Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim

“Insanlara  doğru  yolu  göstərən,  bu  yolu  açıq 
dəlilləri  ilə  aydınlaĢdıran  və  (haqqı batildən) ayıran 
(Quran)  Ramazan  ayında  nazil  edilmiĢdir.  Aya 
(Ramazan  ayına)  yetiĢən  Ģəxslər  (bu  ayı)  oruc 
tutmalıdırlar;  xəstə  və  ya  səfərdə  olanlar  isə 
tutmadıqları  günlərin  sayı  qədər  baĢqa  günlərdə 
tutsunlar.  Allah  sizin  üçün  ağırlıq  deyil,  yüngüllük 
istər 
ki, 
fövtə 
gedən 
günlərin 
orucunu 
tamamlayasınız  və  sizi  düz  yola  yönəltməsinə  görə 
ona  (“Allahu  əkbər”  deməklə)  təzim  və  Ģükr 
edəsiniz”. (əl-Bəqərə, 2/185). 
 Məclisi  bu  barədə  yazır:  “Hicrətin  ikinci  ilində 
Şaban ayının 15-də qiblənin dəyişilmə hökmü verildi. 
Şaban  ayının  iyirmi  səkkizində  isə  Ramazan  ayının 
orucluq  hökmü  verildi”.  Koleyni  Imam  Baqirdən  (ə) 
nəql  etdiyi  rəvayətdə  deyir:  “Şaban  ayının  axırına  üç 
gün  qalmış  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  camaatı  bir  yerə 
toplayaraq onlara qarşıdan gələn Ramazan ayının vacib 
orucunu elan etdi”. 
 
Ramazan ayında baĢ verən mühüm hadisələr 
 
1.
 
Hicridən  üç  il  əvvəl  Peyğəmbərin  (s.ə.v.) 
sevimli  zövcəsi  Həzrət  Xədicə  Ramazan  ayında  65 
yaşında  vəfat  edir.  Bu  hadisədən  üç  gün  sonra  Imam 
Əlinin  (ə)  atası  Əbu  Talib  86  yaşında  (başqa  bir 
rəvayətdə 90 yaşında) vəfat edir. 
2.
 
Hicrətin  ikinci  ilində  Peyğəmbər  (s.ə.v.) 
Məkkədən  Mədinəyə  hicrət  etdikdən  18  ay  sonra 

 
273 
Ramazan  ayının  on  yeddisində  cümə  günü  cihad 
hökmü  verildi  və  müsəlmanlarla  Məkkə  müşrikləri 
arasında ilk müharibə baş verdi.  
3.
 
Hicrətin  8-ci  ilində  Ramazan  ayının  ikinci 
gecəsi  (başqa  bir  rəvayətə  görə  onuncu  gecəsi)  Pey-
ğəmbər (s.ə.v.) Məkkəni fəth etmək, yəni müşriklərdən 
azad etmək məqsədilə Mədinədən xaric olur. Bu hadisə 
baş verdiyi zaman orucluq hökmü verildiyi üçün Islam 
qoşunu  oruc  idi.  Lakin  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  onlara  iftar 
etmələri, yəni oruclarını sındırmalarını əmr edir. 
4.
 
Imam  Həsənin  (ə)  mövludu.  Hicrətin  3-cü  ili 
Ramazan  ayının  15-də  Imam  Əlinin  (ə)  böyük  oğlu 
Imam Həsən (ə) dünyaya gəlir. 
5.
 
Möminlərin  əmiri  Imam  Əlinin  (ə)  şəhadəti. 
Islam  tarixində  Ramazan  ayında  baş  verən  mühüm 
tarixi  hadisələrdən  biri  də  hicrətin  40-cı  ilində 
Ramazan  ayının  19-u  günü  Imam  Əlinin  (ə)  Kufə 
məscidində  Əbdül-Rəhman  ibn  Mülsəm  tərəfindən 
zərbələnməsi (yaralanması) olur.  Imam Əli (ə) iki gün 
sonra, yəni Ramazan ayının 21-i şəhadətə qovuşur.  
 
Oruc tutmağın vacibliyi 
 
Öz bəndələrinə son dərəcə mərhəmətli olan Allah 
onları ilin ən isti günlərində ziyafətə dəvət edir, onlara 
aclıq  və  susuzluqla  qonaqlıq  verir.  Qonaqlığa  dəvət 
olunanların özləri ilə Allaha gətirdikləri sovqat səbir və 
imanlarıdır.  Orucluğa  hamı  dəvət  olunsa  da,  dəvəti 
qonaqlığa  layiq  olanlar  qəbul  edir.  Allah  öz  sevimli 
bəndələrinə “Ey  iman  gətirənlər!” xitabı ilə müraciət 
edir.  Sanki  onların  könlünü  alır  və  orucluğun  çətin 
anlarını  unutdurur.  Onlar  qorxuya  düşməsinlər  deyə, 
orucun  onlardan  əvvəlki  ümmətlərinə  vacib  olduqla-

 
274 
rına  toxunur.  Bu  barədə  “Qurani  Kərim”-in  əl-Bəqərə 
surəsinin  183,  184  və  185-ci  ayələrini  oxumaq 
lazımdır. 
“Ey  iman  gətirənlər!  Oruc  tutmaq  sizdən 
əvvəlki ümmətlərə vacib edildiyi kimi, sizə də vacib 
edildi  ki,  (bunun  vasitəsilə)  siz  pis  əməllərdən 
çəkinəsiniz!”. (əl-Bəqərə, 2/183). 
“(Oruc  tutmaq)  sayı  müəyyən  olunan  (bir  ay) 
günlərdir.  (Bu  günlərdə)  sizdən  xəstə  və  ya  səfərdə 
olanlar tutmadığı günlər qədər baĢqa günlərdə oruc 
tutmalıdırlar.  Oruc  tutmağa  taqəti  olmayanlar  isə 
(hər  günün  əvəzində)  bir  yoxsulu  doyuracaq  qədər 
fidyə  verməlidirlər.  Hər  kəs  könüllü  xeyir  iĢ 
görərsə,  (həm  oruc  tutub,  həm  də  fidyə  verərsə),  bu 
onun  üçün  daha  yaxĢı  olar.  Bilsəniz  oruc  tutmaq 
sizin üçün nə qədər xeyirlidir!”. (əl-Bəqərə, 2/184). 
“Insanlara  doğru  yolu  göstərən,  bu  yolu  açıq 
dəlilləri  ilə  aydınlaĢdıran  və  (haqqı batildən) ayıran 
(Quran) Ramazan ayında nazil edilmiĢdir. Aya (Ra-
mazan  ayına)  yetiĢən  Ģəxslər  (bu  ayı)  oruc  tutma-
lıdırlar; xəstə və ya səfərdə olanlar isə tutmadıqları 
günlərin sayı qədər baĢqa günlərdə tutsunlar. Allah 
sizin  üçün  ağırlıq  deyil,  yüngüllük  istər  ki,  fövtə 
gedən günlərin orucunu tamamlayasınız və sizi düz 
yola  yönəltməsinə  görə  ona  (“Allahu  əkbər” 
deməklə) təzim və Ģükr edəsiniz”. (əl-Bəqərə, 2/185). 
Oruc tutmaq niyyəti ilə dan yerinin ağarmasından 
günəş  batıncaya  qədər  bir  şey  yeyib-içmək,  dadına 
baxmaq  kimi  şeylərdən  özünü  məhrum  etmək  surətilə 
bədənlə edilən bir ibadətdir.  
Yetkinlik  yaşına  gələn,  ağıllı  hər  bir  müsəlmanın 
Ramazan ayında bir ay oruc tutması fərzdir.  

