“Həyat Fəaliyyətinin Təhlük

29.Radiasiya  qəzaları  baş  verdikdə,  insanların  şualanmada  mühafizə 

tədbirləri. 

nsanların  şualanmadan  mühafizə  tədbirləri  Radiasiya  təhlükəsizliyi  normaları 

ə

sasında qeydə alınmışdır: 

-qəza  baş  verərsə  sua  mənbəyini  idarə  etmək  üçün  bütün  tədbirlər  görülməlidir, 

ş

ualanma  dozası  minimuma  endirilməli,  iqtisadi  və  sosial  itkiləri  azaltmaq  üçün, 

cəhd göstərilməlidir. 

Radiasiya qəzaları baş verdikdə həmin ərazidə qəza radiasiya zonası elan edilir. Bu 

ə

razidə  radiasiya  dərəcəsini  aşağı  endirmək  üçün,  bütün  tədbirlər  görülməlidir. 

Ə

gər  belə  tədbirlər  vaxtında  görülməsə,  təhlükəli  ərazidə  əhalini  mühafizə 

qurğularında yerləşdirmək və ya təhlükəsiz əraziyə köçürülməsi təşkil edilməlidir. 

Qəzadan  sonra  uzun  müddət  keçərsə,  bu  zaman  ətraf  ərazilər  uzun  müddətli 

radionuklidlərlə  (uranın  yarım  parçalanma  müddəti  4.6  ml,  tam  parçalanma 

müddəti  isə  9.2ml  ildir)  zəhərlənməsi  baş  verir.  Belə  şəraitdə  xüsusi  mühafizə 

tədbirləri  görülməlidir,  bu  isə  konkret  olaraq  sosial  -  iqtisadi  qurumdan  asılıdır 

(radiasiya  qəza  mənbəyinin  4-6m  qalınlıqda  betonla  örtmək,  üzərinə  quğuşun 

konstruksiyaları, həmçinin sudan mühafizə xətləri quraşdırılmalıdır). 

30.Zəhərlənmiş ərazilər təhlükə dərəcəsinə görə  neçə zonaya bölünürlər? 

Zəhərlənmiş ərazilər beş zonaya bölünürlər: 

-M-zonası, radiasiya təhlükəsi 14mrad/saat; 

-A zonası-mülayim zəhərlənmə ərazisi 140mrad/saat;  

-B zonası-güclü zəhərlənmə ərazisi 1,4rad/saat; 

-V zonası-təhlükəli zəhərlənmə ərazisi 4,2rad/saat; 

-Q zonası-çox təhlükəli zəhərlənmə ərazisi 14rad/saat olurlar. 

Radioaktiv  zəhərlənmə  ərazilərinin  qeydiyyatı,  bu  ərazidə  işlərin  düzgün 

planlaşdırılması üçün vacibdir (MM sistemi və fəhlələr üçün). 

Bunu  nəzərə  alaraq,  AES-in  ətrafında  aşağıdakı  təhlükəsiz  zonalar  müəyyən 

edilmişdir: 

-sanitar mühafizə zonası 3km radiusda, 

-mümkün təhlükəli zəhərlənmə zonası 30km radiusda. 

Bu ərazilərdə optimallaşdırma prinsipinə riayət etmək lazımdır. Bunun üçün: 

-şualanma  dozası  2  sutka  ərzində  çox  yüksək  olarsa,  bu  zaman  təcili  mühafizə 

tədbirləri görülməlidir, 

-əgər  şualanma  xroniki  şəkil  alıbsa,  bu  zaman  il  boyu  müayinələr  və  müalicə 

tədbirləri daim icra olunmalıdır; 

-radiasiya  qəzalarının  qarşısını  almaq  məqsədilə,  sanitar-epidemioloji  nəzarət 

orqanları, udulan dozanın dərəcəsini və gücünü təyin edirlər. 

Bunların  əsasında,  obyektlərin  yerləşdirilməsi  şəraiti  nəzərə  alınaraq,  mühafizə 

tədbirləri planlaşdırılır.   

31.Kimyəvi təhlükəli obyektlər hansılardır, onları xarakterizə edin. 

Kimyəvi  təhlükəli  təhlükəli  məhsullar  istehsal  və  ya  istifadə  edən  (anbarlarda 

saxlanılan)  obyektlər  nəzərdə  tutulur.  Müasir  dövrdə  iqtisad  obyektlərində  geniş 

istifadə edilən kimyəvi birləşmələrin əksəriyyəti insanlara təhlükə kəsb edirlər.  

