Hozirgi o‘zbek qissalari tahlili Qissa

Hozirgi o‘zbek qissalari tahlili Qissa

Hozirgi o‘zbek qissalari tahlili

Qissa — badiiy adabiyotda epik janr turlaridan biri. Gʻarbiy Yevropa va Amerika adabiyotida povest maʼnosidagi qissa tushunchasi yoʻq, nasrning romandan boshqa barcha janrlari "novella" termini orqali ifodalanadi. Rus va oʻzbek adabiyotlarida qissaning hozirgi va qadimgi maʼnolari oʻrtasida farq bor. Masalan, qadimgi rus adabiyotida har qanday nasriy asar povest (qissa) deb atalgan. Oʻzbek adabiyoti tarixida rivoyat usulida nasr yoki nazmda yozilgan tarixiy-afsonaviy asarlar qissa deb yuritilgan. Masalan, "Qissai Sayfulmuluk", "Qisasi Rabgʻuziy" va boshqa Hozirgi maʼnodagi oʻzbek qissasi rus adabiyotidagi "povest" terminiga toʻgʻri keladi va, asosan, roman bilan hikoya oraligʻidagi oʻrtacha hajmli nasriy janrni ifodalaydi.
Qissa, odatda, bir va bir necha shaxslar taqdiriga oid turli voqealarni oʻziga asos qilib olishi bilan epik turning hikoya, hajmi va mazmunining nisbatan cheklanganligi bilan romandan farq qiladi. Qissalar hayot murakkabliklarini hikoyaga nisbatan kengroq, xarakter hamda voqelik ko‘lamini romanga qaraganda kamroq qamrab oladi. Qissada u yoki bu shaxs hayotining maʼlum bir davri xronikal tarzda bayon qilinadi. Qissada lirizm hikoya va romandagidan kuchliroq boʻlishi mumkin.
Roman kabi Qissaning ham avtobiografik (Oybek, A.Qahhor, N.Safarov), tarixiy (Mirkarim Osim, Ya.Ilyosov va boshqalar), fantastik (T.Malik, H.Shayxov, M.Mahkamov va boshqalar) turlari bor. Hozirda qissa nasrning eng faol janrlaridan boʻlib, unda yosh yozuvchilar ham samarali ijod qilmoqdalar.
___________________________________________________________
Adabiyotimizdagi sifat oʻzgarishlar qissa janrida ham koʻzga tashlanadi. 2015 yilda eʼlon qilingan qissalar bilan tanishib, asosan “Sharq yulduzi”, “Yoshlik” jurnallarida hamda nashriyotlarda chop etilgan asarlarni tahlilga tortdim. Havola etilayotgan qissalar mavzu mundarijasi turlicha. Qissalar tahlilidan: milliy qadriyatlar talqiniga eʼtibor berilayotgani; sobiq mafkura xizmatchilarining tazarrusi yoritilayotgani; ommaviy madaniyatning yoshlar maʼnaviyatiga taʼsiri ifodalanayotgani; sanʼatlar aloqadorligiga ahamiyat qaratilayotgani; ijtimoiy turmushdagi ziddiyatlarni kulgi, piching zamirida tasvirlanayotgani; asar hajmiga ahamiyatning susayishi kuzatildi.
Luqmon Boʻrixonning “Yigit iztirobi” (“Yoshlik”) nomli qissasida talaba yoshlar hayotiga nigoh tashlanadi. Ilk jumla Tolmasning universitetga qabul qilingani haqidagi xabardan boshlanadi. Syujet chizigʻida sodda, mehnatkash yigit bilan dangal, choʻrtkesar, bezori Bosit hayoti parallel beriladi. Kursdosh Nuqra bois yigitlar munosabati taranglashadi. Asarda ommaviy madaniyatning yoshlar tarbiyasiga taʼsiri koʻzga tashlanadi. Oʻzbek qizlarining jamiyatda oʻzlarini erkin tutishlari, hayo, ibo kabi fazilatlarning yoʻqolib borishi kuzatiladi. Yaʼni, Nuqra bir vaqtda ikki yigitni umidvor etsa, Oygul kinoteatrda Tolmasga suykalib erkalik qiladi, Gulya ilk uchrashuvdayoq Bositni kvartirasida tunashga chorlaydi. Togʻay Murodning “Oydinda yurgan odamlar” qissasidagi Oymomo obrazini eslasak, bu ayoldagi iffat, ibo, hokisorlik yoshlarga ibrat boʻlarlik. Qimmat momo Oymomoga xiyonatni taklif qilganida birdan jazavaga tushib, momoga tashlanadi. Boisi, Oymomo haromdan hazar qiluvchi diyonatli ayol. Hozirgi yoshlar oʻrtasidagi erkin muloqot oddiygina meʼyor boʻlib qolayotgani va bu badiiy asarlarga ham kirib kelayotgani kishini tashvishlantiradi. Mazkur asarda oshiq yigit Tolmasning olijanobligi qizni davolash uchun moddiy yordam bergani orqali ifodalanadi. Oʻgʻirlik qoralanib, uning mudhish oqibati koʻrsatiladi. Qissada oshiq yigitning iztirobi ishonchli, taʼsirli ifodalansa, maqsadga muvofiq boʻlardi. Menimcha, qissada ziddiyatni kuchaytirish, obrazlarni teranroq yoritish lozim.
