Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim

Cədvəl 3. Ərzaq məhsullarının gündəlik minimum 
istehlakı norması 
 
 
Gündəlik  enerji  sərfini  digər  ərzaq  məhsullarının 
istehlakı  üzrə  də  təmin  etmək  mümkündür.  Ərzaq 
məhsullarının istehlak norması  formalaşmış ənənələrə, 
kənd təsərrüfatında və yeyinti sənayesində məhsulların 
istehsalının  səviyyəsinə  və  digər  amillərə  görə  müəy-
yən  edilir.  Ayrı-ayrı  insanların  qida  məhsullarına  olan 
tələbatı  və  istehlakı  çox  mürəkkəb  məsələdir.  Bu  nor-
malar  müxtəlif  amillərdən  asılı  olaraq  əsas  qida 
maddələrinin (zülal, yağ, karbohidrat) istehlak norması 
saxlanılmaqla qarşılıqlı surətdə əvəz oluna bilər. 
 
 
Sıra 
sayı 
Ərzaq məhsulları 
Miqdarı (qramla) 
1. 
Çörək  
330-360 
2. 
Makaron  
15 
3. 
Yarma  
25 
4. 
Paxlalılar  
5 
5.  
Kartof  
265-285 
6. 
Tərəvəz və bostan bitkiləri 
385-450 
7. 
Meyvə və giləmeyvə (təzə və 
konservləşdirilmiş) 
200-220 
8. 
Şəkər və qənnadı məmulatı 
50-100 
9. 
Bitki yağları və onların emalı 
məhsulları 
30-40 
10. 
Ət və ət məhsulları 
190-215 
11. 
Balıq və balıq məhsulları 
50-55 
12. 
Süd məhsulları (süd hesabı 
ilə) 
980-1050 
 
O cümlədən bilavasitə süd 
350-450 
13. 
Yumurta  
3 gündə 2 ədəd 

 
336 
Qida qəbulu mədəniyyəti 
 
Qida  qəbulu  mədəniyyəti  dedikdə,  stolun  serviz-
ləşdirilməsi,  aşxana  priborlarından  istifadə  etməyi  ba-
carmaq və süfrə arxasında özünü aparmaq mədəniyyəti 
başa düşülür. Bu işdə səriştəlik hər adam üçün istər adi 
və  istərsə  də  bayram  günlərində  və  ya  ziyafətlərdə 
vərdiş  halını  almalıdır.  Qida  qəbulu  mədəniyyəti  in-
sanın  ümumi  mədəni  səviyyəsini  xarakterizə  edən  bir 
göstəricidir.  Stolun  servizləşdirilməsi  qida  qəbulunun 
xarakterindən  və  vaxtından  (səhər,  nahar  və  şam 
yeməyi,  ziyafət  süfrəsi)  asılı  olaraq  müxtəlifdir.  Bir 
qayda  olaraq,  adi  günlərdə  ailə  üzvləri  mətbəxdə 
yeyib-içirlər. 
Səhər  yeməyi  üçün  stol  hazırladıqda  ona  ağ  kətan 
və ya pambıq parçadan süfrə salınır. Hər adam üçün bir 
qəlyanaltı boşqabı, onun sağ tərəfinə nəlbəkidə tutacağı 
sola olmaqla fincan və ya stəkan, nəlbəkiyə sağ tərəfdən 
çay qaşığı qoyulur. Çəngəl boşqabdan sol tərəfə dişləri 
yuxarı, bıçaq isə kəsən tərəfi boşqaba olmaqla sağ tərəfə 
qoyulur.  Ilıq  bişirilən  yumurta  xüsusi  yumurta  qabında 
boşqabın üstünə və ya onun sağ tərəfinə qoyulur. Çay və 
qəhvə şəkərsiz hazırlanır, hər kəs öz istəyinə görə şəkər 
əlavə edir. Şəkər tikəşəkillidirsə, qənd qabının üstünə və 
ya  yanına  qənd  maşası,  toz-şəkərdirsə  əlavə  çay  qaşığı 
qoyulur.  Çay  qaşığını  çaya  və  ya  qəhvəyə  batırmadan 
toz-şəkər  götürüb  fincana  və  ya  stəkana  tökmək 
lazımdır.  Qarışdırmaq  üçün  nəlbəkiyə  qoyulmuş  öz 
qaşığınızdan istifadə etməlisiniz. 
Nahar  süfrəsi  hazırladıqda  hər  adama  iki  boşqab 
qoyulur.  Duru  xörək  üçün  nəzərdə  tutulmuş  dərin 
boşqab  iri  dayaz  boşqabın  içinə  qoyulmalıdır.  Boşqa-

