Hacı Nərimanoğlu

Yəhudilərin gördükləri və yazdıqları 

 

•

 

Aleksandr Naumoviç Kvasnikin 1919-cu il, yanvarın 1-də Bakı  şəhərində 

Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının üzvü olaraq istintaqa verdiyi ifadədən: “Mən, 

Bakı  şəhəri, Serkovnaya küçəsi, 138 №-li evdə yaşayıram, yəhudiyəm, həddi-

buluğa çatmışam. 1918-ci ilin mart ayının 17-dən 21-dək olan müddət ərzində Bakı 

şəhərində baş vermiş hadisələr haqqında aşağıdakıları deyə bilərəm: “Bu ilin 17-21 

mart tarixlərində Bakı  şəhərində baş vermiş hadisələrə  təmiz vicdanla belə ad 

vermək lazımdır: “Müsəlmanların fiziki olaraq məhv edilməsi, bütün əmlakının 

mənimsənilməsi və onların bütün rifahının və siyasi üstünlüyünün ermənilərin əlinə 

keçməsi məqsədilə, əvvəlcə Bakı şəhərində, sonra isə ucqarlarda erməni əhalisinin 

müsəlman əhalisinə qarşı təşkil edilmiş qanlı sui-qəsdi....Ermənilər hesaba gəlməz 

sayda insanları güllələyirdilər. Ora qədər gəlib çıxanlar isə tutulur və teatrların 

yaxınlığında güllələnirdi. “Daşnaksütun” partiyası guya əsirlərin toxunulmazlığını 

qoruyurdu, amma bu mühafizə yalançı  və  məkrli idi. Erməni dəstələri bir-birinin 

ardınca guya ki müsəlmanların təlükəsizliyini qorumaq adı ilə yığışdıqları teatrlara 

daxil olur və cüssəli, sağlam tatarları seçir, binadan küçəyə çıxarır və güllələyirdi. 

Qətlə yetirilənlərin paltarlarını və qiymətli əşyalarını çıxarır, sonra xəncərlə onların 

qarınlarını yarır, daxili orqanlarını açır və tanınmayacaq dərəcəyə  qədər eybəcər 

hala salaraq, cəsədləri təhqir edirdilər. Bütün küçələrdə və küncdə-bucaqda qalaq-

qalaq meyitlər yığılıb qalmışdı və hər tərəfdə ölüm və dəhşət hökm sürürdü. Demək 

olar ki, bütünlüklə ermənilərdən ibarət olan Bakı Sovetinin İcraiyyə Komitəsinin 

üzvləri bu rüsvayçılığa son qoymaq istəmirdilər, çünki məqsəd bir idi – şəhərin 

bütün Cənubi Qafqazda öz zənginliyi, nüfuzu və  səxavəti ilə tanınan müsəlman 

əhalisini məhv etmək....Mart hadisələrindən sonra Şaumyanın, Karqanyanın, 

Avakyanın əmri ilə ermənilərdən ibarət olan Qafqaz qızıl ordusu yaradıldı. Buraya 

17 yaşlı yeniyetmələrdən tutmuş heç bir işə yaramayan qoca ermənilərədək hamı 

daxil olmuşdu. Onlar orduya ümumi aclıq dövründə yemək üçün, geyinib- 

keçinmək üçün və əlavə olaraq 200 rubl maaş almaq üçün gedirdilər. Onlar bundan 

əlavə yürüşlərdə də öz iştahalarına və bəxtlərinə uyğun olaraq “gəlir əldə edirdilər”. 

Müsəlmanların şəhərdə ən yaxşı binaları onlar üçün müsadirə edilmişdi və erməni 

döyüşçülər burada daima içki içir, zurna çalır, eyş-işrət və kef məclisləri təşkil 

edirdilər. Onlara elə gəlirdi ki, cənnətdə yaşayırlar. Belə ki, küçələrdə aclıq, ölüm 

hökm sürdüyü halda..., onlar hamısı boğaza qədər yeyirdi, ümumi düşkünlük və 

üzüntü hökm sürdüyü halda, onlar ... nəşələnirdilər. Lakin gələcəyi görən insanlar 

artıq o vaxt, onların şənliklərini gördükdə, onların soyğunçu alınlarında İncilin tale 

yazısını oxuyurdular: “mene, men... tekel upofedkin” – “Zaman hesablanmış, sənin 

qan, məkr, həyasızlıq və ikiüzlülük üzərində qurulmuş talançı rifahın tərəzilərdə 

çəkilmiş və hazırlanmışdır”. Komissiya üzvü: A.Novatski (imza). Komissiya üzvü: 

А.Kluge (imza). 

 

•

 

Yuda Abramoviç Belenkiy: “43 yaşım var, yəhudiyəm, Bakı  şəhəri, Verxnyaya 

Priyutskaya küçəsi, 97 №-li evdə yaşayıram. Bu il mart ayının 19-da ...mən bizim 

evin yanında, Melniçnaya küçəsi ilə Qluxoy döngənin tinində ermənilərin 11 nəfər 

müsəlmanı necə güllələdiklərini görmüşəm. Bir qadın diz üstə çökərək yalvarırdı ki, 

60 yaşlı bir qocanı öldürməsinlər. Ona söz verdilər ki, qocanı yalnız  əsir 

aparacaqlar, lakin elə döngədəcə bir neçə revolver gülləsi ilə onu öldürdülər. 