 
275 
Oruc dəlilərə, uşaqlara fərz deyildir. 
Qadınların  aybaşı  və  zahılıq  vaxtlarında  oruc 
tutmaları  haramdır.  Xəstələrin,  yolçuların  (səfərdə 
olanların),  əmzikli  qadınların  Ramazanda  oruc 
yemələrinə  izn  vardır.  Yedikləri  günlərin  oruclarını 
Ramazandan başqa bir zamanda tuta bilərlər.  
Oruc tutmaq üçün niyyət etmək, niyyətin başlama 
və  bitmə  zamanı  bilmək,  dan  yerinin  ağarmasından 
günəş  batıncaya  qədər  orucu  pozan  şeylərdən 
çəkinmək orucun fərzlərindəndir.  
Ödənən  Ramazan  orucu  ilə,  diləmə  və  kəffarət 
(cəza)  oruclarında  günəşin  batmasından  dan  yerinin 
ağarmasınadək  niyyət  etmək  lazımdır.  Niyyət  qəlb  ilə 
olur. Dillə söylənilməsi savabdır.  
Orucun növləri aşağıdakılardır.  
Fərz  olan  oruclar: Ramazan ayında tutulan oruc-
la, sonradan ödənən (qəza edilən) Ramazan orucudur.  
Vacib  olan  oruclar:  Diləmə  orucu,  bilərək  yeyi-
lən diləmə oruclarının ödənilməsi (qəzası) vacibdir. 
Sünnət  olan  oruclar:  Fərz  və  vacib  olmayan 
oruclardır. Məhərrəm ayının 9 və 10-cu günləri tutulan 
oruclar kimi. 
Müstəhəb  olan  (xeyirxah  bir  iĢ  kimi)  oruclar: 
Qəməri ayların 13, 14 və 15-ci günləri tutulan oruclar. 
Məkruh olan oruclar: Novruz günü və Məhərrəm 
ayının yalnız 10-cu günü tutulan oruclar. 
Haram  olan  oruclar:  Ramazan  bayramının  ilk 
günü  ilə,  Qurban  bayramının  birinci  4  günləri  oruc 
tutmaq haramdır.  
Oruc  tutmaq  istəyən  şəxslər  oruc  tutacağı  günün 
axşamı  və  ya  səhəri  sübh  azanından  qabaq  niyyət 
etməlidir.  Niyyəti  dilə  gətirməsi  şərt  deyil,  qəlbindən 

 
276 
keçirsədə kifayət edər. Axşam və ya sübh namazından 
qabaq  niyyət  etməyi  unutduqda,  günorta  namazına 
qədər  niyyət  edə  bilərlər.  Əgər  niyyət  etmədən  bütün 
batil  edən  şeylərdən  çəkinsə  belə  və  günortadan  sonra 
yadına  düşərsə,  orucu  batil  olar.  Ramazan  ayının 
niyyətini  hər  axşam  səhəri  gün  üçün,  ya  da  Ramazan 
ayının  birinci  axşamı  bütün  ay  üçün  etmək  olar.  Oruc 
tutmağa  başlamazdan  əvvəl  kimin  boynunda  qüslü 
olarsa, onu almalı və sonra orucunu tutmalıdır.  
 
Orucu pozan Ģeylər 
 
Orucu batil edən hallar aşağıdakılardır:  
1.
 
Oruc tutan şəxs bilərəkdən bir şey yeyib-içərsə, 
orucu  batil  olar.  Əgər  unutqanlıq  üzündən  nəsə 
yeyərsə,  orucu  batil  olmaz.  Baş  və  sinəsinin  bəlğəmi 
ağızın  içinə  daxil  olmayıbsa,  onu  udmaq  orucu  batil 
etməz, daxil olduqda isə onu udmaması vacibdir. Ağız 
suyunu udmaq isə, istər az olsun, istərsə də çox, orucu 
batil etməz.  
2.
 
Bilərəkdən cinsi əlaqədə olmaq orucu batil edir. 
Unutqanlıq üzündən olduqda isə batil etmir. Əgər cinsi 
yaxınlıq  zamanı  oruc  olduğu  yadına  düşərsə,  davam 
etməməli  və  dərhal  dayanmalıdır,  cinsi  yaxınlıq  etmə-
dən  mazaqlaşmaq  isə  orucluq  vaxtı  bəyənilməyən 
əməllərdəndir. 
3.
 
Insanın  ananizm  ilə  məşğul  olması  haram 
olmaqla yanaşı, onun orucunu da batil edir. Lakin əgər 
yuxuda  ikən  ondan  sperma  xaric  olarsa,  bu  hal  orucu 
batil  etməz.  Bu  zaman  sübh  namazına  qədər  qüsl 
alınmalıdır.  
4.
 
Yaxşı olar  ki,  insan  oruc tutduğu  vaxtlarda  bu-
xar  və  tüstünün  də  boğazına  çatmasına  imkan  ver-

 
277 
məsin.  Bu  hal  qeyri-ixtiyari  olaraq  baş  verdikdə  oruc 
batil olmur. 
5.
 
Unutqanlıq  və  ya  məcburiyyətdən  başını  suya 
batırdıqda  isə  orucu  batil  olmur.  Lakin  dənizdə  və  ya 
hovuzda başı suya batırmaq orucu batil edir.  
6.
 
Allahın,  Peyğəmbərin  (s.ə.v.)  və  Məsum 
Imamların (ə) adından yalan danışmaq orucu batil edir, 
yəni  Quranda  olmayan  hər  hansı  bir  ayəni  Quranla 
əlaqələndirmək  və  ya  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  və  Məsum 
Imamların  (ə)  demədikləri  bir  sözü  onlara  aid  etmək 
orucu  batil  edir.  Yaxşı  olar  ki,  insan  dəqiq  bilmədiyi 
Quran  ayəsini,  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  və  Məsum 
Imamların  (ə)  hədislərini də  bilmədən  deməsin. Bu işi 
səhvən gördükdə orucu batil olmur. 
7.
 
