muloqot jarayonida har doim aniqlikdan noaniqlikka qarab boramiz va bunda
27
vazifalarini belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ana shunga asoslanib ba’zi
tilshunoslar buni funksional tahlil nazariyasi deb atashmoqdalar. Masalan,
yuqorida
tilga
olingan
N.Slusareva,
M.Helide
kabi
tilshunoslarning
tadqiqotlarida buni kuzatishimiz mumkin.
Bizningcha, mazkur masala ancha izohtalab ko‘rinadi. Chunki gapning
aktual bo‘laklarining o‘rni jumla tarkibida barqaror xarakterli emas. Bir gap
doirasida qatnashayotgn so‘zlarning barchasi tema vazifasida ham, rema
vazifasida ham kela oladi. Bu esa ularning mantiqiy urg‘u olishi bilan bevosita
bog‘liqdir. Mantiqiy urg‘u esa muayyan bir so‘zga so‘zlovchi tomonidan va
tinglovchi tomonidan turlicha qo‘yilishi mumkin. Masalan, so‘zlovchi alohida
ta’kidlayotgan so‘z ba’zan tinglovchida reaksiya uyg‘otmasligi, uning o‘rniga
tinglovchi boshqa bir so‘zni ma’no jihatdan muhimroq deb bilishi ham mumkin.
Bu umumiy masalaning bir tomonini taqozo etsa, ikkinchi tomondan, gapning
aktual bo‘laklari mantiqiy urg‘u bilan uzviy bog‘liq ekan, tilimizni yana
mantiqiy qoidalar bilan to‘ldirishi aniqdir. Chunki remaning belgilanishi
mantiqiy urg‘usiz bo‘lmaydi. Uchinchidan, mazkur nazariyani sintaktik funksiya
bilan bog‘lash qiyin, chunki so‘zning sintaktik vazifasi muayyan bir gap sathida
barqaror bo‘ladi. Ushbu nazariyaga muvofiq esa, bir jumla tarkibidagi har bir
so‘z tema ham, rema ham bo‘la oladi. Bu jarayonda gapning sintaktik
strukturasi o‘zgarishsiz qolaveradi. Shuni ta’kidlash kerakki, mazkur
nazariyadan gapning semantik tahlilida foydalanish mumkin. Chunki aktual
bo‘laklar nomi bilan atalayotgan gap unsurlari mazmuniy nuqtayi nazardan
ahamiyat kasb etadi.
Dostları ilə paylaş: