Hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan laboratoriya ishini bajarishga doir uslubiy ko'rsatmalar Texnik oliy o’quv yurtlarining

8-jadval
1.Shovqinni yutuvchisiz yuzali va yutuvchi yuzali kamerasida
shovqin spektrini tadqiqot qilish.

Ko’rsatgichlar	Oktov kenglikni o’rtacha geometrik chastotasi Gs.
	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
Shovqinni yutuvchi yuzasiz kamerada tovush bosimini sathi L1, dB.
Shovqinni yutuvchi yuzali kamerada tovush bosimini sathi L2, dB.
Tovush bosimi sathini pasayishi (L1-L2) dB.

9-jadval
2. Har xil tovush ajratgich (izolyatsiyalovchi) to’siqlar
samarodorligini tadqiqoti.

№ T/R	To’siqlar xili		Tovush sathi, dBA		Tovush sathini pasayishi
	Material	Qalinligi	To’siqsiz	to’siqli	DBA	Eshitilishi

Har xil shovqin yutuvchi va shovqinni ajratuvchi (izolyatsiyalovchi) vositalarni samarodorligini solishtirish to’g`risida umumiy xulosa qiling.

Tebranish
Tebranish deganda butun bir sistemaning yeki aloxida nuktaning boshlangich holatiga nisbatan tebranma xara­katiga aytiladi. Tebranish orkali mashina va dastgoh detal va mexa­nizmlariga va hattoki mashinaning uziga ta’sir etuvchi dinamik nagruzkalar kelib chikadi. Masalan:egri king^’ir yo’llardagi harakat, mashinadagi pichoq urishlari (yem,xashak tayorlashda) detallarni bir-biriga nisbatan noto’g^’ri harakati va boshqalar.
Tebranishning odamga nisbatan ta’siri umumiy va mahalliy bo’­ladi.Umumiy tebranish poldan odam tanasiga beriladi­gan ta’sirga aytiladi.Mahalliy tebranish esa qul yoki oyoq orqali beriladigan tebranishga aytiladi.Tebranish chastotasi tebranish su­rilishi tebranish tezligi va tebranish tezlanishlari bilan xarakter­lanadi.Tebranish kattaligi xuddi shovqinning kattaligi kabi uning absolyut qiymatlari bo’yicha emas, balki logorifm darajasida detsi­belda baholash kerak. Logorifm darajasidagi absolyut kattalik quyi­dagi formula bo’yicha o’zgartiriladi.
L_v=20lg(V/V_o); L_a=20lg(a/a_o)
L_v L_a - bu tebranma xarakatning tezligi va tezlanish (DB) V₁a - tezlik o’rta kvadratik (m/s) va tezlanish (m/s²) V_o; a_o - boshlangich tebranma kattalik va tebranish tez­lanish (V_o=5^.10^-8 m/s),(a_o=3^.10^-4 m/s²) Tebranma harakatning odamga ta’siri bosh og’riqni keltirib chiqaradi,uxlash qobiliyati yo’qoladi, qon bosimini oshiradi va qo’l oyoqda titrash kasalliklarini keltirib chiqaradi.Tebranish harakatning odamga bo’lgan ta’siri 3 dan 30 Gs gacha. Bunday tebranma kattalik odam organizmini ba’zi joylarida ya’ni qo’l, oyoq, yelka yoki tana kasalla­nishiga qadar olib keladi.GOST 12.1012-78 SSBT da tebranma hara­kat texnika xavfsizligi bo’limiga kiritilgan tebranma harakati 3 yo’nalishda bo’ladi. Mehnat muhofazasini standartlash sistemasiga asoslanib, tebranma harakatni normallashtirish,umumiy va lokal teb­ranmalar alohida koordinata sistemalarining bo’ylama o’qiga nisba­tan 3 ta o’zaro perpendikulyar yo’nalishda bo’ladi. Umumiy tebranma harakat uchun X U o’qlar bilan (1-rasmga qarang) bog’liq. Bunda ver­tikal o’q, X gorizontal o’q ya’ni orqadan ko’krak qafasi yunalishiga 2; U gorizontal o’qi bo’lib harakati o’ng yelkadan chap yelkaga nisba­tan o’q chizig’iga aytiladi. Lokal (mahalliy) tebranmalar uchun buy­lama o’qlar Xr,Ur bilan belgilangan (2-rasmga qarang). Bunda Xr o’qi qo’lning tebranish manbai bilan teng kelgan o’qiga mos keladi.O’q esa yelka old tomonining bo’ylamasiga yo’naltirilgan va Ur oqi bo’l­sa, qo’lning ustki barmoqlarida tebranish manbaiga qarab yo’nal­gan.Umumiy transport vositalari tebranmalarning ruxsat etilgan qiymati ilovaga keltirilgan. Misol uchun tezlanishi X ga 0.224 oktava bulgan chastota GS xisobida 0.8 buladi va xokazo.Tebranma harakatdan saqlanish uchun bir nechta usul bor.Manbada tebranma harakatning kamayishi (eng yaxshi usul,lekin hamma vaqt ham sodir bo’lmaydi). Deformalash usuli bilan tebranmani himoyalash: ya’ni mashina de­tallarini tebranish amplitudalarini (6) detallarga mo’rt qayishqoq materiallarni qo’llash bilan kamaytirish (rezina,mastika moy mahsu­lotlari).Tebranma yutuvchi vositalar: ya’ni mashinalarni qattiq yirik fundamentlarga o’rnatish tebranishni qoplovchi vositalar: ya’ni mashina konstruksiyasiga nisbatan tebranish manbasidan uning ba’zi ele­mentlari bo’lmasligi bilan kelib chiqadi. Tebranmalarni qoplovchi vosita sifatida po’lat prujinalar va risorlar rezinaviy vositalar ishlatiladi.Tebranma harakatni qop­lovchi vositalarni tanlashda uning samaradorlik himoyalanish daraja­sini hisobga olishda va tebranma chastotasining tebranmani qoplan­gan sistemaga nisbatiga tenglik darajasi 2 dan kam bulmasligi kerak. Agar tebranmaning majburiy chastotalari shaxsiy chastotasiga qaraganda to’g’ri bo’lmasa, unda tebranmani qoplovchi vositani ham foydasi bulmaydi.Unda sistemada rezonans paydo bo’lib tebranish o’sib boradi. Shuning uchun amaliyotda quyidagi qiymatiga (K_a) rioya qilishadi. Bu esa majburiy tebranmalar chastotasining oshishi hisobida yoki shaxsiy chastotaning kamayishi hisobida bajari­ladi.
Tebranmalarning shaxsiy chastotasi kamayishiga sabab, mashi­nalarning og’ir vazn ostida qoplovchi vositalarning cho’kishidir. Bu quyidagi tenglama asosida aniqlanadi.