Məcburiyyət  və  ya  müalicə  üzündən  olsa  belə, 
imalə  orucu  batil  edir.  Bu  müddət  ərzində  oruc  tuta 
bilməyən  şəxslər  sağaldıqdan  sonra  tutmadıqları 
günlərin müqabilində qəza orucları tutmalıdırlar.  
8.
 
Cənabət  və  ya  heyz  halında  bilərəkdən  sübh 
namazına  qədər  qüsl  almamaq  da  orucu  batil  edir. 
Sübh azanından sonra yuxudan oyanaraq boynuna qüsl 
gəldiyini 
görən 
şəxslər  cənabət  qüslü  alaraq 
namazlarını  qılıb  oruclarını  davam  edə  bilərlər.  Heyz 
qanı  görən  qadınlar  eyni  qaydada  olaraq  sübh  azanına 
qədər qüsl alıb oruclarını davam etməlidirlər. 
9.
 
Orucu  batil  edən  şeylərdən  biri  də  qusmaqdır. 
Bu  iş  qeyri-ixtiyari  olaraq  baş  verdikdə,  orucu  batil 
etmir. 
 
Orucu pozmayan Ģeylər 
 
1.
 
Unudaraq  bir  şey  yeyib-içmək.  Yada  düşüncə 
dərhal dayandırılmalıdır.  

 
278 
2.
 
Yuxuda  cünüb  (natəmiz)  olmaq,  cünub  olaraq 
səhər  ayağa  qalxmaq  və  qüsl  almaq,  özündən  asılı 
olmayaraq boğaza, buruna toz və duman kimi şeylərin 
girməsi orucu pozmaz. 
3.
 
Sahura  (obaşdanlıq)  qalxmaq,  sahuru  gec 
yemək,  iftara  hazırlaşmaqda  tələsmək  və  dua  oxumaq 
savabdır.  
4.
 
Oruc Yaradanımıza qarşı bədənlə  edilən böyük 
bir ibadətdir. Orucun əcrini Allah özü verir. 
5.
 
Orucun  bədən  və  ruh  sağlığınız  baxımından  da 
bir çox faydaları vardır.  
 
IMSAK (SABUR) VƏ IFTAR YEMƏYI 
HAQQINDA 
 
Allahın bəşər övladına bəxş etdiyi nemətlərdən ən 
önəmlisi can sağlıdır. Can sağlığı isə daha çox səmərəli 
qidalanmadan asılıdır. Islam mötədil dindir. Hər şeydə 
olduğu  kimi,  yemək-içməkdə  də  mötədil  olmağı 
tövsiyə edir. 
Tibbi  cəhətdən  orucluğun  insan  orqanizminə 
müsbət və mənfi təsiri vardır. Bu ilk növbədə imsak və 
iftarda yeyilən qidalardan asılıdır. 
Məlumdur  ki,  insanlar  susuzluğa  daha  az  dözüm-
lüdürlər,  nəinki  aclığa.  Insan  aclığa  40  gün  tab  gətirə 
bilsə  də,  susuzluğa  müəyyən  əziyyətlə  üç  gün  dözə 
bilir.  Xüsusən,  yay  aylarında  xarici  temperatur  bədən 
temperaturuna  yaxın,  hətta  daha  artıq  olduğundan, 
bədəndən  çoxlu  miqdarda  maye  xaric  olunur  və 
orqanizm də bunun əvəzinə, təbii ki, su tələb edir.  
Qəbul  olunan  qidalar  özlərinin  həzm  prosesində 
əmələ  gələn  aralıq məhsulların, şlakların  aradan  götü-
rülməsində  su  tələb  etdiyindən,  səhər  imsak  (sahur) 

 
279 
yeməyi,  ilk  öncə,  mümkün  qədər  kalorili,  daha  asan 
həzm  olunan,  susuzluq  gətirməyən  qidalar  olmalıdır. 
Duzlu  və  çox  şirin  yeməklər,  ət  xörəkləri,  müxtəlif 
qızartmalar  susuzluq  gətirən  qidalar  olduğundan,  bun-
lardan az istifadə etmək daha məqsədəuyğundur. Yaxşı 
olar  ki,  imsakda  kəsmik,  xama,  kərə  yağı,  qaymaq  və 
ya  soyutma  yumurta  yeyilsin.  Bu  şərtlə  ki,  bütün  qi-
dalarda  duzdan  az  istifadə  olunması  gözlənilsin.  Istə-
nilən  qədər  maye  (su,  çay,  şirə)  qəbul  oluna  bilər. 
Lakin  qəbul  edilən  bütün  mayenin  miqdarı  üç  stə-
kandan  çox  olmamalıdır.  Azərbaycanlılar  bir  qayda 
olaraq  qara  məxməri  çaydan  daha  çox  istifadə  edirlər. 
Lakin  həm  susuzluğu  yatırmaq,  həm  də  orqanizmə 
müsbət  təsirləri  baxımından  yaşıl  çay  daha  xeyirlidir. 
Yaşıl çay immuniteti gücləndirir, insanın susuzluğa dö-
zümünü  artırır,  bundan  əlavə,  orqanizmə  sakitləşdirici 
təsir  göstərir.  Ona  görə  də,  səhər  yeməyi  (imsak) 
zamanı yaşıl çaydan istifadə etmək məqsədəuyğundur. 
Bəzi  insanlar  imsakda  şirin  çay,  yağ  və  pendirlə 
(duzu az olsa, daha yaxşıdır) çörək yeyir, digərləri bal-
yağla  çay  (şit  çay),  çörək  yeyirlər.  Belə  yemək  insanı 
ağırlaşdırmır və gün ərzində insan susuzluqdan əziyyət 
çəkmir. 
Imsakda  və  iftarda  kolbasa  və  sosislərdən  istifadə 
olunmasına  diqqəti  artırmaq  məsləhətdir.  Kolbasa  və 
sosislərin  nə  dərəcədə  halal  olması  sual  altındadır. 
Oruc  tutanlar  bu  məhsulları  alanda  və  yeyəndə  son 
dərəcə diqqətli olmalıdırlar. Hisə verilmiş kolbasaların 
tərkibində  duz  və  ədviyyatlar  olduğundan,  bunlar  in-
sanda  susuzluq  yaradır.  Ona  görə  də  kolbasa  və  sosis-
lərdən  istifadə etdikdə, əsasən  halal  olaraq  hazırlanan-
lardan, tərkibində duz və ədviyyatlar nisbətən az olan, 