Sənayedə,  məişətdə  və  kənd  təsərrüfatında  istifadə  edilən  on  millon  kimyəvi 

birləşmələr  500-dən  çoxu  yüksək  toksikoloji  olub  insan  orqanizminə  təhlükə 

yarada bilərlər. 

Kimyəvi təhlükəli obyektlərə aiddir:   

-kimya və neft istehsalı; 

-ammonyak tərkibli soyuducuları olan anbarlar, soyuducu kombinatlar;  

-qida,ərzaq, ət və süd məhsulları sənayesi obyektləri; 

-su təmizləyici qurğular (dezinfeksiya üçün xlordan istifadə edilir); 

-orada  çoxlu  həcmdə  güclü  təsir  edici  kimyəvi  zəhərləyici  maddələr  daşınır  və 

saxlanılan anbarlar yerləşən dəmir yol stansiyaları; 

-kənd  təsərrüfatı  anbarları  və  bazaları  (zəhərli  maddələrin  saxlanması).  Həmin 

maddələrdən  dezinfeksiya,  dezinseksiya  və  deratizasiya  məqsədi  üçün  istifadə 

edilir. Qəza-kimyəvi təhlükəli maddələrin ətraf mühitə yayılmasına  səbəb, onların 

daşınması,  saxlanılması  və  ya  doldurulması  zaman  baş  verən  qəzalar,  təbii  və 

texnogen xarakterli neqativ hallardır. 

Qəzaların istehsalatda baş verməsinə səbəb texniki təhlükəsizlik qaydalarına riayət 

edilməməsi,  dəzgah  və  avadanlığın  sıradan  çıxması,  daşıyıcı  borularda 

hermetikliyin  pozulması  və  çənlərdə  saxlama  həddinin  aşması  ola  bilər.  Bu 

səbəbdən  dünyada  hər  gün  20  kimyəvi  təhlükə  qəza  baş  verir  ki,  onların  neqativ 

təsirindən insanlar əziyyət çəkir. 

32.Kimyəvi təhlükəli zona və əraziləri xarakterizə edin. 

    Kimyəvi  təhlükəli  obyektlərdə  baş  verən  qəza  nəticəsində  kimyəvi  təhlükəli 

ə

razilər və zonalar yaranır. Kimyəvi təhlükəli obyektlər dərəcəsinə görə belə təsnif 

olunurlar: 

1-ci dərəcəli (zəhərli əraziyə 7500 nəfərdən cox insan düşərsə), 

2 –ci dərəcəli (ərazisində 4000-7500 nəfər insan düşərsə), 

3-ci dərəcəli (ərazisində 4000 nəfərdən az insan düşərsə), 

4-ci dərəcəli (zəhərlənmə obyektdən kənara çıxmır). 

Qəza  təhlükəli  kimyəvi  obyektlərdə  qəzanın  təsiri,  maddələrin  toksikoloji  və 

təhlükə səviyyəsi ilə ölçülür.Bu səbəbdən maddələr 4 sinifə bölünürlər : 

1.Fövqəladə  təhlükəli  maddələr,  zəhərli  qatılığı  50qr/m

3

olub,  ərazidə  canlıların 

50%-ini, məhv edir; 

2.Yüksək  təhlükəli  maddələr,  zəhərli  qatılığı  5qr/m

3

-ə  qədər  olduqda,  ərazidə 

canlıları 50%-dən az məhv edir;  

3.Tədrici maddələr, zəhərli qatılığı 0,5-5qr/m

3

-ə qədər olan, tələfatın dərəcəsi çox 

azdır 10-5%. 

4.Az  təhlükəli  maddələr,    zəhərli  qatılığı  0,5qr/m

3

-dən  az  olan,  tələfatın  dərəcəsi 

hiss olunmur. 

Bundan  başqa  güclü  təhlükəli  kimyəvi  maddələr,  təsir  müddətinə  görə  də  təsnif 

olunur: 

-tez təsir edən maddələr; 

-gec təsir edən maddələr. 

Güclü  təhlükəli  kimyəvi  maddələrin  təsiri  tez  baş  vermə  və  ya  gizli  təsir 

müddətindən  asılı  olaraq,  ləng  təsir  edə  bilərlər.  Bəzi  maddələrin  gizli  təsir 

müddəti 4-8 saat davam edə bilər. 