 
337 
bın sağ tərəfinə tiyəsi qaba olmaqla bıçaq, ağzı  yuxarı 
xörək  qaşığı  qoyulur.  Xörək  qaşığının  əl  tutan  yeri 
(sapı) sağa olmaqla boşqabın arxasına da qoymaq olar. 
Sol  tərəfə  dişləri  yuxarı  olmaqla  çəngəl,  ondan  sonra 
xörək üçün xırda boşqab yerləşdirilir. Şirin xörək üçün 
qab nahar boşqabı ilə çarpaz sol tərəfə qoyulur. Desert 
və  çay  qaşığını  nahar  boşqabından  sağ  tərəfə  yerləş-
dirmək lazımdır. Duru xörək üçün dərin boşqabları üst-
üstə  yığıb  ev  sahibəsi  oturan  yerə  qoymaq  daha 
yaxşıdır. Çünki onun üçün şorba kasasından qonaqlara 
yemək  çəkmək  asandır.  Bunların  yanına  kiçik 
abgərdən  qoyulmalıdır.  Stola  duz,  istiot,  hər  adam 
üçün  kətan  parça  və  ya  kağız  dəsmal  qoyulmalıdır. 
Kətan  parçadan  dəsmal  yelpik,  konusvari  və  üçkünc 
formada bükülüb çəngəllərin sol tərəfinə qoyulmalıdır. 
Əgər  kağız  dəsmaldan  istifadə  olunacaqsa,  onları 
xüsusi  qablar  və  ya  stəkanlara  səliqə  ilə  yerləşdirib 
stolun bir tərəfinə və ya ortaya qoymaq olar. 
Süfrəyə  qab-qacaq  düzüldükdən  sonra  su  və  şər-
bətlər  üçün  badələr  düzülür.  Süfrəyə  mineral  su  bu-
tulkada, şərbətlər isə qrafinlərdə qoyulur. Çörək fal-fal 
doğranıb çörək qabına yığılır, üstünə ağ dəsmal salınır. 
Şam  süfrəsi  üçün  stol  səhər  yeməyində  olduğu 
kimi  hazırlanır.  Əgər  şam  yeməyində  çay  və  qəhvə 
əvəzinə  süd,  qatıq,  kefir,  meyvə  şirəsi  veriləcəksə, 
onda süfrəyə fincan əvəzinə stəkan qoyulur. Bütün süf-
rələr  üçün  qab-qacaq  və  aşxana  priborları  elə  yer-
ləşdirilməlidir  ki,  sağ  əllə  istifadə  olunanlar  əsas  boş-
qabın  sağ  tərəfində,  sol  əllə  istifadə  olunanlar  isə  sol 
tərəfində  olsun.  Boşqabları  stolun  kənarlarından  2  sm 
aralı yerləşdirmək lazımdır. 
Ziyafət  stolunu  onun  təyinatından  asılı  olaraq 

 
338 
müxtəlif  cür  hazırlamaq  olar.  Məsələn,  ad  günü  üçün 
nahar stolu, toy məclisi üçün, kiçik ziyafət üçün çay və 
qəhvə stolu, gənclər üçün kokteyl süfrəsi və s. 
Soyuq  qəlyanaltı  verməklə  nahar  süfrəsi  ailədəki 
müəyyən  bir  şənlik,  ad  günü  və  başqa  səbəblərdən 
təşkil  olunur.  Azərbaycanlılar,  bir  qayda  olaraq,  ad 
günündə  və  ailə  ziyafətlərində  duru  xörək  vermirlər. 
Plov yanında dovğa kasalarda, nazik çay stəkanlarında 
və  ya  iri  şorba  kasalarında  verilir.  Ona  görə  də  hər 
adam  üçün  ayrıca  dərin  boşqab  qoyulmur.  Dovğanı 
kiçik  piyalələrə  töküb  plovdan  sonra  yeyirlər.  Belə 
güman  edilir  ki,  turş  qatıqdan  göyərti  əlavə  edilməklə 
hazırlanmış  dovğa  plovun  həzminə  və  mənimsənil-
məsinə kömək edir. 
Ziyafət  stoluna təmiz, səliqə ilə ütülənmiş ağ süfrə 
salınır.  Süfrənin  üstünə  şəffaf  polietilen  pərdə  salmaq 
məsləhət deyil. Lakin müasir dövrdə süfrəyə ləkə düşüb 
çirklənməməsi üçün bundan geniş istifadə edirlər. 
Stola çox da iri olmayan vazada gül qoyulmalıdır. 
Bu,  stola  təntənəli  bayram  əhval-ruhiyyəsi  və  yaraşıq 
verir. 
Stolu  zövqlə  servizləşdirmək  lazımdır.  Qonaqlar 
üçün qab-qacaq və nahar priborları bir sıradan düzülür. 
Hər  adam  üçün  iri  dayaz  boşqab,  onun  üstündən  də 
qəlyanaltı  üçün  kiçik  dayaz  boşqab  qoyulur.  Əgər 
ziyafət  stoluna  duru  xörək  verilməsi  də  nəzərdə 
tutulursa,  süfrəyə  əvvəlcədən  iri  dayaz  boşqabın  içinə 
dərin  boşqab  da  qoyulmalıdır.  Əgər  3  cür  quru  xörək 
veriləcəksə,  boşqabın  sağ  tərəfinə  bıçaq  və  xörək 
qaşığı,  sol  tərəfinə  isə  çəngəl  qoyulur.  Bir  qaşıq  və 
çəngəl  isə  boşqabın  arxasında  yerləşdirilir.  Dəsmal 
üçkünc  və  ya  konusvari  bükülüb  boşqaba  qoyulur. 

