HƏZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

من اغتسل یوم الجمعة بنیة خالصة لم یمرالمسا علی شعره من جسده الاتلا لا ت نورا فتصیر کلها نورایوم القیمة فی الملوقف یتلا لاجسده نورا بین الخلایق ثم یاتیه الجمعة فی صورة رجل علی رآسه تاج من تیجان الجنة فیقول السلام علیک ویقول السلام علیک من انت فیقول انا الجمعة التی اغتسلت فی وصلیت فی واحسنت الصلوة الله تعالی 33
Ərbəindən otuz üçinci budur,

Pəs qulağə almamaludur uşbu dürr.

Əbdürrəhmən ravisidir bu sözün,

Yaxşı diŋlə, açıla köŋlüŋ gözüŋ.

Qıldı Məkhuldən^ rəvayət ol yenə,

Rəhmət irur sidq ilə diŋləyənə.

Dedi Məkhul kim, rəsulüllah dedi,

Ol qamu əshabə muni söylədi.

Cumə güni qüsl qılsa hər kişi,

Ol kişi gər ər olsa, gər dişi.

Cismin tökəndə su kim, tökülür,

Ruzi-məhşər nur oluban bərq urur.

Cismi nurdən ruzi-məhşər bəlq urə,

Ola heyran məhşər əhli çün görə.

Başi üzrə nurdən bir tac ola,

Hər kişi anı görə möhtac ola.

Pəs gəlüb qarşusinə verə səlam,

Ol əleyk alub rəvan edə qiyam.

Deyə sən kimsən, maŋa bir söyləgil,

Tanımazam mən səni, adıŋ degil.

Bu gözəl surət ki, şimdi səndə var,

Görməmişəm sən təki, ey şəhriyar.

Ayda mən ol cüməyəm ki, məndə sən,

Qüsl edüb qıldıŋ nəmaz, ey vəchül-həsən.

Gəlmişəm yoldaş olam saŋa bu hal,

Kim, səniŋlə olmağa fi külli-hal.

Həqq qatında şahid olam mən saŋa,

Rəhmət edə, ta Xuda bu dəm saŋa.

Pəs varub verə şəhadət ol zəman,

Rəhmət edə ol Xudayi-müstəan.

Vasil ola cənnətə ol qul, yəqin,

Dürlü rəhmət qıla Rəbbülaləmin.

Həm deyüpdür Mustəfavü Muctəba,

Ol cəhan fəxri bəni xeyrül-vəra.

Cümə güni bir kişi xeyr eyləsə,

Pak edə cümlə libasın geysə.

Çün çıxub əvdən yola düşüb gedə,

Cüməyə varmaqlıq içün sə’y edə,

Cümə içün bir adəm ki, gedə yol

Gör nə müzdə irişür üxradə ol.

Həqq yazar aŋa bir iliŋ taətin,

Zaye etməmiş ola bir saətin.

Gündüz oruc, gecəsi qıla nəmaz,

Eyləmiş ola Xudayə çox niyaz,

Verür ol qulə səvabını anıŋ,

Yaxşı diŋlə kim, səfa bula canıŋ.

Dedi yenə Əhmədi-fəxri-cəhan,

Şafei-məhşər, ümmidi-mücriman.

Cümə güni kim iki rik’ət nəmaz

Qılubən ol eyləsə Həqqə niyaz.

Ol iki rik’ət nəmaz içrə əgər,

“Surətül-Kəhf” oxıya, ey mötəbər,

Dikələ məscid içində bir dirək.

Nurdən ola ol dirək, dutma şəkk.

Varuban ol nur irişə Məkkəyə,

Ər gərək kim, muni candan diŋləyə.

Məkkədə həm beyti-mə’mur əyan,

Bir dirək tikələ nurdən ol zəman.

Ol dirəgiŋ üstə yenə, ey hümam,

Kim, neçə yüz miŋ mələk edə qiyam.

Oxıyalar cümlə təsbihü dua,

Dəxi təkbir ilə təhlili-səna.

Ta gələn cümə gününədən bular,

Dedügim növ ilə təsbih edələr.



ƏL-HƏDİSÜL-RABE’ VƏS-SƏLASUN
اربع خصال من کن فیه کمل اسلامه ولوکان من قرنه الی قدمه خطایا الصدق والشکر والحیاء وحسن الخلق 34
Ərbəindən bu, otuz dördüncidir,

Din əriniŋ bu, həqiqət, gəncidir.

Ravisidir ol Əli Zeynəlibad,

Guş qılgil, xatiriŋi eylə şad.

Atəsindən kim, Hüseyni-Kərbəla,

Ol vilayət eylədi əndər-məla.

Həm Hüseyn ayıtdı Əlidən bu sözi,

Ol Əliyyi-Murtəzadən kəndözi.

Mustəfadən həm Əli qıldı yenə,

Diŋləyübən ver səfa canü tənə.

Dedi kim, dedi rəsuli-zülcəlal,

Xansıŋızda kim, olursa dört xisal.

Dört xisali kim özinə iş edə,

Dildə anı dünü gün əndiş edə,

Kamil olur pəs ki islamı anıŋ,

Xeyrə olur sübh ilə şamı anıŋ.

Gər başından ayağına ol kişi,

Pürgünah olub xəta isə işi,

Çün bu dört xislət ki, anda bulunur,

Pəs ki, islamı anıŋ kamil olur.

Doğruluqdur biri ol dördüŋ yəqin,

Şükrdür ikincisi dəx həmçinin.

Həm yenə üçüncisi anıŋ həya,

Xülqi-xoş dördüncisi, ey məhliqa.

Hər kimiŋ ki, xülqi, xuyi xub ola,

Taŋrınıŋ qatında ol məhbub ola.

Uşbu dört xislət ki, şimdi kimdə var,

Pəs anıŋ islamı kamildir, ey yar.

HEKAYƏT
Munuŋ üstə bir hekayət bu zəman,

Guş qılgil, söyləyim mən, ya filan.

Bir qarındaşı Əliniŋ var idi,

Adı anıŋ Cə’fəri-Təyyar idi.

Vermiş idi Həqq aŋa iki qanat

Kim, görən heyran olub qalurdı mat.

Rəngi anıŋ yaşıl idi, ey ulu,

Dürrü yaqut ilə bəzənmiş qamu.

Ol zəman ki, köŋli eylərdi xüruş,

Uçar idi ol həvadə həmçu quş.

Uçar idi quş kimi pərvaz edüb,

Kim, mələklərlə özin dəmsaz edüb.

Sordı aŋa bir gün ol fəxri-cəhan,

Dedi: Ya Cə’fər, maŋa eylə əyan,

Taŋrıya layiq nə qılmışsan əməl,

Bu kəramətə yetübsən bu məhəl?

Dedi Cə’fər: Bilməzəm, ya Mustəfa,

Nə əməldən verilüpdür bu maŋa?

Leyk üç xislət özümdə bulmışam,

Mən səbəb bu işə anı bilmişəm.

Yığmış idim mən üç işdən özümi,

Ya rəsulüllah, eşitgil sözümi.

Qılmamışam dünyədə mən üç əməl,

Üç əməl kim, oldurur əsli-dəğəl.

Kafir ikən dəxi islam içrə həm,

Ol üç işi qılmadım, ey möhtərəm.

Pəs rəsulüllah yenə sordı aŋa,

Ol üç iş nədir, bəyan eylə maŋa.

Dedi: Əvvəl deməmişəm mən yalan,

Ömrümüŋ içində, ey fəxri-cəhan.

Həm ikinci qılmamışam mən zina,

Küfrü islam içrə bil, ya Mustəfa.

Həm üçünci mən şərabı içmədim,

Əsrük adəmiŋ yanından keçmədim.

Ya rəsullülah, muni bildim səbəb,

Kim, qanadlanub uçaram bitəəb.

Mustəfa dedi ki, bu işlər qamu

Dini-islamda həramdır, ey ulu.

Dini-islamda anıŋçün bütləri

İşləmədiŋ tərk edüb, ey din əri.

Kafir ikən nə səbəbdən söyləgil,

İşləmədin munləri şərh eyləgil.

Cə’fəri-Təyyar pəs verdi cəvab,

Dedi ki, diŋlə cəvabi-basəvab.

Bir kişi gördüm, yalan söz söylədi,

Xəlq içində özini xar eylədi.

Çün yalan çıxdı sözi oldı xəcil,

El içində oldı xarü münfəil.

Tövbə qıldım mən yalandan bəd əz-in,

Demədim dəxi yalan, ey pakdin.

Fikr qıldım həm zina halında mən,

Həm zinanıŋ cümlə əf’alında mən.

Böylə fikr etdim ki, bir kişi əgər

Əhlimə salsa mənim əgri nəzər,

Kim, maŋa ol işdə ar olur qati,

Pəs rəva olmaya munuŋ ülfəti.

Özgəniŋki çün maŋa xoş gəlməyə,

Kim, ola dünyadə ari olməyə?

Mən rəvan anı dəxi tərk eylədim,

Doğruluğa köŋlümi bərk eylədim.

Bir dəxi ki, içməmişəm badə mən,

Vermədim anıŋla ömri badə mən.

Anıŋ içün ki xəlayiq dəmbədəm,

Cümlə istər olmaya əqlində kəm.

Dəmbədəm istər ola əqli ziyad,

Əqli olanlar bular daim murad.

Çünki gördüm əqli nöqsan eylər ol,

Kim içərsə, əhli-xüsran eylər ol.

Güldürür xəlqi özinə ol zəman,

Sözləri hədyan olur, işi ziyan.

Andan ötrü anı dəxi içmədim,

Kim içərsə, çevrəsindən keçmədim.

Uşbu növ ilən keçər halim mənim,

Virdü kərdim cümlə əf’alim mənim.

Gəldi həzrətdən həm ol dəm Cəbrail,

Mustəfanıŋ yanına peyki-cəlil.

Dedi Cəbrail rəsulə ol zəman,

Doğru söylər dedi Cə’fər, bil əyan.

Ol üç işdən çünki yığdı nəfsini,

Bu kəraməti aŋa verdi qəni.

Hörmətinə anlarıŋ sən, ey Xuda,

Eyləgil sən bizə imanı əta.



ƏL-HƏDİSÜL-XAMİS VƏS-SƏLASUN
حين ياوي الي فراشه استغفر الله العظیم الذی لااله الاهو الحی القیوم واتوب الیه ثلث مرات غفر الله له ذنوبه وان کانت مثل زبد البحر وان کانت مثل عدد ورق الاشجار وان کانت مثل عدد رمل عالج وان کانت مثل ایام الدنیا 35

Bu, otuz beşincidir əz-ərbəin,

Diŋlər isəŋ söyləyim, ya müslimin.

