Husnixat va uni o`qitish metodikasi uquv qullama

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1. Husnixat darslarini tashkil etishning pedagogik, umumdidaktik talablari 
nimalardan iborat? 
2. 1-4-sinflarda husnixat darslari qanday tashkil etiladi? 
3. Husnixatga o’rgatish qoidalari deganda nimalar anglaniladi? 
4. Husnixat darslarini to’g’ri tashkil etish uchun o’qituvchi oldiga qanday 
talablari qo’yiladi? 

---

93
5. boshlang’ich sinf husnixat dasturini tahlil qilish? 
Qo’l uzmasdan yozish 
Qo’l uzmasdan yozish yozuv malakalarini tez egallashga zamin yaratadi. 
Yozuv malakalari juda erta egallnadi, ya’ni avvaldan tez yozishga yordam 
beradigan harakatlarni egallash muhim sanaladi, chunki keyinchalik qayta 
o’rganish talab etiladi. 
O’quvchilar harflarni yoza boshlaganlarida o’qituvchi ularga harflarni 
yozish jarayonida ruchkaning uchini qog’ozdan uzmagan holda yozishlarini eslatib 
turishi lozim. So’zlarni yozayotgan o’quvchilar bo’g’inlarni qo’l uzmagan holda 
yozadilar. 
Oval shakldagi harflarni qo’l uzmasdan tutashtirishda bir necha birlashtirish 
usullaridan foydalaniladi. Avval yozilgan chiziq bo’yicha takror qo’l uzmasdan 
yozish barcha oval va bir turdagi yarim ovallarni birlashtirish imkonini beradi. Bu 
uning yutug’i, ammo bunday usul ma’lum bir kamchilikka ega. Avval yozilgan 
chiziqdan takror yozish ko’p biriktiruvda yozuv jarayonida qo’l harakatining 
yo’nalishi bilan mos tushmaydi, u tabiiy holda o’ngdan chapga tomon 
harakatlanadi. U faqatgina pastki birikuvlarning harakat yo’nalishi bilan mos 
tushadi, bunday takrorlanish chapdan o’ngga tomon amalga oshiriladi. 
Shuning uchun qo’l uzmasdan yozishning turli usullaridan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir. Shuningdek qo’l uzmasdan biriktirishning tabiiy usullaridan 
foydalanish ko’proq talab etiladi. 
Katta odamning yozuvida odatda turli harf birikmalarining aniq bir harf va 
harflarning so’z boshida va so’z oxirida yozilishiga ko’ra turli bog’lanuv usullarini 
ko’rishimiz mumkin. Shu bilan birga katta odamning yozuvida biriktiruvning 
tejamkorlik usuli ko’zga tashlanadi. 
Harf va harf birikmalarini yozishga o’rgatishda yuqoridagi holat ham 
e’tiborga olingan. Shu bilan birga qo’l uzmasdan biriktiruv yo’llarini keyinchalik 
yanada takomillashtitish talab e’tiladi.
Oval shaklini qo’l uzmasdan yozish uchun chizilgan yozuvning ustidan 
takroran yoziladi, bunda ruchkaning uchi takroran harakat yo’nalishinini chapdan 

---

94
o’ngga takrorlaydi. Namunada berilgan ra bo’g’ini quyidagicha bog’lanadi.
__________________________________________________________________r
r_____ro____ra_____________________________________________________ 
Shunday usul bilan oldindagi harflar bilan barcha oval harflar biriktiriladi. 
Faqatgina o harfi navbatdagi harf bilan yuqoridan bog’lansa bundan mustasno 
bo’ladi.
Shu yo’l bilan o harfi navbatdagi harf bilan pastki qatorda navbatdagi harf bilan 
bog’langanda kuzatiladi. Shunday yo’l bilan bosh harf bilan yoziladigan o harfi 
keyingi harf bilan bog’lanadi.
__________________________________________________________________i
ia__ig__if__ib__ilo__________________________________________________ 
__________________________________________________________________
_O____O_____O__________________________________________________ 
Yuqoridagi takrorlanishdan butunlay voz kechib bo’lmaydi. Uni yuqoridan 
qo’l uzmasdan yarim ovallar bilan, masalan, b harfi bilan
__________________________________________________________________
__i________________________________________________________________ 
Bu usul o harfidan oldin kelayotgan harf bilan bog’lanishda, qachonki o 
harfidan keyin boshqa o harfi bilan yuqoridan ulanadigan harf kelayotganda 
foydalanish mumkin. Masalan, nog’ora so’zida n harfi o harfi bilan qo’l uzilmagan 
holda bog’lanadi, bu vaqtning o’zida g’ va o harflari ham shu usul bilan 
bog’lanadi.
__________________________________________________________________
_n__no__nog’ora____________________________________________________ 
O’quvchilar harflarni qanday bo’lanishini va ularni qo’l uzmasdan yozish 
yo’llarini tushuntirib bera olishlari lozim.
Tushuntirishni quyidagicha olib boorish mumkin. 
O’qituvchi xattaxtaga ma bo’g’inini yozadi.
-
Bolalar, qaranglar, men ma bo’g’inini yozyapman. Men uni qanday 
yozyapman? 