 
339 
Dörd  cür  xörək  veriləcəksə,  əlavə  olaraq  bir  bıçaq  və 
çəngəl  (balıq  xörəyi  üçün)  çarpaz  şəkildə  nimçənin 
üstünə  qoyulur.  Əgər  əsas  xörəklərdən  sonra  süfrəyə 
desert  veriləcəksə,  desert  priborlarını  süfrəni  yığışdır-
dıqdan sonra (əsas yeməkdən sonra) düzmək lazımdır. 
Nimçənin arxasında su və şərbət üçün stəkan və ya 
badə  qoyulur.  Soyuq  qəlyanaltılar,  göyərti,  duz  və 
istiot,  sonradan  verilən  isti xörəklər  süfrəyə  elə  düzül-
məlidir ki, süfrə arxasında oturan hər bir adam xoşuna 
gələn  yeməyi  asanlıqla  götürə  bilsin.  Hündür  ayaqlı 
vazalardakı  yeməklər  stolun  mərkəzinə,  yastıları  isə 
servizlərin  yanına  yerləşdirilir.  Hər  xörəyi  paylamaq 
üçün  əlavə  qaşıq  qoyulmalıdır.  Souslar  onların  müşa-
yiət  etdikləri  xörəklərlə  birlikdə  stola  verilməlidir. 
Süfrəyə  bir  neçə  yerdə  sümük  və  qalıqlar  üçün  boş 
nimçələr  və  yastı  külqabı  qoyulur.  Çörəyi  fal-fal  doğ-
rayıb  qonaqlar  stol  arxasında  oturandan  sonra,  daha 
doğrusu yeməyə başlayanda gətirmək lazımdır. Gül və 
meyvə  vazalarını  stolun  uzunu  boyu  düzmək  daha 
yaxşıdır.  Lakin  süfrəni  çox  da  basırıq  etmək  məsləhət 
görülmür. 
Hətta 
soyuq 
qəlyanaltıları 
xörəklər 
yeyildikcə  süfrəyə  vermək  və  boşalan  qabları  dərhal 
yığışdırmaq lazımdır. 
Xörəklərin verilməsinin  və  yeyilməsinin müəyyən 
ardıcıllığı  olmalıdır.  Əvvəlcə  balıqdan  hazırlanmış 
duzlu  və  az  duzlu  qəlyanaltılar  verilir.  Balıq qəlyanal-
tıları  yeyildikdən  sonra  qəlyanaltı  boşqabı  dəyişdiril-
məlidir.  Sonra  ətdən  və  tərəvəzdən  hazırlanmış 
qəlyanaltılar və isti xörəklər verilir. 
Ikinci  isti  xörək  verilməzdən  qabaq  bir  qədər 
tənəffüs etmək yaxşıdır. Bu müddətdə ev sahibəsi stola 
əl gəzdirir, artıq və boşalan qabları yığışdırır, qonaqlar 

