Husnixat va uni o`qitish metodikasi uquv qullama

 
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.
Hattotlik san’ati qanday ehtiyojlar tufayli yuzaga keldi? 
2.
Hattotlik bilan nom chiqargan shaxslar kimlar va ulaming faoliyati haqida 
nimalarni bilib oldingiz? 
3.
XII asrda keng o’rin egallagan Kofiy kabining uslublari haqida so’zlang. 
4. Eski maktablarda yozuv o’rgatish qanday olib borilgan? 
5. husnixat metodikasining shakllanishida Munis qanday o’rin tutgan? 
6. XX asrda yozuvga va husnixatga o’rgatish bo’yicha ishlarni amalga oshirildi? 
7. Kitobatchilik bilan shug’ullangan tarixiy shahslardan kimlarni bilasiz? 
8. Hattotlar va hattotlik maktablari faoliyat haqida so’zlang?
 
 
 
 
 
5-§
§
§
§.HUSNIXAT DARSLARIGA QO‘YILADIGAN 
 TALABLAR 
Yozuvning gigienik talablari. Gigiyenik talablarga ko’ra maktab jihozi 
o’quvchining bo’yiga mos kelishi lozim. Jihozning o’quvchining bo’yiga to’g’ri 
kelmasligi umurtqa pog’onasining qiyshayishiga va uzoqni ko’ra olmaslik 

---

29
kasalligiga olib keladi. 
Kuzatishlarning natiijasiga ko’ra o’quvchi bir - biridan bo’yi -bo’yicha 10 
sm ko’p bo’lmagan holda farqlansa, ularni bir xil o’lchamdagi maktab jihoziga 
o’tkazish mumkin. Jihozni bolaning yoshiga mas holda tanlab olish uchun o’quv 
yilining boshida uning bo’yini o’lchash va bo’yiga mos maktab jihoziga o’tqazish 
kerak. 
Bo’yni 0.5 smgacha aniq va to’g’ri o’lchash lozim. Bo’yni bo’y o’lchagich 
bilan yoki o’quvchini orqasi bilan devorga yopishib turishini ta’minlab, oyoqlari 
tovonlarini birlashtirib, oyoq uchlarini chetga ochgan holda devorga tekis holda 
tegib turishi lozim. Devorda o’lchashni qulaylashtirish uchun devorga (plintus 
qalinligida) santimetrlarga bo’lingan doskani qoqish kerak bo’ladi. 
O’quvchini devor yoniga qo’yib, to’g’riga qarash taklif etiladi va boshiga 
to’g’ri burchakli uchburchak qo’yiladi, uchburchakning bir kateti o’quvchining 
boshiga, ikkinchi uchi esa o’lchagichli devorga qo’yiladi, ana shundan uning bo’yi 
aniqlanadi. 
O’quvchilarni o’tqazish paytida ularning ko’rish va eshitish qobiliyatlarini 
ham hisobga olish lozim bo’ladi. Yaxshi ko’rmaydigan yoki eshitmaydigan 
o’quvchini o’qituvchining stoli yaqiniga o’tqazish maqsadga muvofiqdir. 
Sinfda yorug’lik me’yorda bo’lishi kerak. Sinf o’quvchi yozuv taxtasiga 
yozilishi lozim bo’lgan kattalikdagi yozuv belgilarini ko’ra olishi mumkin bo’lgan 
yorug’lik bilan ta’minlanishi lozim. Yorug’lik o’quv xonasining chap tomonidan 
tushib turishi lozim. 
Agar oynalar o’quvchining old tomonida joylashgan bo’lsa, yorug’lik unga 
old tomonidan tushadi va ko’z setkachasini zararlantiradi. O’ng tomondan 
joylashgan 
oynalar 
o’quvchi 
qo’lining 
soyasi 
qog’ozga 
tushib 
uni 
qorong’ulashtirib qo’yishi bilan noqulaylik tug’diradi. 
Agar yorug’lik manbai orqada joylashgan bo’lsa, stolga o’quvchining butun 
gavdasining soyasi tushadi.

