Hemoqlobin, Hb q yun. αἷμα qan və lat

Hemoqlobin

Hemoqlobin, Hb (q.yun. αἷμα - qan və lat. globus - kürə) - insan daxil olmaqla onurğalı və bəzi onurğasız heyvanların qanının tərkibində dəmir olan qırmızı piqment. Kimyəvi tərkibinə görə mürəkkəb zülaldır. Eritrositlərin əsas tərkib hissəsi olub, tənəffüs fermentidir və qanın tənəffüs funksiyasını təmin edir.

Hemoqlobin plazmada deyil, eritrositlərin daxilində yerləşir. Bununla qanın qatılığını azaldır. Əgər hemoqlobin bu miqdarda plazmada həll olunsa idi qanın qatılığı bir neçə dəfə artar və nəticədə ürəyin işi və qan dövranı çətinləşərdi. Digər bir tərəfdən hemoqlobin eritorsitlərin içində olmaqla plazmanın onkotik təzyiqini azaldır, bununla da toxumaların susuzlaşmasının qarşısını alır.

Kimyəvi strukturuna görə hemoqlobin xromoproteindir. O, qlobin zülalından və protestik hem qrupundan ibarətdir. Hemoqlobinin tərkibində bir molekul qlobin və 4 molekul hem vardır. Hemin tərkibində olan dəmir atomu oksigen molekulunu birləşdirmək və azad etmək qabiliyyətinə malikdir. Bu zaman dəmirin valentliyi dəyişilmir, yəni ikivalentli olaraq qalır. Dəmir toxumaların tənəffüs fermentlərinin hamısının tərkibinə daxildir. Dəmirin tənəffüs prosesində belə mühüm əhəmiyyəti onun atomunun quruluşu ilə müəyyənləşir. Dəmir atomunda çoxlu miqdarda sərbəst elektronlar kompleks yaratmağa və oksidləşmə bərpa reaksiyalarında iştirak etməyə qadirdirlər. Hemoqlobinin ideal miqdarı 160,7 q/l (160,07q%) qəbul olunur.

Hemoqlobin sümük iliyinin eritroblastları və normoblastlarında sintez olunur. Eritrositlər dağıldıqda hemoqlobin hem dən ayrılaraq öd piqmenti olan bilirubinə çevrilir. Bilirubin ödlə bağırsaqlara düşür və kal və sidiklə xaric olunan sterkobilinə və urobilinə çevrilir.24 saat ərzində 8qhemoqlobin dağılır və öd piqmentlərinə çevrilir.Bu da qanda olan hemoqlobinin təxminən 1% nə bərabərdir.

Normal halda hemoqlobin 3 fizioloji birləşmə vəziyyətində olur.Oksigeni birləşdirdikdə oksihemoqlobinə çevrilir.Bu birləşmə hemoqlobimndən rənginə görə fərqlənir,məhz bu səbəbdən arterial qan al qırmızı rənglidir.Oksigendən azad olan hemoqlobin bərpa olunmuş,yaxud dezoksihemoqlobin adlanır.Bu hemoqlobin venoz qanda olur və qana tünd rəng verir.Bundan əlavə venoz qanda hemoqlobinin karbon qazı ilə birləşməsi - karbhemoqlobin də vardır.O karbon qazını toxumalardan ağciyərlərə daşıyır.

Orqanizmdə hemoqlobinlə bağlı yaranmış xəstəliklər hemoqlobinopatiyalar adlanır.

Hemoqlobin patoloji birləşmələr də törədə bilər. Bunlardan biri karboksihemoqlobindir ki, bu da hemoqlobinin dəm qazı ilə birləşməsidir. Belə hemoqlobin oksigeni birləşdirə bilmir və həyat üçün təhlükəli hal yaranır. Dəm qazı ilə zəif zəhərlənmə dönən prosesdir. Təmiz hava ilə nəfəs aldıqda dəm qazı tədricən ayrılır. Yalnız oksigenlə (tək oksigenlə) nəfəs aldıqda isə karboksihaemoqlobin (HbCO) birləşməsinin parçalanması 20 dəfə artıq sürətlə icra olunur.

Methemoqlobin (MetHb) də patoloji birləşmədir. Bu oksidləşmiş hemoqlobindir. Güclü oksidləşdiricilərin təsirindən (kalium permanqanat, ferrisianad, bertole duzu, fenasetin və b.) hem-in dəmiri ikivalentlikdən üçvalentliyə çevrilir. Qanda methemoqlabinin miqdarı artdıqda toxumalara oksigenin daşınnması pozulur və ölümlə nəticələnir.[1]

Zülal və dəmirin birləşməsi olan hemoqlobin eritrositlərin (qırmızı qan hüceyrələri) tərkib hissəsidir. Məhz hemoqlobin qana qırmızı rəng bəxş edir.

Hemoqlobinin əsas vəzifəsi oksigenin orqanizm boyu daşınmasıdır. İnsan orqanizmi oksigensiz yaşaya bilmir və bu səbəbdən orqanizmdə hemoqlobinin normal səviyyədə olması insan sağlamlığı üçün olduqca vacibdir. Hamı bilir ki, hemoqlobinin normadan aşağı olması yaxşı hal deyil. Lakin hemoqlobinin normadan yüksək olması da müsbət hal kimi qiymətləndirilmir və bəzən ciddi xəstəliklərə işarə edir.

Hemoqlobinin normaları:

- kişilər - 130-160 q/l

- qadınlar - 120-140 q/l

Hemoqlobinin normadan aşağı olmasının səbəbləri arasında:

- daxili və ya xarici qanaxmalar (babasil zamanı qanaxmalar, qadınlarda mioma, poliplə bağlı qanaxmalar, bağırsaq və mədədən qanaxmalar, travmalar, abortlar və s.)

- düzgün olmayan qidalanma, balanslaşdırmamış pəhrizlərdən sui-istifadə, aclıq

- bağırsaq xəstəlikləri

- autoimmun xəstəliklər

- bəzi qan xəstəlikləri

- qurd xəstəlikləri

- böyrək, qaraciyər xəstəlikləri.

Hemoqlobinin normadan çox olmasının səbəbləri arasında:

- susuzlaşma

- ürək-damar sistemi xəstəlikləri

- ağciyər xəstəlikləri

- bəzi qan xəstəlikləri

- onkoloji xəstəliklər

- öd daşı xəstəliyi

- bəzi mədə-bağırsaq sistemi xəstəlikləri

- bəzi irsi xəstəliklər.

Hemoqlobinin normadan aşağı və yuxarı olması aşkar olunduqda mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır ki, bəzən bunun səbəbi çox ciddi xəstəliklər və pozulmalar ola bilər.