I. Булим. Бухгалтерия хисоби

№ 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan 
tasdiqlangan 
B
H
M
S 
r
a
q
a
m
i 
BH
MS
NI
NG 
NO
ML
AR
I 
1.
26.07.1998 y. N 17-07/86 
0 Mol
iyav
iy 
hiso
botn
i 
tayy
orla
sh 
va 
taqd
im 
etis
h 
uch
un 
kon
sept
ual 

---

247 
asos 
2.
26.07.1998 y. N 17-17/86 
1 His
ob 
siyo
sati 
va 
mol
iyav
iy 
hiso
bot 
3.
20.08.1998 y. N 41 
2 Aso
siy 
xo‘j
alik 
faol
iyati
dan 
tush
gan 
daro
mad
lar 
4.
25.08.1998 y. N 43 
3 Mol
iyav
iy 
natij
alar 
to‘g
‘risi
dagi 
hiso
bot 
5.
27.08.1998 y. N 44 
4 Tov
ar-
mod
diy 
zahi

---

248 
rala
r 
6.
09.10.2003 y. №114 
5 Aso
siy 
vosi
talar 
7.
12.05.2004 № 75- 
6 Ijar
a 
hiso
bi 
8.
12.10.1998 y. N 49 
7 No
mod
diy 
akti
vlar 
9.
14.10.1998 y. N 50 
8 Jam
lang
an 
mol
iyav
iy 
hiso
botl
ar 
va 
sho‘
ba 
xo‘j
alik 
jami
yatl
arig
a 
sar
moy
alar
ni 
hiso

---

249 
bga 
olis
h 
10.
16.10.1998 y. N 51 
9 Pul 
oqi
mi 
to‘g
‘risi
dagi 
hiso
bot 
11.
19.10.1998 y. N 52 
1
0 
Dav
lat 
subs
idiy
alari
ning 
hiso
bi 
va 
davl
at 
yor
dam
i 
bo‘
yich
a 
ko‘r
satil
adig
an 
ma’
lum
otla
r
12.
03.12.1998 y. N 64 
1
1 
Ilmi
y 

---

250 
tadq
iqot 
va 
tajri
ba-
kon
stru
ktor
lik 
ishl
ab 
chiq
ishl
arga 
xara
jatla
r 
13.
23.12.1998 y. N 65№ 
1
2 
Mol
iyav
iy 
inve
stits
iyal
arni 
hiso
bga 
olis
h 
14.
1.03.2004 y. №36 
1
4 
Xus
usiy 
kapi
tal 
to‘g
‘risi
da 
hiso
bot 
15.
12.03.2003 y. № 45 
1 Bux

---

251 
5 galt
eriy
a 
bala
nsi 
16.
30.10.1998 y. N 57 
1
6 
Bux
galt
eriy
a 
bala
nsi 
tuzil
gan 
sana
dan 
keyi
ngi 
xo‘j
alik 
faol
iyat
ning 
naz
arda 
tutil
mag
an 
hola
tlari 
va 
yuz 
bera
diga
n 
hodi
sala
ri 
17.
02.11.1998 y. N 58 
1 Kap

---

252 
7 ital 
quri
lish
ga 
oid 
pud
rat 
shar
tno
mal
ari 
18.
19.10.1999 y. N EG/17-19-2075 
1
9 
Inve
ntar
lash
ni 
tash
kil 
etis
h va 
o‘tk
azis
h
19.
23.11.1999 y. N 87 
2
0 
Kic
hik 
tadb
irko
rlik 
sub
yekt
lari 
tom
onid
an 
sod
dala
shtir
ilga
n 

---

253 
tarti
bda 
hiso
b 
yuri
tish 
va 
hiso
botl
ar 
tuzi
sh 
to‘g
‘risi
da
20.
2
1 
Xo‘
jalik 
yuri
tuvc
hi 
sub
yekt
lar 
mol
iyav
iy-
xo‘j
alik 
faol
iyati
ning 
bux
galt
eriy
a 
hiso
bi 
sch