Bu hədisiŋ ravisidir Bu Səid,

Sidq ilə diŋlə muni sən, ya səid.

Mustəfadən nəql qıldı ol dəxi,

Mustəfa böylə buyurmış, ey əxi.

Döşəginə hər kişi qılqac qərar,

Bu duayi oxısa, ey doğru yar.

Gər peyapey oxısa üç kəz muni,

Yarlığaya Taŋrı anıŋ cürmini.

Ol kişiniŋ cürmi olursa əgər,

Bu dəŋizlər köpügincə sərbəsər,

Gər ağaclar yaprağınca ola həm,

Dəxi qumü-qayır sanı, ey pürkərəm,

Dəxi dünya gögləriniŋ sağışı,

Cürmi olsa yarlığaya ol kişi.

Həm Səid oğlı Məhəmməd söylədi,

Ol dəxi böylə rəvayət eylədi.

Cameində der Buxaranıŋ məgər,

Bir müərrif var idi xoş mö’təbər.

Bir ulu saleh kişi idi müttəqi.

Var idi canında xoş din rövnəqi.

Dedi bir gecə düşimdə, ey əmin,

Ta ki gördüm Mustəfayi mən yəqin.

Kim yüzi on dört gecəlik ay kibi,

Bəlq urub rövşən qılurdı aləmi.

Mustəfayə pəs səlam etdim rəvan,

Öpdüm anıŋ ayağını ol zəman.

Pəs Əbubəkr ilə ol Ömər dəxi

Anıŋ ilə bilə idi, ey əxi.

Anlarıŋ dəx öpdüm ayağını yenə,

Cümlə ikram eyləyüb dönə-dönə.

Pəs rəsulüllaha sordum ol zəman,

Dedim, ey Taŋrı həbibi, mehriban.

Bu hədisi nəql qılmış Bu Səid,

Kim, eşitmişdir anı İbn əl-Vəlid.

Böylə dedi ki, Məhəmməd Mustəfa

İki aləm mehtəri sahibvəfa.

Böylə buyurmışdırır ki, bir kişi

Döşəginə girsə erkək, gər dişi,

Gərçi olsa cürmi anıŋ, ey ulu,

Yeddi dəryanıŋ köpügincə qamu.

Dəxi səhralər qumi sanınca həm,

Ölür isə, yarlığar ol zülkərəm.

Yaprağınca həm ağaclarıŋ yəqin,

Cürmi olsa yarlığaya ol həmin.

Pəs dedi ki, ya rəsulüllah, degil,

Sənmi demişsən muni bir söyləgil.

Pəs işarət qıldı başilə rəsul,

Mən demişəm dedi ol sahibüsul.

استغفر الله العظیم الذی لااله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه^



ƏL-HƏDİSÜS-SADİS VƏS-SƏLASUN
شهدالله انه لااله الا هو الی قوله ان الدین عندالله الاسلام وقل اللهم مالك الملك الي قوله بغیر حساب لماارادالله تعالی ان ینزلها تعلقن بالعرش فقلن اتهبطنا الی ارضك 36
Bu, otuz altıncı dər- çihil gənc,

Guş qıl, ta görməyəsən dərdü rənc.

Ravisi anıŋ Əliyyül-Murtəza,

Söylədi ol kim, buyurdı Mustəfa.

Fatihə ilən Ayətül-kürsi, ey can,

İki ayət Ali-İmrandan əyan

Biri “şəhidallah” ayəti anıŋ,

Sidq ilə diŋlə, səfa bula canıŋ.

Həm “qul əlləhümmə” birisi dəxi,

Diŋləgil nədir işarət, ey əxi.

Munları çünkim Xudavəndi-cəhan,

Qadirü qəhharü həyyü cavidan.

Dilədi ki, yer yüzinə endürə,

Qullarını taətinə qandurə.

Ərşə yapuşdı qamusi yer-yerin,

Dedilər ki, ya İlahülaləmin,

Bizi istərsən bu dəm, ey padşah,

Yer yüzinə endürəsən, ya İlah,

Asi qullarıŋ dilində biz təmam,

Ertə-gecə oxınavuz sübhü şam.

Həqq dedi əzmi-cəlalim həqqiçün,

Qüdrətim sün’ü kəmalim həqqiçün,

Sizi hər kim ki oxursa ruzü şəb,

Hər nəmazıŋ axırında bitəəb,

Cənnəti məskən qılam mən ol qula,

Vəh nə cənnət, bəlkə didarim bula.

Gündə yetmiş kərrə dəxi həm yenə,

Kim nəzər qılam aŋa dönə-dönə.

Gündə yetmiş hacətin edəm rəva,

Ola qüfran bil gecəsi mütləqa.

Həm ədusini anıŋ məqhur edəm,

Həm bəlalərni mən anda dur edəm.

Hər işində mən aŋa nüsrət qılam,

Dünyəvü üqbadə həm rəhmət qılam.

Ya İlahi, bizə Qur’an hörməti,

Dünyəvü üqbadə qılgil rəhməti.

HEKAYƏTİ- BİN TÜYUR BİNT

MƏHƏMMƏD KƏLAĞANİ
Diŋlə imdi bir hekayət mö’təbər,

Ol Vəhəb ibn Münəbbəhdən^ xəbər.

Söylədi kim, İsayi-Məryəm əyan,

Ruzigariniŋ içində bir zəman.

Ol həvaridən birinə söylədi,

Farsi iqliminə sən vargil dedi.

Var oları dinə dəvət eyləgil.

Din yolı saru hidayət eyləgil.

Nuh derlərdi cəhandə ad aŋa,

Böylə ad vermiş idi ustad aŋa.

Çünki İsa böylə buyurdı sözi,

Nuh durdı ayağə ol dəm özi.

Duruban oldı rəvan ol din əri,

Gəldi ol bir şəhrə irdi axəri.

Padşahıŋ şəhri idi bu məgər,

Bir kişidən sorubən aldı xəbər.

Gördi şəhriŋ qapusində ol ulu,

Hər yaŋa oynar uşağlar subəsu.

Gəldi həvari bularıŋ qatinə,

Nazir oldı bunlarıŋ halatinə.

Çün buların lə’binə qıldı nəzər,

Dər-zəman ögrəndi anı naməvər.

Gördi hər kim oynar, qalib gəlür,

Hər birindən cümlə qırx dirhəm alur.

Dedi, ey oğlanlarım, biliŋ əyan,

Oynaram siziŋlə mən dəx bu zəman.

Oynar isəŋ ilərü gəl dedilər,

Oynayalım, necə ki köŋliŋ dilər.

Kim rəis oldı, kimi ibn vəzir,

Anlar ilə oynadı şeyxi-kəbir.

Cümləsin yuddivü aldı ağçəsin,

Cümlə qıldı anları xarü həzin.

Bir vəziriŋ oğlı anda var idi,

Hüsni, xülqi xub, xoşkirdar idi.

Dedi, ey baba, mənimlə gəl bərü,

Bizə mehman ol bu gün, ey mahru.

Dedi həvari, yeri-var, ey cəvan,

Diləgil dəstur atandan bu zəman.

Gər izn versə, səninlə varəlim,

Məsləhət nə olsa anda görəlim.

Vardı oğlan atəsinə söylədi,

Şeyxiŋ əhvalini mə’lum eylədi

Dedi şəhriŋ qapusində bu zəman.

Kim, uşaxlar birlə oynarduğ əyan,

Hazir oldı anda bir pir, ey ata,

Gör anıŋla halımuz oldı netə?

Gəlüb oynadı bizimlə ol ulu,

Cümləmizi qıldı anda qayğulu.

Yuddı bizi cümləmüzi bitəəb.

Görübən əhvalini qıldım əcəb.

Dedim aŋa, gəl mənim ilə bilə,

Gedəlim bu gecə bizim mənzilə.

Dedi var izn al ataŋdən, ey oğul,

Versə dəstur edim sözüŋ qəbul.

İzniŋ olursa, varayım bu zəman,

Gətürəm əvmüzə anı rəvan.

Pəs vəzir ayıtdı var anı, sən gətür,

Nə kişidir, görəlim munda yetür.

Çıxdı oğlan ol zəmandən yügürü,

Vardı şeyxə dedi ki, ey mahru,

Verdi dəstur uş atam, ey möhtərəm.

Dur ayağə, eyləgil rəncə qədəm.

Şeyx durdı ayağə, çün getdilər,

Ol vəziriŋ eşiginə yetdilər.

Qapuyə qoydı ayağın ol kərim,

Dedi “bismillahir-rəhmanir-rəhim”.

Dolmış idi əv içi şeytan ilə,

Həm dəxi cinnü pəri qilan ilə.

Dağılubən cümləsi qıldı fərar,

Oldı şeytanlər oradə biqərar.

Şeyxə ikram eylədi anda vəzir,

Dedi ki, xoş gəldiŋ, ey şeyxi-kəbir.

Pəs buyurdı ortəyə gəldi təam,

Süfrəyə gəldi cümlə əsbabi təmam.

Ortəyə çünki gətürdi mahəzər,

Görgil imdi şəyatinlər nedər.

Yer-yerin uçdı şəyatin ol zəman,

Ol yeməkdən yemək istərlər əyan.

Böylə idi daima adətləri,

Munlar ilə var idi ülfətləri.

Yeməgə çün şeyx iqdam eylədi,

Pəs əlin uzatdı, “bismillah” dedi.

Pəs yenə dağıldı şeytanlər qəmu,

Qaçubanı cümlə çıxdı daşxərü.

Birisiniŋ zəhrəsi yoxdur, ə yar,

Əv içində eyləyə bir dəm qərar.

Çün şəyatin getdi, yedilər təam,

Fariğ oldılar yeməkdən çün təmam,

Söylədi andan vəziri-kardan,

Dedi, ey şeyxi-büzürgi-pəhləvan.

Mən səniŋ işiŋdə heyran qalmışam,

Bu xəyal içrə pərişan olmışam.

Mən əcəb gördüm səniŋ əhvaliŋi,

Gizləmə, ayıtgil maŋa sən haliŋi.

Ol zəman ki əvimə basdun qədəm,

Əv içi dolmışdı şeytandən o dəm.

Sən gələndən soŋra dağıldı qəmu,

Hər biri bir yaŋa getdi subəsu.

Həm təamə bulmadı munlar səbil,

Dağılub oldı bular xarü xəcil

Səndən öŋdin ortəyə gəlgəc yemək,

Uş verürlərdi bizə, olmaz demək

Bizə verməzlərdi yeməkdə məcal,

Böylə keçərdi olar fi külli-hal.