---

95
-
Sizlar ham shunday ruchkani uzmasdan yozing.
-
M harfi a harfi bilan qo’l uzmasdan bog’lanish uchun nima qilish kerak? 
-
M harfini yozganimizda ruchkani pastdan o’ngga tomon, so’ng oval shaklini 
yopib, shu chiziqdan yuqori chapdan to’g’ri chiziq chizib pastki qismini 
yarim doira shaklida to’xtatamiz.
________________________________________________________________
_m___mo___ma__________________________________________________ 
- Bu bo’g’inni qanday yozganimni kim ko’rsatadi? 
Bir o’quvchi yozilgan bo’g’inni xatcho’p bilan yurgizib chiqadi, qolgan 
o’quvchilar uni diqqat bilan kuzatib turadilar. Agar o’quvchi xato qilsa, 
o’qituvchi sinfdan so’raydi va boshqa o’quvchini uning xatosini to’g’rilashga 
chiqaradi.
So’ng hamma o’quvchilar bu bo’g’inni qanday yozilishini ko’rsatib 
beradilar. Ular ruchkani o’ng qo’llariga olib, o’ng qo’l tirsaklarini chap 
qo’llariga qo’yadilar (o’qituvchi bu qanday qo’yilishini ko’rsatib beradi) va 
bo’g’inni havoda o’qituvchi xattaxtada qanday yozganini yozib ko’rsatadilar. 
O’quvchilar xattaxtaga yozilgan bo’g’inga qarab havoda ustidan chizib 
chiqadilar. Yoki o’qituvchining bo’g’inni yozayotganida uning harakati bilan 
birgalikda havoda berilgan bo’g’inning ustidan chizib chiqadilar. 
Faqat shundan keyingina o’quvchilar bu bo’g’inni daftarlariga yoza 
boshlaydilar. Agar o’quvchi yozib bo’gan bo’lsa, u ruchkani joyiga qo’yib, 
yozilgan bo’g’inni to’g’ri yozilganiga ishonch hosil qilishi kerak.
O’qituvchi: “Kim ma bo’g’inini qo’l uzmasdan yozdi? Qo’lingizni 
ko’taring”. 
O’qituvchi sinf bo’ylab yuradi va ayrimlarga uning xatosini ko’rsatib o’tadi. 
O’quvchilar yana bir bor bu bo’g’inni yozadilar va ruchkaning uchini 
qog’ozdan uzmasdan yozishni kuzatib boradilar. Bo’g’inni qo’l uzmasdan yoza 
olmayotgan o’quvchilar qo’llarini ko’taradilar.
O’qituvchi yoza olmagan o’quvchining oldiga boradi va qanday yozish 
kerakligini o’quvchining daftariga yoki hamma sinf uchun xattaxtaga yana bir 

