Heftruz л &1 's s L b e h r u z h ə q q I TÜrk deyiMLƏRİ

Bəxtimiz oğlan  imiş -  bəxti gətirmək.
Oğlumuz ay Xansənəm,  bir yekə pəlvan imiş,
Bəxtəvər olsun başın, bəxtimiz oğlan  imiş (267,  s.126). 
Bəxtin yar olması -  işləri gətirmək.
Bəxtim mənim  öz yarıma yar olsa,  nə  dərdim,
Söytərdim  o  vaxt,  könlümün  öz  güzgüsüyəm  mən  (328,
s. 74).
Bəxti  yatmaq -uğursuzluq.
Dilbərin dilbər gözü tək gör necə bəxtim  yatıb,
Yarımın bəxti  oyaqdır,  çeşmi-bidarım kimi  (345,  s.87). 
Bəlalı  baş  -başından qəzavü- qədər əskik  olmamaq. 
Bəlhəşurlııq  -Rusiyada  çarizmlə  mübarizə  edən  partiya 
iki  hissəyə  bölünüb  biri  bolşevizm,  biri  menşevizim  adlanır. 
Bolşeviznıə  bəlbəşurluq  deyilir.  Mənası  hərc-mərclik,  qanun- 
suzluq  anlamına gəlir.
Eşitdiyimə  görə,  mürtəcelər  bizi  bolşevik  adlandırmaqla 
ırıüttəlıim  etmək  istəyirlər.  Bolşevizm  İngiltərə  imperializminin 
Şərqdən  ixracını  tələb  edirsə,  əgər  bolşeviklik  məzlum  Şərqi 
azad  edəcəksə,  birinci  bolşevik  də  m ənəm  (“Kommunist” 
qəzeti,  1924).
Bəlhəşurlııq salmaq -qarışıqlıq  salmaq.
119

ш яш ш ш ш ш
22
т
Шт^Сюyim hri
And  olsun  Bakı  möhtəkirləri,  Tiflis  restorançıları,  Gənco 
tacirləri, 
Qarabağ  bəyləri,  Lənkəran  millətçiləri,  Səlyan 
ambardarlarımn  təqib  etdikləri  məsləki-millətpərvəranə  və 
əqideyi-vətənpərəstanəyə 
ki, 
bolşevizmi 
yer 
üzündən 
götürəcək.,  hələ  bu başlanğıcıdır (141,  1919, №52),
Bənayın  -ölünün  üstünə  qoyulan  böyük,  saf  daş.  Qanı 
soyuq və qanmaz adama deyərlər.
Bənd-bərəni axtarmaq -hər yeri axtararaq.
Gəzdim Əhrabun bəndin-bərəsin,
Atam evini tapa bilmədim (277,  s. 14).
Bəndi, bərəni  bağlamaq -ölkənin həssas yerləri.
Səttarxan geyib qərəni,
Bağlayıb  bəndi,  bərəni,
Bərəkallah,  qallac oğlan,
M əşrutəyə  fərrac oğlan!
Unutmayın Təbriz,  Göyçə,  Dərbəndi,
Birlik olsun qoy  arzumuz,  kamımız.
Bərk bağlayın  hər bərəni,  hər bəndi,
Lazım gəlsə,  şəhid olaq  hamımız (274,  s.39)
Bəndə vurmaq -əsir tutmaq,  dilimizdən bəndə düşmək. 
Daim yaşayış oldu  bizə bir qara dustaq,
Əl - qol yerinə bəndə  vurulduq  yerimizdən ( Savalan). 
Bəndi  suya  vermək,  gönü  suya  vermək  -  xəta etmək,  iş- 
işdən keçmək.
Bərat  oldu  -işlər  düzəldi,  çətinliklər  aradan  qalxdı, 
gələcəyin uğurlu olması  mənə əyan oldu.
Dur  ki,  düyün  açıldı,  bərat  oldu,  həvalə  gəldi  o  caııanə 
(223,  s.54).
Bərəni  suya  vermək  -  səhv  etmək,  məsuliyyəti  hiss 
etməyib zərər gönnək.