Yana Luqmon Boʻrixonning “Quyosh hali botmagan” (“Yoshlik”) qissasida or-nomus, gʻurur kabi oliy tuygʻular milliy kurash negizida yoritiladi. Qissaga tanlangan “Sahro soʻqmogʻida boshin egib jim, Bir kimsa ketmoqda, bilmasman u kim…” (A. Oripov) epigrafi ilk tugun, jumboq boʻlib, oʻquvchini oʻyga toldiradi. Ilk jumla, “Biz hali Absal polvonni tanimas edik”, deya boshlanar ekan, yana qiziqish ortadi. Muallif ikki doʻst – Davron hamda Norsoat portretini chizadi. Yoshligidan toʻqlikda oʻsgan, shoʻx, mard, aqlli, lekin biroz takabbur Davron feʼlida yetakchilik kuchli. Shoirtabiat, taʼsirchan Norsoat esa tobelikka moyil. Voqealar Kengsoy atrofida rivojlantiriladi. Absal polvonni vazmin, sodda, kamgap qilib tasvirlaydi. Koʻngli nozikligini sibizgʻaga boʻlgan ixlosi orqali asoslaydi. Kurash maktabini koʻrmagan, ammo tugʻma isteʼdod egasi boʻlgan bu inson ikki doʻstga kurash sirlarini oʻziga xos usulda oʻrgatadi. “Polvon odam uch narsaga hokim: nafs, shuhratparastlik, manmanlik, uch narsaning quli: haqiqat, or-nomus, sibizgʻa (muhabbat)”, degan aqidasi qissaning asosiy gʻoyasi sanaladi. Polvon yigitlarga yoʻlboshchi. Oʻz amallari bilan shogirdlarini hayotda toblanishga, halol yashashga oʻrgatadi. Ustoz kelajakka ishora qilib: “U sizlarni kuldiradi, kuydiradi, u sizlarni bor qiladi, yoʻq qiladi. Ana shunda juda-juda sibizgʻa chalgilaring kelib qoladi”, – deydi. Qissada tabiat tasviri, kishilar qiyofasi yaxshi tasvirlangan, sibizgʻa detali orqali muhabbat talqin qilingan. Avlodlar oʻrtasidagi vorisiylik, milliy oʻzlikni asrash gʻoyalari asarning konsepsiyasi sifatida koʻtarilgan. Lekin, nazarimizda, asarda dramatizmni yanada kuchaytirish, xarakter qirralarini yorqinroq ifodalash lozim. Asarda “Quyosh hali botmagan” jumlasi koʻp takrorlanadi, bu jumla qissaning leytmotivi, lekin qahramonlarning hayotini muhim oʻzanga solgan kishi Absal polvon haqida “Biz hali Absal polvonni tanimas edik” degan jumla asar boshida yoziladi-da, polvonning oʻzi haqidagi fikrlar keyinroq, yettinchi sahifadan oʻtgach beriladi.
