I bolim. O’zbekistanda sacialliq mektepke shekemgi talimin’ juzege keliwi, rawajlaniwi basqishlari

KIRISIW
I BOLIM.O’zbekistanda sacialliq mektepke shekemgi talimin’ juzege keliwi, rawajlaniwi basqishlari.

1.1 Mektepge shekemgi talim mazmuni ham talimde tutgan orni
1.2 Mektepke shekemgi talim
II BOLIM . Ózbekistanda social mektepge shekemgi talimnin’ payda bolıwı hám rawajlanıwı
2.1 G’aressizlik jillarinda mektepke shekemgi talimnin’ rawajlandiriw jollari ham jonelisleri
2.2 Úzliksiz talimdi shólkemlestiriw hám rawajlandırıw principlerı
JUWMAQ
PAYDALANILG’AN ADEBIYATLAR

1. 
   Mektepge shekemgi talim mazmuni ham talimde tutgan orni
   

Mektepge shekem tálim úzliksiz tálim sistemasınıń baslangish túri retinde O’zbekiston Respublikasınıń «Tálim tuwrisinda»gi nizami hám «Kadrlar tayarlaw milliy programması» talapları tiykarında shólkemlestiriledi. Mektepge shekem tálim sorawlari har tárepleme jetik balalardı tárbiyalaw ushın zárúr bolg’ani ushin shólkemlestirilgen, stilistik, psixologik, pedagogikalıq shárt-shárayatlar jaratadı, balalardı mektepte úzliksiz túrde tálim alıwǵa tayarlawda ata-analarǵa járdem beredi. Mektepge shekem tálim bala 6—7 jasqa jetgenshe shańaraqta hamde mámleket hám mámleketlik emes mektepge shekem tálim mákemelerinde ámelge asıriladı. Mektepge shekem tálim bala shaxsın mektepge shekem jas daǵı balalar tálim-tárbiyasına qollanatin mámleket talaplariga tiyisli, fizikalıq, ruwxıy hám intelluktual tarepden mektepte oqiwga tayarlawdı názerde tutadı.

Mektepge shekem tálimdiń wazıypaları tomendegilerden ibarat :
- balalar omirini qorg’aw hám bala shaxsı tiykarların qáliplestiriw, onıń bilimine qizigiwini rawajlandırıw ;
— balanıń intellektuallıq, jeke hám fizikalıq rawajlandiriwin támiyinlew;
— bala rawajlanıwındaǵı kemshiliklerdi saplastırıw ;
— balalardı milliy hám ulıwma insanıylıq qadryatlar menen tanıstırıw ;
— balalardı fizikalıq, ruwxıy hám intelluktual tarepden mektepte oqiw, jumısqa tayarlaw.
Mektepge shekem jasdaǵı balalar pedagogikası — pedagogika mektepge shekem jas daǵı balalarǵa tárbiya beriw hám de olardıń ózligin qáliplestiriw nizamlıqları, principlerı, quralları, forma, usıl hám metodların uyreniwshi tarawı. Mektepge shekem jasdaǵı balalar pedagogikası b.p. bala psixologiyasi, jas anatomiyası hám fiziologiyasi, medicina, gigiyena, sonıń menen birge, filologiya, etika pánleri menen tıǵız baylanıslı. 19 -ásirdiń 2-yarımında ulıwma ped. den ajralıp shıqqan. Bul bir tárepden jas psixologiyasining rawajlanıwı hám ilmning bólek tarmaǵı retinde kórinetuǵın bolıwı menen baylanıslı bolsa, ekinshi tárepden hayallardıń fizika hám zavodlarǵa qosılıwı nátiyjesinde balalar mákemeleriniń payda bolıwı menen korsetiledi. Ingliz utopik sotsialisti R. Ouen birinshi bolıp balalarǵa dáslepki jastan social tárbiya beriw ideyasın tiykarlab berdi hám proletar balaları ushın mektepge shekem jas daǵı balalar shólkemin ashtı. Tap sol waqıttan baslap Mektepge shekem jas daǵı balalar pedagogikasıb.p.pánniń arnawlı tarmaǵı retinde qáliplesti hám rawajlana basladı. 20 -ásir baslarında erkin tárbiya processinde bala ózligin rawajlandırıw ideyası keń tarqaldı.