 
340 
isə rəqs edir, kişilər papiros çəkmək üçün dəhlizə və ya 
eyvana çıxa bilərlər. 
Təzə,  duza  və  sirkəyə  qoyulmuş  tərəvəzlər  stolda 
saxlanılmaqla bütün  qəlyanaltılar  yığışdırılır.  Əgər  isti 
xörəklər  bir  neçə  çeşiddə  hazırlanıbsa,  onda  əvvəlcə 
balıq  xörəyi,  sonra  ət  xörəyi  və  nəhayət  axırda  plov 
verilir. Lakin qidalı qəlyanaltıdan sonra plov və ya isti 
xörək  verilməsi  daha  yaxşıdır.  Plovdan  sonra  dovğa 
vermək  məsləhətdir.  Əgər  xörək  süfrəsindən  sonra 
desert  süfrəsi  açılması  nəzərdə  tutulursa,  onda  isti 
xörəklərin sayı minimuma endirilir. 
Desert  yeməklər  və  isti  içkilər  verməzdən  qabaq 
stoldan 
bütün 
yemək 
qalıqları 
və 
qab-qacaq 
yığılmalıdır.  Sonra  stola  tort,  pirojna,  konfet  qoyulur 
və yalnız bundan sonra isti içkilər (çay, qəhvə) verilir. 
Əgər stol tam yığışdırılmayıbsa, desert üçün boşqablar 
üst-üstə  stolun  bir  tərəfinə  qoyulur.  Əsas  yeməkdən 
sonra  stol  tam  yığışdırılmışsa,  onda  hər  adama  isti 
içkinin sol tərəfindən bir kiçik boşqab qoyulur. 
Desert  kimi  verilən  xörəklər  (kisel,  kompot)  stə-
kanlarda  ağzı  enli  iri  badələrdə,  bəzi  xörəklər  (sucuq, 
firni)  xırda  nimçələrdə  verilir.  Şirin  xörəkləri  qonaq-
lara  sağ  tərəfdən  verirlər.  Meyvələr  təmiz  yuyulub, 
silinib  iri  vazalara  yığılır.  Alma,  armud,  üzüm  və 
gavalı qarışıq halda,  portağal və  naringi ayrıca  vazada 
süfrəyə  qoyulur.  Giləmeyvələri  xırda  boşqablarda  və 
kremankalarda  (ayaqlı  xırda  dəmir  vaza)  verirlər. 
Çiyələk, moruq və başqa giləmeyvələr toz-şəkərlə, süd 
və  qaymaqla  verilə  bilər.  Bu  zaman  şəkər,  süd  və 
qaymaq ayrıca qabda süfrəyə qoyulmalıdır. 
Qəhvə  və  çay  süfrəsinin  hazırlanmasının  da 
özünəməxsus  xüsusiyyətləri  var.  Qəhvə  süfrəsinə 

 
341 
qonağı axşam saat 17-dən 19-a kimi, çay süfrəsinə isə 
saat  20-yə  qədər  dəvət  etmək  olar.  Stola  zərif  çalarlı 
gülləri  olan  süfrə  salınır.  Qəhvə  stolunu  güllə  və  şam 
yandırılmış  şamdanla  bəzəmək  olar.  Çay  və  qəhvə 
süfrəsinə  xırda  buterbrod,  piroq,  biskvit,  keks,  tort, 
peçenye, konfet, şirin badam, qoz, qovrulmuş fındıq və 
yerfındığı,  müxtəlif  meyvə  və  giləmeyvələr  qoyulur. 
Süfrəyə həmçinin qutuda şokolad konfeti, şəkər kirşanı 
ilə  çiyələk,  qaymaq  və  dondurma,  çay  yanında  bal, 
müxtəlif  mürəbbələr,  qəhvə  yanında  süd  və  qaymaq, 
hər iki halda isə limon vermək olar. 
Qəhvə  içməzdən  əvvəl  qonaqlara  isti  qəlyanaltı  və 
ya salat təklif edilə bilər. Qəhvə süfrəsinə müxtəlif şirə-
lər,  mineral su qoyulması  məsləhətdir.  Çay  yanında isə 
müxtəlif içlikli blinçiklər, qədaib (omlet) vermək olar. 
Çay və qəhvə süfrəsinin servizləşdirilməsi menyu-
dan  asılıdır.  Hər  adam  üçün  desert  boşqab  qoyulur. 
Desert  üçün  bıçaq  və  çəngəl  boşqabın  yanına,  meyvə 
üçün  priborlar  isə  boşqabın  arxasına  qoyulur.  Zövqlə 
qatlanmış  kətan  dəsmal  boşqabın  içinə  və  ya  yanına 
qoyulur.  Çay  stolunda  samovar  varsa,  onu  ev 
sahibəsinin sol tərəfində yerləşdirirlər. Dəm çayniki və 
nəlbəkili  fincanlar  samovarın  yanına  düzülür.  Çay  və 
qəhvə süfrəsi arxasında ən çoxu 3 saat oturmaq olar. 
Uşaq  şənlikləri  üçün  ziyafət  süfrəsi  hazırlamaq 
xüsusi  diqqət  tələb  edir.  Uşaqlar  bayram  süfrəsini, 
xüsusən ad günü keçirməyi xoşlayırlar. Valideynlər ad 
gününə  uşağın  xahişi  ilə  yoldaşlarından  hansının 
çağırılmasını soruşmalı və onların valideynlərinə xəbər 
verməklə  ad  gününə  dəvət  etməlidirlər.  Uşaqların  ad 
gününü günorta vaxtı keçirmək daha əlverişlidir. 
Uşaqlar  üçün  ziyafət  süfrəsinə  güllü  süfrə  salınır. 

