı
torpaqlanmı
b k l rd is , çox böyük c r yanlar yaranır. Böyük c r yanlar
elektrik avadanlıqlarını z d l m d n vv l rele muhafiz si t r find n açılırlar.
Neytralı izol edilmi v ya neytralı qövs söndürücü reaktorlarla torpaqlanmı
b k l rd yaranan qövs elektrik verili l rin el bir t hlük yaratmırlar[48].
Ona gör rele mühafiz si bu q zanı açmır v qövs t krarlanaraq, yanıb
sönm kd davam edir.
Bu halda yaranan elektromaqnit r qsl rinin, inteqral çevirm l r metodu
v
(t) – kimi umumi funksiyaların t tbiq edildiyi, Borel t nlikl ri il h llin
baxaq. Tutaq ki, sistem sabit v ya d yi n formada g rginlik t sir edir. Qövs
qapanması zamanı kommutasiya dövr sin yüks k tezlikli g rginlikl r t sir
edir. Inteqral çevirm l r v bükülm teoremi h m yı cam, h m d paylanmı
parametrli dövr l rin h llind t tbiq edil bil r. Baxılan
b k dövr sinin
qurulu una gör , t tbiq edil n g rginliyin verilmi sinusoidal funksiyasına
sas n, a a ıdakı operator ifad sini yazmaq olar:
p
H
p
F
p
I
p
U
(15.1.35)
Bel funksiyanın orijinalı (15.1.35)-d Z(P) ifad sinin ardıcıl sad l m v
ekvivalentl dirilm si il tapılır.
vv lc verilmi sxem gör
Z(p) operator
funksiyasından orijinal
d dl r sırası hesabalanır: -
t
z
p
H
p
F
p
Z
.
Hesabatlar a a ıdakı rekurent ifad üzr yerin yetirilir:
1
0
0
0
)
(
n
m
h
m
n
h
m
z
Th
n
f
n
z
t
z
(15.1.36)
Sonra analoji olaraq operator kilind olan c r yan funksiyası : -
p
Q
p
E
p
I
v onun orijinalı hesablanır:
1
0
0
0
n
m
q
m
n
q
n
i
Tq
n
e
n
i
(15.1.37)
Sonda
g rginliyin a a ıdakı ifad si yazılır:
_________________Milli Kitabxana__________________
414
m
n
z
n
i
T
n
u
n
m 0
(15.1.38)
Yuxarıdakı F(p), E(p) funksiyalarına ba lan ıc v s rh d
rtl rinin
bütün ilkin qiym tl ri daxildir. Bu qiym tl r hesabatı n z rd tutulan q za v
ya planlı kommutasiyanın
rtl rind n t yin edilir. H(p) funksiyası x ttin
vv li v sonuna qo ulmu elementl rin t nliy daxil edilm si il xarakteristik
funksiyanı t kil edir. Bu metodika üzr yaranan qövsün h m sas, h m d
yüks k tezlikli t kiledicil ri üçün yanan v sön n rejiml rini hesablamaq olur
[35]. Bu baxılan metodun üstünlükl rind n biridir.
Hesabat üçün baxılan sxemd transformatorların v x ttin tutum v
induktivlikl ri, h mçinin sxemin müxt lif nöqt l rin qo ulmu aktiv
müqavim tl r n z r alınmı dır. Birinci m rh l d aktiv müqavim tl r, x tti
sxemd oldu u kimi sabit götürülür. Inteqral çevirm l r usulunda,
m hdudla dırıcı üstlü funksiyalardan istifad edilir. Hesabat sxemin
sas n
operator
kilind inteqral – diferensial t nlikl r yazılır.
vv lc d n bu
t nlikl r , q za v ya kommutasiya anına uy un olaraq, tutumlarda olan
ba lan ıc g rginlikl r, induktivlikd olan c r yanlar daxil edilir. Orijinal
oblastında h min ba lan ıc
rtl r ümumil dirilmi modell dirici
1
(t) v
(t) funksiyaları il hesabatlara daxil edilirl r. Bel likl , qövsün yanması v
sönm si
raitind ba lan ıc
rtl ri n z r alınır. Daxil edil n ba lan ıc
g rginlik v c r yan qövsün yanması v sönm si anından ba layaraq hesaba
alınır. M lum n z riyy l r
sas n, faz c r yanlarının ba lan ıc qiym tl ri
sıfır götürül bil r, çünki qövs c r yanı sinusoidanın sıfırdan keçdiyi anda
sönür.