Murodboy Nizanovning “Havo kemasidagi ikkovlon” (“Yoshlik”) qissasida sadoqat mavzusi koʻtariladi. Asarning tuzilishi dialog shaklida. Bir sanatoriyda dam olayotgan Shahzoda Nurjamolga opasi Bekzodaning baxtli turmushini tinmay maqtaydi. Pochchaning ustomon, ehtiyotkorligi turli epizodda anglab boriladi. Asar ikkiyuzlamachi, makkor tabiatli nopok kimsalarni fosh qilishga, ular qilmishini baholashga chorlaydi. Hozir urchiyotgan oilaviy ajrimning asosiy sababi – xiyonat qoralanadi. Muallif ayol muhabbatining josusi pochchaga ism berishga orlanib, uning muallimligini eslatib oʻtadi, xolos. Maʼnaviyatni targʻib etadigan kimsaning oʻzi muqaddas tuygʻuni toptashi ziddiyatni yuzaga chiqaradi. Bizningcha, asarda rus xalqi ijodidan rivoyatlar berish oʻrniga qoraqalpoq xalqining boy merosidan namuna kiritilsa maʼqul edi. Axir, asar boshida Gʻarib va Shohsanam eposi eslatilib, opa bilan pochcha muhabbati ularga mengzaldi-ku.
Maʼsuma Ahmedovaning “Mangu kuy” nomli qissasida hozirgi kun yoshlari hayoti yoritiladi. Asar boshlanishidan lirik kayfiyat sezilib, qishloq manzarasi tasvirida koʻtarinkilik kuchayadi. Bosh qahramon Jaʼfarning tugʻilgan qishlogʻi qoʻynida dam olishi, tabiat tovushlaridan ilhomlanib, yangi kuy yaratishidan bastakorligi maʼlum boʻladi. Yigit tabiat nafosatini nozik ilgʻaydi. Azizaning Choʻlpon, Rauf Parfi sheʼriyatiga oshuftaligi oʻqigan sheʼrlaridan anglashiladi. Yigit va qiz muloqotida zamonaviy texnologiya – internet, telefonga urgʻu beriladi. Makon oʻzgarib, konservatoriya, universitet, qishloq, qahvaxona hududida rivojlantiriladi. Yoshlar uchrashganda koʻpincha yomgʻir yogʻishi, tabiatning ularga joʻr boʻlib kuylashi epizodida oʻziga xos shivalagan, shitirlagan ohangni tinglaysiz. Adiba yoshlar orasidagi sof tuygʻularni sanʼatlar uygʻunligida ifodalaydi.
Goʻzaloy Solih qizining “Siz oʻshami?” (“Yoshlik”) qissasi ham muhabbat mavzusida. Sarlavha beixtiyor “Oʻtkan kunlar” asaridagi mashhur iborani yodga soladi. Ochigʻi, bu asarda muhabbatning yangicha talqinini uchratsam kerak, deb oʻylagandim. Afsuski, qissa yigit bilan telefon orqali tanishgan Munisaning bekorchi gaplaridan iborat boʻlib qolgan. Masalan: “Kimsiz, oʻzingiz kimsiz?” yoki “Ismingizni bilsam boʻladimi?” soʻroviga “Oʻzingizning ismingizni bilsam boʻladimi?” tarzidagi quruq, takror jumlalarni oʻqidim. Qizning dugonalarini yigit bilan tanishtirishi, ularning bemalol hazillashishlari bachkana tus oladi. Munisa yigit bilan koʻp tortishadi, voqea takrori kuzatiladi. Taassufki, qissada ortiqcha, maʼnisiz gaplar juda koʻp. Abdulla Qodiriyning soʻz qoʻllashda uzoq andisha kerakligi borasidagi hikmatlari barcha ijodkorga taalluqlidir. Ustoz ijodkorlar soʻzga hassos boʻlgani bois ular yaratgan puxta, mukammal matnlar hozirgacha mutaxassislar eʼtiborida. Shu sabab asar sifatiga masʼullikni yoddan chiqarmaslik darkor.