 
342 
Hər  uşaq  üçün  süfrə  arxasında  ayrıca  yer  nəzərdə 
tutulur. Boşqaba və ya onun arxasına uşağın (qonağın) 
adı yazılmış kiçik vərəq qoyulur. Ad günü qeyd olunan 
uşağın  stolu  lentlə  bəzənir,  çəngəl  və  ya  çay  qaşığına 
qırmızı  lent  bağlamaq  olar.  Stola  kiçik  vazada  gül 
qoyulur.  Otağı  şarla  və  rəngli  kağızlardan  hazırlanmış 
lentlərlə bəzəmək olar. 
Uşaqlar üçün süfrəyə buterbrodlar, salat, yumurta, 
xiyar  və  pomidordan  hazırlanmış  formalı  qəlyanaltılar 
verilir.  Süfrəyə  elə  xörəklər  verilməlidir  ki,  onları 
bıçaq  işlətmədən  çəngəllə  yemək  mümkün  olsun. 
Uşaqların süfrəsində lazımi qədər şirə və sərinləşdirici 
içkilər  olmalıdır.  Əsas  yeməkdən  sonra  südlü  kokteyl, 
dondurma,  meyvə-giləmeyvə  və  yaxud  çayla  şirniyyat 
vermək  olar.  Tortun  üstünə  uşağın  yaşı  qədər  şam 
düzülüb  süfrəyə  verildikdə  yandırılır.  Əgər  uşaqların 
ad  gününə  yaşlılar  da  dəvət  olunubsa,  onlar  üçün 
ayrıca stol olmalıdır. 
Uşaqlar kiçik yaşlarından qida qəbulu mədəniyyə-
tini  və  süfrə  arxasında  özünü  aparmağı  öyrənmə-
lidirlər.  Əsas  məsələ  ondadır  ki,  uşaqlar  yeməyi  yaxşı 
çeynəməli, səliqə ilə yeməyi, çörəyi kənara tökməmək 
şərtilə  aşxana  priborlarından  düzgün  istifadə  etməyi 
bacarmalıdırlar.  Uşaqlarda  çörəyə  qənaətcil  münasibət 
aşılanmalıdır.  Çörəyi  xırdalamağa,  ovmağa,  dişlənmiş 
tikəni stolda yeməmiş saxlamağa icazə verilməməlidir. 
Qonaq  qəbul  etməyi  və  onlar  üçün  menyu  tərtib 
etməyi  də  bacarmaq  lazımdır.  Bu  işdə  hər  kəsin  öz 
təcrübəsi  olur.  Bayram  və  ziyafət  süfrələri  xüsusi 
ciddiliklə  hazırlanmalıdır.  Müxtəlif  xörəklərlə  stolu 
doldurmaq  məsləhət  görülmür.  Xörəklərin  sayı  çox 
olduqda onların hazırlanma miqdarı azaldılmalıdır. Bir 

 
343 
nəfər  üçün  nahar  süfrəsinə  orta  hesabla  300  q  həlim 
(bulyon)  və  ya  duru  xörək,  ət  və  ya  balıq  –  150  q, 
tərəvəz  və  ya  yarmadan  qarnir  (löküt)  –  200  q,  şirin 
xörək  –  200  q,  meyvə-giləmeyvə  –  150-200  q  veril-
məlidir. 
Çalışmaq lazımdır ki, stol arxasında oturmaq rahat 
olsun.  Aşxana  priborları  biri  digərindən  təxminən  60 
sm  aralı  qoyulmalıdır.  Bütün  qab-qacaq  təmiz,  quru 
olmalıdır.  Boşqabı  və  buludları  alt  tərəfdən  və  baş 
barmağı  qırağından  tutmaqla  götürmək  lazımdır. 
Çalışmaq lazımdır ki, barmaq xörəyə dəyməsin. Içkilər 
olan qabı altdan və ya tutacağından tutub götürürlər. 
Ev sahibəsi kiçik məclislərdə qonaqlara özü qulluq 
edir.  O,  özündən  solda  oturanlara  birinci  xörək  çəkir, 
onlar  isə  çəkilmiş  xörəyi  başqalarına  ötürürlər.  Böyük 
məclislərdə  xüsusi  xörəkpaylayanlar  olur,  lakin  ev 
sahibəsi  ayrıca  süfrəyə  nəzarət  etməklə  nə  lazım 
olduğunu  və  ya  nəyin  çatışmadığını  öyrənir.  Süfrə 
başında adam çox olduqda kişilər qadınların boşqabına 
xörək qoyurlar. 
Məclisdəkilərin hamısına xörək paylanandan sonra 
ev  sahibəsi  və  ya  masabəyi  onları  yeməyə  dəvət  edir. 
Yeməyə 
“Bismillahir-rəhmanirrəhim” 
deməklə 
başlamaq lazımdır. 
Əgər  məclisdə  qonaq  çoxdursa,  hamıya  xidmət 
edilməsini gözləmədən yeməyə başlamaq olar. Üstünü-
zə xörək  qırıntıları  düşməsin  deyə,  qarşınızdakı  salfeti 
dizinizin  üstünə  sərin.  Stol  arxasından  qalxmazdan 
əvvəl  salfeti  boşqabın  sağ  tərəfinə,  boşqab  götürül-
müşsə ortaya qoymaq lazımdır. Bu zaman salfeti səliqə 
ilə bükmək tələb olunmur. 
Duru  xörəklər  dərin  boşqabda,  həlimlər  və 