 
280 
hisə  verilməmiş,  bişmiş  kolbasalardan  (məsələn, 
“həkim”,  “pəhriz”,  “dana”  və  s.  kolbasa  növləri) 
istifadə edə bilərlər. 
Imsakdan  sonra  dərhal  yatmaq  orqanizm  üçün 
ziyandır.  Yaxşı  olar  ki,  yüngül  fiziki  işlə  məşğul  ol-
sunlar,  açıq  havada  gəzsinlər,  yaxud  mütaliə  etsinlər. 
Bunlardan  ən  önəmlisi  Quran  oxumaqdır.  Kim  ərəbcə 
bilirsə, hər gün imsakdan sonra bir cüz (yəni 10 səhifə) 
oxusa, etdiyi ibadətlər Allah-Təala tərəfindən daha çox 
savaba yazılar. 
Bir-iki  saat  vaxt  keçdikdən  sonra  və  ya  10-11 
radələrində  (və  yaxud  günorta  namazından  sonra)  bir 
qədər uzanıb yatmaq olar. 
Imsak  bitdikdən  sonra,  “Hələ  vaxtım  var,  yata 
bilərəm”  -  deyə  yatıb  gec  durmaq,  əlbəttə  ki,  insan 
orqanizminə  mənfi  təsir  göstərir.  Ümumiyyətlə,  səhər 
saat  5-8  arası  havada  ozon  daha  çox  olur.  Belə  hava 
insan  orqanizmini  sağlam  və  gümrah  etdiyi  üçün  açıq 
havada gəzmək çox yaxşı olar. 
Iftar  vaxtı  barədə  xüsusi  cədvəllər  var  və  bu 
cədvəllərə  ciddi  riayət  edilməlidir.  Bəziləri  hesab 
edirlər  ki,  orucu  iftarın  vaxtından  yarım  saat,  bir  saat 
gec  açsalar,  daha  da  savab  olar.  Amma  bu,  səhv 
fikirdir. Orucluq o demək deyil ki, insan özünə əziyyət 
versin.  Əgər  axşam  azanı  vaxtı  oruc  tutan  şəxs  yolda 
və  ya  işdə  olarsa,  azandan  dərhal  sonra  orucunu 
açmalıdır. Bu zaman 1-2 ədəd xurma yemək, bir qədər 
su içmək kifayətdir. 
Gün ərzində insan ən çox suya ehtiyac duyduğun-
dan, iftar vaxtını səbirsizliklə gözləyir ki, susuzluğunu 
yatırsın. Qeyd etmək lazımdır ki, axşam azanına 20-30 
dəqiqə  qalmış  iftar  süfrəsi  hazırlanmalıdır.  Oruc 

 
281 
tutanın  hazırlanmış  iftar  süfrəsi  başında  oturub  axşam 
azanını gözləməsi savab sayılır. Bunun elmi açıqlaması 
fikrimizcə  belədir:  Ac  insan  süfrədəki  təamlara  baxıb 
gözlədikcə onda şərti refleks yaranır, mədəaltı vəzi şirə 
ifraz  etməyə  başlayır  və  beləliklə  də  iftarda  yeyilən 
qidanın  həzminə  və  mənimsənilməsinə  müsbət  təsir 
göstərir. 
Orucu  açan  zaman  yaxşıdır  ki,  ilk  olaraq  soyuq 
mayelər yox, qaynanmış ilıq su, süd və ya çay içsinlər, 
əlbəttə  yaşıl  çay  olsa,  daha  yaxşıdır.  Əgər  qara 
məxməri çay içirsinizsə, çox tünd olmamalıdır. Mayeni 
“susuzam”  deyib,  birnəfəsə  yox,  aramla,  tədricən 
udum-udum içmək lazımdır. 
Bəzən  oruc  tutanlar  iftarı  1-2  ədəd  xurma  və  bir 
stəkan  su  ilə  açır,  axşam  namazını  qıldıqdan  sonra 
yemək yeyirlər. Yaxşı olar ki, oruc açanda, ilk növbədə 
bir az da olsa (200-250 ml) duru yemək yeyilsin, 5-10 
dəqiqədən  sonra  ikinci  yemək  də  yeyilə  bilər.  Bir-
birinin ardınca çox yemək olmaz. Mədənin birdən-birə 
yüklənməməsi  və  qidanın  daha  rahat  həzm  olunması 
üçün iftarı 50-60 dəqiqə davam etdirmək məsləhətdir. 
Yeməkdən sonra dərhal su və çayı çox içmək məsləhət 
görülmür. 
Meyvə-tərəvəz  və  çərəz  yeyilməsini  iftardan  1,5-
2,0  saat  sonra  yemək  daha  yaxşı  olar.  Iftar  açan  kimi 
uzanmaq  və  yatmaq  olmaz.  Müsəlmanların  Ramazan 
ayında  axşamlar  (iftardan  təxminən  2  saat  sonra) təra-
viq namazı qılmaları iftarda yeyilən qidanın daha yaxşı 
həzm  olunmasına  və  qidalı  maddələrin  daha  bəsit 
maddələrə  parçalanıb  qana  sovrulmasına  müsbət  təsir 
göstərir. 
 
 

 
282 
Qədr gecəsi 
 
“Qurani  Kərim”-in  Qədr  gecəsində  nazil  olması, 
əl-Qədr surəsində buyurulmuşdur. Surədə buyurulduğu 
kimi:  
“Qədr  gecəsi  (savab  cəhətdən)  min  aydan  daha 
xeyirlidir!  (O  Ramazan  ayının  on  doqquzuna,  iyirmi 
birinə,  iyirmi  üçünə,  iyirmi  beşinə,  bir  rəvayətə  görə 
isə iyirmi yeddisinə təsadüf edir)”. (əl-Qədr, 97/3). 
 
Qədr gecəsi və orucluq haqqında hədislər 
 
Əbu  Hüreyrədən  (A.o.r.):  Peyğəmbər  (s.ə.v.) 
buyurmuşdur: 
1.
 
“Kim ki, Qədr gecəsinə inanaraq (onun böyük-
lüyünü, ehtiva etdiyi savab və bağışlanma imkanlarını) 
düşünərək keçirərsə, onun bütün günahları bağışlanar”. 
2.
 
“Kim  ki,  Ramazan  orucunu  inanaraq  və  (onun 
savab  və  rəhmət  amilini)  nəzərə  alaraq  tutarsa,  bütün 
keçmiş günahları əfv edilər”. 
3.
 
“Sizin  hər  hansı  biriniz  müsəlmanlığını  yaxşı 
yerinə  yetirərsə,  hər  etdiyi  bir  savabın  əvəzinə  ona  on 
qatı  yazılır.  Bu,  yeddi  yüz  dəfəyə  qədər  artır.  Hər 
etdiyi günah (isə ancaq) bir günah (olaraq) yazılır”. 
4.
 
