Hozirgi kunda konflikt belgilari reja: Konfliktlarning kelib chiqish sabablari

Notenglik konflikt manbai sifatida. Ijtimoiy notenglikning asosiy belgilari bo’lib mulkchilik, hokimiyat, maqom munosabatlaridagi farqlar hisoblanadi. Bu xususiyatlar u yoki bu darajada jamiyatning ijtimoiy-sinfiy tuzilmasida aks etadi, ijtimoiy guruhlar, individlar o’rtasidagi munosabatlardagi notenglik bo’lib namoyon bo’ladi. Ijtimoiy-siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy notenglik bilan ijtimoiy guruhlar va individlarning hayot tarzida, madaniyatida, ruhiyatidagi muhim farqlar xam bog’liq bo’ladi.
Moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratish, ularni ayirboshlash va taqsimlash yuzasidan bo’ladigan ijtimoiy harakatlar ijtimoiy guruhlar o’rtasida tanglikka, muayyan sharoitlarda esa ochiq konfliktga olib borishi muqarrardir.
So’nggi o’n yilliklarning tarixiy tajribasi shundan guvohlik beradiki, davlat sotsializmi xususiy mulkchilikni va sinflarning ijtimoiy notengligini butunlay tugata olmadi.U jamiyatni ijtimoiy konfliktlardan xam qutqara olmadi.
Bugungi kunda bozor iqtisodi ishlab chiqarish tizimining eng yaxshisi hisoblanadi, biroq uning afzalliklari insonparvarlik xarakteriga ega bo’lishi uchun demokratik davlat bozor iqtisodi vujudga keltirishi mumkin bo’lgan insonni qullikka solish va begonalashtirish tipik shakllarini yumshatish mas’uliyatini o’z zimmasiga olishi kerak. Amalda bu davlat tomonidan daromadlarni yo’qsillar foydasiga qayta taqsimlashni, progressiv soliqqa tortishni joriy etishni anglatadi. Bunday qayta taqsimlashning mexanizmi va vositalari turli yo’llar bilan ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan: muzokaralar, kelishuvlardan to konfliktlargacha. Biroq, kelajakda konfliktlarning bo’lishi istalmagan narsa, chunki bu o’zaro ijtimoiy talofatlar bilan kechadi. YUridik adabiyotlarda bu xususda bildirilgan ba’zi fikrlarga ko’ra, «Mikrodarajadagi shaxslar o’zaro ta’siridan boshlab to guruhlar, tashkilotlar, jamoalar va millatlar orqali insoniy o’zaro ta’sirning barcha tiplarigacha, shu jumladan, ijtimoiy, iqtisodiy munosabatlar va hokimiyatning taqsimlanishi masalalari - bularning hammasi konflikt orqali rivojlanadi, o’zgaradi va sodir bo’ladi. Konflikt bu munosabatlarda muvozanat yo’qligi sababli yuzaga keladi, masalan, noteng: ijtimoiy maqom, iqtisodiy ahvol, boylikka egalik yoki hokimiyatning taqsimlanishi. Bular o’z navbatida kamsitilish, ishsizlik, kambag’allik, jinoyatchilik va tazyiq ostida bo’lishlik kabi muammolarga olib keladi. Bu darajalarning har biri boshqalari bilan aloqador va kelgusida ijobiy o’zgarishlarga yoki buzg’unchi zo’rlikka olib keluvchi qudratli «shoxobcha»ni shakllantirishga qodirdir»¹.
SHuni ta’kidlash lozimki, jamiyatda katta ijtimoiy guruhlarning notengligi bilan bog’liq konfliktlarni butunlay bartaraf qilishning samarali usullari mavjud emas. Birinchidan, insoniyat tarixi shuni ko’rsatadiki, ijtimoiy notenglik doimo qaror topaveradi. Davriy tarzda takrorlanadigan inqiloblar notenglikni amalga oshirilishi tiplari, shakllari va metodlarini ko’p darajada o’zgartiradi, biroq uni yo’qotishga kuchi etmaydi. Har qanday jamiyatda doimo turli ijtimoiy guruhlar o’rtasida manfaatlar konflikti, hech bo’lmaganda hayotiy muhim resurslarga ega bo’lish yoki ulardan foydalanishga bo’lgan huquq uchun kurash mavjud bo’lgan va bunday keyin ham bo’ladi. Bu kurash uning ob’ekti bo’lgan resurslarni vaqt chegaralariga bog’liq ravishda davom etadi.

To`qnashuv, qarama-qarshiliklar motivi. Ta`lim-tarbiya jarayonidagi majburiylik Konfliktning ijobiy va salbiy tomonlari. Manfaatlar va ehtiyojlar. Ijtimoiy konfliktlar tabiatini tushunish manfaatlar qarama-qarshi kurashini tahlil qilishdan iborat qadimiy an’anaga ega.
Turli-tuman konfliktlarni tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, kurashuvchi taraflar hatti-harakatining negizida qandaydir aniq sabablar yotmasin, ular taraflar manfaatiga borib taqaladi, konflikt bo’lganda bu manfaatlar qarama-qarshi yoki bir-birini istisno qiladi. Gitler Germaniyasi o’zga davlatlar erlarini egallashga intilgan, Evropa mamlakatlari esa mustaqillikka intilganlar. O’g’ri birovning mulkini o’g’irlasa, mulkdor uni himoya qiladi. Er-xotinlar pul masalasida janjal qiladilar, ularning har biri oila mablag’idan mustaqil foydalanishga harakat qiladi va ular o’z manfaatlarini ma’qullab o’zini haqli deb hisoblaydilar.
Konflikt asoslari sifatida manfaatlarni tahlil qilishda ba’zi tadqiqotchilar unga yaqin turgan ijtimoiy va ruhiy hodisalarga e’tiborni qaratadilar, ya’ni manfaatni uzviy keltirib chiqaruvchi hodisalarga. Masalan, biror narsaning tanqisligi holatini asoslovchi ehtiyojlar kategoriyasi, bunda organizm(shaxs, guruh, jamiyat) shu etishmovchilikni to’ldirishga harakat qiladi. Ehtiyoj manfaatni keltirib chiqaradi, manfaat bu anglashilgan extiyoj, ba’zida esa, uni qanoatlashtirishning anglashilgan yo’li hamdir.
K.Ledederning fikricha, ijtimoiy konflikt inson ehtiyojlarining butun majmuini nomutanosib qanoatlantirish yoki unga putur etkazish natijasidir.
Xavfsizlikka, tan olinishga, o’xshashlikka, ijtimoiy mansublikka va shu kabilarga bulgan ehtiyojlar faqat alohida individga emas, balki ijtimoiy guruhlarga, etnik uyushmalarga, butun jamiyatga va davlatlarga xos. J.Bertonning fikricha, «asosiy insoniy ehtiyojlarni to’liq qanoatlantiradigan tashkiliy intilishlar, harakatlar konfliktni haqiqiy yakunlanishiga olib kelishi mumkin». SHu munosabat bilan ko’p mualliflar konfliktning psixologik sababi deganda asosiy insoniy ehtiyojlarning birortasiga tahdid solish(frustratsiya)ni tushunadilar. Konfliktda kurashuvchi taraflar o’z maqsadlari sari harakat qiladilar, birok, bu maqsadlarga bir vaqtning o’zida ikki tomonning bir-birlariga zarar etkazmasdan turib erishishlari istisno qilinadi.