 
344 
püreyəbənzər şorbalar isə iri fincanlarda süfrəyə verilə 
bilər.  Duru  xörəyi  soyutmaq  üçün  onu  üfürmək 
məsləhət  görülmür.  Isti  xörəyi  qaşıqla  qarışdırmaqla 
soyutmaq  və  az-az  yemək  məsləhətdir.  Duru  xörəyi 
birbaşa içmək də olar. Duru xörəyin içində ağıza bütöv 
qoyula  bilməyən  tikələr  olmamalıdır.  Lakin  bəzi 
xörəklərdə  iri  kartof,  tərəvəz  və  ya  xəmir  tikəsi 
olduqda, onları ehmalca qaşıqla doğrayıb az-az yemək 
lazımdır.  Axıra  yaxın  boşqabı  özünüzdən  əks  tərəfə 
əyməklə  xörəyinizi  tam  yeməyə  çalışın.  Duru  xörək 
yeyildikdən  sonra  dərin  boşqab  və  xörək  qaşıqları 
süfrədən yığışdırılır. 
Quru ət, quş və balıq xörəklərini çəngəl və bıçaqla 
yeyirlər.  Əgər  boşqabın  yanında  bir neçə  çəngəl-bıçaq 
qoyulmuşsa, əvvəlcə boşqaba daha yaxın olanı istifadə 
edilməlidir.  Çəngəl-bıçaq  boşqaba  maili  şəkildə 
tutulmalıdır. Yemək zamanı çəngəli sol, bıçağı isə sağ 
əldə  tutmaq  lazımdır.  Boşqabdakı  ət  tikəsini  birbaşa 
doğramaq  və  sonra  çəngəllə  yemək  düzgün  deyil. 
Bıçaq  və  çəngəllə  yeyərkən  ancaq  çəngəldən  istifadə 
edilən vaxt belə onların hər ikisini həmişə əldə tutmaq 
lazımdır.  Bunun  üçün  lazımi  tikəni  bıçaqla  azacıq 
çəngələ tərəf yönəltmək kifayətdir. 
Çəngəllə  doğramaq  mümkün  olan  xörəyi  (kotlet, 
lüləkabab,  küftə  və  s.)  bıçaqla  kəsmək  düzgün  deyil. 
Çörək  və  badə  götürmək  istədikdə  çəngəlin  qabarıq 
tərəfi  yuxarı,  bıçağın  isə  tiyəsi  sola  olmaqla  boşqaba 
çarpaz  şəkildə  qoyurlar.  Çalışmaq  lazımdır  ki,  çəngəl 
və bıçaq yerə düşməsin. 
Quş ətini də bıçağın və çəngəlin köməyi ilə yemək 
olar. Lakin quş ətini, xüsusən tabakanı əllə yemək daha 
yaxşıdır (rahatdır) və bu qəbahət sayılmır. 