Birinin ki,  suya getdi bərəsi,
Qarışar bir-birinə ağ -qarası  (168,  s.776).
Bərkdə  boşda -  çətinlik və  xoş gün.
Qonaq gedəm uzaq  elə, obaya,
120
'Beftruz  'Jhqqi
'im&ri
Ellər məni bərkdə-  boşda  sınaya (273,  s.9).
Bərkə-boşa düşmək -  çətinliyə düşmək  və xoş gün.
Ancaq  hələ  tezdir,  dava-dalaş  görməyib,  bərkə-boşa 
düşməyib (174, s.55).
Bərkiınəmiş qatıq  -nəzərdə tutulan kimi olmayan  hal.
Azərbaycanda  bir  məsəl  var,  deyir,  bərkiməmiş  qatıq, 
qatıq  çalanda  bir  var ki,  gərək  o  tutsun,  bir də  vardı  ki,  bərkisin 
(52,  s.57).
Bər  qəba,  bəndər  qəba  -iynə  salmağa  yer  olmayan, 
adamların  çox gur olduğu yer.
Bəy  balası  kimi  dolanmaq  -əli-ayağı  quru,  ürəyi  istəyən 
kimi ömür sürmək.
Get  mollalığa,  bəy  balası  kimi  dolan,  Allahnan  da  işin 
yoxdur,  inanırsan  inan,  inanmırsan  inanma (84,  s. 117).
Bəy durmaq  -  bir  yerdə  tərpənmədən  durmaq.
Hey soyuqdan quruyııb bəy dururam,
Kimdi yengə,  müşata,  bilməyirəm (306,  s. 111).
-Bəyəm  bizim  pullumuzun  sikkəsini  Ömər vurmuş?  Və 
ya  bəyəm  bizim  pulumuzun  şiri  qancıqdır  -   mənim  pulum 
pul deyil,  adicə kağızdırmı?
Bəyəm   dəyirman  içində  idin?  -  niyə  dünyadan 
bixəbərsən?
Bəy  ilə  bostan  əkənin  tağı  çiynində  bitər  -  bəylərin, 
hakimlərin ədalətsizliyinə,  haqsızlığına işarədir.
El deyib ki,  bostan əkmə  bəy  ilən,
Yalan  olmur el  adından  deyilən (328,  s.89).
Bəy  verən  atın  dişini  saymazlar  -hədiyyənin  yaxşı- 
pisinə  baxmazlar.
Bıçaq  bəndə dayanıb -can boğaza yığılıb,  səbr qurtarıb.
Dağ olsa da səbrim,  bütün talandı,
Ürək  susdu,  bıçaq  bəndə  dayandı (349,  s.82).
Ağayi-siqqotül  islam  və  möhtərəm  ağalar!  Mən  firqəmiz 
tərəfindən  çox  iftixar  edirəm  ki,  bışaq  bəndə  dayanan  güıı  siz 
bizi  bu  məclisə dəvət etmisiz (30,  1945,  №66-69).
121

%efauz9bcjcti^^
Dayanıbdır  bəndə  bıçaq,  yorulmuşam,  gedəmmirom (224,
s. 10).
Nə  üçün  bu  qədər  öz  həyatınıza  bağlanmışsınız.  Bayrağı 
qaldırın,  kütlə  sizin  arxanızca  gələcək.  Biçaq  sümüyə  çatıbdır 
(248,  s.504).
Bıçaq  intizarında olan  qoyun  kimi  -  ölümünü gözləyən, 
əlindən bir iş gəlm əyən adam.
Bıçaq  intizarında  duran  qoyun  kimi  gözlərimi  döyürəm 
(234,  s.493).
Bıçaq  olmaq -  düşmən olmaq.
Xalxı xalx aldadır,  yad tora salır,
M ənə  özümünkü bıçaq olubdu (294,  s.47).
Bıçaq  sümüyə keçib -  can boğaza yığılıb.
Bıçaq keçib  sümüyə, bir nəfər soruşmaz ki,
Hüdudu yoxmu bəlanın,  bu nə zəlalətdir (80,  с.II,  s.  211).