---

254 
yotl
ar 
reja
sini 
qo‘l
lash 
bo‘
yich
a 
yo‘r
iqno
ma 
21.
23.03.2004 y.№51 
2
2 
Che
t el 
valy
utas
ida 
ifod
alan
gan 
akti
vlar 
va 
maj
buri
yatl
arni
ng 
hiso
bi 
22.
12.04.2005 y. №37 
2
3 
Qay
ta 
tash
kil 
etis
hni 
ama
lga 

---

255 
oshi
rish
da 
mol
iyav
iy 
hiso
botn
i 
sha
klla
ntiri
sh 
23.
05.08.2009 y. №79 
2
4 
Qar
zlar 
bo‘
yich
a 
xara
jatla
r 
hiso
bi 
Lekin hali yechimini topilmagan ishlar yetarlicha mavjud. Xususan, 
buxgalteriya uchyotining dastlabki hujjatlarida qaytarib to‘ldiriladagan 
ko‘rsatkichlar mavjud. Shuning uchun dastlabki hujjatlarni standartlash 
va unifikatsiya qilish, tuziladigan hujjatlar sonini, yig‘ma hujjatlar tuzish 
asosida kamaytirish. Masalan, yalpi ishlab chiqarish korxonalarida, 
belgilangan me’yorlar doirasida har kuni materiallar yoki boshqa moddiy 
qiymatliklar bir martalik talabnoma yoki limit-zabor kartalari bilan ishlab 
chiqarish tsexlariga beriladi. Bir marta tuziladigan birlamchi hujjatlarni 
jamlovchi hujjatlar bilan almashtirib ularni bir oyda ikki marta 
rasmiylashtirish yoki materiallarni ombor kartochkalarini moslashtirib 
o’sha kartochkalarda imzo chekib mahsulotlarni ishlab chiqarishga berish 
tartibini joriy qilish mumkin. Hujjatlarni rasmiylashtirishni to‘liq shaxsiy 
kompyuterlar yordamida bajarish bugungi kunning eng dolbzarb 
masalalaridan biri bo‘lib qolgan. Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, 

---

256 
moliyaviy buxgalteriya hisobini tashkillash bo‘yicha 24 ta milliy 
standartlar ishlab chiqilib bosqichma-bosqich tadbiq qilinmoqda. Biroq 
boshqaruv uchyoti bo‘yicha me’yoriy hujjatlar hali hozir yetarlicha ishlab 
chiqilmagan. Ma’lumki, korxonalarni ish samaradorliklarini oshirishda, 
ularning faoliyatlarini yanada rivojlantirishni ichki imkoniyatlarini 
topishda bashqaruv uchyotining roli katta. Bunday kamchiliklarni bartaraf 
etish uchun eng avvalo ishlab chiqarish xarajatlarini uchyotga olish va 
mahsulotlar tannarxini kalkulyatsiya qilish masalalari bo‘yicha yagona 
namunaviy nizom ishlab chiqilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. 
Namunaviy nizom iqtisodiyotni alohida tarmoqlarida, ularning faoliyat 
xususiyatlaridan kelib chiqqan holda tarmoq yo‘riqnomalarini ishlab 
chiqishga, piravad natijada boshqaruv uchyotini yagona, nazorat qilish 
imkoniyati bo‘lgan, tizimda tashkillash mumkin bo‘ladi. Boshqaruv 
uchyotini bunday tashkillash ishlab chiqarish xarajatlari ustidan nazorat 
o‘rnatish, mahsulotlar tannarxiga ta’sir etadigan omillarni topish 
imkoniyatini beradi. Bunday tashkiliy tadbirlar tannarxni pasaytirish 
yo‘llarini ko‘rsatib beradi bu esa, korxonani foydasini oshishga, uning 
foydalilik darajasini ko‘payishga olib keladi.
 