Maddələr davamlı və davamsız tərkibə malikdirlər. 

33.Kimyəvi təhlükəli ərazilər, onları xarakterizə edin. 

Ə

razidə  kimyəvi  maddələrin  təsirindən  kütləvi  zəhərlənmə  baş  vermə  ehtimalı 

mövcuddursa, təhlükəli ərazi deyilir. Kimyəvi təhlükəli ərazidə, kimyəvi təhlükəli 

maddələr:  maye-damcı, buxara bənzər, aerozol  və qaz halında ola bilərlər.  Buxar 

və qaz halında olan maddələr atmosferə atıldığı zaman birinci zəhərlənmə yeri və 

ikinci zəhərlənmə yeri yaranır (küləyin istiqamətindən və sürətindən asılı olaraq). 

Bu ərazidə buxar şəklində olan maddələr müəyyən vaxt ərzində torpağa çökürlər, 

qaz  aqreqat  halında  olan  maddələr  isə  küləyin  təsiri  ilə  havaya  sovrularaq  az 

təhlükəli olurlar.Ərazinin zəhərlənmə dərəcəsi çoxlu amillərdən asılıdır: 

-onların atmosferə düşməsi üsulundan (dağılma, partlayış, yanğın), 

-maddələrin aqreqat halından ( maye, damcı, qaz), 

-maddələrin torpaqdan buxarlanması sürətindən. 

Hər bir halda zəhərli maddələr ətrafa yayılaraq iki əsas zona yaradır: 

-kimyəvi zəhərləyici maddələrin bilavasitə düşdüyü zona; 

-torpaqdan  buxarlnma  nəticəsində  ərazinin üstündə duman  halında olaraq  yayılan 

zona. 

Belə olduqda ən təhlükəli zona kimyəvi zəhərləyici maddənin bilavasitə düşdüyü 

zona  sayılır.  Bütün  bu  xarakterli  təsirləri  qəza  xilasetmə  işlərinin  təşkilində  və 

icrasında nəzərə almaq lazımdır. 

34.Kimyəvi  zəhərləyici  maddələrin  yaratdığı  zəhərlənmə  zonalarının 

aşkarlanmasında kimyəvi kəşfiyyatın rolu? 

Kimyəvi  zəhərlənmə  zonalarının  aşkarlanması  və  maddələrin  qatılığının  təyin 

edilməsində, kimyəvi kəşfiyyatın rolu aşağıdakılardan ibarətdir. 

-ərazidə  kimyəvi  təhlükəli  maddənin  olması  və  onun  qabiliyyətinin  təyin 

edilməsilə  zonanın  sərhədlərinin  nişanlanması  və  zəhərləyici  maddənin  dinamik 

dəyişməsinin tədqiq edilməsi. 

-qəza xilasetmə işlərinin başlanması və icrası üçün tələb edilən məlumatların əldə 

edilməsi  əsasında  əhalinin  və  xilas  etmə  işlərinə  cəlb  edilən  qüvvələrin 

təhlükəsizliyinin təmin edilməsi; 

-mütəmadi  müşahidə  aparmaqla  kimyəvi  vəziyyətin  zəhərlənmə  zonasında 

dəyişməsi və vəziyyətin kəskin dəyişməsinə nəzarət olunması sayəsində     əhalinin 

xəbərdar edilməsi; 

-kimyəvi kəşfiyyat qəza baş vermiş obyektdə və təhlükəli zəhərlənmə zonalarında 

ə

sasən  baxışla  və  qatılığa  nəzarət  cihazları  vasitəsilə  aparılır.  Bu  vaxt  küləyin 

istiqamətinin və sürətinin dəyişməsinə xüsusi diqqət yetirilir.Qəzaya məruz qalmış, 

zəhərlənmə  ehtimalı  olan  adamların  obyektdə  və  zəhərlənmə  zonalarında  axtarışı 

baxışla  və müxtəlif  üsullarla aparılır (akustik, soyuq havada temperatur dəyişməsi 

və kinoloji). 

    Kimyəvi  kəşfiyyat  aparan  qrup  şəraitdən  asılı  olaraq  fərdi  mühafizə 

vasitələrindən ələlxusus təcrid edici vasitələrdən istifadə etməlidirlər. vasitəçilərin 

ehtiyatı  ilə  zərər  çəkmişlərə  yardım  edirlər.  Şəraitdən  asılı  olaraq  ərazidən 

adamların evakuasiya (çıxarılması) edilməsi, kəşfiyyatın məlumatı əsasında yerinə 

yetirilməlidir. 

