I bob. Buyuk ajdodlarimiz merosida milliy tarbiya masalasi

milliy fundamentalizm — o’tmishdagidek yashash;

milliy modernizm — milliy zamonaviylashuv;

milliy reformizm - boshqacha (masalan, ovrupocha, amerikacha...) shakl va mazmun kasb etish.

Mustaqillik qo’lga kiritilgach, «O’zbek xalqining bundan buyon millat sifatidagi hayotini muvaffaqiyatli davom ettirishi, o’zligini saqlab qolib, jahon tsivilizatsiyasida namoyish qilishi uchun qaysi yo’lni tanlagan ma’qul?», «O’zbekiston maktablaridagi sobiq kommunistik tarbiya tizimi o’rnini qanday tarbiya tizimi egallashi kerak?» singari pedagogik savollar yuzaga chiqdi. «Jamiyat ma’naviy inqirozga yuz tutgan, millatni millat qiladigan narsalar butunlay toptalgan vaziyatda» bu yo’l — milliy-madaniy taraqqiyotning modernistik tarzi — milliy zamoniylashuvdir.

Milliy davlatchilik, mustaqillikni mustahkamlashning pedagogik kafolatini ham aynan shu yo’l — milliy-istiqloliy tarbiya g’oyasi ta’minlashga qodir. Chunki milliy tarbiya, jadid bobolarimiz idrok etganidek, ta’lim va tarbiyani boshqa tsivilizatsiyalarga (ular o’z sharoiti uchun har qancha ilg’or sanalmasin!) moslashtirish emas, balki dunyodagi ilg’or tsivilizatsiyani o’rganib, uni milliy madaniyatga hizmat ettirish, ta’lim va tarbiyani yangi sharoitda, mustaqillikni mustahkamlash talablari bilan boyitib, amalga tatbiq etishdir.

Milliy-zamoniylashuv yo’lidan borish BMTning teng huquqli a’zosi — O’zbekistonning «Inson huquqlari Deklaradiyasi»da «Har bir kishining ona tilidan foydalanish, ona tilida ta’lim olish, milliy madaniyatni saqlab qolish va rivojlantirish huquqi ta’minlanadi», — deb ta’kidlangan 4-moddasini amalda tatbiq etishga kirishganligidan ham dalolat beradi. YUNESKO amaliy ta-moyillarida «o’z madaniyatiga ega bo’lmagan xalq yo’q; har bir madaniyat hurmat qilinishi va saqlab qolinishi kerak bo’lgan qadr-qiymatga ega; o’z madaniyatini rivojlantirish har bir xalqning huquqi va burchidir» deyiladi. Demak, qo’lga kiritilgan mustaqillik barcha millatlar kabi o’zbek xalqiga ham milliy o’zlik, ahloq, ma’naviyatni tiklash huquqini, imkoniyatini berdi. Mustaqil O’zbekistonning kelajagi, bizningcha, shu tarihiy imkoniyatdai yosh avlodni tarbiyalashda qanchalik samarali foydalana olishimizga bog’liq.

Davlat bosh islohotchi bo’lgan mustaqil O’zbekistonda ta’lim va tarbiyaning milliy asosga qurilishining eng oliy vakolati uning Konstitutsiyasida himoyaga olingan. Konstitutsiyaning mohiyati ochiqlik, hamkorlik, milliy madainiyatlar ravnaqi, millatlararo inoqlik, dinlararo bag’rikenglik ruhiga ega. O’zbekistonda milliy madaniyatlarni tiklash, ravnaq toptirish yo’lida milliy-madaniy markazlar tashkil etilganligi, bu markazlar faoliyati matbuot, radio va televidenieda keng yoritilayotganligi va boshqa ko’plab misollar mustaqil O’zbekiston milliy munosabatlarini takomillashtirishning’ yangi—milliylikni tiklash, boyitish orqali umummilliy va umuminsoniy totuvlikka erishish yo’lini tanlaganini ko’rsatadi.

«Milliy tarbiya» tushunchasi ko’p qirrali tushunchadir. Uning:

• 
  milliy qadriyatlar asosida olib boriluvchi maq-
  sadga yo’naltirilgan tarbiyaviy faoliyat;
  
• 
  umuminsoniy tarbiyaning har bir xalqqa hos va mos
  betakror shakli;
  
• 
  xalq va uning madaniyatini saqlab qolish, tiklash
  va rivojlantirish (YUNESKO tamoyili) vositasi;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash mil-
  liy dasturi maqsad, vazifa va tamoyillarining tarki-
  biy qismi;
  
• 
  turli millatlar bolalarini har tomonlama rivojlantirish jarayonining hususiy, ma’naviy manbai;
  

o’quvchilarni ahloqiy, mehnatsevarlik, vatanparvarlik, go’zallik, iqtisodiy, ekologiya va boshqa yo’nalishlarda tarbiyalashning bosh tamoyili;

• 
  millatlararo muloqot madaniyatini tarbiyalash va buning natijasida O’zbekistonda umumfuqaroviy totuvlikka erishishning insonparvarona yo’li va vositasi;
  
• 
  ijtimoiy tarbiya va maktab tarbiyasi uyg’unligining pedagogik sharti;
  
• 
  insoniyatni umumbashariy uyg’unlikka olib borishning pedagogik yo’li;
  
• 
  ijtimoiy-ma’naviy jabhada milliy havfsizlikni ta’minlashning strategik ob’ekti va vositasi;
  
• 
  o’quvchilarda milliy (avto va getero) stereotiplarni maqsadli shakllantirish, ma’naviy boyitish jarayoni ekanli shundan dalolat beradi.
  

Mustaqil O’zbekiston umumiy o’rta ta’lim maktablarining milliy tarbiya tizimi bu o’zbek xalqining o’ziga hos milliy madaniy fe’l-atvori, ahloq qoidalariga va milliy mustaqillikni mustahkamlashning tarbiyaviy talablariga asoslanuvchi, xalq hayotining barcha jabhalari bilan chambarchas bog’liq, yangi, hech kimdan kam bo’lmagan barkamol avlodni shakllantirishning pedagogik jarayonidir. Milliy tarbiya O’zbekistonda ilmiy-pedagogik atama sifatida milliy mustaqillik bergan imkoniyat orqali yangidan ko’tarilib qo’llanilayotgan bo’lsa-da, u azal-azaldan goh oshkora, goh pinhona tarzda bo’lsin, xalqimiz turmushida bardavom edi. Chunki o’zbek xalqining tarihi — o’zbekchilikka asoslangan milliy tarbiyaning tarihi hamdir.