Badiiy adabiyotda sobiq mafkura posbonlarining fojiasi yoritilgan asarlar oʻz vaqtida munosib baholangan. Jumladan, Murod Muhammad Doʻstning “Galatepaga qaytish”, Togʻay Murodning “Momo yer qoʻshigʻi” Shoyim Boʻtayevning “Shoʻrodan qolgan odamlar” kabi qissalarda oʻzlikni boy bergan insonlar qismati yoritilgan. Birgina Nazoratchi obrazini yodga olsak, kasbiga sodiq manqurtni yaqqol tasavvur etamiz. Eʼtiqodi sarobga aylangan kimsaning hissiz, bemehrligi nafratni qoʻzgʻaydi. Abdunabi Hamroning “Yertoʻladagi umr” (“Sharq yulduzi”) qissasida Qurʼoni Karimdagi” Ollohning iznu irodasisiz hech bir jon moʻmin boʻla olmas” oyati epigraf qilib olingan. “Bu bedavo dard unga qayerdan yopisha qoldi oʻzi?” deya boshlangan ilk jumla kitobxonni sergaklantiradi. Qissada narkoz taʼsiridagi qahramonning xayolot olami bosqichma-bosqich yoritib boriladi. Vilor hush va hushsizlik holatida oʻtgan umrini tahlil qiladi. Yozuvchi jamiyat va inson, odamning zamonga moslashuvi, uning ijtimoiy-siyosiy jarayonda oʻz qiyofasini, insonligini saqlab qolishini mavzu qilib tanlagan. Turgʻunlikning biqiq muhitida yetakchilikka intilgan kimsalar bilan ularning atrofidagi jabrlanganlar qismati parallel tasvirlanadi. Asarda obrazni turli tomondan yoritish inson siyratini teranroq taftish etish imkonini orttirgan. Vilor oiladagi tarbiya bois, bobosi, otasiday eʼtiqodsiz boʻlib ulgʻayadi. Mansab pillapoyasidan koʻtarilish maqsadida ruslashgan general pinjiga kirib, uning qizi Galinaga uylanadi. Zero, ular jamiyatga xos xarakterli xususiyatni oʻzida jamlagan obrazlardir. Retrospektiv syujet voqeaning oʻtmish-bugun tarzida berilishini talab etadi. Vilor har safar oʻtmishga boqqanda, taqdiridagi eʼtiborga molik lavha, holat jonlanib, ongi prizmasidan tahlil qilib oʻtkaziladi. Xatoni anglash, undan qaytishga intilish zarur, shu oʻrinda Imom, Said kalon madadiga muhtojlik sezadi. Imomning: “Bu kunlar oʻtadi, hali millat uygʻonadi, odamlar Xudoni taniydilar. Senlar… Esingda boʻlsin: Xudosizning kelajagi yoʻq, unutma! Revolyusiyang ham, kommunizming ham gʻirt safsata!” degan qarashi asar oʻq ildizidan biri sanaladi. Qissada makon almashadi, davr oʻzgaradi. Davr taqozosi bilan qiyofa oʻzgarishi, tuslanishi Vilor, general, Galina orqali ochib boriladi. Eʼtiqodsizligi bois, hayoti sarobga aylangan osiy bandaning umr falsafasi, oʻtmish – bobo va ota oʻgiti, bugun – general va qizi aqidasi, kelajak – ona imoni tarzida namoyon boʻladi. Yoʻlsizlikdan qutulish uchun tavba qilish, tozarish lozimligini uqqan Vilor asar oxirida volidasi huzuriga oshiqib, halovat axtaradi, Muslim ismini tanlaydi. Qissada insonning oʻz oʻzini taftish qilish jarayoni badiiy gavdalantirilgan, imonsizlik fojiasi mantiqiy izchillikda ochib berilgan. Eʼtirozimiz, asarda xronologik chalkashlik mavjud: 1987 yil Vilorning ikkinchi kurs talabaligi (68-bet) eslatiladi-da, 1983 yil institutni bitirib, Volgogradga uch oyga borgan deyiladi (70-bet).
Shodiqul Hamroning “Qaqnus qanotidagi umr” (“Yoshlik”) qissasi oilada farzand tugʻilgan ondagi xushnudlik lavhasidan boshlanadi. Muallif ism qoʻyish masʼuliyati, uning farzand kelajagiga taʼsiri masalasini yoritishga urgʻu beradi. Bejiz Hadisi shariflarda ota-onaning farzandiga munosib ism qoʻyishda burchdor ekanligi taʼkidlanmagan. Ziyoli qahramon bu borada koʻp oʻylanar ekan, matn tarkibiga qorayimlar haqidagi qissa kiritiladi. Unda oʻtmish avlod ismni ulugʻlashi, haqiqiy ism voyaga yetib, turli sinovga bardosh bergan insonga nasib etishi, noloyiqlar esa qabiladan badargʻa qilinishi uqtirilgan edi. Tilanchi obrazi ham otaga ism oʻz ruhi hamda yuki bilan yaralishini taʼkidlab, uni tanlashda eʼtiborli boʻlishni eslatib, maʼlum vaqt syujet chizigʻidan chetlashadi. Nihoyat, goʻdakka Muayyad (quvvatlangan, madad