35.Qəza xilasetmə işlərinin təşkilinə ümumi tələblər? 

    Qəza xilasetmə işlərinin təşkili qəza baş vermiş obyektin təlimatına və dövlət  

  standartına uyğun olaraq  təşkil edilməlidir. 

Təlimat və standartlara aiddir: 

-obyektdə və zonalarda qəza-xilasetmə işləri təcili başlanmalıdır, onun üçün qəbul 

edilmiş  qərar  təcili  və  düzgün  yerinə  yetirilməlidir,  xilasetmə  işlərinə  fərdi 

mühafizə vasitələri ehtiyatı yaradılmaqla başlanmalıdır.  

-qəza  xilasetmə  işləri  hava  şəraitindən,  günün  vaxtından  asılı  olaraq  mütamadi-

fasiləsiz aparılmalıdır. 

-qəza-xilasetmə işləri kimyəvi kəşfiyyatın məlumatları əsasında təşkil edilməlidir; 

-  qəza-xilasetmə  işlərinə,  obyektin  yüksək  hazırlıqlı  mülki  müdafiə  dəstələri  və 

Fövqalədə Hallar Nazirliyinin xilasediciləri təcili cəlb edilməlidir. 

-xilasedilmiş insanlara ilk tibbi yardım, obyektin tibb xidməti və Fövqalədə Hallar 

Nazirliyinin  tibbi  xidmət  mərkəzi  cəlb  edilməklə,  zərərçəkmişlərin  tibb 

müəssislərinə daşınması və yerləşdirilməsi təmin edilməlidir. 

-obyekt  dəstələrinin  və  xüsusi  xilasedici  dəstələrin  köməyi  ilə  qəza 

lokallaşdırılmalıdır,

 

qəza  aradan  qaldırılmalı,  qəzanı  törədən  amillər  aşkarlanıb 

ləğv edilməlidirlər. 

-obyektdə qəza bərpa işlərinin aparılmasına maksimum şərait yaradılmalıdır. 

-Obyektdə  əsaslı  təmir  və  bərpa  işlərinə,  obyektin  fəhlə  və  qulluqçuları  cəlb 

edilməlidir. 

36.Yanğın təhlükəsizliyi sistemi. 

 Yanğın  -  maddi  ziyan  vuran,  insanların  həyatına  və  sağlamlığına,  habelə  təbiətə 

zərər  yetirən  nəzarətsiz  yanmadır.  Yanğından  mühafizə  -  yanğınların  qarşısının 

alınmasının  və  söndürülməsinin  təşkili,  bununla  əlaqədar  ümdə  qəza-xilasetmə 

işlərinin  aparılması  üçün  yaradılmış  idarəetmə  orqanlarının,  qüvvələrin  və 

vəsaitlərin məcmusudur. Yanğın nəzarəti — yanğın təhlükəsizliyi sahəsində norma 

standartların  və  qaydaların  tələblərinin  pozulmasının  qarşısının  alınmasına 

yönəldilən  dövlət  nəzarəti  fəaliyyətinin  xüsusi  növüdür.  Yanğın  təhlükəsizliyi  — 

təşkilati,  iqtisadi,  sosial,  elmi-texniki,  tərbiyə  və  təbliğat  tədbirlərinin  elə  bir 

kompleksidir  ki,  bu,  təsərrüfatı  sahələrinin  və  obyektlərinin,  binaların,  qurğuların, 

ə

razi vahidlərinin, şəhərlərin, rayonların və digər yaşayış məntəqələrinin təhlükəsiz 

fəaliyyətini,  yanğınların  törənməsi  və  yayılması  imkanlarının  aradan  qaldırılması, 

onların qısa müddətdə aşkarlanıb, ləğv olunması, insanların həyat və sağlamlığının 

mühafizəsini  təmin  etməli,  yanğınların  təhlükəli  amillərinin  insanlara  və  ətraf 

mühitə təsirini aradan qaldırmalı, maddi və mənəvi sərvətləri yanğın zamanı məhv 

olmaqdan  qorunmaq  başa  düşülür.  Yanğın  təhlükəsizliyi  tələbləri  —  yanğın 

təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi 

ilə  müəyyənləşdirilmiş,  sosial  və  texniki  xarakterli  xüsusi  tələblər  olub.  Qanuna 

ə

sasən  təhlükəsizliyi  təmin  etmək,  hər  bir  işci  yanğın  təhlükəsizliyi  haqqında 

məcburi bilik əldə etməlidir. 

37.Yanğının söndürülmə üsulları. 

Yanğının  qarşısını  almaq  və  söndürmək  üçün  aşağıdakı  mərhələlər  yerinə 

yetirilməlidir:  

-yanğın  yerinə  oksiqenin  və  yandırıcı  maddələrin    daxil  olmasının  qarşısının 

alnması, 

-yanan ərazidə temperaturunun aşağı salınması, 

-yanıdırıcı  maddələrin  yanmayan  maddələrlə  qarışdırılması,  qoruyucu  və  ya 

minerallaşdırılmış zolaq və xəndəklərin düzəldilməsi 

-yanğının dayandırılması, məhdudlaşdırılması, kimyəvi reasiyanın zəiflənməsi,   

-yanğının kənarının budaqlarla döyəclənməsi və ya üzərinə torpaq atılması, 

Yanğın söndürən maddələr vasitəsilə: 

-kimyəvi və hava-mexaniki köpük; 

-təsirsiz və yanmayan maddələr; 

-quru yanğın söndürən maddələr; 

-yanğının  su  və  ya  odsöndürən  kimyəvi  maddə  ilə  söndürülməsi,  onun  odla 

qarşılaşması və.s. 

 Su  alışan  maddələrin  temperaturunu  aşağı  salır,  onları  soyudur,  ayrılan  buxar, 

oksiqenin  daxil  olmasının  qarşısını  azaldır,  neft  məhsullarının  və  bərk  maddələrin 

yanmasının  qarşısının  alınmasında  da  istifadə  edilir.  Bunun  tərkibinə  səthi  aktiv 

maddələr  əlavə  edilir,  bu  da  sönmə  prosesini  daha  da  effektliyin  yüksəldir.  Bəzi 

bərk  maddələrin    su  ilə  söndürülməsi  mümkün  deyil,  çünki  bu  maddələr  su  ilə 

kontaktda olduqda yanıcı qazlar ayrıılır ki, belə halda alov daha da şiddətlənir. 

38. lkin yanğın söndürmə cihazları. 

  Hər  bir  obyekt,  bina,  qurğu  ilkin  yanğınsöndürmə  cihazları  ilə  təmin 

edilməlidir.  Bu  cihazlar  vasitəsi  ilə  yanğının  lokallaşdırılması,  söndürülməsi 

asanlıqla  icra  olunur.  Təhlükəsizlik  tədbirlərinin  əhəmiyyəti  Azərbaycan 

Respublikasının  “Yanğın-dan  mühafizə”  qanununda  öz  əksini  tapmışdır.  Buna 

ə

sasən  ilkin  yanğınsöndürmə  cihazlarına  aşağıdakılar  aid  edilir:  yanğınsöndürmə 

balonları,  yanğın  söndürmə  lövhələri,  yanğınsöndürmə  boruları,  yerüstü  və  yeraltı 

hidrantlar,  köpük  generatorları,  avtomatik  yanğınsöndürmə  sistemləri,  yanğın 

aksessuarları. 

• 

Toz  şəkilli  maddələr  olan  yanğın  söndürücülərin  tərkibində  natrium 

bikarbonat vardır. O, havada olan oksigenin yanan maddəyə qarışmasına mane olur. 

Ondan    istənilən halda istifadə edilə bilər. Amma yadda saxlamaq lazımdır ki, yerə 

səpilmiş  tozları  səliqəli  təmizləmək  lazımdır.  Bu  tip  yanğın  söndürücülər  həm 

effektivliyinə,  həm  qiymətinə,  həmdə  nəqliyyatla  daşınmasına  görə  sərfəlidir. 

Amma  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  bu  cür  yanğın  söndürücülərdən  qapalı  yerlərdə 

istifadə etdikdə tənəffüs üzvülərinə zərər vurmaq olar. Onun tərkibindəki  kimyəvi 

maddələr  hava  ilə  təmasa  girdikdə  karbonat  anhidridi  əmələ  gəlir  ki,  bu  da  yanan 

maddənin üzərini pərdə kimi örtür. Bundan başqa köpüyün maye hissəsi buxarlanır 

və  istiliyi  udaraq   yanacağı  soyudur.  Onlardan  maşınların  və  texnikanın  olduğu 

yerdə istifadə etmək olmaz. 

• 

Karbonatlı yanğın söndürücülərin tərkibində karbon anhidridi var. O, istənilən 

yanğın  hadisəsi  üçün  idealdır  və  heç  bir  texnikanı  və  materialı  korlamır.  Karbon 

anhidridi  elektrik  keçiriciliyinə  təsir  etmədiyi  üçün  ondan  elektrik  cihazlarında, 

yüksək gərginlikli elektrik xətlərində olan yanğınlarda istifadə etmək olar. Balonda 

olan sıxılmış qazın istifadəsi zamanı  güclü soyudulma effekti yaradır, hissəvi olaraq 

quru buza çevrilməklə istiliyin çox hissəsini özünə çəkir.  

• 

Yanğın söndürücülərin daha bir növü universal vasitə olub yanan mayelərdə, düz 

olmayan  səthlərdə  (avtomobil  mühərriki,  mətbəə,  yüksək  gərginlikli  elektrik 

cihazları,  bahalı  və  mürəkkəb  texnikalar,  təyyarələr)  yaranan  yanğınlarda  istifadə 

edilir.  Bu   yanğın  söndürücülər  toksiki  olduğu  üçün  havalanmayan  mühitlərdə 

istifadə  edilməməlidir.  Bu  tip   yanğın  söndürücülər  digər  tiplərə  nisbətən  bahalı 

olduğu üçün az istifadə edilir. 

• 

 Sulu   yanğın  söndürücülərin  tərkibində  olan  su  güclü  təzyiqlə  odun  üzərinə         

vurulur və bir dəfə açılaraq, axıradək istifadə olunur. 

39.Partlayış prosesləri və onların baş vermə səbəbləri. 

PARTLAYIŞ –  qısa zaman kəsiyində müəyyən məhdud bir ərazidə böyük həcimdə 

enerjinin ayrılması ilə müşayiət olunan yanğındır. Partlayış səs sürətindən də yüksək 

sürət  ilə  partlayış  zərbə  dalğasının  (5  kPa-dan  artıq  təzyiq  ilə)  yaranmasına  və 

yayılmasına  səbəb  olur  ki,  bu  da  ətrafdakı  əşyalara  mexaniki  təsir  göstərir. 

Partlayışın  əsas  zərbə  endirici  amilləri  hava  zərbə  dalğası  və  müxtəlif  əşyaların, 

texnoloji cihazların və partlayıcı qurğuların sınması ilə, onların hissələrinin uçması 

ilə  yaranan  qəlpə  sahəsidir. Partlayış  fiziki-kimyəvi  hadisədir.  Partlayışın  enerji 

məmbəyi  əsasən  ekzotermik  reaksiyakar  (kimyıvi  partlayışlar)  və  nüvə 

reaksiyalarıdır  (nüvə  partlayışı).  Partlayışlar  yüksık  təzyiq  altında  olan  qaz 

balonlarında,  qaynadıqda  genişlənən  mayelərdə,  iki  partlayıcı  maddənin 

qarışığından,  kinetik  partlayışlar  (metioritlərin  düşməsindən),    nüvə  silahlarının 

tədbiqi  nəticəsində  yarana  bilər.  Partlayışların  yaranma  səbəbləri  texnoloji 

proseslərdə  baş  verən  nasazlıqlar,  texniki  təhlükəsizlik  qaydalarının  pozulması, 

partlayıcı maddələrin düzqün qayda üzrə  saxlanmaması, yanıcı maddələrin elektrik 

naqillərinə  düşməsindən,  qısa  qapanmalar,  qaz  balonları  ilə  qayda  üzrə 

davranmadıqda və. s ola bilər. 

40.Yanğın təhlükəli obyektlər və elektrik cihazları. 

  nsan  fəaliyyətinin  başlıca  məqsədi  enerji  almaq,  toplamaq  və  ondan  istifadə 

etməkdir. Lakin bu zaman təhlükəli hadisələr baş verə bilər ki, bu da partlayışlara, 

yanğınlara  və  mexaniki  təsirlərə  gətirə  bilər.  Yanğın-partlayış  təhlükəli  obyektlər: 

Yanğın  nəzarətdən  çıxan,  çoxsaylı  insan  təlafatına  və  ya  zədələnməsinə  gətirib 

çıxaran,  həmçinin  ekoloji,  maddi  və  digər  zərərlər  verən  bir  hadisədir. 