Bıçaq vursan, qanı çıxmaz -çox əsəbi olmaq.
Bığaltı qımışmaq -- birinə məsxərə etmək.
Pis yaşamırdı deyəsən
Bığaltı  qımışırdı (260,  s. 116).
Bığ  altından  gülmək  -gülümsünmək,  birinə  məsxərə 
etmək, təhqirlə gülmək.
Ümumiyyətlə,  belə  giilməyi  düşmənə  və  düşmənin 
baltasına sap  olan adamlara  nisbət verirlər.
Əgər  milli  varlığı  talan  olan  millətin  aydınları  birləşmək 
yerinə  şəxsi  mənafeləri  əsasında  pərən-pərən  olub  və  ya  başqa 
dövlətlərin quyruğu  olsalar,  onda bu  deyimi  işlədirlər.  Bu  iş bais 
oldu,  düşmən bizə bığ altından gülsün.
Bığ burmaq  -zor demək.
Kim qaldı ki,  bizə bığın  burmadı.
Atdan altdan bizə kələk qurmadı (306,  s.56).
Bığı  bəy  -bir  vaxt  SSFİ-yə  başçılıq  etmiş  İ  V. Stalinə  el 
arasında belə deyilirmiş.
Güneydə oturub - durmağını  bacarmayan adamlara  deyilir.
Get xidmət elə,  qoy bığı bəy yaxşı kökəlsin,
Versin tüməni bir qrana,  adı yekəlsin (168,  s.80).
122
‘Beftruz  töqqi
Tür£da/imfari
Bığı burma -cavan,  sağlam,  güclü,  naməhrəmə də deyilir.
Bumun gözümü dəldi, çəkil burda oturma,
Atmışdı səsin başa vəli bir bığı burma (168,  s.254).
Xan  çobanı,  adı  Nəbati,  özü bir üzü qırxıq,  bığı burma imiş 
(223,  s.64).
Bığı burmaq  -dayanmaq,  sinə  gərmək.
Mənim  atam ölən  zaman  düşmənlərin  qabağında  bığlarını 
bur, deyibdir (299)
Bığı  qırxıq  -Dinsiz,  dövranın 
hakim  dini  ənənələrinə 
qarşı  çıxan adam
Keçmişdə  mövhumatların 
və  mürtəcelərin  artistlərə 
verdiyi təhqiramiz ləqəb (Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti).
Bığın altına çəkmək -təhqir,  ələ salmaq.
Gəlmişdi gecə  şairi Əzrayıl  aparsın,
Çəkdim  bığının  altına,  əl çəkdi  sovuşdu (338,  s.90).
Bığının altından  keçmək -rüşvət vermək.
-  Onları  necə görmək olar,  bığlarının  altından  necə keçmək 
olar? (253,  s. 111).
Bığlarını oynatmaq -təkəbbür göstərmək.
Serçə çalağanla barışa,  eyləmə bavər,
Çox bığların oynatma get,  ey  ırıürtədü-kafər (168,  s.873).
Bığ yağı almaq  -rüşvət almaq,  haqsız yerə pul  almaq.
Aldı  bığ yağı  axırda,  paşa pasaportu verdi,
Yolladıq Təbrizə,  qol çəkdi  iki  şahbəndor (301,  s.58).
Bığ  yerləri  təzəcə  tərləmək  -tazə  cavan  olmaq, 
yeniyetməlik  yaşma,  həddi-  büluğa çatmaq.
Olanda Kərimxani giti -fürtz
Dəgildir mənim bığ yerim  tər lıonuz  (M.M.Şükuhi).
Bığ  yerləri  təzəcə  cücərən,  səsləri  yenicə  dəyişib  kallaşan 
bu  uşaqlardan  ilk  eşq  macərasına  qoşulanlardan  birincisi  də  elə 
Valeh oldu (110).
Bir nazlı xanıma çevrilən kimi,
Bir gözəl  qız olur  mənim  balam
Bığ yeri  tərləyən kimi.
Bir dəcəl uşaq  ölür,  mənim balam (260,  s. 151).