Götürülmü hesabat sxemind c r yan v g rginlik funksiyalarına
sas n operator sxemin keçm k m qs d uy undur. Bu zaman, operator
sxemind s lis d yi n v k sil n impulslar kilind olan g rginlik
p
U
p
U
v c r yanlar
p
I
p
I
m nb l ri kimi diqq t alınır.
Impuls xarakterli m nb l r operator sxemin öz amplitud qiym tl ri il
daxil olurlar. Orijinal oblastına keçid -
-
qaydalarına uy un aparılır. –
+
impuls m nb l rd n orijinal funksiyalara keçirilm si zamanı
+
[ ( )]=0
funksiyası vasit si il impuls m nb l r operator sxemind n çıxarılır. Bu
m liyyat prosesin fiziki mahiyy tin uy un olur. Çünki, A fazasının yerl
qapanmasından sonra sa lam fazların yer n z r n tutumu S
f
· , t
1
qapanma
anına q d r
u
s
(t
1
) g rginliyin malik olur. A fazası yerl qapandı ı andan,
sa lam fazanın
u
c
(t
1
) g rginliyi, u
ca
(t
1
) g rginlikli fazlar arası C
afa
tutumla
paralel birl ir. Paralel birl mi iki tutum arasında ani müdd td g rginlikl r
b rab rl ir v u
ba
qiym tin çatır.
_________________Milli Kitabxana__________________
415
Bu g rginliyin qiym ti yükl rin balansına gör a a ıdakı kimi
hesablanır:
1
1
1
1
1
)
(
t
u
k
t
u
C
C
t
u
t
u
C
t
u
C
u
a
c
fa
f
a
c
fa
c
f
nah
burada
fa
f
fa
C
C
C
k
(15.1.39)
k.15.1.6. Neytralı izol edilmi
b k nin bir fazlı qısa qapanma rejiminin
hesabat sxemi.
Ad t n
S
fa
=(0.25÷0.3)S
f
v
k=0.2÷0.25 qiym tl rind olur. u
s
(t
1
) v
u
a
(t
1
) ani g rginlikl ri müxt lif i ar li qiym tl rd olurlar.
k.15.1.6 hesabat
sxemin gör , tam sistem t nlik a a ıdakı kimi ifad edil bil r. Verilmi
sistemt nlikl rd
C
=S
f
+S
fa
– EÖX m ftill ri v izolyasiyasının faz v fazlar
arası tutumlarının c midir. X ttd bir fazlı qövs qapanması yaranan anda bu
tutumlar ardıcıl birl irl r.
R
d
– parametri, qövs yaranan anda baxılan sistemin
neytralına torpa ın göst rdiyi t sir n tic sind alınan müqavim tdir.
R
a
, R
b
,R
s
– sxemd ardıcıl qo ulmu m nb v transformatorun dolaqlarının
müqavim tl ridir.