 
345 
Balığı  xüsusi  balıq  bıçaqları  ilə  də  yeyirlər.  Balıq 
bıçağından  sümüyü  və  tıxları  ayırmaq  üçün  istifadə 
edilir.  Əgər  ağzınızdan  balığın  tıxını  çıxarmaq  istəyir-
sinizsə,  onu  ehtiyatla  çəngəllə,  oradan  da  boşqaba 
qoymaq lazımdır. 
Ətin  və  quşun  yanında  verilən  salatları  və 
qarnirləri  böyük  boşqabdan  qaşığın  və  çəngəlin 
köməyi ilə götürüb balaca boşqaba qoyurlar. 
Çörəyi  ümumi  qabdan  əllə  götürüb  kiçik  tikələrə 
qopararaq  yeyirlər.  Çörək  dilimini  süfrə  arxasında 
dişləyib yemək yaxşı deyil. 
Yağı  çörəyə  çəkmək  üçün  sol  əllə  çörək  dilimini 
tutur və sağ əldəki bıçaqla yağ götürüb yaxırlar. Stolda 
xüsusi  yağ  bıçağı  olmazsa,  başqa  bıçaqdan  istifadə 
edin. Yağı, mürəbbəni və ya cemi əvvəlcə qarşınızdakı 
desert  boşqaba  qoyub  sonra  çörəyə  çəksəniz  yaxşıdır. 
Pendiri,  halal  kolbasanı  boşqabınıza  çəngəllə  qoyub 
çəngəl-bıçaqla yeyin. 
Pendiri 
süfrəyə 
verməzdən 
qabaq 
bükücü 
materiallardan  təmizləmək  və  doğramaq  lazımdır. 
Pendiri  xüsusi  çəngəllə  götürüb  boşqaba  qoyurlar. 
Oradan da pendiri çörək diliminə bıçaqla çəkirlər. 
Kolbasanı  süfrəyə  verməzdən  qabaq  qabığını 
təmizləyir,  dilimlərə 
doğrayırlar.  Əgər  kolbasa 
təmizlənmədən stola verilmişsə, qarşınızdakı boşqabda 
çəngəllə kolbasanı tutaraq bıçaqla qabığını kəsib kənar 
etmək  lazımdır.  Təbii  bağırsaqlarda  hazırlanmış  nazik 
qabıqlı sosiska və ovçu kolbasasının qabığı soyulmur. 
Qaraciyər  paştetini  çəngəl  və  ya  çay  qaşığı  ilə 
yeyirlər. 
Bütün  konservlərdən  fərqli  olaraq  qara  kürünü 
süfrəyə  bankada  da  vermək  olar.  Çörək  diliminə 

 
346 
əvvəlcə  nazik  kərə  yağı,  sonra  limon  şirəsi  ilə 
isladılmış bıçaqla kürü çəkmək lazımdır. 
Kompotu süfrəyə xüsusi kompot qablarında, badə-
lərdə  və  ya  stəkanlarda  verirlər.  Əgər  kompot  üçün 
stola əvvəlcədən qaşıq qoyulmayıbsa, kompotla birlik-
də  nəlbəkiyə  qoyub  verirlər.  Kompotdan  meyvələrin 
tumunu  ağızdan  ehmalca  qaşığa,  oradan  da  nəlbəkiyə 
qoyurlar.  Kompotla  dolu  stəkan  və  ya  piyalə  sol  əllə 
tutulmalıdır. Kompotun şirəsini birbaşa içmək olar. 
Tort və piroq süfrəyə doğranmış halda verilir. Tort 
tikələrini  öz  boşqabınıza  qoyub  desert  qaşıqla, 
pirojnaları  xüsusi  çəngəllə  yeyin.  Tez  ovulan  quru 
pirojnaları əllə götürüb yemək olar. 
Peçenyeni  tikə-tikə  sındıraraq  yeməli.  Çox  yağlı 
və kiçik peçenyelər pirojna çəngəli ilə yeyilir. 
Çayı tələsmədən, kiçik udumlarla içmək lazımdır. 
Çayı  çox  soyutmaq  məsləhət  görülmür,  çünki  soyuq 
çay dadsız olur. Çay stoluna müxtəlif mürəbbə, konfet, 
peçenye, tort, qoz və fındıq qoymaq olar. Çay və qəhvə 
süfrəsini  ət  və  balıq  xörəkləri  və  qəlyanaltılarla 
doldurmaq  olmaz.  Təzə  meyvələri  süfrəyə  verməzdən 
əvvəl yaxşı yuyub səliqə ilə vazalara yığırlar. Alma və 
armudu  boşqabda  4  və  ya  8  dilimə  bölüb,  özəyini 
çıxarır və yaxud qabığını soyur və dilimləyib yeyirlər. 
Gavalını  əllə  yarı  bölüb  çəyirdəyini  çıxarırlar. 
Xırda  gavalını  barmaqla  sıxıb  partladır,  bıçaqla 
çəyirdəyini kənar edirlər. Albalının, gilasın və üzümün 
tumunu,  həmçinin  qalınqabıq  üzümün  qabığını  nəzərə 
çarpmadan  çıxarıb  boşqabın  bir  qırağına  qoyurlar. 
Gilas  və  albalını  süfrəyə  saplaqlı,  hətta  bir  neçə 
yarpaqla birlikdə verdikdə gözəl görünür. 
Portağalı  sol  əllə  tutub  qabığını  6-8  dilimə  bölür 