Mektepge shekem jasdaǵı balalar pedagogikasıb.p. dıń tiykarǵı waziypası — mektepge shekem jas daǵı balalardı tárbiyalawdıń mazmun, forma hám metodların islep shıǵıwdan ibarat. Mektepge shekem jas daǵı balalar pedagogikasıb.p. dıń metodologik tiykarın dialektik biliw teoriyası hám de shaxstıń evolyusion tárzde rawajlaniw nizamlıqları, O'zRning 1997 yilgi " Tálim to'grisida" gi nızamı hám "Kadrlar tayarlaw milliy dasturi", ózbek xalqiniń ruwxıy -etikalıq miyrasları hám de bala tarbiyasina tiyisli tariyxıy tájiriybesi, jetisken mámleketlerdegi pedagogikalıq qarawlar, ped, psixologiya, filosofiya, etika, estetika, filologiya, medecina, adam fiziologiyasi hám gigiyenasi, antropologiya sıyaqlı pánlerdiń ilimiy tiykarları, juwmaqları hám de nizamlıqları quraydı.

Mektepge shekem jasdaǵı balalar pedagogikasıb.p. den izertlewler baqlaw, pedagogikalıq tájiriybe, sáwbet, hújjetlerdi úyreniw, balalar iskerligi jemisin taviil qılıw metodları arqalı ámelge asıriladı. Bul metodlar tiykarında izertlewler usı taraw menen shuǵıllanatuǵın izertlewshi hám tárbiyashiler tárepinen alıp barıladı. Hár bir baqlaw procesi tolıq jazıladı hám ilimiy tárepten analiz etiledi. Pedagogikalıq tájiriybede birinshi náwbette bala, onıń rawajlanıwı ushın jaratılatuǵın pedagogikalıq shárt-shárayatlar názerde tutıladı. Pedagogikalıq tájiriybe ıqtıyatlılıq menen ob'yektiv usılla alıp barılǵanlagina ámelge asırilatuǵın izertlew nátiyjeleriniń ob'yektivligini támiyinlew múmkinshiligi tuwıladı. Sáwbet metodı ol yamasa bul balanı, yamasa bir gruppa. balalardı jaqsılaw úyreniw imkaniyatın jaratadı, tálimtarbiya processinde jol qoyılǵan qáteler anıqlanadı. Balalar menen sáwbet olardıń qızıǵıwshılıqların, sóylewindegi ayriqshalıqtı, átirap ortalıq hám de adamlarǵa munasábetin anıqlawǵa járdem beredi. Hújjetler, yaǵnıy bog'cha hám ayrim tárbiyashilerdiń joba hám esabatların uyreniw da teoriyalıq juwmaqlar shıǵariwga zárúrli áhmiyetke iye. Usınıń menen birge usı hújjetler mektepge shekem tálim mákemelerindegi shólkemlestirilgen jumıslar haqqında anıq juwmaqlar shıǵarıw imkaniyatın jaratadı. Bul juwmaqlar uz gezeginde tárbiya usılların jańalıq ashıwǵa járdem beredi. Balalar iskerligi jemisin analiz qılıw metodı Mektepge shekem jas daǵı balalar pedagogikasıb.p. dıń zárúrli jane islew metodlari. Balalar iskerligi analizi olardı qáliplestiriwde júdá jaqsi nátiyjeler beredi.

Ózbekstanda Mektepge shekem jas daǵı balalar pedagogikasıb.p. máseleleri Ózbekstan ped.pánleri i. t. institutı, Tashkent ped. unti hám basqa ilimiy t mákemelerinde islep shıǵıladı. Gáplen, 1996 -2000 jıllarda Ózbekstan ped.pánleri i. t. institutı tárepinen ámelge asırılǵan mektepge shekem tálim pracecnin’ mazmunın jańalawǵa jóneltirilgen bir qator izertlewler, atap aytqanda, " Mektepge shekem jas daǵı balalardıń tayarlıq dárejesine qoyılǵan mámleket talapları", " Úshinshi mıń jıllıq balasi" sıyaqlı tayansh dastúrlerdiń jaratılıwı dıqqatqa iye.

Mektepge shekem jas daǵı balalar pedagogikasıb.p. de ámelge asırılǵan izertlewlerdiń eń áhmiyetlisi sensor tárbiya sisteması teoriyalıq tiykarlarınıń jaratılǵanlıǵı bolıp tabıladı. Sebebi sensor tárbiyanıń tiykarǵı maqseti balalar iskerliginiń hár túrlı túrlerin ámelge asırıw procesila onıń sensor qábiletin rawajlandiruwdan ibarat.