Müsəlmanları  əsas etibarı ilə erməni  əsgərləri qarət edir və  qətlə yetirirdilər.” 

İzahatı aldı-Komissiya üzvü: А. Kluge (imza).AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v.132. 

Eyni məzmunlu ifadələri miliyyətcə  yəhudi olan Maks Borisoviç Manaseviç, 

Abram Moiseyeviç Edlin də verib.  

---

24 

 

 

•

 

Beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Arye Qut: “İsraildə azərbaycanlıların 

təqribən 110 il bundan əvvəl ermənilər tərəfindən soyqırıma məruz qalması 

haqqında məlumat yox dərəcəsindədir.  İndiyə kimi bu barədə  məlumat dünyaya 

çatdırılmayıb. 1918-ci ildə Quba ərazisində erməni daşnakları  tərəfindən 

öldürülmüş azərbaycanlılar və dağ  yəhudiləri haqqında dolğun məlumat 

yoxdur…Misli görünməmiş  vəhşiliklə törədilmiş Xocalı soyqırımı XX əsrin  ən 

dəhşətli faciələrindən biridir. …İnsanların əksəriyyətinin Xocalı qətliamı haqqında 

heç bir məlumatı yox idi. Fotolarda, dözülməz səhnələrin  əks olunduğu sənədli 

şəkillərdəki dəhşətli həqiqət Azərbaycan xalqının yaşadığı faciə haqqında dolğun 

məlumat verir. Bu faciə bütün bəşəriyyətə qarşı törədilmiş cinayətdir. Xocalı şəhəri 

cəmi bir gecə  ərzində yerlə-yeksan edilərək yandırılıb. Artıq tarixi faktdır ki, 

erməni silahlı qüvvələri və muzdlu dəstələri şəhəri və onun ətraflarını tərk etməyə 

macal tapmayan günahsız Xocalı sakinlərinə aman verməyiblər. Erməni silahlı 

birləşmələrinin yırtıcılığı nəticəsində 613 adam qətlə yetirilib, 487 adam əlil olub, 

1275 dinc sakin – qocalar, uşaqlar, qadınlar  əsir götürülərək görünməmiş 

işgəncələrə, təhqirlərə  və  həqarətlərə  məruz qalıblar. Xocalı  şəhərinin mülki 

əhalisinin düşünülmüş  şəkildə  qətlə yetirilməsi, bu insanlara yalnız azərbaycanlı 

olduqlarına görə kütləvi divan tutmaq məqsədi daşıyıb. Bu gün Ermənistanda 

yüksək vəzifə tutan Seyran Ohanyan, Serj Sarkisyan, sabiq prezident Robert 

Koçaryan və başqaları Xocalı soyqırımının günahkarları kimi beynəlxalq məhkəmə 

qarşısında cavab verməlidirlər. Cinayət cəzasız qalmamalıdır. Dünya ictimaiyyəti 

hərbi-siyasi təcavüzə görə Ermənistana qarşı ittiham irəli sürməlidir. Beynəlxalq 

qurumlar, dünya ölkələrinin parlamentləri Ermənistanın Azərbaycan  ərazisində 

törətdiyi Xocalı faciəsinə  əsl soyqırımı kimi beynəlxalq hüquqi-siyasi qiymət 

verməlidir….Ermənilər illərlə  təbliğat aparıb, qondarma erməni soyqırımı 

məsələsini 20-dən artıq Avropa ölkəsində tanıtdıra biliblər. Hər bir təbliğat dünyada 

bu gün maliyyədən və bizim istəyimizdən aslıdır. Bizim təbliğatımız aqressiv və 

güclü olmalıdır. Məsələn, diaspor təşkilatlarımız Xocalını yalnız fevral ayında yada 

salmamalıdır. Xocalı  hər zaman bizim ürəyimizdə, canımızda olmalıdır. Bununla 

əlaqədər biz yalnız anım mərasimləri deyil, daha çox dünyada Xocalı ilə bağlı 

böyük və səviyyəli beynəlxalq konfranslar keçirib, oraya dünyada tanınmış hüquq 

və insan hüquqları üzrə mütəxəssisləri, jurnalistləri, ombudsmanları, elm adamlarını 

dəvət etməliyik. Xocalı ilə bağlı  sənədli və  bədii filmləri dünyada çəkdirməliyik. 

Bu bizim təbliğatımızın  əsas istiqaməti olmalıdır. Eyni zamanda bu beynəlxalq 

konfranslar vasitəsi ilə biz Azərbaycanın dünyadakı dostlar koalisiyasını yarada 

bilərik. Qanlı hadisələrlə, faciələrimizlə bağlı müxtəlif saytlar yaradıb onları 

dünyanın  əsas dillərinə  tərcümə etməliyik. Burada dünyada olan diaspora 

təşkilatları  və Azərbaycanın diplomatik nümayəndələri bir nöqtədən çıxış 

etməlidirlər.”  

 

•

 

Akademik  Marr: “Erməni xalqı kimi, erməni dili də hibrid (calaq) dildir”. 

 

•

 

S.C.İou yazırdı: «...bütün müharibə ərzində ən dəhşətli qırğın başladı. Milyondan            

çox müsəlman kəndli camaatı öldü... Ərzincana doğru çəkilən Osmanlı ordusu ilə 

birlikdə getməyə cəhd edən minlərlə qaçqın yolda parça-tikə edildi...» 

 

 

 

 

 

 

---

25