---

30
Bu talablarga sinfdan tashqari holatlarda ham rioya qilinadi.
Husnixat bilan to’g’ri yozish nafaqat sinf, balki sinfdan tashqari vaqtdagi 
ishlarda ham o’quvchiga singdirib boriladi. 
To’g’ri tashkil etilgan sharoitda ham tarbiyaviy va amaliy ahamiyatga ega, 
ular bolalarda husnixat bilan yozish malakalarini hosil bo’lishida muhim rol 
o’ynaydi. 
Pechat shrifti bilan yozilgan, aniqrog’i chizilgan harf ko’proq aniq pechat 
shriftiga aylanadi. U esa o’z navbatida cherto’jlardagi yozuvlarda qo’1 keladi. 
Pechat shrift bilan yozilgan devoriy gazetalar o’ziga xos uslubga ega bo’ladi. 
Pechat shriftining namunasi bo’lib oddiy standart shrift xizmat qilashi 
mumkin. U (DTS) tomonidan boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun mo’ljallangan 
bo’ladi. 
Yozishga o’rgatishda avval qoidalar o’tirish bilan tanishtirish va to’g’ri 
o’tirish ko’nikmalarini shakllantirish lozim.
Bir necha darslardan so’ng o’qituvchining birgina ‘to’g’ri o’tiring’ so’ziga 
talab qilinayotgan holatda o’tirishlariga erishishi zarur.
1. Yozish jarayonida yozayotgan o’quvchi oyoqlari oyoq kaftlari polga yoki 
stol (parta)ning oyoq qo’ygichiga tegib turishilozim. 
2. Gavdaning ko’krak qismi stoldan 5 sm uzoqlikda turishi kerak. 
3. Erkin holda o’qish uchun bosh stolga ozgina egilgan holatda bo’ladi. 
Ruchkaning uchidan ko’zgacha bo’lgan masofa 25-30 sm bo’ladi. Bundan tashqari 
boshni yozuv jarayonida to’g’ri tutiladi. Boshni yon tomonga (pastga) engashtirib 
o’tirishga yo’l qo’ymaslik kerak. 
4. Ikkala qo’1 stol ustida to’g’ri burchak ostida bir-biriga qaratilgan holda 
turish, yozayotganda tirsak stolning ustida va bir ozgina stolning chetiga chiqib 
turishi lozim. Qo’lning bunday holatda turishi gavdaning stol ustiga engashib va 
ko’kragini stolga tegib turishini oldini oladi. 
5. Yozishga o’rgatishning ilk bosqichida ruchkani to’g’ ri ushlash qoidasi 

---

31
o’rgatiladi, malaka hosil qilinadi. Ruchkani ushlash qoidasi o’rgatiladi. 
Ruchka uchta barmoq orasida tutiladi, ko’rsatkich va o’rta barmoq bilan 
ushlanadi. Uchta barmoqning barchasi ozgina bukilgan holda ruchkani tutiladi. 
Ko’rsatkich barmoq ruchkaning ustida, o’rtachasi - uni o’ng tomondan, katta 
barmoq esa - chap tomondan ushlab turadi; qolgan ikkita barmoq - nomsiz va 
jimjiloq kaftga suyanchiq bo’lib qog’ozga engilgina tegib turib unda sirg’anishi 
kerak. Ruchkaning uchi o’ng yelkaga qarama-qarshi turadi. 
Tezda charchab qolmaslik uchun ruchkani qattiq siqmaslik kerak. 
6. Daftar o’quvchining ko’kragining to’g’risida o’rtada, uning o’ng burchagi 
chapidan yuqori bo’lishi kerak. Boshning va gavdaning o’rtacha u yoki bu 
tomonga burilishini ta’minlanishi uchun bir necha so’z yozilganidan so’ng chap 
qo’1 bilan chap tomonga suriladi, chunki yozayotgan qo’1 ko’krakning o’rrasidan 
unchalik uzoqlashib ketmasligi kerak. 
Yozish jarayoni quydagilardan tashkil topgan: harflarning shtrixi ruchkani 
ushlab turgan barmoqlarning bukilishi va ochilishi yordamida yoziladi, qator old 
yelkaning va kaftning yordamida, kaft jimjiloqqa va nomsiz barmoqlarga tayaninb 
chapdan va o’ngga qarab harakatlanadi. Bu usullarning barchasi o’z holicha oddiy 
va ulami bolaga tushuntirish, ko’rsatib berish oson, lekin ularni o’rganish va 
amalda qo’lash birmuncha qiyinchiliklar tug’diradi. 
Buning sababi bolalar bir vaqtning o’zida bir qancha qiyinchiliklarni yengib 
o’tishlariga to’g’ri keladi. Bularga o’z gavdasini to’g’ri tutishga, daftarning 
turishiga, ruchkani tutish holatiga barmoqlarning, kaftning va old yelkaning ishiga, 
shu vaqtning o’zida hali tanish bo’lmagan yangi harfni yozishga to’g’ri keladi. 
Dastlabki kundanoq bolani daftarni to’g’ri va ozoda tutishga o’rgatib boorish 
lozim. 
Daftar ustidagi yozuv uning pechatlangan matniga mos holda, o’rnatilgan 
tartibga ko’ra to’ldirilishi lozim. 
Daftarni qog’oz bilan o’rash mumkin emas, chunki buklangan qog’ozning 

---

32
qalinligi yozishga halaqit beradi. Daftarni muqovalagandan ko’ra o’quvcMn