Bizim ilə hər zəman anlar təam

Yemədin olmazlar idi, ey hümam.

Vardurur bir hal səndə, ey əziz,

Gəl xəbər vergil bizə, eylə təmyiz.

Gəl bizə eylə əyan əhvaliŋi,

Gəl yaşurmə şimdi bizdən haliŋi.

Qılmagil, ey şeyx, haliŋi nihan,

Söylə rövşən eyləgil bizə əyan.

Şeyx dedi ki, halimi ərz eyləyim,

Sərgüzəştim necədir, mən söyləyim.

Leyk bu şərt ilə ki, ey mö’təbər,

Verməyəsən kimsəyə hərgiz xəbər.

Ol zəman ki mən saŋa dəstur verəm,

Faş edəsəŋ sən məni, ey möhtərəm.

Əhd qıldı şeyx ilə ol dəm vəzir,

Dedi halıŋ söylə, ey şeyxü kəbir.

Şeyx ol dəm pərdeyi rəf’ eylədi,

Halini ol dəm vəzirə söylədi.

Dedi ki, İsa dedi, ey pürüsul,

Məni sizdən yaŋa göndərdi rəsul,

Sizi Taŋrıdan yaŋa irşad edəm,

Sizi islam dini ilə şad edəm.

Gəlmişəm sizdən yaŋa kim, ey vəzir,

Tərk edüb şirki, edəsiz Həqqi bir.

Həqq- təalaya ibadət qıləsiz,

Birdir Allah, anı birlə biləsiz.

Bütləri oda yaxasiz sərbəsər,

Cümləsin Həqdən biləsiz xeyrü şər.

Cümlə bütlərdən olub bizar siz,

Eyləyəsiz Taŋrıya iqrar siz.

Tərk edüb küfri, müsəlman olasız,

Həm, həqiqət, əhli-iman olasız.

Dildə “la ilahə illəllah” deyüb.

Yox şəriki, birdürür Allah deyüb.

Çün vəzir eşitdi buni ol məcal.

Gəldi imanə rəvan biqilü qal.

Əhli-beyti həp müsəlman oldılar,

Küfri qoyub əhli-iman oldılar.

Sirr ilə imanə gəldi cümləsi,

Gəzdilər munlar bu hal ilə bəsi.

Keçdi bu hal ilə bir qaç ruzigar,

Qıldılar munlar bu hal ilə qərar.

Padşah qatda vəzir bir gün nagah,

Gəldi köŋli qayğulu, halı təbah.

İztirab ilə qatı köŋli məlul,

Qatı qəmgin, natəvan, aşüftə ol.

Şeyx sordı ol vəzirə, key əmin,

Nə səbəbdəndir əcəb köŋliŋ həzin?

Söyləgil ki, böylə qəmgin nişə sən,

Kim, çəkərsən məgər eylə əndişə sən?

Söylədi şeyxə vəzir kim, ey ulu,

Padşahın atları çox səvgülü.

Bir atı var idi leykin cümlədən

Yeg sevərdi şah anı əz-canü tən.

Cümlə malı bir yaŋa, ol bir yaŋa,

Anı minüb seyr edərdi dört yaŋa

Öldi nagəh ol bədəv atı anın,

Köŋli qəmgindir bu dəm qatı anıŋ.

Dopdolu köŋli qəmü təşviş ilə,

Öturupdur ol həzar əndiş ilə.

Qayğudən köŋli açılmaz bir zəman.

Bir bəladır kim, irişdi nagəhan.

Şəhr əhli cümləsi kiçi-ulu,

Ol səbəbdən cümlə oldı qayğulu.

Şeyx dedi ki, dur var imdi, ey vəzir.

Padşahı eyləgil məndin xəbər.

Söyləgil ki, bir qonaq gəldi bizə,

Bir neçə gündür ki, ol əvimizə.

Dedi ki, sultan müti’ olsa maŋa,

Bir əcayib göstərürəm mən aŋa.

Gər mənim sözümni eylərsə qəbul,

Hər nə ki mən söyləmişəm fər’ü üsul.

Mən anıŋ atın yenə qılam diri,

Ola heyran kim eşitsə bu sirri.

Çün vəzir eşitdi muni, oldı şad,

Binəvadır, sanasan dapdı murad.

Qalxuban getdi sultandin yaŋa,

Dedi, ey sultan, bəşarətdir saŋa.

Sözümi sultan qəbul etsə əgər,

Atını diri qılam,-der,- nəzər.

Padşah eşitdi, şad oldı əzim,

Dedi kim, anı gətürgil görəyim.

Hər nə kim dersə, qəbul etdim anı,

Anca olsun kim, sevindirsün məni.

Pəs rəvan oldı vəzir gerü yenə,

Yügürübən gəldi şeyxiŋ yaninə.

Dedi kim, sultan müti’ oldı saŋa,

Var gətür,-dedi anı məndin yaŋa.

Hər nə söylərsən, anı eylər qəbul,

Gəl anı şad eyləgil, ey pürusul.

Şeyx ayağə durdı, getdi dər-zəman,

Padşah eşiginə yetdi rəvan.

Qapudən girmək dilədi çün o dəm,

Dedi “bismillah”, pəs basdı qədəm.

Yenə cinni ilə şeytandən qamu,

Padşahıŋ dəx əvində dopdolu.

Şeyx çün girdi, dağıldı cümləsi,

Qalmadı şeytanıŋ anda birisi.

Ayağa durdı məlik şeyxi görüb,

Dürlü ikram eylədi, halın sorub.

Dedi,ey şeyxi-büzürgü mö’təbər,

Kim, bizə sizdən irişdi bir xəbər.

Sizi derlər ölüni diri qılur,

Bu işiŋ möhtaciyəm mən, Həqq bilür.

Zatıŋızda var isə gər bu kəmal,

Xoş dəmidir, bizə göstər bu məcal.

İki gündürür atım ölmüşdürür,

Xatirim andan məlul olmışdurur.

Gər maŋa dedi müt’i olsan, şaha,

Sizi mən edəm bu qəmlərdən rəha.

Taŋrı iznilə qılam anı diri,

Tez ola kim, aŋlayasan bu sirri.

Dedi sultan, nə buyurursan maŋa,

Mən müt’iəm əmrinə öŋdin soŋa.

Şeyx aydır ki, varmı övladıŋ səniŋ,

Dəxi ata-ana əcdadıŋ səniŋ?

Dedi sultan, yoxdurur oğlum mənüm,

Bir atam var, bir xatunum, bir özüm.

Bu ikidən özgə yoxdur kimsənəm,

Əhli-beytim bu ikidir, bil mənəm.

Dedi şeyx anları hazır eyləgil

Həm rəiyyət dəxi gəlsün söyləgil.

Padşəh anları çağırdı rəvan,

Həm rəiyyət dəxi gəldi dər zəman.

Çünki hazır oldı anda xassü amm,

Oldı ol yerdə bir ulu izdiham.

Şeyx durdı gəldi ol dəm ilərü,

Dutdı atıŋ bir ayağın, ey ulu.

Dedi “la ilahə illəllah” rəvan^,

Dedi sultanə yenə kim söyləgil,

Xatunuŋla ataŋa əmr eyləgil.

Hər biri dutsun anıŋ bir ayağın,

Birisini dəxi sən dutgil həmin.

Şeyx necə dedi, eylə etdilər,

Hər birisi bir ayağın dutdılar.

Pəs buyurdı padşahə ol zəman,

Söyləgil “la ilahə illəllah” rəvan.

Həm dedi “la ilahə illəllah” pəs,

Ol ayağ qıldı təhərrük dər-nəfəs.

Dedi atasına sən dəx söyləgil,

Hər nə sultan dedi, sən dəx degil.

Ol dəxi tövhid qıldı sidq ilə,

Ol ayağ təprəndi həm qüdrət bilə.

Övrətə dəxi buyurdı söyləgil,

Şimdi “la ilahə illəllah” degil.

Ol dəxi tövhidi çünki söylədi.

Dört ayağı cümlə təhrik eylədi

Dört ayağdur dəprənür cismi ölü,

Dedi bir iş dəxi qaldı, ey ulu.

Şimdi buyurgil qamu qövmü həşəm,

Böylə desünlər olar dəxi bu dəm.

Çün muni deyə qamu qövmüŋ bilə,

Taŋrınıŋ əmrilə atıŋ dirilə.

Qövminə sultan rəvan əmr eylədi,

Cümlə “la ilahə illəllah” dedi

Taŋrı əmrilə ayağə durdı at,

Zahir oldı anda bir xoş mö’cüzat.

Ulu-kiçi həp müsəlman oldılar,

Canü dildən əhli-iman oldılar.

Mö’cüzat əhli-həqqiçün? ey Xuda.

Soŋ nəfəs imanı qıl bizə əta.



ƏL-HƏDİSÜS-SABE’ VƏL-SƏLASUN
اذاجلس احدکم فی مجلس فلایبر حن حتی یقول ثلث مرات سبحانک اللهم وبحمدک اشهدان لااله الاانت اغفرلی وتب علی ان کان فی مجلس خیرکان کالطابع علیه وان کان فی مجلس لغوکان کفارة لماکان فی ذلک المجلس37

Ərbəiniŋ gəlgil, ey arami-can,

Bu otuz yedincisidir, bu həman.

Bu Hərirə ravisi oldı anıŋ,

Guş qılgil kim, səfa bula canıŋ.

Bu Hərirə dedi, ey sahibvəfa,

Böylə buyurdı Məhəmməd Mustəfa.

Məclis olub oturasız siz xaçan,

Söyləyəsiz ortadə yaxşı-yaman.

Böylə layiqdir sizə, ya müslimin,

Yeriŋizdən durmayasız siz yəqin.

Ta ki uç kəz bu duayı edəsiz,

Oxıyub andan durasız gedəsiz.

Məclisiŋ soŋunda üç kərrə əgər

Oxısa bil muzdini, ey mö’təbər.

Məclisi-xeyr olsa gər ol, ey hümam,

Yə’ni söylənmiş isə yaxşı kəlam.

Bu dua mehri olur anıŋ yəqin,

Böylə buyurdı rəsuli-pakdin.

Məclisi-şərr olsa ol, diŋləyənə,

Yə’ni anda föhşü qiybət söylənə.

Bu dua olur kəffarət ol sözə,

Yaxşı diŋliŋ kim, bəşarətdi sizə.
HEKAYƏTİ-ÜXRA
Bir hekayət vardurur yad eyləyim,

Guş qılıŋ, canü dildən söyləyim.