123

Befmtz
Bibər də kiçikdir, amma yandırar -  adi,  kiçik  bir adamın 
sözü do adamı  yandırar.
Bicəflağı - dələduz,  çox şuluq.
Bic toxum -dini baxışla atası bəlli olmayan.
Yaxşı  insanların  arasına  bic  toxum  kimi  düşmüş  tək- 
tükləri,  düyünlü  kötükləri,  azmanazlan  deyirdik  (  “Qızılgül 
olmayaydı”).
Bildirçinin  bəyliyi  darı  sovuluncadı  -yəni  bu  imkan 
müvəqqətidir, 
adam  gərək  müvəqqəti 
imkana 
arxalanıb 
hörmətini  itirməyə.
Bildirçinin bəyliyi darı sovuluncadır (129,  c.I,  s.419).
Bildiyin  qədər  çəkəsən  -  qarğışdır,  çox  hiyləgər,  ara 
vuran,  oxu  atıb  yayını, gizlədən adamlar haqqında işlənir.
Bilirəm  nə  yuvanın  quşusan  -mənfi  mənada  işlənir,  yəni 
səni  yaxşı tanıyıram..
Bilmir 
harda 
bişir,  harda 
düşür 
- 
müftəxor,
məsuliyyətsiz,  ailənin necə yaşamasından xəbəri  olmayan.
Bir ağız oxumaq -  bir mahnı  oxumaq.
Aşıq,  gəl  bizim üçün bir ağız oxu (35,  s.489).
Bir  aləm  kef  etmək  -  yəni  çoxlu  kefdə  olmaq,  ləzzət 
aparmaq.
Yaman soruşdum gül  ayağından
Bir aləm  kef edim,  mey  dodağından  (261,  səh.  321).
Bir  arxa  su  gəlsə,  güman  v ar  yenə  gələ  -naümid 
olmamaq.
Bir  atımlıq  barıtı  var  -  bir  atırn  qədim  tüfəngləri  doldur­
maq  üçtiıı  yetərli  miqdardır.  Hay-  küyünə  baxmayaraq  tez  hirsi 
soyuyan
Bir barmaq  qatıqdan  ötrü  tuluğun götünü  yırtmaq
tamahkar,  öz  mənafeyini  nəzərdə  tutaraq  ümumi  işlərə  ziyan 
vuran.
Br barmaq  -kiçik,  azyaşlı.
Bir barmaq  kağız -məktub.
Mıinəvvər-  Oğul,  bəs  adam  deməz  ki,  evinizə  bir  barmaq 
kağız yazın  (77,  s. 16).
124
Türfjdeymıhri
‘Befintz
Bir başı, min  oynaşı  olmaq  -əlində rnin dənə qarpız tutan, 
hər işə baş qoşan.
Bir başı var,  min  bir sevdası - problemi çox olmaq.
Ey  Nəsimi, xubların bir başı  vardır,  min dili,
Eşq  ilə  bel  bağlama,  bu  ohdü-  peymansızlara  (225,  Səh. 
48).
Bir bezin qırağı  eyni cür.
Bir  bezin  qırağısınız  hamınız  Çobana  bax,  adı  çobandı 
onun özü demoqoqdu (84,  s.366).
Bir  budağa  çıxıb,  min  budağı  silkələmə  -  biri  ilə  sözün 
olub,  hamını  pisləmə.
Bir can deyib min can eşitmək - çox  mehriban olmaq.
Özü  mehriban  idi,  bir  can  deyirdir,,  min  can  eşidərdin
(203).
Bircə de, tərcə de - təzə bir söz danış,  təsiredici  söz de. 
Bircə daban süzmək -bir dövrə oynayıb  çıxmaq. 
Qardaşımın  toyunda  bircə  daban  süzəydim  (“Kəleybor” ,
s. 18).
Bir çeynəni  saqqnzııı  var -çeynə  yaspışdır alnına-  bu pis
işivi  və  ya  elin,  ailənin  abrını  aparan sözü  hamıya bildirmə.