Yanğınpartlayış təhlükəli obyektlər isə tez alışa bilən və yanğın-partlayış təhlükəsi 

olan  maddələri  istehsal,  istifadə,  emal  edərək,  saxlayaraq  və  ya  nəql  edərək 

texnogen  xarakterli  fövqəladə  vəziyyətlərin  baş  vermə  təhlükəsini  yaradan 

sahələrdir. Belə obyektlər kateqoriyalara bölünürlər: 

A  kateqoriyalı  (partlayış-yanğın  təhlükıli  obyektlər)-  neft-kimya  sənayesi,  kimya 

sənayesi, neft ambarları, boru xətləri, 

B  kateqoriyalı  (partlayış-yanğın  təhlükıli  obyektlər)-  daş  kömür  sənayesi,  ağac 

kəpəyi emalı obyektlər,  

V  kateqoriyalı  (yanğın  təhlükıli  obyektlər)-  meşə  və  ağac  emalı  obyektlər,  ağac 

qablaşdırmaları hazırlanan obyektlər,  0,07Mpa-dan (meqapaskal) yüksək gərginlikli 

cihazlar  və  qurğular  olan  sənaye  obyektləri,  qaynar  11500

0

C-lı  su  və  mayelər 

istifadə olunan obyektlər və s., 

Q  kateqoriyalı  (yanğın  təhlükıli  obyektlər)-yanacağın  yandırılması,  doldurulması 

və toplanması ilə bağlı sənaye obyektləri, ərintilər və qaynar mayelər istifadə olunan 

obyektlər  (metalurgiya  sənayesi,  istilikxanalar),  qığılcım  və  alovun  ayrılması  ilə 

müşahidə olunan metal emalı sənayesivə s., 

D  kateqoriyalı  (yanğın  təhlükəsi  olmayan  obyektlər)-  alışmayan  və  yanmayan, 

soyuq və təhlükəsiz maddələrlə işləyən obyektlər və s., 

41.Həyat  fəaliyyətinin  təhlükəsizliyini  təmin  edən  ümumi  xərclər  haqqında 

anlayış. 

Bu  gün  ki,  həyatımızda  urbanizasiyanın  artması,  ümumi  ekoloji  vəziyyətin 

dəyişməsi,  ekoloji  şəraitin,  fövqəladə  hadisələrin  böhran  səviyyəsinə  çatması  və 

iqtisadi  qiymətləndirmə  prosesi  aktual  problemə  çevrilmişdir.  Cəmiyyətin  maddi 

xərcləri,  bütün  əhatə  edən  mühitdə    risk  anlayışının  artması  ilə  əlaqədardır. 

Təhlükəsiz əmək və məişət fəaliyyətinin təşkil edilməsi, xəstəliklərin profilaktikası, 

insanların  fəal  əmək  dövrünün  artmasına,  əmək  ehtiyatının  qorunması  və  sosiyal 

sığorta  xərclərinin  azalmasına  gətirir  çıxarır.  Əməyin  mühafizəsi,  respublika 

budcesinde ayrica qeydə alınması əsasinda toplanaraq muəssələrin gəliri və əməyin 

mühafizəsi  fondları  hesabına  ödənilir.  Bu  dövlət  xərcləri  HFT-nə  yönəldilir,  ona 

görə də müəssələrdə fəhlələrin bu xərclərə heç bir aidiyatı yoxdur.  

stehsalatda  və  məişətdə  əmələ  gələn  xəstəliklər,  zədələnmələr  zəhmətkeşlərin 

müvəqqəti  iş  qabiliyyətlərinin  itməsinə  və  bəzən  əlilliyə  məruz  olaraq,  cəmiyyətin 

böyük miqdarda iqtisadi itgisinə səbəb olur. 

     Bu iqtisadi itkilər aşağıdakı amillərdən ibarətdirlər: 

- nsan-gün  əmək  itgisi  və  müvafiq  olaraq  xidmət  və  yaxud  istehsalatda  əmək  sərf 

etmədən əmək haqqının ödənişi; 

-Əlilliyə və yaxud müvəqqət əmək  qabiliyyətinin itməsinə müvafiq vəsaitin ödəniş 

xərcləri; 

-Stasionar və ya ambulator müalicə-profilaktik yarım xərcləri nəzərdə tutulur.