 
347 
və  soyurlar.  Soyulmuş  portağalı  dilimləyir,  tumlarını 
bıçaqla  çıxarırlar.  Portağal  dilimləri  bütöv  olduqda 
(zədələnmədikdə) başqalarına təklif oluna bilər. 
Naringinin  qabığı  nazik  olduğundan  əllə  soyub 
dilimləyirlər.  Tumlarını  nəzərə  çarpmadan  çıxarıb 
boşqaba qoyurlar. 
Qarpız  və qovunu  dilimləyib iri  boşqabda  süfrəyə 
verirlər.  Desert  boşqabda  qarpız  çəngəllə,  qovun  isə 
çəngəl-bıçaqla yeyilir. 
Şaftalını  sol  əllə  götürüb  dairəvi  formada  bıçaqla 
kəsib  2  yerə  ayırır  və  bıçaqla  çəyirdəyini  çıxarırlar. 
Yarı  bölünmüş  şaftalını  dişləyib  yeyirlər.  Ərik 
şaftalıdan  kiçik  olduğu  üçün  onu  yarı  bölüb  birbaşa 
yemək olar. 
Bananı  sol  əllə  tutub  bıçaqla  yarısına  qədər  soyur 
və  dilimləyib  yeyirlər,  o  biri  yarısını  axıra  qədər 
tədricən  soyaraq  az-az  yeyirlər.  Ingiltərədə  bananı 
soyub  desert  boşqaba  qoyur,  sonra  çəngəllə  yeyirlər. 
Bananın  qabığını  başqa  meyvələr  kimi  qarşınızdakı 
boşqaba qoymalısınız. 
Ananasın  qabığını  süfrə  başında  təmizləyib 
dilimləyirlər  ki,  ətri  otağa  yayılsın.  Kəsilmiş  dilimlər 
şəffaf  boşqabda  stol  boyu  qonaqlara  təklif  edilir. 
Ananas dilimləri desert boşqaba qoyulub meyvə bıçağı 
və çəngəllə, yaxud çay qaşığı ilə yeyilir. 
Yapon  xurmasını  (Korolyok  sortu)  bıçaqla 
boşqabda  iki  yerə  bölüb  çay  qaşığı  ilə  yeyirlər.  Tumu 
qaşıqla kənar edilir. 
Giləmeyvələri  pay  şəklində  boşqablara  qoyub 
süfrəyə  verirlər,  əks  halda  onlar  (əsasən,  moruq  və 
çiyələk)  əzilir.  Giləmeyvələrin  üstünə  şəkər  səpilir  və 
çay  qaşığı  ilə  yeyilir.  Ziyafət  və  şənlik  məclislərində 

 
348 
giləmeyvələri çalınmış qaymaqla süfrəyə vermək daha 
yaxşıdır. 
Qoz  və  fındıq  süfrəyə  ləpələnmiş  və  ya  qabıqlı 
verilir.  Qabıqlı  qoz  xüsusi  qozsındıranla  sındırılır, 
ləpəsi  əllə  götürülüb  yeyilir.  Fındıq  ləpəsini  və 
yerfındığını qovrulmuş halda süfrəyə vermək yaxşıdır. 
Kişmiş süfrəyə verilməzdən əvvəl soyuq su ilə 1-2 
dəfə  yuyulmalı,  süzgəcdən  suyu  süzüldükdən  sonra 
otaq temperaturunda sərilib  qurudulmalıdır.  Kişmiş və 
digər  quru  meyvələr  ümumi  qabdan  xörək  qaşığı  ilə 
götürülüb desert boşqaba qoyulur, əllə yeyilir. 
Əgər  stol  arxasında  bir  meyvəni  yarı  bölüb 
yeməlisinizsə,  onda  yoldaşınıza  yaxşı  və  iri  tikəni 
təklif  etməlisiniz.  Özünüzə  saplaqlı,  özəkli  və 
çəyirdəkli hissəsini saxlamalısınız. 
Meyvə-giləmeyvə süfrə arxasında elə  yeyilməlidir 
ki,  kənardakıların  əhvalı  və  iştahı  pozulmasın.  Alma, 
armud, şaftalı, ərik və iri gavalıları baş, şəhadət və orta 
barmaqla  bütöv  və  ya  yarım  dilim  şəklində  tutub 
dişləyib  yemək  olar.  Meyvə  yeyildikdən  sonra  ağız 
kağız salfetka ilə silinir. 
Böyük  məclisdə  masabəyi  salfeti  stolun  üstünə 
qoyub,  stol  arxasından  qalxdıqda  nahar  bitmiş  hesab 
edilir.  Yalnız  bundan  sonra  qonaqlar  öz  salfetlərini 
stolun üstünə qoyub qalxa bilərlər. 
Ümumiyyətlə, 
yeyib 
qurtardıqdan 
sonra 
“Əlhəmdülillah”  deyib  çəngəl-bıçağı  paralel  şəkildə 
dəstəyi  sağa  olmaqla  boşqabın  üstünə  qoyurlar. 
Çəngəlin dişləri yuxarı olmalıdır. 
Stol  arxasından  durarkən  kişilər  yanlarındakı 
qadınlara  ayağa  qalxmaqda  kömək  edir,  onların 
stolunu kənara çəkirlər. 

 
349