Bir  çiçəklə 
bahar  olmaz  -  Azərbaycan  xalqının 
xoşbəxtliyi  üçün  neft  və  ya  geopolitik  mövqeyyəti  bəs  deyil. 
Gərək bütün millətdə  milli  şüur inkişaf tapa.
Bir  çimdik/  çeynəm  saqqız  -  kiçik  bir  səlıvi  böyük  bir 
rüsvayçılığa çevirmə.
Bir  çolaq  qurd  gecədə  əlli  ərxəş  dolanı  -  bir  igid  adam 
nə qədər  işi  ağıra düşsə  də  yenə nicat yolu  tapar.
Bir çörək ye,  birini  Allah  yolunda  ver -  sevin,  şükür elə. 
Solmaz  bir  əppək,  yesin,  birini  də  Allah  yolu  versin  ki, 
sənin  təki  oğlan  onu  istoyir (84,  s.201).
Bir  dana  bir  naxırın  adım  batırar  -  bir  millətdən,  bir 
nəsildən  bir  nəfər  nax ələf adam  çıxırsa,  o  həmin  millət,  nəsil, 
ailə  üçün  ləkəyə çevrilir.
Bir daş  altda,  bir daş  üstdə - gördüyünü  heç  künə demə.
125

Beftruz  yfaqqi
TürlçdeymCm
Sən  bu  “Quran”,  bir  claş  alda,  bir  daş  üstdə,  kimsə 
eşitməsin (1,  s. 168).
Bir  dəli  quyuya  daş  atdı,  40  ağıllı  çıxarda  bilmədi  -
cahil bir adamın gördüyü iş eli,  milləti çıxılmaz vəziyyətə salar. 
Qabağa salsan  naşım,
Döydürər öz yoldaşını.
Bir  dəri,  bir  sümük  -  çox  arıq,  cansız,  cılız.  Qarabağda 
belə adamlara “ağac ayaq”  da deyirlər.
Nərbala  gözaltı  anasına  baxıb  gördü  ki,  arvad  qocalıb, 
arıqlayıb,  bir dəri,  bir sümük qalıb  (148,  s.86).
Birisi kök,  deyərsən pərvəridir,
Birisi bir sümükdür, bir dəridir (147,  səh. 15).
Bir dodaq gülmək  ■ gülümsəmək.
Qəm yemə ki, bizimkidir gələcək,
Bir dodaq gül,  bəlkə hicran usana (215,  səh.  31).
Bir eşşəyə minib, əllisin döyəşdəm ə  -  öz sözünü  danış. 
Sən  öz  sözünü  danış,  bir  eşşəyi  minib  əllisini  döyəşləmə 
(72, c.III,  s.82).
Bir  əldə  iki  qarpız  tutmaq  -  eyni  vaxtda  ımkaıı  olmadan 
iki  iş görmək.
Əzizinəm atmaram,
Yarı  yada satmaram,
Bir əldə  iki qarpız,
Tutmamışam,  tutmaram (39,  s.672).
Bir əlin nəsi  var, iki əlin səsi  -qüvvət birlikdədir.
Birənin  qanını  aldlırı,  ya  canını  aldın  -   birinin  əlindəki 
hər imkanı  alandan  sonra öldürsən yaxşıdır.
-  Elə  beləcə  mən  deyən  kimi,  birənin  qanını  aldınmı, 
canını  aldın  ( 253,  s.264).
Bir  ət,  bir  piti  -Azərbaycanda  ət,  piti,  bozbaş  bir  milli 
yeməyin  adıdır.  Deyim  o  satıcıların  haqqında  işlənir  ki,  satdığı 
şeyləri İkiqat hesablayır.
Birgözlülər  ölkəsi  -Bir  gözlülər  şəhrindən  gəlməmişik
ki... - biz bu yerə,  buranın qanununa tanışıq.
Yer altında bir ölkə var, birgözlülər ölkəsidir.
126
Türt^dajim hri
Behruz 
9
bqqi
Gündüzümüz birgözlünün gecəsidir (284,  s.498).
Bir  gözü  çaya,  bir  gözü  aya  baxmaq  -  bir  niyyətin 
arxasınca getməyən.