“Oruc bir qalxandır! (Həmin günlərdə) heç kim 
çirkin  söz  danışmasın,  özünü  nadan  kimi  aparmasın, 
bir  adam  onunla  döyüşmək  istəyərsə  və  ya  onu 
söyərsə, iki dəfə “Mən orucam!” deyin. Nəfsim əlində 
olana  (Allaha)  and  içirəm  ki,  oruc  olanın  ağız  qoxusu 
Allahın  dərgahında  müşk  qoxusundan  da  yaxşıdır! 
Yeməkdən,  içməkdən  və  şəhvətindən  mənə  görə  əl 
çəkin…  Oruc  Mənim  üçündür.  Onun  mükafatını  Mən 
verəcəyəm.  Bir  savab  əvəzinə  on  savab  verilib 

 
283 
hesablanacaq”. 
5.
 
“Kim  Allahın  yolunda  iki  axca  (belə)  xərclə-
yərsə,  Cənnət  qapılarından  ona;  “Ey  Allahın  qulu,  bu 
bir xeyirdir!” - deyə nida gələcək, əgər o, namaz qılan 
olarsa,  namaz  qapısından  çağırılar,  mücahid  olarsa, 
cihad  qapısından  çağırılar,  oruc  tutandırsa,  (Reyyan) 
qapısından çağırılar, zəkat verəndirsə, zəkat qapısından 
çağırılacaqdır”. 
6.
 
“Ramazan  ayı  girəndə  Cənnətin  bütün  qapıları 
açılır…”. 
7.
 
“Ramazan  girəndə  səma  qapıları  açılır, 
Cəhənnəm qapıları bağlanır və şeytan isə zəncirlənir”. 
8.
 
“Kim ki, Qədr gecəsi (ona) inanıb, (ülviyyətini) 
nəzərə 
alaraq, 
əhya  edərsə,  onun  günahları 
bağışlanar…”. 
9.
 
“Kim  ki,  Ramazan  orucunu,  (ona)  inanaraq  və 
(mükafatını)  nəzərə  alaraq  tutarsa,  onun  keçmiş 
günahları əfv edilir”. 
10.
 
“Allahın  yalan  sözdən  və  onu  işlətməkdən 
çəkinməyən  şəxsin  yeməkdən  və  içməkdən  əl 
çəkməsinə ehtiyacı yoxdur”. 
11.
 
“Adəm  oğlunun  hər  əməli  onun  özü  üçündür. 
Təkcə oruc müstəsnadır… Şübhəsiz ki, o, Mənim üçün-
dür. Və onun mükafatını (şəxsən) Mən verəcəyəm. Oruc 
tutanın  iki  sevinci  (anı)  vardır  ki,  onlarla  könülü  şad 
olur:  iftar  etdiyi  zaman  sevinməsi  və  Rəbbinə 
qovuşacağı zaman oruc tutduğuna görə sevinməsi”. 
12.
 
“Ayı görən kimi oruc tutun və təzə ayı görən 
kimi  (də  orucu)  qurtarın!  Sizə  gizli  qalarsa,  Şaban 
ayını otuz (günə) tamamlayın!”. 
13.
 
“Kimsə  unudaraq  yeyib-içərsə,  orucunu 
axıradək  davam  etdirsin.  Çünki  onu  Allah  yedirib-

 
284 
içirmişdir”. 
14.
 
“Sizin  hər  biriniz  cümə  günü  qətiyyən  oruc 
tutmasın,  amma  ondan  bir  gün  əvvəl  və  ya  bir  gün 
sonra  tutsun…”  (Əlbəttə  ki,  bu  Ramazan  ayının  cümə 
günlərinə aid deyil – Ə.C.Ə.). 
15.
 
“Iki  oruc  və  iki  alış-veriş  qadağan  edilir: 
Ramazan  bayramı  ilə  Qurban  bayramında  oruc 
tutmaq…  Əl  toxundurmaqla  yaxşıca  baxmadan, 
seçmək  imkanı  və  sərbəst  olmayan  alış-veriş, 
Munabaza etmə (görmədən alıb-satma)…”. 
16.
 
“Kim  ki,  Ramazana  (gecələrinə)  inanıb  və 
(savabını dərk edib) səhərə qədər oyaq qalarsa, (bütün) 
onun keçmiş günahları bağışlanar”. 
17.
 
“Kim ki, Qədr gecəsinə, (ona) iman gətirərək 
(və  əzəmətinə)  əhya  edərsə,  (bütün)  keçmiş  günahları 
ona bağışlanar”. 
18.
 
“Peyğəmbər  (s.ə.v.)  hər  Ramazanın  (son) 
onuncu günü (başlayanda)  etikafa  girərdi.  Vəfat  etdiyi 
ildə isə etikafda iyirmi gün qalmışdır”. 
19.
 
Dostum (s.ə.v.) mənə üç şeyi tövsiyə etmişdi: 
“Hər  ayda  üç  gün  oruc…  Iki  rükət  duha  namazı… 
Yatmazdan əvvəl vitr namazı qılmaq…”. 
20.  Ey  millət!  Allahın  ayı  sizə  tərəf  üz  tutub 
gəlmişdir (Biharul-ənvar). 
21. Əziz Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) hər vaxt Ramazan 
ayı  yaxınlaşanda  buyurardı:  -  Sübhənallah.  Nə  qədər 
böyük  bir  ayı  qarşılamağa  gedirsiniz  və  nə  qədər 
əzəmətli bir ay sizə tərəf gəlir (Biharul-ənvar). 
22.  Əgər  insan  Ramazan  ayında  nə  etməli 
olduğunu bilsəydi, arzu edərdi ki, ilin hamısı Ramazan 
olsun (Biharul-ənvar). 
23.  Səma  qapıları,  yəni  Allahın  rəhmət  qapıları 

 
285 
Ramazan  ayının  əvvəl  gecəsində  açılar  və  axır 
gecəsinədək bağlanmaz (Biharul-ənvar). 
24. Ramazan ayı elə bir aydır ki, əvvəli rəhmətdir, 
ortası  məğfirət  (bağışlanma),  axırı  isə  Cəhənnəm 
odundan qurtulmaq (Biharul-ənvar). 
25.  Ramazan  ayına  ona  görə  Ramazan  deyilib  ki, 
bu ay günahları yandırar (Kənzül-ümmad). 
26.  Ramazan  ayı  gələndə  Cəhənnəm  qapıları 
bağlanır. Cənnət qapıları açılır və şeytanlar zəncirlənir 
(Biharul-ənvar). 
27. Əgər bir nəfər Ramazan ayında bağışlanmasa, 
hansı ayda bağışlanar? (Biharul-ənvar). 
28.  Oruc  tutun,  sağlam  olarsınız.  Mədə  bütün 
xəstəliklərin evi, oruc isə dərmanıdır (Biharul-ənvar). 
29.  Bir  gün  Həzrət  Muhəmməd  (s.ə.v.)  minbərə 
çıxdı və buyurdu: -”Amin”. Sonra bunun səbəbini belə 
açıqladı:  “Ay  camaat!  Həzrət  Cəbrayıl  mənim  yanıma 
gəlib  dedi:  -  Ey  Muhəmməd  (s.ə.v.),  kim  Ramazan 
ayını dərk etsə və bağışlanmamış ölsə, Allah-Təala onu 
öz rəhmətindən məhrum edər” (Biharul-ənvar). 
30. Həqiqi bədbəxt o şəxsdir ki, bu əzəmətli ayda 
Allahın  bağışlanmasından  məhrum  qala  (Biharul-
ənvar). 
Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) buyurmuşdur:  
1.
 
