I. Булим. Бухгалтерия хисоби

9. Inventarizatsiya natijalarini rasmiylashtirish va buxgalter-
iya hisobi schyotlarida aks ettirilishi. 
Inventarizatsiya jarayonida ishchi komissiya a’zolari moddiy 
qiymatliklarni qayta sanash, o’lchash, tortish yo‘li bilan ularning haqiqiy 
miqdorlarini aniqlaydilar va 19-sonli milliy andozada ko‘rsatilgan 
namunadagi inventarizatsiya ro‘yxatini (opis) tuzadilar (2-ilovaga 
qarang). Ro‘yxatning har bir betini oxirida shu betda necha nomdagi 
moddiy qiymatlikdan qancha miqdorda borligi so‘z bilan yozilib 
komissiya a’zolari va moddiy javobgar shaxs tomondan imzolanadi. 
Shuningdek, ishchi poda va ma’suldor xayvonlar, parranda va 
‘p yillik o‘simliklar, ko‘chatzorlar yo‘qlama qilinayotganda O‘zbekistan 
‘jaligi vazirligi tomonidan qishloq xo‘jalik korxonalari uchun 
I
n
v
e
n
t
a
r
i
z
a
t

---

182 
‘q.. (agar, davosi bo‘lsa, e’tirozini yozadi)” degan mazmundagi tilxatga 
‘g‘ri o‘tkazilganini nazorat qilish maqsadida, inventarizatsiya o‘tkazilgan 
‘tkazadilar.Nazorat 
tekshiruvi 
natijalari 
dalolatnoma 
bilan 
‘yxatdan o‘tkaziladi. 
‘yxatga olish uchun korxonalarda tekshirish va saralab qayta ro‘yxatga 
‘rtasida moddiy qiymatliklarning butligi, ularni saqlash qoidalarining va 
‘rnatilgan boshlang’ich hisob yuritish tartibining bajarilishi ustidan 
Inventarizatsiya 
moddiy 
javobgar 
shaxslar 
almashayotganda 
o’tkazilayotgan bo‘lsa, ro‘yxatga olish ro‘yxatida moddiy qiymatliklarni 
‘zining javobgarligiga olganligi, topshirgan shaxslar esa ularni 
‘lmagan, biroq vaqtincha saqlash uchun olingan moddiy qiymatliklarga 
‘yxatlari tuziladi. 
‘yxatlari texnik vositalarda yoki qo‘lda to‘ldirilishi mumkin. 
‘lda tuziladigan inventarizatsiya ro‘yxatlari chiroyli husnixat bilan, aniq-
‘ldiriladi. Hech qanday o‘chirish va tuzatib yozishlarga yo‘l qo‘yilmaydi. 
‘yxatga olish ro‘yxatlarida to‘ldirilmagan satrlar ustiga chizib qo‘yiladi. 
Inventarizatsiya tugagandan keyin komissiya a’zolari va moddiy 
javobgar shaxs ro‘yxatning oxirigi varag‘iga shu ro‘yxatda nechta moddiy 
qiymatlikdan qancha miqdorda borligini yozib imzo chekadilar. Moddiy 
javobgar shaxslardan «…hayat a’zolari boyliklarni uning xozirligida 
tekshirganini, hayat a’zolariga nisbatan xech qanday da’vosi yo‘qligi va 
ro‘yxatda sanalgan boyliklar masuliyatli saqlashga qabul qilinganini 
tasdiqlaydigan tilxatga…» oladilar va ro‘yxatni buxgalteriyaga 
topshiradilar. 
Korxona buxgalteriyasida inventarizatsiya ma’lumotlari mantiqan va 
arifmetik usul bilan tekshirib ko‘riladi. Baholarda, summalarni chiqarishda 
yo‘l qo‘yilgan arifmetik xatoliklar to‘g‘rilanadi va bu haqda komissiyaning 
hamma a’zolari va moddiy javobgar shaxs imzo chekadi. Inventarizatsiya 
ro‘yxatining oxirgi betida baholar va summalarning to‘g‘riligi tekshirgan 
buxgalteriya xodimi bu haqidagi yozuvni amalga oshirib imzo chekadi. 
Shundan keyin inventarizatsiya natijalarini aniqlash uchun taqqoslash 

---

183 
vedomosti tuziladi. Unda hisob ma’lumotlari bilan qayta ro‘yxatga olish 
ro‘yxati ma’lumotlari o‘rtasida aniqlangan farqlar qayd qilinadi.
Inventarlash va boshqa tekshirishlar paytida aniqlangan boyliklarning 
haqiqatda mavjudligi buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan farqlari 
quyidagicha tartibga solinadi: 
1. Ortiqcha chiqqan asosiy vositalar, moddiy boyliklar, pul 
mablag’lari va boshqa mol-mulk kirim qilinishi va tegishlicha xo’jalik 
yurituvchi sub’ektning moliyaviy natijalariga yo’naltiriladi va 
keyinchalik ortiqcha chiqish sabablari va aybdor shaxslar aniqlanadi: 
D-t – 1000 - “Materiallar hisobga olinadigan schyotlar“, 2800 - 
“Tayyor
mahsulotlar” va boshqa qiymatliklarir hisobga olinadigan 
schyotlar 
K-t – 9710 - “Favqulodda foydalar” schyoti; 
2. Belgilangan me’yorlar doirasida boyliklarning yo’qolishi xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlar rahbarlarining farmoyishiga ko’ra ishlab chiqarish 
va muomala chiqimlari hisobdan o’chiriladi (yo’qolish me’yorlari 
haqiqatda kamomad aniqlangan taqdirdagina qo’llani). Bunda 
belgilangan me’yorlar doirasida boyliklarning yo’qolishi boyliklar 
kamomadi qayta navlarga ajratishdagi ortiqcha mol bilan hisobga olgach 
belgilanishiga e’tibor beriladi. Agar belgilangan tartibda o’tkazilgan 
qayta navlarga ajratish bo’yicha hisobga olingandan keyin ham boyliklar 
kamomadi mavjud bo’lsa, tabiiy yo’qolish me’yorlari kamomad 
aniqlangan boyliklar nomi bo’yicha qo’llaniladi. Tasdiqlangan me’yorlar 
bo’lmagan taqdirda yo’qolish me’yorlardan ortiqcha kamomad sifatida 
qaraladi: 
D-t - 9400 “Davr xarajatlari”
K-t – 1000 “Materiallar hisobga olinadigan schyotlar“, 2800 “Tayyor 
mahsulotlar”; 
3. Yo’qolish me’yorlaridan ortiqcha boyliklar kamomadi, 
shuningdek, boyliklar buzilishidan ko’rilgan talafotlar aybdor shaxslarga 
yuklanadi
35
: 
D-t - 4730 - “Xodimlarni moddiy zararlarni qoplashi bo‘yicha 
qarzlari” 
35
Suiiste’molliklar oqibati bo’lgan kamomad va talafotlar aniqlanganda tegishli materiallar kamomad va 
talafotlar aniqlangandan so’ng 5 kun davomida tergov organlariga berilishi kerak, aniqlangan kamomad va talafotlar 
summasiga esa fuqarolik da’vosi taqdim etiladi. 

---

184 
K-t - 1000 “Materiallar hisobga olinadigan schyotlar“, 2800 
“Tayyor mahsulotlar”; 
4. Boyliklarning yo’qolish va boyliklar buzilishi tufayli talafotlar 
me’yorlaridan ortiqcha kamomadi, kamomad va buzilishlarning aniq 
aybdorlari aniqlanmagan hollarda, mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab 
chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi to’g’risidagi nizomga muvofiq 
xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan ishlab chiqarish va muomala 
chiqimlariga hisobdan chiqarilishi yoki byudjet tashkilotida moliyalashni 
(fondlarni) kamaytirishga qayd etiladi.
D-t - 9400 “Davr xarajatlari”
K-t – 1000 “Materiallar hisobga olinadigan schyotlar“, 2800 
“Tayyor mahsulotlar”; 
5. Kamomatlar undirib olinganda:
D-t – 5000 - “Kassadagi pul mablag‘lari” schyoti 
K-t – 4730 - “Xodimlarni moddiy zararlarni qoplashi bo‘yicha 
qarzlari” schyoti. 
Qayta 
navlarga 
ajratish 
natijasida 
ortiqcha 
chiqish 
va 
kamomadlarning o’zaro hisobga olinishiga birgina tekshirilayotgan davr 
uchun, birgina tekshirilayotgan shaxsda, birgina nomdagi tovar-moddiy 
boyliklarga nisbatan va ishonchli shaxs ruxsatiga ko’ra aynan bir xil 
miqdorlarda istisno tarzida yo’l qo’yiladi. Bunda yo’l qo’yilgan qayta 
navlarga ajratish to’g’risida moddiy javobgar shaxslar ishonchli shaxsga 
batafsil tushuntirish taqdim etadilar. Moddiy javobgar shaxslar aybi 
bo’lmagan holda qayta navlarga ajratishda hosil bo’lgan qiymatdagi 
kamomad farqiga inventarlash bayonnomalarida bunday farq aybdor 
shaxslarga kiritilmasligi xususida komissiya mufassal tushuntirish 
berilishi kerak.