Bir  güllə ilə  iki  nişan  vurmaq  -  bir  neçə  niyyəti,  arzunu 
bir dəfəyə ələ gətirmək.
Məhəmmədrza  atasının  quldurluqla  sahib  olduğu  barlı 
bərəkətli  torpaqları  “islahat  ərzi”  adı  ilə  satıb  milyardlarla 
dolları  xarici  banklara  keçirdi.  O,  həm  millətin  boynuna  minnət 
qoydu  və  həm  saysız  -  hesabsız  kəndləri  satıb  nəqd  etdi.  Bir 
güllə  ilə  iki nişan almış  oldu.
Bir həsir, bir M əm m ədnəsir - çox kasıb,  subay
O nədir ki, bir həsirdir,  dörc. divar,
O nədir ki,  bir qapıdır,  bir açar (72,  c. III,  s.319).
Bir xızarı -  çoxlu.
Hərəmxanada  bir  xızan  gözəl  var,  hamısını  padşah  zorla 
gətirib (46,  s. 155).
Bir xcıruza yük eləm ək -müflis eləmək.
Gəlmişəm  görüm  səni  də  bir  xoruza  yükləyə  bilərəmmi? 
(1 2 9 ,1,  s.61).
Bir-  birinə  gülər  ki,  top  saqqalı  olsun  -  keçən 
zamanlarda  saqallı  adam  dünyagörmüş  adam  sayılırdı.  Sənin  ki 
təcrübən  yoxdu,  başqalarını  niyə bəyənmirsən?
Biri  körpü  tapmır  keçə,  biri  su  tapmır  içə  -  biri  çox 
zəngin,  biri  kasıb yaşayır.
Biri  körpü tapmır keçə,  biri  su tapmır içə (103,  s.73).
Birinə könül vermək -  birini  sevmək,  birinə  vurulmaq.
İncik  olub ulusundan,  elindən,
Ənkəbud  tək  can  asılır telindən (Aşıq Ələskər).
Birinin  ağzını  bərkidirsən,  o  birisinin  ağzı  yarpaq 
dolması  istəyir  -sözə  diqqət  etməyən,  məsləhətə  qulaq 
asmayan.
Birinin  başmaqlarını cütləmək -evdən qovmaq.
Anam  gündə  bizə  gəlib  başqa  qonşulardan  söz  dolandıran 
qonşumuzun başmaqlarını  cütləyib,  birdəfəlik evdən qovdu.
127

‘Bei'Tuz  yfajcji
Birinin  ətəyinə  çörək  qoymaq  -birini  xataya  salmaq, 
yaman günə qoymaq.
Birinin  üzünə  ağ  olmaq  -   üzünə  durmaq,  hörmətsizlik 
eləmək.
Var idi  xalqın  arasında küdurətlə nifaq,
Cümləsi olmuş idi bir birinin üzünə ağ ( S.Mümtaz).
Biri  ölm əsə,  biri  dirilməz  -birinin  məhvi,  vəzifədən 
getməsi,  müflisləşməsi  başqasının  dirçəlməsinə,  yüksəlməsinə 
səbəb olur.
Necə  deyər,  “biri  Ölməsə,  biri  dirilməz”  kimi  bir  şey 
olmuşdu  ( 253,  s.318).
Bir işdə  barmağı olmaq -  iştirakı olmaq.
Mən  bilirəm,  bu  kimin  işidir,  bilirəm  kimin  barmağı  var 
burda (9,  s.l 12).
Biri  üçün  ip  toxumaq  -birinin  ölümünə  nəqşə  çəkmək, 
birinə quyu qazmaq.
B ir iynə ucu -ən  az,  lap az.
Bir  iynə  uzunca,  bir  ləhzə  heç  zad  düşünmürsən  (203,
s. 10).
Bir  kitab/  bir  “Quran”  söz  danışmaq  -   bir  sözü  çox 
təkrar etmək,  çox öyüd-nəsihət  vermək.
Alə,  Həmid  bayaqdan  səninlə  bir  kitab  söz  danışmışıq,  işə 
bir bax  (1,  s.67).