berilgan) ismi beriladi. Biroq, koʻp oʻtmay bolada gʻayritabiiy holatlar kuzatiladi. Goʻdakning mungli nigohi, bezovtalanishi, dunyodan ne istayotganini anglamay xarxasha qilishi ota-onasini qattiq tashvishlantiradi. Ziyoli doʻsti Hayot xarakterida bolasiga xos telbalik holatini kuzatib, muqoyasa qiladi, kalavaning uchini axtaradi. Koʻp oʻtmay, hovlida paydo boʻlgan tilanchi goʻdakning dardini volidaga anglatib: “Haliyam gumrohlik qilib, bolaga koʻp azob beribsizlar. Ohu nolasi yetti osmonni tutib ketgan. U tugʻilganida kesilgan kindigi bor-ku, shuni izlayapti. Unga shuni topib beringlar”, – deydi. Qissada gʻayritabiiy siyratli Tilanchi, Hayot, Muayyad dardmand shaxslar, ular umr mohiyatini, yashash sinoatini oʻzgacha anglaydi. Pok qalbli insonlar muhitdagi nosozlik, nohaqlikni hazm qilolmay iztirob, figʻon chekadi, yoʻl axtarishga intiladi. Goʻdak taxmondagi koʻrpa, koʻrpachalar orasidan (oʻzbek xonadoniga xos jihoz) narsa izlaydi. Faqat beshikda yotib, alla tinglaganda biroz orom oladi. Bola kesilgan kindigi bezovta qilgani bois yerga, qon tomgan maskanga talpinadi. Ziyoli ota anglolmagan haqiqatni oʻqimagan, ammo uqqan donishmand Tilanchi tushunadi. Ota goʻdakni oʻzi tugʻilgan maskanga olib borib, norasida fitratiga sokinlik, xotirjamlik baxsh etishiga ishonadi. Qissada ona Vatan, tugʻilgan yurtga mehr, sadoqat mantiqan dalillanadi. Mumtoz adabiyotdagi Qaqnus qush obraziga murojaat etilib, oʻz dardi koʻyida oʻrtangan jonzotning majoz insonga koʻchishi, shiddatli hayotning oniy lahzasini aks ettirishga eʼtibor beriladi. Qissa boshlanishida bayonchilik kuzatiladi. Onaning Yaratganga iltijo paytida goʻdagidan ayrilsa oʻjarlik bilan taqdirini qargʻab oʻtishini aytishi xatoday, zero, inson bu holatda tavozeda boʻlishi maqsadga muvofiq.
Noʻmon Rahimjonovning “Jimjit jolalar” (“Sharq yulduzi”) qissasi kompozitsion jihatdan kichik boblarga ajratilgan boʻlib, nasriy asarda sahna epizodlari kiritilgani badiiy imkoniyatni kengaytirgan. Bir kunda ikki marhumni koʻmgan Toʻraqulning iztirobi qissaning kulminatsiya sari koʻtarilishini boshlab bergan. Bogʻbon ota oʻlimidan tabiatning faryod chekishi, daraxtlarning ketma-ket qurishi obrazli ifodalanadi. Yolgʻizlikka mubtalo qahramon yuk tashib, tilanchilik qilib bazoʻr kun kechirar ekan, uning asta ortga chekinayotgani seziladi. Hayotga loqayd boʻlib ulgurgan Toʻraqul Yaratganning neʼmatini his qilmay, oilada erkak masʼuliyatini boʻyniga olish, ayoliga madad boʻlib roʻzgʻorni birga tebratishga kuch topolmay, yanada tubanlashib, dangasalashib boradi. Oʻziga boʻlgan ishonchni yoʻqotgan qahramonning soyasi bilan dialogida asosiy sabab, oqibat anglashiladi. Soya: “Asli quvlik-shumlik qoningda bor. Necha yil sigir tutib, buzoq boqib, uyingdagilar sut-qatiqqa yolchimadi-da. Na ota-onangga, na jigarlaringga oqlikni ravo koʻrmading-ku. Oʻshanda seni qargʻish urgan, bilasanmi? Sening hech qachon qorang oʻchmaydi. Qorang koʻrinmaydi ham”, – deya oʻtmishiga nazar soladi. Qargʻish bois kimsa hech qachon oʻzini tutib oʻnglolmasligi qora omonimini oʻrinli qoʻllashda seziladi. Soyalar suhbati mozaika shaklida uyushtirilgan. Soya, tovushlar jonlantirilishi ohangni ham oʻzgartirib boradi. Goh shiddatli, goh sokin ohang ostida dialog kuchayib boradi. Muallif oʻzini topish, aslini tanish uchun soyasini quvlab yurgan Toʻraqulni kuchli piching ostiga olib, “Toʻraqul boshini yoʻqotib, qachongacha sir boy bermay yuradi. Boshsiz ham yashab boʻlarkanmi?” soʻrovi bilan asarni yakunlaydi. Aslida, soya insonga ergashadi, biroq oʻzligi, qiyofasidan ayrilgan kimsa hatto jonsiz narsaga mutelikdan or qilmaydi. Qissa mutolaasi davomida “Inson oʻzi tirik boʻla turib, koʻnglidagi orzulari oʻlik boʻlsa, haqiqiy fojia ana shudir” degan hikmatni yodga soladi.
