I. Булим. Бухгалтерия хисоби

 
5. Buxgalteriya hisobi xizmati rahbari
huquqlari va majburiyatlari. 
Amaldagi qonunlarga binoan buxgalteriya hisobi xizmati rahbarini 
(bosh buxgalterni, agar shtatlar jadvalida bunday lavozim ko‘rsatilmagan 
bo‘lsa, katta buxgalterni) lavozimga korxona rahbari tayinlaydi va ozod 
qiladi.
Buxgalteriya hisobi xizmati rahbarini korxona rahbariga bo’y 
sunadi va majburiyati doirasida quyidagi vazifalarni bajaradi: 
1.
Joriy yil uchun korxona hisob siyosatini shakllantiradi; 
2.
Korxona buxgalteriyasida hisob ishlarini tashkil qiladi va 
boshqaradi; 
3.
Moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim etish ishlarini 
tashkillaydi, nazorat qiladi, bevosita bajaradi; 
4.
Korxona mablag‘lari va ularning manba’larini hamda 
majburiyatlarini harakati bilan bog‘liq bo‘lgan xo‘jalik 
operatsiyalarini 
o‘z 
vaqtida, 
tegishli 
hujjatlar 
bilan 
rasmiylashtirish ishlarini nazorat qiladi, sintetik va analitik 
uchyotini tashkillaydi; 

---

261 
5.
Moddiy javobgar shaxslar tomondan korxona mulklarini 
saqlanishini va ulardan foydalanishga inventarizatsiya o’tkazish 
asosida nazorat o‘rnatadi; 
6.
Moddiy javobgar shaxslar tomonidan taqdim etiladigan 
hisobotlarni to‘g‘riligini, haqiqiyligini, shuningdek, ularning ish 
faoliyatlari ustidan nazorat o‘rnatadi. 
7.
Buxgalteriya xodimlari tomonidan hisob ishlarini sifatli 
tashkillanayotganligini nazorat qiladi, zaruriyat bo‘lganda bu 
ishlarni o‘zi shaxsan bajaradi; 
8.
Ichkiy va tashqiy auditni tashkillaydi va boshqaradi; 
9.
Korxona majburiyatlarini bajarilishini qonuniyligiga nazorat 
o’rnatadi; 
10.
Buxgalteriya 
apparati 
xizmat 
faoliyatini 
belgilovchi 
“Buxgalteriya haqidagi Nizom”ni tuzadi;
11.
Buxgalteriya 
apparati 
xodimlarining 
xizmat 
lavozimi 
vazifalarini ishlab chiqadi va hisob ishlarini buxgalteriya apparati 
xodimlari orasida taqsimlaydi; 
12.
Buxgalteriya hisobini kompyuterlashtirish va avtomatlashtirish 
ishlarini amalga oshiradi; 
13.
Hujjat aylanish jadvalini ishlab chiqadi va uni bajarilishini 
nazorat qiladi; 
14.
Ishlatilgan hujjatlarni, hisob registrlarini va moliyaviy 
hisobotlarni idoraviy va davlat arhivga topshirish ishlarini 
tashkillaydi, nazorat qiladi, zaruriyat bo‘lganda bevosita bajaradi.
Buxgalteriya hisobi xizmati rahbarini quyidagi huquqlarga ega: 
1.
Ma’sul shaxslardan xo‘jalik operatsiyalari rasmiylashtirilgan 
hujjatlarni, hisobotlarni va ma’lumotlarni talab qilib olish huquqi. 
Dastlabki hujjatlarni , hisob ma’lumotlarini buxgalteriyaga 
taqdim etish bo‘yicha bosh buxgalterni talabi korxonaning barcha 
xodimlari uchun majburiydir; 
2.
Imzo 
qo‘yish 
huquqi. Pul mablag‘larini, hisoblashuv 
operatsiyalari va moliya-kedit majburiyatlarini harakati bilan 
bog‘liq bo‘lgan barcha birlamchi hujjatlar, hamda moliyaviy 
hisobotlar bosh buxgalterning imzosisiz haqiqiy hisoblanmaydi 
va bajarishga qabul qilinmaydi; 
3.
Moddiy javobgar shaxslarni, xususan, kassirlarni, ombor 
mudirlarini lavozimga tayinlashda (ishga olishda), ishdan 
bo‘shatishda va boshqa ishga o’tkazishda fikr bildirish; 

---

262 
4.
Kichik korxonalarda, mikro firmalarda va xodimlari unchalik 
ko‘p bo‘lmagan boshqa korxonalarda lavozimlar jadvalida 
kassirlik lavozimi nazarda tutilmagan bo‘lsa, bu vazifani korxona 
rahbarining yozma ruxsati bilan bajarish; 
5.
Qonunchilikka zid va moliya-kredit intizomini buzishga olib 
keladigan hujjatlarni bajarishga qabul qilmaslik; 
6.
Qonun talablarini buzishga olib keladigan operatsiyalar amalga 
oshirilganligini aniqlagan taqdirda, korxona rahbariga bu haqida 
yozma xabar berishlik. 
Korxona buxgalteriyasi tarkibiga kiradigan bo‘limlarda 
faoliyat yuritayotgan barcha xodimlar bosh buxgalterga buysunadi. 
Uchyot ishlarini bajarish bo‘yicha bosh buxgalterni topshirig‘ini, 
buyrug‘ini buxgalteriyani barcha xodimlari bajarishga majburdirlar. 
Amaldagi qonunchilikka zid tarzda tuzilgan birlamchi hujjatlarni 
bosh buxgalter qabul qilmaydi. Agarda qonunga zid bo‘lgan 
xo‘jalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobda aks etish to‘g‘risida 
korxona rahbari yozma ko‘rsatma bersa, bosh buxgalter buni 
bajarishga 
majbur. 
Lekin 
qonun 
hujjatlarida 
ko‘rsatilgan 
muddatlarda yuqori tashkilotga yoki davlatning tegishli nazorat 
idoralariga xabar berishi kerak. Bunda amalga oshirilgan 
operatsiyalarni noqonuniyligiga javobgarlik korxona rahbariga 
yuklatiladi. 
Buxgalteriya hisobi xizmati rahbari xizmat vazifasini 
umuman yoki sidqi dildan bajarmagan taqdirda harakatdagi 
qonunlar doirasida javobgardir. Jumladan: 
1.
Buxgalteriya hisobini tashkil etishda O‘zbekiston Respublikasi 
Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan o‘rnatilgan soliq siyosati 
talablarini bajarmaslik, yoki, daromadlarni, xarajatlarni va soliq 
obyektlarini hisobga olishda yo‘l qo‘ygan xatoliklari uchun soliq 
kodeksida nazarda tutilgan tartibda javobgarlikka tortiladilar; 
2.
Buxgalteriya hisobini olib borishda O‘zbekiston Respublikasi 
qonunlari va me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqadigan va 
tasdiqlaydigan idoralar talabidan bo’y egganda hamda moliyaviy 
hisobotlarni tuzishda qo‘shib yozishlarga yo‘l qo‘yganda yoki 
hisobotlarni o‘z vaqtida o‘rnatilgan tartibda taqdim etmaganda 
ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladilar;
Buxgalteriya hisobi xizmati rahbari ishdan ozod etilganda, 
buxgalteriya hisobiga tegishli bo‘lgan barcha hujjatlar yig‘ma 

---

263 
jildlarini yangi tayinlangan bosh buxgalterga, yoki korxona rahbari 
buyrug‘i bilan tayinlangan xodimga dalolatnoma bilan topshiradi.