Bi r könüldən min könülə  aşiq  olmaq -vurulmaq.
Gi  rcək yüzünü  ıniıı caııü-dildən
Giilofrux  sevdi  anı  min  könüldən  (  “Əhməd  Horaıni 
dastaııi”).
B ir  köynək  yaxın  olmaq  -  başqalarına  nisbətən  yaxın 
münasibətdə olmaq.
B ir  qalaq,  bir  “Quran”  yalan  demək  -  çox  böyük, 
həddindən  artıq  yalan  söyləmək.
Hər səfər bir qalaq  yalan gətirər.
Kim alar bağban,  çoban,  rəncbər...  (301).
Bir qana min qan etmək -intiqam, qisas almaq.
Qarı  düşmənlərdən qisas almağa,
128
Tm fylajm thri
‘Befinız  '}bqai
And  içib bir qana min qan demişəm (77, s.33).
Bir qapılı yer -çıxış yeri  olmayan bir bina, dustaqxana.
Oğul,  çalış birqapılı  evə  getmə (  El deyimi).
Bir  qaşıq  qanından  qorxmaq  -  düşm ənə  boyun  əymək, 
şərəfli ölümdən qorxmaq.
Ralıi-  müsibətdə keçmişəm candan,
Müxəıuıətdir qorxan  bir qaşıq  qandan ( Q Zakir,  s. 126).
Bir  qaşıq  qanından  qorxub  niyə  belə  ah  çəkirsən?  (174,
s.l 8).
Bir qrana güllə atmaq  - çox kasıb olmaq.
Birlik  harda  var,  orda  dirlik  var  -  bir  h əd əf  üçün 
hamının əlbir olması gərəkdir.
Qurut göz yaşın,  Kərkük,
Altundur daşın,  Kərkük,
Birləş qardaşlarınla,
Yüksələr başın K ərkük.........
Bir  mıx  bir  nalı,  bir  nai  bir  atı,  bir  at  bir  iyidi,  bir  iyid
də  bir eli şaxlar -  hər şeyin  yaxşı  olması üçün  vacib  şeylər var.
Bir  mıx  bir  nalı,  bir  nal  bir  atı,  bir  at  bir  iyidi,  bir  iyid  də 
bir eli  saxlaı  (103,  s.68).
Bir  naxır  -  çox  uşaqlı  ailə,  ədəbsiz  və  uşaqları  tərbiyəsiz 
ailə  haqqında işlənir.
Biro-  biro  zamanı  idi  -  qoluzorluların  zamanı  idi,  sözü 
keçən zaman.
Bir  oğlan  adını  bir  qıza  qoymaq  *  qızı  bir  oğlana 
nişanlamaq.
Bir  oxla  iki  dovşan  vurmaq  -   iki  istəyi  birdən  ələ 
gətirmək  istəmək.
Demək,  bir oxla iki  dovşan vurmaq olar!  (253,  s.335).
Bir panabada dəym əz - dəyərsiz, pis adam.
“Paııabad”  Pənahabad  kəlməsinin  təhrif  edilmişidir.  Bu 
gün  erməni  işğalçılarının  əlində  olan  Şuşanın  Ponahəli  xan 
tərəfindən  əsası  qoyulmuş,  şəhər  onun  şərəfinə  Pənahabad 
adlandırılmışdı.  O  zaman  İran  pulu  ilə  on  şahı  dəyəri  olan 
“Pənahabad”  adlı  bir gümüş  sikkə  vurdurmuşdu  ki,  onun  adı  indi
129

Hefouz  Jfafqi
Tür^tüyimhr^
on  şahının  üstündə  qalıbdır  və  el  sırasında  təhrif  edilərək 
panabad  şəklində  işlənirdi.
B ir  sapda  duran  balta  deyil  -■  dinc  duran,  sözünün 
üstündə duran deyil,  tez-tez simasını  dəyişən.