---

96
bor yozib ko’rsatadi. So’ng ma bo’g’inini qator oxirigacha yozib chiqiladi. 
Xuddi shunday tushuntirish ishlari boshqa bo’g’in va so’zlarni yozishda ham 
olib boriladi. 
Avval so’zlar bo’g’inlab, qo’l uzmasdan yoziladi, chunki bu vaqtda o’qishda 
ham bo’g’inlab o’qiladi. O’quvchilar birinchi bo’g’inga kiruvchi harflarni eslab 
qolishi , so’ng qo’l uzmasdan yozishi kerak. Keyingi ikkinchi bo’g’in ham qo’l 
uzmasdan yoziladi. O’qituvchi esa barcha qo’l uzmasdan yoziladigan 
bog’lanishli so’zlarni qo’l uzmasdan yozib ko’rsatadi.
O’qituvchi hamma o’quvchilarning yozayotganliklarini kuzatib boradi. 
Buning uchun u sinfni aylanadi va o’quvchilarning yozish jarayonidagi 
ruchkaning harakatini kuzatib boradi. Daftarlarni tekshirayotgan o’qituvchi 
o’quvchining qo’l uzmasdan yoki uzib yozganligini darrov ilg’ab oladi. Buni 
chizilgan chiziqning xarakteridan bilish mumkin. A harfi pastki tomondan 
birozgina yo’g’onlashadi. Daftarlarni tekshirayotgada o’qituvchi o’quvchining 
qo’l uzmasdan bo’g’lanish usulidan to’g’ri yoki noto’g’ri foydalanayotganini 
ko’rishi mumkin.
O’qituvchi o’quvchilarning qo’l uzib yoki uzmasdan yozayotganliklarini 
daftarga bir qarashdan bilishini ko’rsatib qo’yishi kerak.
Bir harfning qo’l uzmasdan bo’g’lanishning turli usullari darsda bir necha 
marotaba takrorlanadi. 
Yilning ikkinchi yarmida bolalarga tanish bo’lgan uncha katta bo’lmagan
4-5 harfdan iborat bo’lgan so’zlar qo’l uzmasdan butunligicha yozdiriladi. 
Ikkinchi sinfda o’quvchilar barcha so’zlarni qo’l uzmasdan yozadilar. Ayrim 
harflargina qo’l uzib yoziladi. Bular b keyingi harf bilan uzib yoziladi, k harfiga 
pastki element uzib yoziladi, x harfi bilan yarim ovallilar uzib yoziladi. X va k 
harflarini o’quvchilarga qo’l uzmasdan yozishga ham o’rgatish mumkin, lekin 
qo’l uzmasdan yozishda uchraydigan qiyinchiliklar tufayli ulardan qattiq talab 
qilish shart emas.
Bosh harflarni yozayotganda ham uzib yozish kuzatiladi. Barcha 
bo’g’lanishlar o’quvchilarning maxsus tayyorgaliklarini talab etadi. Shunday 

---

97
tarzda o harfi turli harf birikmalari bilan qo’l uzmasdan bog’lab yozishni talab 
etadi. O’qituvchi xattaxtaga ikkita so’zni yozadi. O’qituvchi o’quvchilarga 
murojaat qiladi:
- Aytingchi o harfini bu so’zda qo’l uzmasdan bog’lab yozishning necha 
usulidan foydalanilgan? 
- Uch usulidan. 
- Qanday usulligini ko’rsatib va aytib ber. 
O’quvchi xattaxtaning yoniga keladi va o harfini ajratib aytib beradi. _____ 
so’zida uchta o harfi bor. Birinchi o harfi __ harfi bilan pastki bog’lanishni 
talab etadi. Bu harflarni quyidagicha bog’laymiz. __ harfini qo’l uzmasdan 
yozganimizda pastki tomondan o harfini yozamiz va ruchkaning uchini 
yuqoriga olib borib ovalni yopamiz va takroran yozgan chizig’imizdan qaytib o 
harfini __ harfi bilan tutashtiramiz. Bu so’zdagi navbatdagi o harfini __ harfi 
bilan yuqoridan bog’lanishni talab etadi. __ harfini yozganimizda ruchkaning 
uchini yuqoriga ovalga yurgizamiz, bir necha marta aylantiramiz va yozilgan 
joydan ovalni chapdan ongga tomon harakatlanib ovalni yopamiz va o harfini 
__ va __ harflari bilan tutashtiramiz. Bu so’zdagi oxirgi o harfi ham pastki 
qismdan bog’lanayotganda qanday yozilsa, shunday bo’g’lanadi.
Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni o bo’g’inini uch turda bog’lanishini 
yozib olishlarini taklif etadi.
________________________________________________________________
_ok____iok__lok__mol__ko__no_____________________________________ 
So’ng o’quvchilar shu bo’g’inlarga mos turli so’zlarni yozadilar.