_________________Milli Kitabxana__________________
416
d
c
b
a
c
c
c
c
n
c
a
c
a
m
c
b
b
b
b
n
b
a
b
a
m
b
a
a
a
a
n
a
a
m
a
c
c
c
ii
b
mf
a
mf
c
c
mf
b
b
b
ii
a
mf
b
c
mf
b
mf
a
a
a
d
ii
a
R
p
U
p
U
p
U
p
I
pL
R
pL
p
I
p
U
p
p
E
p
U
pL
R
pL
p
I
p
U
p
p
E
p
U
pL
R
pL
p
I
p
U
p
p
E
p
U
p
U
p
U
R
pC
p
U
pC
p
U
pC
p
I
p
U
pC
p
o
U
p
U
R
pC
p
U
pC
p
I
p
U
pC
p
U
pC
p
U
p
U
R
R
pC
p
I
3
/
1
120
cos
120
sin
/
1
120
cos
120
sin
/
1
cos
sin
0
1
1
0
1
1
0
2
2
2
2
2
2
(15.1.40)
T nlikl rin orijinal oblastında t yin edilm si üçün, iki t svir
funksiyasının hasilinin orijinala keçid formulasından istifad edilir [29]. H min
ifad y gör bükülm teoremin aid Borel inteqralı [44] hesablanır. Operator
kilind t rtib edilmi (15.1.39 v 15.1.40) formulasından orijinal oblasta
keçid m rh l l rl aparılır. Bu zaman Laplas çevirm sinin x ttilik xass si
istifad edilir.
Orijinal oblasta keçid zamanı, t svir oblastında k sr
kilind olan
funksiyalar sad toplananlardan ibar t ifad l rin hasili kilin g tirilir.
M lumdur ki, Dyuamel inteqral metodu da, iki inteqral altı funksiyanın hasili
kimi hesabatlara g tirilir. Lakin burada ötürm funksiyasından tör m alınır v
bu funksiya daha mür kk b bir k sr
kilin dü ür. Bu metod yı cam
parametrli dövr l rd analitik yolla inteqrallanan funksiyaların hesabatında
m qs d uy un ola bil r. Paylanmı parametrli dövr l r v mür kk b ötürm
funksiyaları il xarakteriz olunan yı cam parametrli sxeml rd is (qarı ıq
dövr ) Dyuamel inteqralı özünü do rultmur. M s l n baxılan halda çox t rtibli
t nlikl r sistemini bu üsulla h ll etm k ç tin olur. Hesabat sxemind
k.
15.1.6, baxılan elektrik-maqnit r qsl nm prosesi kifay t q d r mür kk b bir
hadis dir. Ona gör , Borel teoreminin t tbiqi il zaman oblastında ifad edil n
inteqral t nlik, x tt m ftilinin bir fazlı qısa qapanması zamanı yanıb - sön n
qövs prosesinin hesabatı v analizi üçün t qdim edilir. Indii is , (15.1.39 v
15.140) sistem t nliyinin operator szemini quraq. Burada Laplas çevirm sinin
x ttiliyi saxlanılır. Sad lik üçün t nlikl rin sa v sol t r fl ri p –y bölünür.
Qrupla madan sonra c r yan v g rginlik üçün a a ıdakı t nlik yazılmı dır:
- c r yan üçün,
_________________Milli Kitabxana__________________
417
d
c
b
a
a
c
c
b
mf
a
mf
c
a
c
mf
b
b
a
mf
b
a
c
b
mf
a
a
d
a
pR
p
U
p
U
p
U
p
p
I
p
U
p
U
pR
C
p
U
C
p
U
C
p
p
I
p
U
p
U
C
p
U
pR
C
p
U
C
p
p
I
p
U
p
U
p
U
C
p
U
R
R
p
C
p
p
I
3
0
1
0
1
0
1
1
1
0
2
11
2
11
2
11
(15.1.41)
g rginlikl r üçün yazılan t nlikl rd m nb in ba lan ıc fazalarının v aktiv,
induktiv müqavim tl rinin simmetrikliyini q bul edirl r :-
a
=
b
=
s
=0; R
a
= R
b
=R
s
=R v L
a
=L
b
=L
s
= L .
p
U
p
U
p
U
p
U
L
R
p
pL
p
I
p
p
U
p
p
p
E
p
p
U
L
R
p
pL
p
I
p
p
U
p
p
p
E
p
p
U
L
R
p
pL
p
I
p
p
U
p
p
p
E
p
p
U
c
b
a
n
c
n
a
a
m
c
b
n
a
a
m
b
a
n
a
a
m
a
/
120
cos
120
sin
/
120
cos
120
sin
/
cos
sin
2
2
2
2
2
2
2
2
0
2
2
2
2
Dostları ilə paylaş: |