III bob bo‘yicha xulosa
Tadqiqotimizning ushbu bobida til unsurlarining fynksional faolligi va
tema-remani aniqlash usullarini tekshirish davomida quyidagi xulosalarga
kelindi:
1. Har bir til belgisining sintaktik faolligini ta’minlash uchun eng avval uni
nisbatan kattaroq belgi tasarrufiga ko‘chirib o‘tkazmoq lozim. Boshqacha
aytganda, tilning har qanday belgisi ham o‘zi mansub bo‘lgan belgilar doirasida
faollasha olmaydi.
2. Har bir belgilar turkumi shu belgilarning o‘ziga xos darajadagi zahirasi
sanaladi va ularni mavhum, umumiy tushunchalar sifatida o‘zida saqlaydi.
Shuning uchun fonema morfema yoki so‘z doirasida, morfema so‘z qolipida,
so‘z gap tarkibida faollik belgisini oladi.
3. Sintaktik jihatdan faollashmagan biror bir til belgisi na semantik, va na
sintaktik funksiya bajara oladi. Yoki aksincha, semantik yoxud sintaktik
funksiya bajarayotgan har qanday belgi mavhum va umumiy mazmunda
bo‘lmaydi.
4. Belgining sintagmatik zanjir doirasida belgili yoki belgisiz tarzda
berilishi esa uning funksional faolligi uchun sezilarli darajada ahamiyatga ega
emas.
5. Sintagmatik zanjir doirasida muxtor holatda faollashayotgan til belgilari
har doim belgili tarzda beriladi va bunday belgilar ma’lum bir gap orqali
ifodalanayotgan xabarning umumiy mazmunini kengaytirish yoki izohlash
uchun xizmat qiladi.
6. Til elementlarining sintaktik faollashuvidan quyidagi maqsadlar ko‘zda
tutiladi:
1) mavhum va umumiylik mazmunidagi belgilar aniq mazmun kasb etadi
va paradigmatik qatordan sintagmatik qatorga ko‘chiriladi;
65
2) harakatsiz belgilar jonlantiriladi va ularning boshqa belgilar bilan
sintaktik munosabatlari tiklanadi;
3) so‘z turkumlari funksiyalari gap bo‘laklari funksiyalari bilan
almashtiriladi.
7. Gap unsurlarining tema-rematik munosabatlarini aniqlashning uch asosiy
usuli mavjud bo‘lib, ular prosodik (pauza, urg‘u hamda ohangning o‘rni),
Dostları ilə paylaş: |