3. Kichik biznes korxonalari va mikro firmalarda buxgalteriya 
hisobini tashkil etish. 
O‘zbekiston Respublikasida korxonalar to‘g‘risidagi qonunga 
binoan kichik tadbirkorlik subyektlari quyidagi mezonlari bo‘yicha 
ajratiladi: 
1.
Mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, ishlab chiqarish tarmoqlarida 
band bo‘lgan xodimlarning o‘rtacha yillik soni 10 kishigacha 
bo‘lgan, savdo, xizmat ko‘rsatish va noishlab chiqarishning 
boshqa tarmoqlarida 5 kishigacha bo‘lgan mikrofirmalar.
2.
Mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, sanoat tarmog‘ida band 
bo‘lgan xodimlarning o‘rtacha yillik soni 40 kishigacha bo‘lgan 
qurilishda, qishloq xo‘jaligida va noishlab chiqarishning boshqa 
tarmoqlarida 10 kishigacha bo‘lgan kichik korxonalar.
O‘zbekiston 
Respublikasining 
“Buxgalteriya 
hisobi 
to‘g‘risida”gi qonunning 9- moddasi va O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 15 apreldagi 159-son qarori bilan 
tasdiqlangan “Kichik korxonalar uchun soliqqa tortishning 
soddalashtirilgan tizimini qo‘llash tartibi”ning oltinchi bandiga 

---

257 
muvofiq kichik tadbirkorlik subyektlariga soddalashtirilgan tartibida 
hisob yuritish va hisobotlar tuzishga ruxsat berilgan. 
Kichik korxonalar va mikrofirmalar buxgalteriya hisobini 
soddalashtirilgan tartibidan foydalanishlari uchun o‘zlarining xo‘jalik 
faoliyatlari xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, har hisobot yili 
uchun buxgalteriya hisobi va hisobotlari qonunchiligida belgilangan 
talablariga javob beradigan hisob siyosatini, ishlab chiqadilar.
Kichik korxonalar va mikrofirmalar, 
“Kichik tadbirkorlik 
‘
g
‘
r
i
s
i
d
a
”
b
u
x
g
a
l
t
e
r
i
y
a
h
i
s
o
b
i
n
i
n
‘
‘
‘
1.
Buxgalteriya hisobini birlamchi hujjatlar asosida yuritish; 
2.
Ikki yoqlama yozuv tamoyili talablari asosida hisob yuritish; 
3.
Analitik va sintetik hisob registlarining o‘zaro bog‘liqligi; 
4.
Buxgalteriya hisobida xo‘jalik operatsiyalarini yoppasiga aks 
ettirish. 
Kichik korxonalar va mikrofirmalar namunaviy buxgalteriya 
hujjatlari bilan birga, o‘zlari mustaqil ishlab chiqqan va o 
sha xo‘jalik subyektining ish xususiyatini aks ettiruvchi, 
majburiy rekvizitlar bilan birga, xususiy rekvizitlarga ega bo‘lgan 
birlamchi hujjatlar shakllaridan foydalanishlari mumkin.
Kichik korxonalar va mikrofirmalarda buxgalteriya hisobini 
tashkil qilish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: 
1.
Xo‘jalik muomalalarini hujjatlashtirish va ularni “Xo‘jalik 
operatsiyalari reyestri”ga xronologik tartibda yozish va shu 
reyestrning 
ikkinchi 
qismida 
tegishli 
buxgalteriya 
pravodkalarini tuzish (VII -mavzu 1 ilova); 
2.
Xo‘jalik momilalarini “Xo‘jalik operatsiyalari reyestri”ning 
ikkinchi qismida tuzilgan buxgalteriya pravodkalari asosida, 
buxgalteriya hisobining sintetik hisob registiri vazifasini 
bajaradigan, “Xo‘jalik momilalarini hisobga olish daftari 
(kitobi)”ga yozib chiqish va schyotlarning hisobot davri 

---

258 
oxiriga oborotlarini va qoldig‘ini hisoblash (VII -mavzu 2 
ilova); 
3.
Xo‘jalik momilalarini alohida schyotlar bo‘yicha ochiladigan 
analitik hisob registrlariga yozish, ularning oborotlarini, 
hisobot davri oxiriga qoldiqlarini topish va tegishli sintetik 
uchyot ma’lumotlari bilan solishtirish; 
4.
Balans va boshqa hisobotlarni tuzish;