I bob. So‘zning funksiyasi

  (otam)  so’zi  gapning  yadrosi

밥

 

(ovqat) so’zi esa gapning asosi sanaladi. Otamning (

아버지는

) nimani yeganligi 

nazarda  tutilayotgan    bo’lsa,  u  holda

밥

  (ovqat)  so’zi  jumlaning  yadrosi, 

아버지는

  (otam)  so’zi  esa  asosi  vazifasini  bajaradi.  Agar  otamning  nima 

qilganligi  gapning  markazida  bo’lsa,  unda

비우셨습니다

  (bo‘shatdilar)  so’zi 

yadro, 

아버지는

 (otam) so’zi esa asos vazifasida keladi. 

 

---

25 

Ko‘rinadiki,  Vilen  Matezius  tomonidan  ilmiy  asoslangan  gapning  aktual 

bo‘laklari  nazariyasi  asosan  ikki  termin  –  jumlaning  asosi  va  jumlaning 

yadrosi  orqali  ish  ko‘radi.  V.Mtezius  o‘zining  dastlabki  tadqiqotlarida 

jumlaning  asosi  termini  o‘rniga  “tema”  terminidan  ham  foydalangan.  Lekin 

hozirgi  tilshunoslikda  “asos”  o‘rnida  “tema”,  “yadro”  o‘rnida  esa  “rema” 

terminlari  keng  qo‘llanilmoqda.  Bunda  tema  xabarning  so‘zlovchiga  ham, 

tinglovchiga ham avvaldan, hech bo‘lmaganda, nutq jarayonida ma’lum bo‘lgan 

qismini, rema esa xabarning markazini tashkil etishi nazarda tutiladi. 

Gapning  aktual  bo‘laklari  nazariyasi  V.Matezius  ta’limoti  asosida  rus 

tilshunosligida 

ham 

mukammal 

talqin 

etildi. 

Bunda 

olimlardan 

K.Krushelnitskaya, I.Raspopov, V.Gak kabilarning xizmatlari katta bo‘ldi. 

Rus  tilshunosligida  esa  gapning  aktual  bo‘lagi  tahlilida  qo‘llanilgan 

terminlar “данное” va “новое” kabi yangi terminlar bilan almashtirildi

1

. Biroq 

hozirgi paytda “tema” va “rema” terminlari ko‘proq qo‘llanilmoqda. 

So‘ngi  yillarda  bu  sohada  rus  tilshunosi  N.Slusareva  ko‘proq  tadqiqot 

ishlari  olib  bormoqda.  Ingliz  tilshunosligida  esa  M.Hellidening  ilmiy 

kuzatishlari diqqatga sazovordir

2

. 

Gapning  aktual  bo‘laklarini  belgilashda  jumla  tarkibida  qo‘llanilayotgan 

ayrim  so‘zlar  ham  ahamiyat  kasb  etadi.  Bunday  so‘zlar,  xususan,  remani 

belgilashda alaohida o‘rin tutadi. Masalan: