Har qanday taraqqiy etgan jamiyat hayotida axborotning ahamiyati uzluksiz ortib bormoqda

Features	DAC	MAC	RBAC
ABAC
Ishlash va yaxlitlik	Kam: xavfsiz bo'lmagan huquqlarni hal qilish imkoniyati	Yuqori: xavfsizlik darajasiga asoslangan	Yuqori	Juda baland
Kirish to'g'risida qaror	Mulkchilik	Markazlashtirilgan	Markazlashtirilgan	Markazlashtirilgan
Zaiflik	Troyan otlari va yashirin kanallar kabi zararli dasturlarga nisbatan zaif	Yashirin kanallarga nisbatan zaif	Ichki tahdidlarga, xususan ma'muriy tahdidlarga nisbatan zaif	Ichki tahdidlarga, xususan ma'muriy tahdidlarga nisbatan zaif
Moslashuvchanlik	Moslashuvchan	Qattiq	Moslashuvchan	Yuqori moslashuvchanlik
Vazifalarni xavfsizlik bo'yicha ajratish	Qo'llab-quvvatlamaydi	Qo'llab-quvvatlamaydi	Vazifalarni statik va dinamik ravishda ajratish	Vazifalarni statik va dinamik ravishda ajratish
Cheklovlar va shartlar	Qo'llab-quvvatlamaydi	Qo'llab-quvvatlamaydi	Cheklovlar va shartlarni bajarish	Cheklovlar va shartlarning bajarilishi
Xulosa (bilvosita kirish)	Xulosalar bilan muomalada bo'lmaslik	Xulosalar bilan muomalada bo'lmaslik	Xulosalar bilan muomalada bo'lmaslik	Har bir model uchun aniq o'rganishni talab qiladi
Transitivlik	Tranzitiv kirish oqimi ustidan nazorat yo'q	Tranzitivlik nazorat qilinadi	Tranzitivlik nazorat qilinadi	Tranzitivlik nazorat qilinadi
Eng kam imtiyoz va huquqlarni topshirish	Qo'llab-quvvatlaydi	Qo'llab-quvvatlamaydi	Qo'llab-quvvatlaydi	Qo'llab-quvvatlaydi

2.3. OTP dan foydalanilgan holda foydalanuvchilarni xavfsiz autentifikatsiya qilish algoritmi va dasturiy vositasi
Dastur testlangan kompyuter parametrlari

Protsessor	AMD A8: 1.9~2.7 GHz
Operativ Xotira	8 GB DDR3
Video Xotira	Radeon 2 GB Dual Graphics
Doimiy xotira	1 TB HDD, 128 GB SSD

Dastur parametrlari

Dasturlash tili va muhiti	C#, Visual Studio
Xesh algoritm	SHA256
OTP yaratish	Random
Foydalanilgan maksimal Operativ Xotira	21 MB
Dastur Hajmi	69.1 MB

Dasturning “Ro‘yhatdan o‘tish” moduli blok sxemasining bajarilishi quyidagicha:

• 
  Dastlab foydalanuvchi ro‘yhatdan o‘tadi. Buni uchun u dasturga o‘z logini, paroli va emailini kiritadi. Agar ularni yoki ulardan birini kiritmasa dastur xatolik beradi va foydalanuvchidan qayta urinishni so‘raydi;
  
• 
  Foydalanuvchining logini, paroli va emaili to‘dirilgandan so‘ng dastur tasodifiy son – OTP ni yaratadi va uni foydalanuvchiga jo‘natadi;
  
• 
  OTP ni ma’lumotlar bazasida saqlashda xavfsizlikni kuchaytirish maqsadida xesh qiymat yordamida saqlanadi va shu bilan birga unga salt vazifasini bajarishi uchun login va vaqt belgisi ham qo‘shiladi. Xesh qiymatni hisoblashda SHA256 algoritmidan foydalaniladi;
  
• 
  Ro‘yhatdan o‘tish tugmasi bosilganda barcha ma’lumotlar ma’lumotlar bazasiga saqlanadi va ushbu modul o‘z ishini yakunlaydi.
  

2.4-rasm. Ro‘yhatdan o‘tish moduli blok sxemasi

Dasturning “Tasdiqlash” moduli blok sxemasining bajarilishi quyidagicha:

• 
  Dastlab foydalanuvchi dasturga o‘z logini, paroli va OTP ni kiritadi. Agar ularni yoki ulardan birini kiritmasa dastur xatolik beradi va foydalanuvchidan qayta urinishni so‘raydi;
  
• 
  Foydalanuvchi OTP ni o‘ziga tegish mijoz oynasidan oladi;
  
• 
  Foydalanuvchining logini, paroli va OTP i to‘dirilgandan so‘ng dastur OTP’ (xesh qiymatni, shu bilan birga unga salt vazifasini bajarishi uchun login va vaqt belgisi ham qo‘shib hisoblaydi. Xesh qiymatni hisoblashda SHA256 algoritmidan foydalaniladi) ni yaratadi va uni ma’lumotlar bazasidagi original OTP va uning xesh qiymati bilan solishtiradi;
  
• 
  Ma’lumotlar bazasidagi original OTP va uning xesh qiymati foydalanuvchi tomonidan kiritilgan OTP va uning xesh qiymati bilan bir xil bo‘lsa tizimga kirish muvaffaqiyatli amalga oshiriladi;
  
• 
  Aks holda tizim qayta urinishni suraydi;
  
• 
  Xato urinishlar soni 3 marta bo‘lsa dastur bloklanadi va avtomatik tarzda o‘z ishini yakunlaydi;
  
• 
  Tasdiqlash tugmasi bosilganda barcha ma’lumotlar ma’lumotlar bazasiga saqlanadi va ushbu modul o‘z ishini yakunlaydi.
  

Foydalanish yo‘riqnomasi. Dasturdan foydalanishda qulay interfeys yaratilgan bo‘lib, mijoz va server o‘rtasidagi ma’lumotlar almashinishini ko‘rib boorish mumkin

2.5-rasm. Asosiy oyna



2.6-rasm. Tasdiqlash moduli blok sxemasi

2.7-rasm. Ro‘yhatdan o‘tish moduli

2.8-rasm. Ro‘yhatdan o‘tish bosqichi

2.9-rasm. Ro‘yhatdan muvaffaqiyatli o‘tganlik haqida xabar

2.10-rasm. Maydonlardan biri to‘ldirmaganda beriladigan xatolik

2.11-rasm. Mijoz bo‘limiga o‘tish

2.12-rasm. Mijozga jo‘natilgan OTP

2.13-rasm. OTP orqali autentifikatsiyani tasdiqlash

2.14-rasm. Muvaffaqiyatli autentifikatsiya

2.15-rasm. Maydonlardan biri to‘ldirilmagandagi xatolik

2.16-rasm. Ma’lumotlar xato kiritilgandagi xatolik

2.17-rasm. Noto‘g‘ri ma’lumot kiritish

2.18-rasm. 3 marta xatolikdan keyin dasturning bloklanishi