“Cənnətdə Riyan (sirab olmuş) adlı bir qapı var. 
Oradan  yalnız  oruc  tutanlar  daxil  olacaq”.  Şeyx  Səduq 
hədisin şərhində yazır: “Cənnətə belə bir ad oruc tutanın 
daha çox susuzluqdan əziyyət çəkdiyi üçün verilmişdir. 
Oruc tutanlar bu qapıdan daxil olduqları zaman elə sirab 
olarlar ki, bir daha susamazlar”. 
2.
 
“Əgər  ümmətim  Ramazan  ayının  orucunun  nə 
qədər  fəzilətli  olduğunu  dərk  etsəydi,  ilin  bütün 

 
286 
günlərini oruc tutmaq istərdi”. 
Əmirəl-möminin Imam Əli (ə) buyurmuşdur: 
1.
 
“Allah-Təala orucu insanlarda sağlam bədən və 
sağlam ruh tərbiyə olsun deyə, vacib etmişdir”. 
2.
 
“Insan  Ramazan  ayında  yemək-içməkdən  uzaq 
olduğu kimi, bütün haramlardan da uzaq olmalıdır”. 
3.
 
Səhabələri  Peyğəmbərdən  (s.ə.v.)  soruşur: 
“Şeytanın  bizdən  uzaq  olması  üçün  nə  etməliyik?”  O 
Həzrət buyurur: “Oruc tutmaq şeytanın üzünü qaraldır, 
Allah yolunda sədəqə vermək belinə qırar, Allaha xatir 
sevmək  və  davamiyyətli  halda  əməli-saleh  işlər 
görmək  quyruğunu  kəsər,  Allahdan  bağışlanmağı 
diləmək ürəyinin damarını qırar”. 
Aişədən (A.o.r.): 
1.
 
Qureyşilər  cahiliyyə  (dövründə)  Aşura  günü 
oruc  tutardılar.  Allahın  elçisi  (s.ə.v.)  də  Ramazan 
orucu fərz qılınanadək həmin gün oruc tutulmasını əmr 
etmiş  və  belə  buyurmuşdur:  “Istəyən  onu  (Aşura 
orucunu) tutsun, istəməyən tutmasın!”. 
2.
 
Bilal  gecə  (sübh  çağı)  azan  oxuduğu  zaman 
Allahın  elçisi  (s.ə.v.)  belə  buyurdu:  “Ibn  Ümmi 
Məktum əzan oxuyana qədər yeyin-için. Çünki o, Fəcr 
(vaxtı) çatanadək azan oxumur…”. 
3.
 
“Peyğəmbər  (s.ə.v.)  oruc  olarkən  öpərdi  və 
qucaqlayardı.  Onun  şəhvəti  hamımızın  şəhvətindən 
çoxdur.  Çünki  oruc  olarkən,  cinsi  əlaqədən  başqa, 
öpmək və qucaqlamaq kimi hallar orucu pozmur”. 
4.
 
“Peyğəmbər  (s.ə.v.)  Ramazanda  (əlaqədən 
sonra) sübh (çağına qədər) yatır və (o, səhər) yuyunub 
orucunu tuturdu”. 
5.
 
Həmzə  b.  Amr  əl-Əsləmi  (çox  oruc  tutan  bir 
şəxs idi) Peyğəmbərdən (s.ə.v.) soruşdu: “Səfərdə oruc 

 
287 
tutummu?” 
“Istəyirsən 
tut, 
istəyirsən 
tutma! 
(sərbəstsən)” deyə buyurdu”. 
6.
 
Allahın  elçisi  (s.ə.v.)  buyurmuşdur:  “Kim  oruc 
borcu  olduğu  halda  ölərsə,  valisi  (himayəçisi)  onun 
yerinə tuta bilər”. 
7.
 
“Allahın  elçisinin  (s.ə.v.),  Ramazan  ayını 
çıxmaq  şərtilə  bir  ay  ərzində  oruc  tutduğunu  heç 
görməmişəm.  Şaban  ayında  tutduğu  orucdan  da  artıq 
oruc 
tutduğunu 
görməmişəm 
(yəni 
Ramazan 
orucundan  sonra,  gün  hesabı  ilə,  ən  çox  oruc  tutduğu 
ay Şaban ayı idi…)”. 
8.
 
“Allahın  elçisi  (s.ə.v.)  Aşura  günü  oruc  (tut-
mağı)  əmr  etmişdir.  Ramazan  (orucu)  fərz  edilən  kimi 
(Aşura  günü  orucunu)  istəyən  tutdu,  istəməyən  tut-
madı”. 
9.
 
“Allahın  elçisi  (s.ə.v.)  Qədr  gecəsinin 
Ramazanın son on günündə olmasına əmin idi və belə 
buyurmuşdu:  “Qədr  gecəsini  Ramazanın  son  on 
günündə axtarın!”“. 
10.
 
“Peyğəmbər (s.ə.v.) (son) on gün girdiyi vaxt 
Hizarını  bağlayardı  (yəni,  zövcələrinə  yaxınlaşmazdı). 
Gecəni oyaq keçirər və ailə üzvlərini də oyadardı”. 
11.
 
“Peyğəmbər  (s.ə.v.)  məsciddə  yanında 
oturduğum  vaxt,  başını  mənə  tərəf  əyərdi,  mən  də 
heyzli olduğum halda onun başını darayardım”. 
12.
 
“Peyğəmbərin  (s.ə.v.)  bədəni  bədənimə  mən 
heyzli  olduğum  vaxt  dəyərdi.  O,  etikafda  olduğu 
zaman  başını  məsciddən  çıxarardı  və  mən  heyzli 
olduğum halda onun başını yuyardım”. 
13.
 
“Peyğəmbər  (s.ə.v.)  vəfat  edənə  qədər 
Ramazanın son on günündə etikafa girərdi. Sonra onun 
ardınca zövcələri də etikafa girərdilər”. 

 
288 
14.
 