Haləti içində bir gün Bayəzid

Diŋləgil kim, necə qıldı ol səid.

Həzrətə dürlü münacat eylədi,

Əl götürdi ərzü hacat eylədi.

Qəlbi arındı, olub şövqi ziyad,

Diŋləgil kim, necə işlər qıldı yad.

Pərdə götrüldivü rəf’ oldı hicab,

Ərşə seyran eylədi min külli-bab.

Can gözilə qıldı çün ərşə nəzər,

Biqərar olub dedi, ey şiri-nər.

Bu məqami-Məhmudi idi, əyan,

Əhmədə xass eyləyübdür müstəan.

Şayəd ol həyyü qədimü zülcəlal,

Ol Xudavəndi-kərimü bimisal.

Ruzi-məhşər cənnət içrə ol qəni,

Eyləyə qonşı anıŋ birlə məni.

Cənnət içində anıŋla yar olam,

Hər bir işdə munisü qəmxar olam.

Muni dedi məstü mədhuş oldı çün,

Gəldi özinə nigah oldı rəhnəmun.

Ol zəmandə gəldi hatifdən nida,

Bir uca avaz ilə dedi aŋa.

Dedi ki, diŋlə sözi, ey Bayəzid,

Qonşıŋı deyim, ola fəxriŋ məzid.

Ol filan şəhriŋ içində bir ulu,

Anda bir şeyx vardurur üzi sulu.

Şeyxiŋ anda bilgilən bir qulı var,

Qonşuŋ ol olsa gərək, ey biqərar.

Ola həmsayə saŋa cənnətdə ol,

Oldurur qonşuŋ, həqiqət, bilmiş ol.

Əqli çün başinə gəldi nagəhan,

Şeyx pəs durdı ayağə dər-zəman.

Görəyim,-der,- varub ol həmsayəmi,

Başəd ola alam andan dayəmi.

Duruban qıldı həman dəm əzmi-rah,

Eylədi ol dəm təvəkkül bər İlah.

Getdi yüz fərsəng yol ol din əri,

Gəldi ol şəhrə, irişdi axəri.

Uğradı şəhriŋ, qapusində məgər,

Bir cəmaət oturur, aldı xəbər.

Xandadır,-dedi,- filan şeyxiŋ qulı,

Andan ötrü gəlmişəm munca yolı.

Hacətim vardur qatında sorəyim,

Nə buyurur ol maŋa bir görəyim.

Dedilər anı nedərsən, ey kişi,

Xanda var anıŋ saŋa yarar işi?

Bir şərabxordur, dəxi fasiqdürür,

Sormaq anı sizə nə layiqdürür.

Bir münafiq kim, işi şeytanidür,

İstəməz hər kim anı rəhmanidür.

Səndə var siması çün salehləriŋ,

Aşinasi olmagil talehləriŋ.

Çün yüzüŋdən nuri-iman görünür,

Baxıcaq ayati-rəhman görünür.

Heyf ola yad edə səniŋ adın anıŋ,

Aŋmagil, qoy rəsmü bünyadın anıŋ.

Çün olardan şeyx eşitdi bu sözi,

Heyrətə getdi həman dəm kəndözi.

Köŋli qəmgin oldı, qaldı dilfigar,

Bu, necə halətdir, ey Pərvərdigar?!

Şeyx bu işdən qatı qaldı daŋa,

Vəh məgər şeytani ola bu nida?!

Qəsd qıldı buradən gerü dönə,

Pəs əvi yolın dutub gedə yenə.

Sonra fikr etdi, dedi kim, varəyim,

Anıŋ əhvalın gözümlə görəyim.

Munca yol kəsdim, bəsi çəkdim təəb,

Mən anı görməkligə qıldım tələb.

Bu qədər zəhmət çəküb gəldim aŋa,

Görmədin dönmək anı olmaz rəva,

Şeyx gəldi şəhrə girdi ol zəman.

Ta bilə əhvalını anıŋ əyan,

Sordı şəhr əhlindən anıŋ mənzilin,

Dedi ki, veriŋ xəbər, ya müslimin.

Göstəriŋ anıŋ məqamını maŋa,

Mən bu halı eşidüb qaldım daŋa.

Verdilər anıŋ məqamını xəbər,

Dedilər kim, diŋlə, ey əhli-nəzər.

Oturur meyxanədə məstü xərab,

Gecə-gündüz nuş edər cami-şərab.

Bir neçə özi kimi fasiq dəxi,

Həmnişin olmuşdur aŋa, ey əxi.

İşləridir badə içmək ruzü şəb,

Dəmbədəm eyşü təmaşavü tərəb,

Getdi andan dəxi yenə biqərar,

Müztərəb olub bəqayət dilfigar.

Gəzdi kuyü küçəyi ol naməvər,

Hər kimə ki uğradı, sordı xəbər,

Anca gəzdi, dapdı anıŋ mənzilin.

Diŋlə əhvalın sən anıŋ bəd əz-in,

Şeyx çün girdi qapudən içərü,

Gördi ol dəm ol qulamı rubəru.

Biləsincə qırx kişi məstü xərab,

Arə yerdə şahidü şəm’ü şərab.

Qarşulərində müğənni saz edər,

Çəngü ney kanun ilə avaz edər.

Məclis əhliniŋ qamu köŋli fərəh,

Əldə saqi gəzdürür gülgün qədəh,

Şeyx bu halı görüb döndi gerü,

Müztərəb oldı qatı ol mahru.

Gördi muni, qayğulu oldı əzim,

Doldı köŋli qüssəvü təşvişü bim.

Şeyxiŋ əhvalını gördi ol səid,

Ayağə durdı, aydur, ey Bayəzid,

Bu qədər yol zəxmin çəkdin ki ta,

Görəsəŋ həmsayəni, ey məhliqa.

Nə rəvadır ki, bizimlə, ey ulu,

Qılmayasan bir-iki dəm göftügu.

Qaçma bizdən, gəlgil, ey arami-can,

Edəlim söhbət səniŋlə bu zəman.

Çün muni eşitdi şeyxi-ruzigar,

Yenə qayıtdı həman dəm biqərar.

Vardı, girdi ol qulamıŋ yanına,

Çox təəccüb qaldı anıŋ halına.

Şeyx girdi içərü, verdi səlam,

Bir-birinə eylədi ənami-amm.

Pürsis edər bir-birinin halini,

Ruzigarini, qamu əf’alini.

Əhli-məclis bunlara heyran olur,

Munlarıŋ işində sərgərdan olur.

Pəs qulamə sordı ol dəm Bayəzid,

Bu nə halətdir, maŋa ayıt, ey səid.

Kim xəbər verdi məni, söylə saŋa,

Həm bu halı dəxi əyan eylə maŋa.

Qul aydır bizi saŋa hər kim dedi,

Pəs səni dəxi maŋa ol söylədi.

Həm bu halı dəxi diŋlə söyləyim,

Munda hikmət necədir, şərh eyləyim.

Gəldi hatifdən nida bir gün maŋa,

Bayəzid qonşı olur dedi saŋa.

Oldurur cənnətdə həmsayəŋ səniŋ,

Olsun anıŋ eşqi sərmayəŋ səniŋ.

Fikr qıldım mən özümlən, ey səid,

Çün maŋa həmsayə olur Bayəzid,

Bu, necə himmət ola dedim həman,

Cənnətə yalğuz girəm, ey pəhləvan.

Bir neçə kişi gərək olam rəfiq,

Kim dilədi “ərrəfiq sümmüt-təriq”^.

Məclis əhlin kim, görərsən, ey ulu,

Oturupdur məstü layəql qamu.

Bular idi əvvəla səksən kişi,

Böylə idi anlarıŋ cümlə işi.

Qırxını qıldım bu işdən mən fəlah,

Uş olupdurlar qamu əhli-səlah.

Tövbə qıldılar əlümdən cümləsi,

Həm məratib dəxi buldılar bəsi.

Şimdi taət eyləməkdir işləri,

Həqq rizasidir həman təşvişləri.

Kim, bu qırxı həm səninçün qoymışam,

Anıŋ içün sən gəlincə durmışam.

Munlara sən tövbə vergil, ey əziz,

İşləri ta kim səlah ola təmiz.

Bu ikisi söyləşürlər rubəru,

Çevrədə anlar baxarlar subəsu.

Bunlarıŋ əhvalını çün bildilər,

Cümləsi ol dəm ayağə durdılar.

Bildilər kim, budur ol sultani-din,

Bayəziddir mə’dəni-sidqi-yəqin.

Cam sındı, yerə töküldi şərab,

Tövbə qılmağə edərdi şitab.

Çəngü mey getdi həman dəm aradaŋ,

Anlarə tövfiq verdi Yaradan.

Bayəzidiŋ qarşusinə gəldilər,

Cümləsi ol dəmdə tövbə qıldılar.

Anlarə tövfiq verdi Kirdigar,

Guşeyi-zöhd etdi cümlə ixtiyar.

İşlərinə həp nədamət qıldılar,

Himməti-mərdani gör, ey pürüsul,

İki ikən səksən iki oldı ol.

Səksən iki kişi dəraviş kim, bular,

Cənnəti-ə’ladə qonşı oldılar.

Kamil ilə hər kim ola həmnişin,

Ola kəmalindən əsər bulur yəqin.

Sən olarıŋ hörmətinə, ya İlah,

Qılmagil məhşərdə bizi rusiyah.



ƏL-HƏDİSÜS-SAMİN VƏS-SƏLASUN
اذا اجتمع اهل النار فی النار ومعهم من شا الله تعالی من اهل القبلة قال الکفار للمسلمین الم تکونوا مسلمین قالوا بلی قالوا فمااغنی عنکم اسلامکم وقدصرتم معنا فی النار قالوا کانت لنار ذنوب فاخذنابها فسمع الله ما قالوا فامر باخراج من کان من اهل القبلة فاخرجوافلمارای الکفارذلك قالواياليتنا كنامسلمين

فنخرج كماخرجو اثم قرا رسول الله صلی الله تعالی علیه و سلم 38

Ərbəindəndir otuz səkkizi bu,

Guş qılgil sidq ilə, ey nikxu.

Ol Səid ibn Əbi Bərdə, ə yar,

Ravisidir bu hədisiŋ guş dar,

Atasından nəql edər ol dəx əyan.

Bu dəxi nəql etdi əz-fəxri-cəhan.

Dedi kim, dedi rəsuli-Kirdigar.

Duzəx içrə cəm’ olanda əhli-nar,

Duzəxə kim girə kafirlər qəmu,

Nə’rəvü zari qılalar subəsu.

Əhli-islamıŋ dəxi asilərin,

Həm bıraxalar damuyə yer-yerin.

Kafir ol gündə müsəlmanə deyə,

Munda siz neçün gəlübsiz söyləyə.

Siz müsəlman idiŋiz pəs, ey əcəb,

Oda yanmağıŋız imdi nə səbəb?

Deyələr kim, biz müsəlmanlar idüq,

Həqq bilir kim, əhli-imanlar idüq.

Aydalar kim, bəs siziŋ imanıŋız,

Əhli-iman söylənən ol namıŋız,

Sizi oddan nişə qurtarmadı bəs?

Sizə ümmid olmadımı heç kəs?

Aydalar biliŋ müsəlmanuz qamu.

Biz, həqiqət, əhli-imanuz qamu.

İşləmişdük leyk biz çox günah,

Həqq qatında olmış idüq rusiyah.

Şimdi bu, anıŋ cəzasıdır bu gün,

Nar əlində olmışüz böylə zəbun.

Munlarıŋ sözin eşidə çün İlah,

Lütf ilə rəhm eyləyə ol padşah.

Malikə əmr edə ol dəm Kirdigar,

Var, cəhənnəmdən iman əhlin çıxar.

Əhli-iman çün cəhənnəmdən çıxa,

Küfr əhli munlara qarşu baxa.

Munlarıŋ çün çıxduğını görələr,

Başlarına əllərilə uralar.

Zarü əfğan edə anda cümləsi,

Qıla bu növə təmənna hər kəsi.

Nola olayduq sizintək biz dəxi,

Olmayayduq ta əbəd biz duzəxi.

Munlar ilə çıxa idüq nardən,

Qurtulayduq böylə ahü zardən.

Uşbu söz bu ayətin təfsiridür,

Kim, buyurmışdur muni ol sözi dürr:
ربمایود الذین کفروا لوکانوا مسلمین^
İstəyə anlar müsəlman olmağı,

Küfri qoyub əhli-iman olmağı,

Leyk sud etməz çü vəqt ötmişdürür,

Çün imansız dünyədən getmişdürur.

***
Yenə bir axir xəbərdə gəldi bu,

Mustəfadən həm yenə nəql oldı bu.

Ol zəmandə ki ola yövmül-qiyam,

Feliŋ görə cəzasın xassü amm.

Məhşər əhliniŋ içində Cəbrail,

Durmayubən tövf edə der qırx miŋ il.

Hər qulağına irə anıŋ hər zəman,

Bir avaz kim, çağıra daim rəvan.

Deyə ya mənnanü ya mənan dəxi,

Zari-zari edə əhli-duzəxi.

Çağıra ol dəm ayda, ya zülcəlal,

Bu idi virdi dilində mahü sal.

Ümmətimdən ola ol,-dedi,- rəsul,

Söyləyim vəsfini, olmazsaŋ məlul.

Cəbrail çün bu nidayi eşidə,

Mustəfa ilə dilər bir iş edə.

Ərşə seyran edə uçub badi-pər,

Ərşə irəndə sücudə qoya sər.

Deyə, ey qəffarü həyyü zülcəlal,

Vey kərimü padşahi-bimisal.

Qırx miŋ ildür eşidürəm mən yəqin,

Kim, gəlir bir ün cəhənnəmdən həzin.

Deyər ol mənnanü mənnan ol zəman,

Qırx miŋ ildür budurur virdi həman.

Kim, Məhəmməd ümmətinə, ya qəni,

Sən maŋa lütf eylə, bağışla anı.

Ya İlahi, sən bilürsən halımı,

Ol Məhəmməd deyən mənim əhvalımı.

Aramızda necə dostlux vardurur.

Kim, mənimlə neçəsi ol yardurur.

İstərəm ki, ümməti həqqində mən

İşləyəm bir yaxşılıq, ey zülmənən.

Dustluq ta oradə ola əyan,

Razi ola məndən ol fəxri-cəhan.

Sən maŋa bağışla anı, ya İlah,

Əhməd ilə ta ki olam nikxah.

Həqq deyə qıldım səni aŋa şəfi’,

Var, çıxargil, olmasun kimsə məni’.

Ol qulumnı mən saŋa bağışlədim,

Hacətin bu isə, anı işlədim.

Yeri-var Malik yanına bu zəman,

Kim, çıxarsun anı duzəxdən rəvan.

Saŋa dapşursun, apargil cənnətə,

Anı irgür cənnət içrə ne’mətə.

Varə çün Malik yanına Cəbrail,

Ayda, ya Malik, sözümni diŋləgil.

Şol filani Həqq bağışladı maŋa,

Kim, məni ivərdi uş^ səndin yaŋa.

Şimdi var, anı çıxargil nardən,

Anı qurtargil bu ahü zardən.

Girə Malik çün cəhənnəm içinə,

Araya miŋ il anı dönə-dönə.

Kim, min eldən soŋra çıxa daşxəru,

Ayda Cəbrailə kim, ey səvgülü.

Söyləyə, ya Cəbrail, bilgil əyan,

Ol cəhənnəm əhliniŋ halı yəman.

Cuş edüb qaynar cəhənnəm subəsu,

Daşı qızurmış dəmür nisbət qəmu.

Həm dəmürdə daşə dönmiş bəd əz-in,

Adəmi qızmış dəmür nisbət yəqin.

Gəzdim od içində miŋ ildir təmam,

Anı bula bulmadım iş oldı xam.

Ərşə getdi yenə ol dəm Cəbrail,

Səcdə qıla deyə, ya Rəbbi-cəlil.

Deyə ya cəbbar, Malik ol quli,

Bulmadı gəzdi, keçürdi miŋ ili.

Nerdədür anıŋ məkanı, ey kərim.

Anı bildirgil bizə sən ey rəhim.

Pəs deyə ol fəzli çox Pərvərdigar,

Sən yeri ol malıŋ yanına var.

Ol filan əv ki cəhənnəmdə həman,

Vardurur Malik bilür anı əyan.

Həm ol əv içrə filan çahıŋ yenə,

Malikə söylə ki, varsun qə’rinə.

Ol quyi içrə filan bucaq ki var,

Söyləgil ki, anda dutmuşdur qərar.

Bu sözi çünkim eşidə Cəbrail,

Varə Malik qatdə baəmri-cəlil.

Ayda, ya Malik, təəllül eyləmə,

Var, anı təəmmül eyləmə.

Var, anı oddan çıxargil bu zəman,

Eşidə Malik ola ol dəm rəvan.

Çün varə ol mənzilə anı görə,

Lütf ilə pəs anıŋ əhvalın sorə.

Başi aşağə görə kim, qayğulu,

Cismi əqrəblə, ilandır dopdolu.

Dəxi boynunda anın əğlal ola,

Həm səlasil ilə dəx ənkal ola.

Bir-birindən duta çün Malik anı,

Görə qarə kömür olmış ol təni.

Anı təhrik edə, çün silkə rəvan,

Tökülə əqrəblər, mar ol zəman.

Silkə anı bir dəxi Malik gerü,

Gedə əğlalü səlasil qəmu.

Ol zəmanda baxa Malik yüzinə,

Doldurub həsrət yaşını gözinə.

Ayda Malikə: Yenə gəldin degil,

Gəldügiŋi bilim, sən söyləgil.

Sən qılurmısaŋ mənimçün fəthi-bab,

Yoxsa arturmağamı gəldiŋ əzab.

Dedi qılurmısaŋ əzabımı ziyad,

Qurtarub edərmisəŋ sən məni şad?

Ayda Malik kim, muni mən bilmədim,

Mən saŋa bəlkə özümdən gəlmədim.

Söyləyə kim, Cəbrail istər səni,

Səni aparmağə göndərmiş məni.

Muni deyə, pəs əlin duta həman,

Cəbrail yaninə iltə dər-zəman.

Cəbrail duta əlindən həm yenə,

Pəs gətürə anı ərşin yaninə.

Muni hər kim görərsə söyləyə,

Xəlq içində böylə mə’lum eyləyə.

Aydalar bu, ol kişidir qırx miŋ il

Kim, cəhənnəm içrə ol xarü zəlil.

Oda yanub yürəgi biryan edər,

Sözi ya hənnan, ya mənnan edər.

Ərş yanında qıla bir dəm qərar,

Ola Cəbrail ana munisü yar.

Hörmətü izzət nida edə aŋa,

Ayda, ya qulım, qulağ urgil maŋa.

Mən sizə göndərməmişmidim kəlam,

Sən anı eşitmədiŋmi sübhü şam.

Sizə həm göndərməmişmidim rəsul,

Deməmişmidi sizə fər’ü üsul.

Əmri-mə’ruf etmədimi, söyləgil,

Nəhyi-münkir etmədimi, söyləgil.

Ayda, ya Rəbb, ivərdiŋ cümləsin,

Şərmsarəm, ya İlahülaləmin.

Şum nəfsim zülm qıldı kim, maŋa,

Kim, ibadət edə bilmədim saŋa.

İki ismiŋ hörmətiçün, ey qəni,

Qırx miŋ ildür çağıruram səni.

Çağıruram od içində aŋləyüb,

Dildə, ya mənnanü ya mənan deyüb.

Rəhm edüb bağışla cürmim, ya İlah,

Həzrətiŋdə gərçi oldum rusiyah.

Yarlığadım deyə ol dəmdə qəni,

Cəbrailə həm bağışladım səni.

Çün saŋa qıldı şəfaət Cəbrail,

Səni bağışladım aŋa bəllü bil.

Cəbrail duta əlini dər-zəman,

Anı cənnətdən yaŋa iltə rəvan.

Nəhri-heyvanə varuban qüsl edə,

Duzəxi simasi cismindən gedə.

Cəbrail duta yenə anıŋ əlin,

Mustəfayə iltə ol Ruhüləmin.

Mustəfayə deyə ol dəm Cəbrail,

Səniŋ içün işlədim bu işi bil.

Ol Həsəni-Bəsri imamül-müslimin.

Bu hədisə çün nəzər qıldı yəqin,

Əl götürdi dedi, ya Pərvərdigar,

Yazmış olsaŋ sən məni gər əhli-nar.

Əvvəl kişi qılgil məni sən, ey kərim,

Qırx miŋ il oda yakasan, ey rəhim.

Qırx miŋ ildən sonra rəhm etdin aŋa,

Göndərərsən anı cənnətdən yaŋa.

Rəhmətiŋlə, ya İlahülaləmin,

Nari-duzəxdən bizi qılgil əmin.


ƏL-HƏDİSÜT-TASE’ VƏS-SƏLASUN

من حفظ علی امتی هذه الاربعین حدیثا دخل الجنة وحشره الله تعالی مع الانبیاء والعلماء یوم القیمة فقلنا یارسول الله ای الاربعین حدیثا فقال علیه السلام ان تو من بالله والیوم الاخر والملایکة والکتاب والنبیین والبعث بعدالموت وبالقدر خیره وشره من الله تعالی وتشهدان لااله الاالله وان محمدا رسول الله وتقیم الصلوة باسباغ الوضو لوقتها بتمام رکوعها وسجودها وتودی الزکوة بحقهاوتصوم شهررمضان و تحج البیت ان استعطت الیه سبیلا وتصلی اثنی عشر رکعة فی کل یوم ولیلة وهی سنتی وثلاث رکعات وترا لاتتر کها ولاتشرک بالله شیها ولاتعصوا والدیک ولاتا کل مال الیتیم ولاتا کل الرباولاتشرب الخمرولا تحلف بالله کاذباو لاتشهد بشهادة الزور علی احد قریب اوبعید ولاتعمل بالهوی ولاتغتب اخاک ولاتقع فیه من خلفه وقدامه ولاتقذف المحصنه ولاتقل لاخیک یامرانی فتحبط عملك ولا تلعب ولاتله مع اللاهین ولاتقل للقصیر یاقصیر ترید بذلك عيبه ولاتسخراحدا من الناس و تصبرعند البلاء ولاتامن من عقاب الله تعالي ولاتمش بالنميمة فیما بین الاخوان وتشکر الله علی کل نعمه التی انعم الله بها علیک وتصبر عند البلا والمصیبة ولاتقنط من رحمةالله وتعلم ان ما اصابک لم یکن لیخطیک وان ما اخطاک لم یکن لیصیبک ولاتطلب سخط الرب برضاء الخلوقین ولاتو ثر الدنیا علی الآخرة واذاسیلک اخوک المسلم بماعندک فلا تبخل علیه فانظرفی امردینک الی من هوفوقک وفی امردنیاک الی من هودونک ولاتکذب ولاتخالط الشیطان ودع الباطل ولاتاخذ به واذا سمعت حقا فلاتکتمه وادب اهلک وولدک بما ینفعهم عندالله ویقربهم الی الله واحسن الی جیرانک ولا تقطع اقاربک وذوی رحمک وصلهم ولاتلعن احدا من خلق الله تعالی واکثرالتسبیح والتهلیل والتحمید والتکبیر ولاتدع قراءهَ القرآن علی کل حال الاتکون جنبا ولاتدع حضورالجمعة والجماعات والعیدین وانظر کل مالم ترض ان یقال لک ویصع بک لاترض باحدولاتصنع 39
Canü dildən guş qılgil, ey hümam.

Ərbəindən bu otuz doquz təmam,

Ravisidürür Mücahid mö’təbər.

Ol dəxi Salmandən eşitmiş xəbər,

Dedi Salman ki, buyurdı Mustəfa.

Fəxri-aləm, sahibi-tacül-liva.

Ümmətimdən hər kişi der ol rəsul,

Saxlasa bu qırx hədisi bilmiş ol.

Daxil olur cənnətə ol şəksizin,

Həşr olur ol ənbiyalərlə yəqin.

Dedi Salman biz dedük kim, ya rəsul,

Lütf edüb bildür bizə kim, nədir ol?

Dedi kim, mən söyləyim, dutuŋ qulağ,

Bir zəman ediŋ köŋul gözin oyağ.

Əvvəla, oldur kim, gətürəsiz iman,

Həqq-təalaya ki, həyyü cavidan.

Yoxdur anıŋ şəriki birdürür,

Ol cəm’iyi-işlərə qadirdürür.

İntəhası yoxdur, oldur binəzir,

Cümlə qalmışlara oldur dəstgir.

Həm biləsiz həqdürür yövmül-cəza,

Həm məlaik, həm kütüb, həm-ənbiya,

Həm yenə Həqdən bilə ol xeyrü şər,

Xeyrü şər Həqdən biləsiz, ey bəşər.

Həm diliŋizdə şəhadət dəmbədəm,

Ta ölüncə cəhd ediŋ olmaya kəm.

Həm ikinci, qılasız beş vəqt nəmaz,

Eyləyəsiz Xaliqə dün-gün niyaz.

Cümlə ərkani-şəraitdən qəmu,

Vəqtlü- vəqtində qılasız, ey əmu

Həm üçünci, malıŋız olsa zəkat,

Kim, verəsiz edəsiz əhdə səbat.

Dəxi dördünci, oruc ayın təmam

Dutasız, Həqq razı ola, ey hümam.

Həm yenə beşinci, budur kim, yəqin,

Malıŋız olsa əgər, ya müslimin,

Həqq-təalanıŋ əvin Həcc edəsiz,

Sorğusız darül-cinanə gedəsiz.

Həm budur altıncısı anıŋ təmam,

Söyləyim, sən diŋləgil şimdi bənam.

Qıla hər gün on iki rik’ət nəmaz,

Həzrəti-Həqqə edə ərzü niyaz.

Sünnətimdir dedi anı Mustəfa,

Sədrü bədri-aləmi- sahibvəfa.

Vitr oldı yenə üç rik’ət dəxi,

Diŋlə muni sidq ilə sən, ey əxi.

Budurur yedincisi, ata, ana,

Razi ola səndən, ey əhli-səfa.

Səkkizinci, yeməyə mali-yetim,

Anı yeməkdə xəta vardır əzim.

Söylədi doquzıncısın Mustəfa,

Oldurur ki, yeməyə mali-riba.

Həm onuncı bu ki, xəmri içməyə,

Kim içərsə, çevrəsindən keçməyə.

On birinci, söyləməyə həm yalan,

Qalmaya, ta duzəx içrə cavidan.

On ikinci, şahidi-zur olmaya,

Ta ki, cənnətdən məgər dur olmaya,

On üçünci, qılmaya eylə əməl,

Kim, ola anda həva ilə dəğəl.

Deməyə, on dördi həm qiybət sözin,

Öz əlilə oda atmaya özin.^

Oldur on altıncı, ey arami-dil,

Bir müsəlmanə ziyanı dəyməgil.

Oldur on yedinci, lə’bü ləhv ilə,

Badə verə ömrini ol səhv ilə.

Oldur on səkkizinci kim, kimsəyə,

Boyuŋ uzun, ya qısadır deməyə.

Oldur on doquzıncı hərzə etməyə,

Kimsəni təğsir edüb incitməyə.

Oldurur igirmisi, key möhtərəm,

Aŋa Allahıŋ əzabın dəmbədəm,

Olmaya Həqqiŋ əzabından əmin.

Ola damu qorxusilə ol həzin,

Oldur igirmi biri, diŋlə yenə.

Xub nəsihətdir bu, söz diŋləyənə.

İki qərdaş arasında söz deyə,

Böylə xuy var isə, tərk eyləyə.

Aparə munuŋ sözin hər dəm aŋa,

Həm anıŋkin yetürə mundan yaŋa.

Oldur igirmi ikinci, Taŋrıya,

Cümlə halda şükr edə ol biriya.

Ne’mətü möhnətü müsibətdə qəmu,

Şakir ola Taŋrıya, ey bəxtlü.

Həm igirmi üçüncisin deyim saŋa.

Səbr edə, irsə müsibət, həm bəla,

Bil igirmi dördi oldı, ey səid,

Kəsməyə heç növə rəhmətdən ümmid.

Həm igirmi beşi oldur, biləsən

Kim, qəzadən sən həzər çox qılasən.

Biləsən, təqdir bir nəsnə saŋa,

Yazmış ola, eyləməz hərgiz xəta.

Uş igirmi altısı budur, əziz,

Muni dəxi ögrənib qılgil təmyiz.

Eyləyüb Həqqiŋ rizasini tələb,

Gəlməyə cəhd edə Allahdan qəzəb.

Eldən ötrü Həqq rizasin qoyməyə,

Nəfs ilə şeytanə uyub gəzməyə.

Oldurur igirmi yedinci, ey yar,

Dünyanı üqbadən etmə ixtiyar.

Oldur igirmi səkkizinci, bil anıŋ

Diŋlə muni kim, səfa bula canıŋ.

Bir müsəlman qərdaşıŋ gəlsə əgər,

Yanıŋa bir hacətə, ey mötəbər,

Hacətini edəsən anıŋ rəva,

Həqq rizasiçün bəxil olma aŋa.

Oldur igirmi doquzı, diŋləgil,

Söyləyim anı dəxi, xoş aŋləgil.

Din içində gər özüŋdən yuxaru,

Görəsəŋ anı, gözləgil, ey mahru.

Cəhd qılgil kim, sən aŋa yetəsən,

Bəlkə andan dəx ilərü ötəsən.

Dünyəlikdə kim ki səndən dun ola,

Xatiri qəmgin, halı məhzun ola.

Bax anıŋ halına, artur şükriŋi,

Qıl mülayim dildə Həqqin zikriŋi.

Otuzıncısı dəxi bilgil əyan,

Cəhd edübən söləmə hərgiz yalan.

Oldur otuz biri layiq hər qula,

Görsə şeytan işi, andan dur ola.

Eyləyə şeytan işindən ehtiyat,

Qılmaya fisq əhli ilən ixtilat.

Oldur otuz ikisi kim, hər kişi,

Cəhd edübən qılmaya batil işi.

Fe’liŋ batilini tərk eyləyə,

Köŋliŋi Allah ilə bərk eyləyə.

Oldur otuz üçü ki, ey mö’təbər,

Örtməyə həqq sözi, eşitsə əgər,

Nədir bilgil otuz dördüncisin,

Yaxşı edə əhli-beyti sirətin.

Anlara tə’lim edə ol nəsnəni,

Həqq-təalaya qıla nəzdik anı.

Əhli-beytinə verə dün-gün ədəb,

Anlarıŋ ola nicatinə səbəb.

Səndən ola razi heyranıŋ səniŋ,

Anlara irişə ehsanıŋ səniŋ.

Diŋlə otuz beşini həm söyləyim,

Nədürür anı dəxi ərz eyləyim.

Qonşıŋı cəhd eylə xoşnud edəsən,

Özüŋi Həqq qatda məs’ud edəsən.

Eyləgil həm səlleyi rəhm, ey əziz,

Əqrəbaŋı görməgə var tez-tez.

Otuz altıncısını diŋlə yenə,

Anı dəxi söyləyim aŋləyənə.

Taŋrınıŋ xəlqindən ol bir kimsəyə,

Lə’nət adını gətürüb sögməyə.