Badiiy asarning sarlavhasi ochqich sanaladi. “V. B va boshqalar” degan sarlavha oʻyga toldiradi. Maʼlumki, hayotda hamma narsa vaqtincha, avval bolalik, oʻsmirlik, keksalik oʻrin almashadi. Mansab-martaba ham omonat ekanligi barchamizga ayon. Abduqayum Yoʻldoshning “V. B va boshqalar” (“Yoshlik”) grotesk qissasida kulgi, kesatiq vositasida mohiyat yoritiladi. Asosan, nuqta “v. b boʻlib kelgan edi, v. b boʻlib ketdi-ya” degan gap tegrasida voqealar uyushtirib boriladi. Asarda jamoadagi erkaklar rahbar, boʻysunuvchi, kuzatuvchi maqomida taqsimlanadi. Bezbet alamzada, muovin, birinchi, rahbar kabi ismsiz qahramonlarning funksiyasi aniq belgilanib, kichik detal yoxud biron jihat bilan obrazlar siyratiga baho beriladi. Oshkor va yashirin, tasdiq va inkor jihatlar inson tabiatidagi oʻzgaruvchanlik, moslashuvchanlikni fosh etib, niqob ortidagi asl qiyofani ochishga yoʻnaltiriladi. Xususan, bezbetning kasaba uyushma raisi boʻlishi bilan takabburlanib, har bir xodimga xoʻjayinlik qilishga urinishida piching ortadi. Ayollarga ism berishda ham fazilat yo nuqsonidan kelib chiqiladi. Chim-chimga pazanda Karis xola farzandsizligi bois ajrashgani, buyuk faylasuf ixlosmandi Nitsshe xolaning eri ketib qolgani, inkorni inkor qilib yashaydigan Nigilist xonimning fojiasi nozik yoritilgan. Shigʻirchi savdoyi oshiq mungli sheʼrlar oʻqiydi, qoʻli kaltaligidan qizini uzatolmay, ruhiy xastalikka chalinadi. Mish-mish, gʻiybat asnosida jamoadagi har bir xodim yurish-turishi koʻzdan kechiriladi. Ayollarga suyagi yoʻq Orzumandning jafokash Kotiba nayrangiga uchishida komik vaziyat kuchayadi. Mashriqparast Donishmand Boʻri ilmda ixtiro kashf qilishga intilib dunyo tamadduni boʻri avlodi bois tirikligi, Alyaska Ali askar, Meksika Maxsum aka atamasidan olinganini tasdiqlashida kulgi ortadi. “Birinchining oldida oʻzimizning naqadar mayda, kichik odamchalar ekanligimizni dil-dilimizdan his qilgani koʻyi ortga qaytdik” eʼtirofi zamirida achchiq haqiqat yashiringan. Qissada tragiklik va komiklik kabi kontrast holatlarning ketma-ket berilishi hayot ziddiyatga boyligidan dalolat beradi. Kichik odamlarning katta tashvishi hazil-mutoyibaga oʻrab beriladi. Xodimlarning boʻlgʻusi Birinchi ziyoratiga borib joyini saqlashga urinishi, kutilmaganda Birinchining vafot etishi, orzuning sarobga aylanishi tabiiy ifodalanadi. Asarda jafokash Kotiba haqidagi beparda tafsilot esa, nazarimda, ortiqcha.
Badiiy ijod jarayonida qissa poetikasida salmoqli oʻzgarishlar roʻy bergan, uning ichki boʻlinishlari janr imkoniyatini teran anglashni taqozo etadi. Qissaning bunday taqsimlanishi poetik usul va vositalarning oʻzgarishi, gʻoyaviy-mazmuniy xususiyatlarning yangilanishi bilan bogʻliq. Shu bois, tarixiy biografik, fantastik, xotira qissalar ham yaratilsa, adabiyot xazinasi yanada boyiydi.