Allahın  elçisi  (s.ə.v.)  buyurmuşdur:  “Qədr 
gecəsini  Ramazanın  son  on  günündəki  tək  (gündə) 
axtarın!”. 
Iman Sadiq (ə) buyurmuşdur: 
1.
 
“Allah-Təala  Tövratı  Ramazan  ayının  6-da, 
Incili  Ramazan  ayının  12-də,  Quranı  isə  Qədr 
gecəsində nazil etmişdir”. 
2.
 
“Oruc  tutmaq  tək  insanın  özünü  yemək-içmək-
dən saxlaması deyil”. Bir vaxtlar Həzrət Isanın (ə) anası 
Həzrəti  Məryəm  dedi:  “Allaha  xatir  oruc  tutmağı  nəzr 
etdim. Yəni Allaha pərəstiş etməkdən savayı ağzıma söz 
alıb  danışmayacağam”.  “Oruc  tutduğunuz  zaman 
dilinizi  haramdan  qoruyun  (qeybət  etməyin,  yalan 
danışmayın  və  s.),  oruc  tutduğunuz  zaman  gözünüzü 
haramdan  qoruyun,  haram  şeylərə  baxmayın.  Bir-
birinizlə çəkişməyin, bir-birinizə həsrəd aparmayın”. 
3.
 
Ravi (A.o.r.) rəvayət edir ki: “Hişan ibn Həkəm 
Iman  Sadiqdən  (ə)  orucun  nə  üçün  vacib  olduğunu 
soruşur.  Imam  Sadiq  (ə)  cavabında  buyurur:  “Oruc 
Allah  tərəfindən  varlı  ilə  kasıb  bərabər  olsun  və  varlı 
yoxsulun  il boyu  keçirdiyi  aclıq  və susuzluq hisslərini 
keçirməsi  üçün  vacib  edilmişdir.  Çünki  varlılar, 
adətən, 
istədiklərinə 
sahib 
olarlar. 
Allah-Təala 
bəndələri  arasında  bərabərlik  bərqərar  olmasını  və 
varlıların yoxsullara rəhm etmələrini istəyir”“. 
Imam  Rza  (ə)  buyurmuşdur:  “Insanlar  oruc 
tutmağa  əmr  olunmuşlar  ki,  aclıq  və  susuzluğun  nə 
olduğunu  dadıb,  onun  vasitəsilə  Axirət  dünyasının 
yoxsulluq və çarəsizliyini dərk etsinlər”. 
Talha b. Ubeydullahdan (A.o.r.): Saçları bir-birinə 
qarışmış  bir  (bədəvi)  ərəb  Allahın  elçisinin  (s.ə.v.) 
yanına  gəlib  ondan:  “Allah  mənə  aid  nəyi  fərz 

 
289 
etmişdir?”  -  deyə  soruşdu.  Peyğəmbər  (s.ə.v.):  “Beş 
dəfə namazı! Əlavə də qıla bilərsən!” - deyə buyurdu. 
“Oruca aid nəyi fərz etmişdirsə mənə bildir!”. 
“Ramazan  orucunu!  Əlavə  oruc  da  tuta  bilərsən! 
(yəni nafilə oruc da tuta bilərsən!)” - deyə buyurdu. 
Ibn  Ömərdən  (A.o.r.):  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  Aşura 
orucu  tutardı  və  (onu  tutmağı)  əmr  etmişdi.  Ramazan 
orucu  (Allah  tərəfindən)  vacib  edilən  kimi,  Aşura 
orucu tutulmadı. 
Səhldən (A.o.r.): Peyğəmbər (s.ə.v.) buyurmuşdur: 
“Cənnətdə  “Ər-Reyyan”  adlı  bir  qapı  vardır.  Qiyamət 
günü  o  qapıdan  ancaq  oruc  tutanlar  girəcək,  onlardan 
başqa isə heç kim girə bilməz!”. 
Əbu  Bəkir  (A.o.r.)  demişdir:  “Ata-anam  sənə 
qurban  olsun,  Ey  Allahın  Elçisi,  beləcə  ayrı-ayrı 
qapılardan  çağrılmaq  zəruridirmi?  Kimsə  bu  qapıların 
hamısından (eyni vaxtda) çağrıla bilərmi?”. 
“Bəli! Ümidvaram ki, sən onlardan olacaqsan…”. 
Ibn Ömərdən (A.o.r.): “Onu (ayı) gördüyünüz vaxt 
oruc  tutun,  onu  gördüyünüz  vaxtda  da  orucu  açın, 
görməsəniz,  onu  (ayı)  təxmin  edin”  (və  ya  başqa  bir 
hədisdə deyildiyi kimi, otuz gündə tamamlayın). 
Abdullahdan  (A.o.r.):  Peyğəmbərlə  (s.ə.v.)  bir 
yerdə idik. Belə buyurdu: “Evlənməyə gücü çatan şəxs, 
evlənsin.  Çünki  o  (evlilik)  gözü  haramdan  çəkindirən 
ən  gözəl  vasitədir.  Fərci  (cinsiyyət  orqanını)  də 
(haramdan)  ən  yaxşı  qoruyandır…  Buna  gücü 
çatmayan  şəxs  isə  oruc  tutmalıdır.  Çünki  orucun 
şəhvəti söndürən bir gücü vardır…”. 
Abdullah  b.  Ömərdən  (A.o.r.):  Allahın  elçisi 
(s.ə.v.) Ramazan haqqında söhbət edərək belə buyurdu: 
“Ayı  görməyincə  oruc  tutmayın  və  onu  görməyincə 