Budur otuz yedinci, bil sən dəxi,

Eyləyə təsbihü təhlil, ey əxi.

Dəxi təhmid ilə təkbir eyləyə,

Olmasun bu işdə təqsir eyləyə.

Oldurur otuz səkkizinci müdam,

Qirati-Qur’an edə hər sübhü şam.

Diŋlə otuz doquzın, ey əhli-dil,

Diŋlər isəŋ söyləyim, sən anı bil.

Kim qıla hər dəm cəmaətlən nəmaz,

Xaliqə dün-gün qıla ərzü niyaz.

Qıla beş vəqti cəmaətlə bilə,

Xaliqə edə təzərrö’ sidq ilə.

Cüməyə dəxi yenə hazir ola,

Varə həm eydiŋ nəmazını qıla.

Müstəme’ olgil maŋa sən, ey hümam,

Ta ki qırxıncısını edəm təmam.

Bir kimsə ki bir sözi saŋa deyə,

Ya səniŋ həqqiŋdə bir iş işləyə,

Rəncə olur xatiriŋ andan sənin,

Acığıŋdan titrəyə canıŋ səniŋ.

Kimsəyə sən dəxi anı söyləmə,

Köŋliŋi anıŋ pərişan eyləmə.

Çünki sən bu qırx hədisi diŋlədiŋ,

Cümləsi nə olduğını aŋlədiŋ.

Gəl yenə diŋlə səvabını anıŋ,

Eşidəndə, ta səfa bula canıŋ.

Dedi Salman kim, dedi fəxri-cəhan,

Eylədiŋ bu qırx hədisi çün bəyan,

Gəl munuŋ şimdi səvabın söyləgil,

Lütf edübən cümlə təqrir eyləgil.

Ol zəmandə pəs yenə xeyrül-bəşər.

Açdı ağzın xərc edüb dürrü göhər,

Ol Həqqiŋ izzü cəlalı həqqiçün.

Kim, məni qıldı cəhanə rəhnəmun,

Kim munuŋla qılsa dünyadə əməl.

Ömrini böylə keçürsə hər məhəl,

Həqq-təala ol quluŋ həşrin qıla.

Ənbiyalər, dəxi alimlər bilə,

Kim ki uşbu qırx hədisi ögrənə.

Xəlqə tə’lim eyləyə anı yenə,

Ol qədər eylər səvabın ol qəni,

Həqq yolına verə dünyə malini.

Həm yenə dedi Məhəmməd Mustəfa,

Sədrü bədri-aləmi-sahibvəfa.

Hər kişi bu qırx hədisi hifz edə,

Həm yenə mö’minlərə də ögrədə,

Həqq-təala ol qula ruzi-şümar.

Gərdəninə nur tuqin uralar,

Məhşər əhli cümlə heyran olalar

Kim, muni görüb təəccüb qılalar,

Təhsin edərlər cəmalıŋı anıŋ.

Ol kəramatü kəmalıŋı anıŋ,

Görələr anıŋ yüzini rubəru,

Kim, aŋa həsrət aparalar qəmu.

Həm yenə bu qırx hədisi hər kişi.

Ögrənüb olsa əməl qılmaq işi.

Mənzilini Həqq anıŋ eylər rəfi’,

Yenə qırx miŋ kişiyə olur şəfi’.

Cümləsi olur əzabə müstəhəqq,

Anları bağışlaya ol qula Həqq.

Yenə ol qırx miŋ kişiniŋ hər biri,

Ola qırx miŋə şəfi, ey din əri.

Anlarıŋ dəx hər birisi həmçinan,

Ola qırx miŋə şəfi’, ey dustan.

Dəxi kim bu qırx hədisi hifz edə,

Dünyədən üxrayə munuŋla gedə.

Xülq edər Həqq anıŋ içün miŋ mələk,

Kim ki mö’mindir, muŋa dutmaya şəkk.

Ol mələklər məhşər olunca aŋa,

Cənnətiŋ içində eylərlər səna.

Şəhrlər bünyad həm köşkü qəsur,

İçi anıŋ dopdolu qılmanü hur.

Həm ağaclar tikələr anıŋ içün,

Mivəsi əlvanü əlvan gunəgun.

Mustəfa munuŋ səvabını əzim,

Çox buyurmışdır əgərçi ol kərim.

Nəzm içində leyk qıldım müxtəsər,

Aqilə bir hərf işarətdir əsər.



ƏL-HƏDİSÜL-ƏRBƏİN
یخرج فی آخر الزمان اقوام وجوههم وجوه الا دمیین وقلویهم قلوب الشیاطین وامثالهم کامثال الذیاب الضرار لیس فی قلوبهم شی من الرحمة سفاکون الدما لایرغبون عن القبیح ان بایعتهم اربوک وان توانیت عنهم اغتابوک وان امنتهم خانوک صبیانهم غارمون وشبانهم شاطرون وشیوخهم فاجرون لایامرون بالمعروف ولاینهون عن المنکروالاغترار بهم ذل وطلب مافی ایدیهم فقر الحکم فیهم بدعة والبدعة فیهم سنة فعند ذلک یسلط الله علیهم شرارهم ثم یدعو خیارهم فلایستجاب لهم دعاء 40
Gəl yenə köŋli qılgil müctəme’,

Can qulağilən maŋa ol müstəme’.

Uşbu qırxıncı hədisi diŋləgil,

Nəzmə gəlsün anı dəxi aŋləgil.

İbn Abbasdən rəvayət eylədi bu,

Mustəfadən nəql edər ol nikxu.

Söylədi ki, dedi xətmül-mürsəlin,

Saqiyi-kövsər, şəfi’ül-müznibin.

Ol məhəl kim, irişə axirzəman,

Ola bir qövm ümmətim içrə həman.

Gərçi ola yüzləri adəm yüzi,

Söyləyələr gərçi adəmtək sözi.

Qəlbi ola anlarıŋ şeytanvəş,

Bəlkə anlardən ola şeytan xoş.

Deyələr gördüklərini hərçi var,

Sünnət əhlini qılalar xarü zar.

Dillərində zərrə rəhmət olmaya,

Dəxi asari-mürüvvət olmaya.

Ola dün-gün işləri xun eyləmək,

Özlərin dün-gün məğbun eyləmək.

Yaxşı işdən daima dur olalar,

Həm qəbayih işə məğrur olalar.

Məclisində oturanda bir kişi.

Yaxşı söz demək ola aŋa işi,

Kim, aŋa yüz dürlü təhsin edələr,

Səd həzaran izzü təmkin edələr.

Yanlərindən qayib olsa bir zəman,

Qeyb edüb deyələr yüz miŋ yaman.

Yanlarında gər əmanət qoyəsən,

Bu işimə sən əmin ol deyəsən,

Aŋa, əlbəttə, xəyanət edələr,

Dəxi yüz dürlü ihanət edələr.

Həm uşaxları ola bədtinətü şux,

Nəf’i kəm ola olarıŋ, şərri çox.

Həm igitləri edə fisqü fücur,

Dünyasindən bid’ətə xoş pürhüzur.

Pirləri şər’ü təriqət bilməyə,

Əmri-mə’ruf, nəhyi-münkər qılməyə.

Hər kişi kim, əmri-mə’ruf eyləyə,

Cür’ət edüb nəhyi-münkər söyləyə.

Aralarında ola xarü zəif,

Bulmaya bir kimsə özinə hərif.

Dönə sünnət içlərində bid’ətə,

Cümlə bid’ətlər dönər həm sünnətə.

Bu əlamətlər ola çün aşikar,

Anlara edə müsəllət Kirdigar.

Bir yavuz cəbbarü zalim padşah,

İşləri ola dünü gün ah-ah,

Çox qılalar həzrətə gərçi dua,

Yüz miŋdən olmaya biri rəva.

Həm yenə buyurdı bir dəx əyan,

Kim, gəlisərdir həqiqət bir zəman.

Sünnətimi tərk edübən qoyalar,

Nerdə bid’ət olsa, aŋa uyalar.

Sünnətimə meyl edərsə bir kişi,

Dəmbədəm xövfü xətər ola işi.

Ol aradə oluban xarü qərib,

Özinə bir kimsə bulmaya hərif.

Kim ki bid’ətkar, həm fasiq ola,

Yüz məsaib özinə hər gün bula.

Həzrətə bir gün səhabə gəldilər,

Ya rəsulüllah, bizə vergil xəbər.

Soŋra bizdən ümmətiŋ içrə degil,

Eylə kimsə heç gəlürmi, söyləgil.

Din içində bizdən əfzəl ola ol,

Lütf edüb muni bəyan et, ya rəsul.

Mustəfa dedi, bəli, bir-bir olur,

Bu cəhanə sizdən əfzəl həm gəlür.

Dedilər bizə bəyan eylə muni,

Ya rəsul, anlar görərlərmi səni?

Həm dəxi heç vəhy enərmi ol zəman,

Anlarə gögdən yerə, eylə əyan.

Dedi, görməzlər məni bilin yəqin,

Vəhy gəlməz olarə, bil həmçinin.

Dedilər kim, ol zəman içrə olər,

Necə dirilür, bizə vergil xəbər.

Dedi kim, necə ki su içində duz,

Edə yüz zar birlə sazü suz.

Anların qəlbi əriyə, dutma şəkk,

Necəsi ola su içrə nəmək.

Dedilər anlar necə eylər məaş,

Ol zəman içində, eylə bizə faş.

Mustəfa dedi, sizə verim xəbər,

Ol zəmanda eylə dirilür olər.

Sirkə içinə düşə bir canəvər,

Necə ola anda ol zirü zəbər.

Bu dəxi elyə dirilür bigüman,

Bəlkə andan sə’btər, bilgil əyan.

Dedilər, imanı anlar ol zəman,

Necə saxlar, ya rəsul, eylə bəyan.

Mustəfa dedi ki, diŋliŋ söyləyim,

Necədir, anı dəxi şərh eyləyim.

Avcına od alanda bir kişi,

Necə olur halı, artur təşvişi.

Gər əlində dutsa, yandura əlin,

Salsa əldən, xud düşər, sönər yəqin.

Din işi dəx böylə olmışdır həman,

Dini qoysa kafir olur bigüman.

Qoymayub gər saxlasa xud dəmbədəm,

Hər tərəfdən irişür yüz dürlü qəm.

Sadiqül-və’d Məhəmməd Mustəfa,

Böylə buyurmışdur ol xeyrül- vəra’

Ol zəman budur ki, iş biz gəlmişüz,

Nə qatı bəd ruzigarə qalmışuz

Rəğbət ilə bir varan yox din yolın,

Bir kişi yox kim, yeyə məhşər qəmin.