B ir  səkkə  ilə  iki  aşıq  vurmaq  --  “bir  güllə  ilə  iki  quş 
vurmaq”  deyimi  ilə  eyni  anlamdadır.  Uzaqgörənliklə  iki 
məqsədə  eyni  zamanda çatmağa cəhd etmək.
Bir sicilləmə söz demək - uzun-uzun danışmaq.
B ir  soğana  baş  kəsən  -ən  kiçik  şəxsi  mənfəətindən  ötrü 
baş kəsməyə  hazır olmaq.
Bir  söz  deyəndə  körpü  qalır  suyun  o  tayında  -  haqq
sözə etiı-az etmək, boyun əyməmək.
Bir  söz  deyərəm,  dəymişin  dura-dura  kalın  tökülər  -
elə  söz deyərəm  utanarsan, rüsvay olarsan.
Bir gəliş gələrəm  anlamaz dosta,
Dəyməmiş tökülər kalı,  Məhəmməd!  (A.  əl,  s.'70).
Bir sözünü iki eləməmək -   hər sözü ilə razılaşmaq. 
Balaxanımla  çaldı,  daha  Bağır  boyda  kişinin  sözünü  iki 
eləm əyəcəklər ki..(9,  s. 165).
Nigarın  dəlilər  arasında  o  qədər  hörməti  var  idi  ki,  bir 
sözünü iki eləm əzdilər (174,  s.127).
Bir suyu  ona  oxşayır - bəzi oxşarlığı var
Bir  şahını 
bəyənməyən 
abbası  çıxardar  -  
azı
bəyənməyən  çox çıxardar.
Bir  şahını  bəyənməyən  abbası  çıxardar,  əlindən  gəlirsə, 
irəli dur (84,  s. 180).
Bir şahiya  güllə  atmaq  -  Hər bir qran  20  şahı  vo  hər şahı 
50  bisti  olardı.  Şahı  kiçik  pul  vahidi  sayıldığına  görə  bu  deyim 
ən kasıb,  yoxsul  adamlar haqqında işlənir.
Bir  şer  deyib  qafiyəsində  qalmaq  -  bir  işi  başlamaq  yox, 
onu  sona çatdırmaq  mühümdür.
Miri  adlı bir nəfər eşidir ki,  şərab içməklə şer yazmaq  olar. 
Bir  şüşə  şərab  içdikdən  sonra  kağızırı  üzərində  yazır:  dünya 
fəxr eləyir öz Pirisiylə.
130
Heftruz
Nə  qədər  şərab  içsə  də,  qafiyənin  ardını  tapa  bilmir  və 
sərxoş  vəzivətdə  uzanıb  yatır.  Gəlib  oğlunu  bu  vəziyyətdə 
görən atası əhvalatı  öyrənir və  vərəqdə həmin qafiyənin  ardınca 
yazır:  “Miri  qələt eləyir  həm ölüsü, həm dirisiynən”.
Bir teldən  asılı  qalmaq  -  həyatı  heç  nəyə  bağlı olmamaq, 
son  ümid.
Bir telə  bağlı  olmaq  -  heçə  bənd olmaq.
Qorxuruq küləkdən,  qorxuruq yeldən
Ruzimiz asılmış  incə bir teldən (M.S.Ordubadi).
Bir tərəfin  boş  burax -  çox  israr etmə,  bir az göz ört.
-Bir  tərəfini  boş  burax,  Ramizi  bir  də  çağır  danla  (1, 
s.351).
Bir üskük - çox kiçik ölçü  vahidi, lap kiçik.
Gəzirəm günlərin taxça-  buxçasın,
Bir üskük sevinc yox,  hər şey  havadır ( Urmulu).
Bir  üzü  qız,  bir  üzü  gəlin  -  lap  təzə  ərə  getmiş  gəlmə 
deyilir,  tez dul qalan goliıı.
Bir  üzü  qız,  bir  üzü  gəlin  qalacaqsan  bu  damın  altında 
(129, c.l,  s.537).
Bir  yalançı  dost  min  düşməndən  qorxuludur  -   dostun 
hiyləgərliyi düşməndən  min dəfə təhlükəlidir.
Bir yalançı dost min  düşməndən qorxuludur  (37).