Hayot faoliyati xavfsizligi

Modul 1. Kirish. FV va FM xakida tushuncha.
Reja.

1. 
   Fukorolar ximoyasi xakida tushuncha.
   
2. 
   FM xizmatining asosiy vazifalari.
   
3. 
   Zaxarli moddalar xakida tushuncha.
   

Tayanch iboralar: Fukarolar mudofasi, Fukorolar ximoyasi, fukarolar muxofazasi Zaxarli moddalar

Fukorolar ximoyasi axolini va xalk xujaligini yoppasiga kirgin kurollari, turli favkuloddan xolatlardan va turli baxtsiz xodisalardan ximoya kilishga karatilgan umumdavlat tadbirlari sistemasiga aytiladi. FX ning asosiy vazifalari kuyidagilar: 1.Axolini YoKK va turli baxtsiz xodisalardan ximoya kilish. 2. Xalk xujaligini muxim ob’eklarini FV yuz bergan vaktlarda xam tula tukis ishlashini ta’minlash. 3. SHikastlanish uchoklarida kutkarish va kayta tiklash ishlarini bajarish. Axolini YoKK dan ximoya kilish deganda kuyidagi ishlar bajariladi.

1. 
   Dushman tomonidan YoKK kullanilishi xafi tugilgani xakida axoliga xabar berish, ogoxlantirish.
   
2. 
   Katta shaxarlar axolisini shaxar chetidagi tinch xududlarga kuchirish.
   
3. 
   Ishlab turgan XX ob’ektlarida yashirinadigan pana joylarni kurish.
   
4. 
   SHaxar tashkarisidagi xududlarda va axolii kuchirilgan xududlarda yashirinadigan pana joylarni kurish.
   
5. 
   SHikastlanish uchoklarida radiatsion, kiyoviy, bakteriologik razvedka ishlarini uyishtirish.
   
6. 
   Ozik-ovkat, suv, zarur xujalik ruzgori, xamda meditsina mulkini ximoya kilish.
   
7. 
   Axolini YoKK lardan ximoya kilish usullariga urgatish.
   
8. 
   Axolini shaxsiy ximoya vositalari bilan ta’minlash va ulardan foydalanish usullarini urgatish.
   

Fukarolar ximoyasi barcha shaxar va rayonlarda, FV yuz bergan xududlarda tashkil etiladi. FX ning asosiy va muxim vazifalaridan biri meditsina xizmatini kursatishdir, ya’ni shikastlanganlarga uz vaktida meditsina yordamini kursatish, davolash, ularni mexnat kobiliyatini tiklash, nogironlik va ulimni kamaytirish, xamda yukumli kasalliklarni tarkalishiga yul kuymaslik maksadida profilaktik, sanitariya- gigiena chora tadbirlarini, epidemiyaga karshi tadbirlarni amalga oshirishdir. FX meditsina xizmati soglikni saklash organlari va muassasalari bazasida tashkil etiladi. Axolini keng kulamda meditsina xizmatiga jalb kilinadi. Zarar kurgan axoliga ikki boskichli meditsina xizmati kursatiladi. Biriinchi boskichda- zarar kurgan shaxarlarda, shikastlanish uchoklarida mditsina punktlari tashkil etiladi (kasalxonalarda, mustakil xolda). Ikkinchi boskichda esa-shaxar tashkarisidagi xududlarda maxsus kasalxonalar tashkil kilinadi. Birinchi boskichda shikastlanganlarga birinchi meditsina yordami va dastlabki vrach yordami kursatiladi. Ikkinchi boskichda esa shikastlanganlarga ixtisoslashtirilgan meditsina yordami kursatiladi.
Zaxarlovchi moddalar- kimyoviy kurolni asosini tashkil etadi. Jangovor maksadda ishlatilganda ular turli xil kurinishda bo`ladi (suyuk-tomchi, bugsimon, aerazol). Kimyoviy kurol ta’sirida odamlar, xayvonot dunyosi, o`simliklar yalpi zararlanib, bu xududlarni kimyoviy kuroldan zararlangan o`chok deb ataladi. Bu moddalar inson organizmida qisqa vaqt ichida o`tkir intoksikatsiya chaqiradi. Bu qurol nafaqat yer yuzini, balki xavoni yerga yaqin qismini (qatlamini) zararlaydi va bu yerda uzoq vaqt saqlanib qoladi. ZM inson organizmiga nafas yo`llari, shillik qavatlar, teri qoplami, ovqat xazm qilish yo`llari orqali kiradi. Xozirda zomonaviy ZM xatto kiyim kechakdan xam o`tish xususiyatiga ega. ZM ta’sir jixatidan 6 gruppaga bo`linadi:
1. Fosfororganik ZM-bularga zarin, zaman, vi-gazlari kiradi. Ular nerv sistemasini zararlaydi va nerv falajligini chakiradi.
2. Terini zararlovchi ZM-bularga iprit, lyuizit kiradi. Ular terida yara chaqiradi.
3. Umumzararlovchi ZM-bularga tsianid, xlortsianid, sinil kislatasi kiradi. Ular ichki organlarda uzgarishlar chaqiradi.
4. Buguvchi ta’sirga ega ZM- bularga fasgen, difasgen kiradi.
5.Ko`zdan yosh oqizuvchi ZM- bularga xlorpikrin, xloratsetafenol.
6. Psixokimyoviy ta’sir etuvchi ZM-bularga dietilamid, maskalin, bi-zet.
ZM nafakat inson va xayvonlarni, balki oziq ovqatlarni, suv, xavo, yem xashakni xam birdek zararlaydi. Kimyoviy kurollar portlaganda zaxarlangan atmosfera buluti xosil bo`ladi, va bu shamol bilan xarakat qilib, 40 va undan ortiq masofani zararlaydi. Zararlangan uchoqlarda sanitar drujinachilari tomonidan 1- tibbiy yordam otryadi tashkil etiladi. Nerv sistemasini zararlovchi ZM ayniksa xafli bulib, bu moddalar rangsiz, xidsiz, va organizmga barcha yullar orkali kirib organizmni xalokatga olib keladi. ZM birinchi bulib birinchi jaxon urushida, nemis armiyasi tomonidan qullanilgan bo`lib (xlor, fasgen, difasgen, iprit, xlorpikrin), birinchi xujumda xlor ta’sirida Ingliz va Frantsuz qo`shinlaridan 15000 kishi xalok bo`lgan. Birinchi jaxon urushida jami 1000000 ortiq kishi ZM lar bilan zaxarlangan. 1945 yil avgust oyida Yaponiyaga AQSH ikkita atom bombasini (malish nomi bilan) tashladi, natijada 300000 dan ortiq kishi xalok bo`ldi.