Babi-dünyadə bir kişi söz söyləyə,

Yüz kişi aŋa həqarət eyləyə.

Aləm içrə dopdolu şurü şərr,

Gün gələ qarşu olur yövmül-bətər.

***
Şimdi gəl, ey Həqq rizasin istəyən,

Xaliqiŋ fəzlü ətasin istəyən.

Xeyrə düriş, cəhd edüb dünyadə sən,

Qəflət ilə vermə ömri badə sən.

Ayırməgil köŋliŋi Həqdən bir nəfəs,

Andin özgə nəstəni qılma həvəs.

Tərk qıl hirsü həvayi, zinhar,

Dünyəni qoy, üqbayi qıl ixtiyar.

Dünyəni sevmək hesabin verməgə,

Dəgməz anıŋ bu əzabin görməgə.

Dünyə içün dini əldən salməgil

Aldanub beş gün həyatə qalməgil.

Bu fənanıŋ səvgüsin tərk eyləgil,

Köŋliŋi Allah ilə bərk eyləgil.

Tərk qılmayınca dünya şöhrətin,

Sən bulam sağınma üqba dövlətin.

Bu xitabı sanma qeyrə söylərəm,

Cümlə öz halımdurur, ərz eylərəm.

Özgəyə nə söyləyim ki, məndə yox,

Kimdürür, məndən xətasi ola çox?!

Hirsə məğrur olubən dünyadə mən,

Heyf kim, ömrimi verdim badə mən.

Dildə gər təsbihü təhlil ola bəs,

Doludur köŋlim mənim arzu-həvəs.

Qövlimə fe’lim mülayim olmadı,

Əmri-Həqqə nəfs qayim olmadı.

Gərçi ə’malimdə süstəm, Həqq bilür,

E’tiqadimdə dürüstəm, Həqq bilür,

Həqqə layiq yoxdur ə’malim mənim,

Daŋla məhşərdə nola halim mənim?!

Rəhmət eyləsün Xuda ol kişiyə,

Dua qıla muni yazan kişiyə.



XATİMƏTÜL-KİTAB^
Bu Həzini bir kəminə xaksar,

Əhli-elm ayağı altında qübar.

Çün “Hədisi-ərbəin”i bən qərib,

Türki qıldum tərcümə, uş dil verib.

Taqətümcə sə’y edüb nəzm eylədüm,

Uş şikəstə-bəstə buni söylədüm.

Özitək bir neçə ali mübtədi’,

Buŋa bakub faidə alsun dedi.

Mübtədi’ olanlar içün aşikar,

Nəzm edüb qodum cəhanda yadigar.

Əhli-dillərdən təmənna eylərəm,

Ərz edüb xidmətlərində söylərəm.

Lütf edüb hər kim nəzər qılsa buŋa,

Nəzminə fikr etsə bunuŋ hər yaŋa,

Bula gər nəzmində bunuŋ bir səqəm,

Çəkməyə buŋavü əfv edə rəqəm.

Yaxud mə’nasında bula bir xələl,

Eybiŋ örtüb müşkilini edə həll.

Lütf edübən yanlışıŋ islah edə,

Kimdürür kim kamil ola dünyədə?!

Qanğı məclisdə okunsa bu kəlam,

Bir duadurur təmənna, vəssəlam.

Üç biŋ oldı həm səkiz yüz beyt bu,

Həqqə irişdi biəvni-fərdi-Hu.

Mustəfanıŋ hicrətindən, ey hümam,

Kim, doquz yüz otuz il keçdi təmam.

Nəzmə gəldi, çün təmam oldı kitab,

Pəs dedüm “vəllahu ə’ləm” bissəvab.

ÖN SÖZ

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ən məhsuldar dövrlərindən biri olan XVI yüzilliyin əlamətdar ədəbi hadisələrindən biri də ərəb və fars dillərindən ana dilimizə tərcümə edilmiş bir sıra dəyərli bədii tərcümə nümunələrinin ortaya çıxmasıdır. Dahi Füzulinin qüdrətli qələmindən çıxmış “Hədiqətüs-süəda” və “Hədisi-ərbəin”, Məhəmməd bin Hüseyn Katib Nişatinin “Şühədanamə” və “Şeyx Səfi təzkirəsi”, Məqsudi təxəllüslü şair-mütərcimin“Möcüz-namə”, Əbdulhadi Bəvazicinin “Kəvamilüt- təbir”, Mahmud Şirvaninin “Xəridətül-əcaib” kimi tərcümə əsərləri bu dövrün tərcümə ədəbiyyatının ən dəyərli nümunələridir. Bu tərcümə əsərlərindən birincisi və son ikincisi, eləcə də Nişatinin hər iki tərcüməsi nəsrlə, digərləri isə nəzmlədir. Bu isə o deməkdir ki, XVI əsrə aid tərcümə örnəklərimiz həm də dövrün bədii nəsr sənətinin tədqiqi baxımından olduqca dəyərli və əvəzsiz qaynaqlardır.

Adları çəkilən klassik Azərbaycan tərcümə nümunələri mövzu və məzmun baxımından da rəngarəngdir. Belə ki, onların içərisində bədii əsərlərlə yanaşı, orta əsrlər elminin müxtəlif sahələrinə aid əsərlərin tərcümələri də vardır. Son iki tərcümədən birincisi - “Kəvamilüt - təbir” yuxuyozmadan bəhs edir, sonuncusu - “Xəridətül - əcaib” isə tarixi coğrafiyaya aiddir. Bədii tərcümələrə gəldikdə isə, onlar, əsasən, dini və təsəvvüflə bağlı mövzuları əhatə edir.

Milli yazılı ədəbiyyatımızın janr və mövzu baxımından formalaşması və təkmilləşməsində müstəsna rol oynamış bu klassik tərcümə örnəkləri eyni zamanda ədəbi dilimizin hərtərəfli inkişafına da öz müsbət təsirini göstərmiş, nəticədə yazılı ədəbi dilimizin lüğət tərkibi bir sıra yeni anlayış və ifadələrlə daha da zənginləşmişdir.

XVI yüzülliyə aid Azərbaycan tərcümə ədəbiyyatının dəyərli nümunələrindən biri də Həzini təxəllüslü şair- mütərcimin ərəb dilindən çevirdiyi “Hədisi -ərbəin ” (Qırx hədis) tərcüməsidir. 930/1524-cü ildə tamamlanmış bu tərcümə nümünəsi, fikrimizcə, Azərbaycan ədəbiyyatında qırx hədis mövzusunda qələmə alınmış ilk bədii əsərdir və bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bundan əlavə orta yüzilliklərə aid ərəb, fars və türk dillərində yazılmış çoxsaylı “Qırx hədis”lərdən fərqli olaraq, burada hər bir hədisin məzmununa uyğun olaraq bir mənzum hekayət də qoşulmuşdur ki, bu da bir tərəfdən onu başqa hədis kitablarından fərqləndirir, digər tərəfdən isə əsərin estetik təsir gücünü, emosionallığını daha da qüvvələndirir.

Həzininin nəzmlə məsnəvi şəklində qələmə aldığı “Hədisi-ərbəin” tərcüməsi haqqında ilk məlumatı görkəmli Türkiyə alimi prof. Əbdülqadir Qaraxan vermişdir. İslam-Türk ədəbiyyatında qırx hədis mövzusunda ayrıca və dəyərli bir əsər yazan Ə. Qaraxan Həzininin “Qırx hədis”ini bu mövzuda türkcə yazılmış əsərlərin “edebi və müvaffak bir örnegi” kimi dəyərləndirmişdir (60). Alim həmçinin ilk dəfə olaraq “Həzininin” “Hədisi- ərbəin” tərcüməsinin Türkiyə kitabxanalarında saxlanılan iki əlyazması haqqında dəyərli bilgilər vermişdir.

Həzininin “Hədisi-ərbəin” tərcüməsinin daha bir əlyazmasını - Bakı nüsxəsini isə ilk dəfə olaraq bu sətirlərin müəllifi aşkara çıxarmış və onu dilçilik baxımından yığcam şəkildə araşdırmışdır (46, 157-193). Bundan əlavə tərcümədən müəyyən parçalar da ilk dəfə olaraq kicik təqdimatla tərəfimizdən nəşr edilmişdir ( 51,93-97).

Orta yüzülliklərdə yaşamış Azərbaycan mütərcimlərinin bir çoxu kimi, Həzini haqqında da əlimizdə, demək olar ki, heç bir məlumat - bilgi yoxdur. Şair- mütərcimin qələmindən çıxan yeganə əsər də elə “Hədisi-ərbəin” tərcüməsidir. Tərcümə üzərindəki müşahidələrə əsasən demək olar ki, Həzini islamı və təsəvvüfü incəliyinə qədər bilməklə yanaşı, klassik şeir sənətini də dərindən mənimsəmiş və onun bu sahədə kifayət qədər biliyi və müəyyən təcrübəsi də olmuşdur.

XVI əsr Azərbaycan şairi - mütərcimi Həzininin “Hədisi-ərbəin” tərcüməsi haqqında ilk müstəqil monoqrafik araşdırma olan bu kitabda əsər klassik Azərbaycan tərcümə ədəbiyyatı nümunəsi kimi yığcam şəkildə filoloji - tekstoloji araşdırmaya cəlb olunur.

Qeyd edək ki, araşdırma tərcümənin iki əlyazması – Bakı və Bursa nüsxələri üzərində aparılmışdır. Fürsətdən istifadə edərək tərcümənin Bursa əlyazmasının fotosurətinin əldə edilməsində bizə yardımçı olmuş dəyərli türk qardaşım Bəkir Şahinə dərin minnətdarlığımı bildirirəm.

Kitab şərti olaraq iki hissədən ibarətdir: öncə tərcümə mətnşünaslıq – dilçilik yönündə araşdırılır, sonra isə iki əlyazma əsaında hazırlanmış mətinin transfoneliterasiyası verilir. Mətindəki ərəbcə hədislər olduğu kimi saxlanılmış,mətinin sonunda onların dilimizə tərcüməsi verilmişdir (tərcümə ilahiyyat elmləri namizədi Zəkiyyə Əbilovanındır).

Türkcə mətinin daxilində olan Quran ayələri və ərəbcə ayrı – ayrı cümlələrdə ərəb əlifbası ilə verilmiş, hər səhifədəki çıxarışda onların tərcüməsi göstərilmişdir.

BİRİNCİ FƏSİL
HƏZİNİNİN “HƏDİSİ- ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİNİN ORFOQRAFİK VƏ DİL -ÜSLUB XÜSUSİYYƏTLƏRİ