 
290 
orucluqdan çıxmayın! Əgər görə bilməsəniz, (o zaman) 
onu (yaxşı-yaxşı) hesablayın (təxmin edin)!”. 
Abdullah  b.  Ömərdən  (A.o.r.):  Allahın  elçisi 
(s.ə.v.)  buyurmuşdur:  “Ay  iyirmi  doqquzuncu  gecə 
(çıxır).  Onu  görməyincə  oruc  tutmayın.  Əgər  görə 
bilməsəniz, sayı otuza çatdırıb (oruc tutun)!”. 
Ibn  Ömərdən  (A.o.r.):  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  buyur-
muşdur: “Şübhəsiz ki, biz yazıb-oxumağı bilməyən bir 
millətik,  yazmırıq,  hesablamırıq…”.  Ay  barədə: 
Belədir-elədir… Onun gah iyirmi doqquz, gah da otuz 
(gün) olduğunu nəzərdə tutun… 
Səhl  b.  Saddan  (A.o.r.):  Ailə  üzvləri  ilə  birlikdə 
sahura qalxırdım və sonra isə Allahın elçisi (s.ə.v.) ilə 
səcdələrə (namaza) çatmaq üçün tələsirdim.  
Zeyd  b.  Sabitdən  (A.o.r.):  Peyğəmbərlə  (s.ə.v.)  sa-
hura qalxdıq (yeyib-içəndən) sonra namaza durduq. So-
ruşdum  ki:  “Əzanla  obaşdan  arasında  nə  qədər  var?”. 
Buyurdu ki: “50 ayə (oxunacaq) qədər (bir vaxt)”. 
Abdullahdan  (A.o.r.):  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  iftar 
etmədən  orucu  tutmuşdur;  insanlar  da  belə  etdilər. 
Sonra  bu  onlar  üçün  çətin  olduqda  Allahın  Elçisi 
(s.ə.v.) (bunu) onlara qadağan etdi. Dedilər: “(Axı) sən 
belə edirsən!”.  
“Mən  sizin  kimi  deyiləm,  şübhəsiz  ki,  mən  həm 
yedirilirəm, həm də içirdilirəm” - deyə buyurdu. 
Ənəs  b.  Malikdən  (A.o.r.):  Peyğəmbər  (s.ə.v.) 
buyurmuşdur:  “Sahur  edin.  Şübhəsiz  ki,  sahurda 
bərəkət vardır”. 
Ibn  Abbasdan  (A.o.r.):  deyib  ki,  “Peyğəmbər 
(s.ə.v.) oruc olduğu halda qan aldırmışdır”. 
Ibn  Abbasdan  (A.o.r.):  Allahın  elçisi  (s.ə.v.) 
Ramazanda  Məkkəyə  səfərə  çıxdı.  Məkkəyə  çatdığı 

 
291 
zaman  (camaatla  birgə)  orucunu  dayandırdı  (yəni 
səfərdə olduqları üçün oruc tutmadılar). 
Əbu Dərdadan (A.o.r.):  Peyğəmbər (s.ə.v.) ilə isti 
bir  gündə  səfərə  çıxdıq.  Elə  isti  idi  ki,  adam  günəşin 
yandırıcı  şüasından  qorunmaq  üçün  əli  ilə  başını 
tuturdu. Aramızda Peyğəmbərlə (s.ə.v.) Ibn Rəvahadan 
başqa oruc tutan bir adam yox idi.  
Cabir  b.  Abdullahdan  (A.o.r.):  Allahın  elçisi 
(s.ə.v.)  bir  səfərdə  idi.  Böyük  bir  izdiham  gördü.  Bir 
nəfərin  üstünə  kölgə  salmaq  (üçün  örtük)  çəkilmişdi. 
Peyğəmbər (s.ə.v.): “Bu nədir belə?” - deyə soruşdu. 
“Oruc tutmuş bir nəfərdir!” - dedilər.  
“Səfərdə  oruc  tutmaq  təqvaya  aid  deyil!”  -  deyə 
buyurdu. 
Ənəs  b.  Malikdən  (A.o.r.):  “Biz  Peyğəmbərlə 
(s.ə.v.) səfərə  çıxardıq; nə oruc tutan tutmayanı, nə də 
oruc tutmayan tutanı məzəmmət etməzdi…”. 
Əbu Said əl-Xudridən (A.o.r.): Peyğəmbər (s.ə.v.) 
buyurmuşdur:  “Qadın  aybaşı  olduğu  zaman  namaz 
qılmır,  oruc  tutmur,  elə  deyilmi?  Bax  bu,  onun  dində 
nöqsan olmasıdır”. 
Ibn  Abbasdan  (A.o.r.):  Bir  nəfər  Peyğəmbərin 
(s.ə.v.) yanına gəlib dedi: “Ey Allahın elçisi, anam, bir 
aylıq  orucu  qaldığı  halda  vəfat  etdi.  Olar  ki,  onun 
əvəzinə, orucun qəzasını mən tutum?”. 
“Bəli,  Allahın  borcunu  ödəməyə  ən  layiq  olan 
(budur)!” - deyə Peyğəmbər (s.ə.v.) buyurdu. 
Səhl  b.  Saddan  (A.o.r.):  Allahın  elçisi  (s.ə.v.) 
buyurmuşdur: “Iftarda tələsdikcə, insanlar xeyirlədir”. 
Ibn  Abbasdan  (A.o.r.):  Allahın  elçisi  (s.ə.v.) 
buyurmuşdur:  “Ramazandan  başqa,  heç  bir  ayda  tam 
oruc tutmayıblar”. 

 
292 
Abdullah b. Əmr bin Aslan (A.o.r.): Allahın elçisi 
(s.ə.s.)  bizə  gəldi  və  belə  buyurdu:  “Şübhəsiz  ki, 
qonağının  sənin üstündə  haqqı  var.  Zövcənin də  sənin 
üstündə haqqı var”. 
“Davud  (ə)  orucu  necədir?”  -  (deyə  ondan) 
soruşdum.  
“Dəhril (zamanın) yarısı qədər, (yəni bir gün oruc 
tutardı, bir gün tutmazdı) deyə buyurdu”. 
Abdullah  b.  Ömərdən  (A.o.r.):  Peyğəmbər  (s.ə.v.) 
buyurmuşdur: “Hər ayda üç gün oruc tut!”. 
Əbu  Səyyiddən  (A.o.r.):  Peyğəmbər  (s.ə.v.) 
Ramazan  bayramı  ilə  Qurban  bayramında  oruc 
tutulmasını qadağan etmişdir.  
Ibn  Ömərdən  (A.o.r.):  Qurban  bayramının  birinci 
üç  günündə  oruc  tutmağa  icazə  verilmədi.  Ancaq 
qurban tapmayan adama izn verilmişdir.  
Səlim  atasından  (A.o.r.):  rəvayət  edir:  Peyğəmbər 
(s.ə.v.) buyurmuşdur: “Aşura günü istəyən (adam) oruc 
tuta bilər…”. 
Sələmətə  b.  Əl-Əkvədən  (A.o.r.):  Allahın  elçisi 
(s.ə.v.)  Əsləm  qəbiləsindən  olan  bir  nəfərə  hamıya 
bunu  elan  etməyi  əmr  etdi:  “Hər  kim  yeyibsə,  günün 
qalanını oruc tutsun, yeməyibsə, orucunu tutsun. Çünki 
bu gün Aşura günüdür”. 
Ibn  Ömərdən  (A.o.r.):  Qədr  gecəsi  Peyğəmbərin 
(s.ə.v.)  səhabələrinin  bir  hissəsinə  (ayın)  son  yeddi 
günündə  göstərildi.  Bunu  izah  edərək  Allahın  elçisi 
(s.ə.v.)  buyurmuşdur:  “Görürəm  yuxunuz  son  yeddi 
günə  uyğun  oldu.  Belə  olduğu  halda,  kim  onu 
axtarırsa, son yeddi gündə axtarsın”.