I fəSĠl-xix əsrin sonuncu rübündə Uzaq ġərqdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1905-1907-ci illərdə baş vermiş burjua-demokratik inqilabın
- MÜKDEN DÖYÜŞÜ
- TAFT-KAÇURA SAZİŞİ
- PORTSMUT SÜLHÜ
|
PORT-ARTUR BASQINI Port-Artur boğazında lövbər salan Rus gəmiləri bunlar id: Tsesarevç (Цесаревич), Retvizan (Ретвизан), Peresvet (Пересвет), Pobeda (Победа), Poltava (Полтава), Petropavlovsk (Петропавловск), Sevastopol (Севастополь) Yapon gəmiləri isə bunlar idi: Asai Shojiro komandanlığında-Shirakumo, Asashio, Kasumi ve Akatsuki gəmiləri ;Ishida Ichiro komandanlığında-Ikazuchi, Oboro ve Inazuma gəmiləri; Tsuchiya Mitsukane komandanlığı altında- Usugumo, Shinonome, Sazanami gəmiləri 8 fevral 1904-cü ildə təxminən saat 22:30da 10 yapon minadaĢıyan gəmisi Port- Artur yaxınlığında lövbər salan rus patrul gəmiləri ilə üzbəüz gəldi.Yapon gəmiləri rus gəmilərinə doğru hücuma baĢladı.Beləliklə döyüĢ baĢlandı.Ani torpedo hücumlarına baxmayaraq nəticələr nəzərə çarpacaq dərəcədə pis idi.Yapon gəmiləri cəmi 6 torpido atdı və yalnız bunların 3-ü hədəfə dəydi.Bununla belə hücumlar nəticəsində 1 neĢə aylığına rus eskadrasının 2 ən böyük zirehli gəmisi – Retvizan və Çeçareviç rus donanmasının sıralarından çıxarıldı.Bu aqibət Pallada kreyseri üçündə qaçınılmaz oldu.Gecə hücumlarından sonra,yapon admiralı Toqo təbəəsi vitse-admiral Siqeo Devanı 4 kreyserlə bərabər gecə hücumlarının nəticələrini və rus donanmasına dəyən ziyanı hesablamaq üçün kəĢfiyyata göndərdi.saat 09:00-da artıq Devanın kəĢfiyyat dəstəsi rus donanmasına
yaxınlaĢmıĢdı.Deva burada 12 zirehli gəmi və kreyserlər və 3 və ya 4 ciddi Ģəkildə zədələnmiĢ,sahilə atılmıĢ gəmi gördü.Bundan sonra geri dönən Deva admiral Toqonu inandıra bildi ki,rus donanmasına ani hücum üçün ən əlveriĢli vaxtdır. Port-Artura yaxınlaĢan yapon gəmiləri rus donanması tərəfindən göründü.saat 11:55də Yaponların Mikasa gəmisi atəĢ açmağa baĢladı və ilk hədəf Poveda gəmisi oldu.7-8 mil yaxınlaĢdıqdan sonra bütün yapon gəmiləri rus gəmilərinə hücum etməyə baĢladı.Yapon gəmiləri ümumi 1223 atəĢ açdı və 38 hədəfə düĢdü. Hücumlar o qədər də sərrast deyildi.Buna baxmayaraq rus gəmiləri Novik,Petropovlask,Poltava,Diana və Askold gəmiləri yaponlar tərəfindən vuruldu.Port-Artur döyüĢü tərəflərdən heç birinə həlledici qələbə gətirmədi.Rus ordusunun itkisi təxminən 150 min nəfər,yaponlarınkı isə təxminən 90 nəfər idi.
Rus kreyseri Varyaq və konener gəmisi(orta kalibrili topları olan itigedən sahil keĢikçi gəmisi) Koreeç diplomatik məqsədlərlə əvvəlcədən Çemulpo limanına göndərilmiĢdi.Burada həmçinin yapon kreyseri Çioda və bir neçə bitərəf ölkələrin gəmiləri:Britaniya kreyseri HMS Talbot,fransız kreyseri Pascal,Ġtalyan kreyseri Elba,Amerika kanoner gəmisi USS Vicksburg,Koreya hərbi paraxodu Yangmu yerləĢirdi. 7 fevral gecə yapon kreyseri Çioda digər yapon donanmasının gəmilər ilə görüĢmək üçün limanı tərk eleyir.Bu zaman 8 fevralda isə Koreeç gəmisi açıq dənizə çıxır və o burada 6 kreyserdən ibarət yapon eskadrası ilə qarĢılaĢır.Bu vaxt yapon gəmiləri konener gəmisini dövriyyə alır və ona torpedo ilə hücum edirlər.Hücuma məruz qalan Koreeç neytral zonaya doğru üzür və güllə ilə atəĢ açmağa baĢlayır.Sonralar yaponlar bunu rus-yapon müharibəsinin ilk atəĢi kimi səciyyələndirirlər.Koreeç daha sonra Çemulpo limanına qayıtmağa məvbur olur.Beynəlxalq hüquqa görə yaponlar neytral zonada üzən rus gəmisinə atəĢ aça bilməzdi.Beləliklə döyüĢ rus ordularının ağır məğlubiyyətinə səbəb oldu.Döyüçün nəticələrinə əsasən rus tarixçiləri Yaponiyaya dəyən ziyanı belə qeyd edirdilər:Asama və Nanica yapon gəmilərinə ciddi ziyan dəymiĢ və minadaĢıyan gəmilərdən biri isə batırılmıĢdı.Yaponlar isə əksinə onların heç bir gəmisinə zərər dəymədiyini bildirir və heç bir itki vermədiklərini açıqlayırdılar. DöyüĢü davam etdirmək üçün heç bir yol qalmadığını görən rus gəmiləri yaponlar tərəfindən batırılan Varyaq gəmisinin,dağıdılan Koreeç və Sunqari gəmilərinin olduğu Çemulpo limanına qayıtmalı oldu.Gəmilərin ekipajı xarici gəmilər tərəfindən qəbul edildi və onlar Rusiyaya aparıldı. 21 fevral 1904-cü ildə Yaponiya orduları Pxenyanı tutdular,aprelin sonunda onlar Çin Koreya sərhədində yerləĢən Yalu çayına çıxdılar.
MANCURĠYAYA YAPON HÜCUMLARI VƏ PORT-ARTURUN MÜHASĠRƏSĠ
tezliklə yeni növ silahlar istifadəyə verilmiĢ və 11 düyümlü mortira(qısa lüləli top) ,sürətli atəĢ açan qaubitsa(qısa lüləli ağır top),Maksim pulemyotu,əl qumabaraları minamyot kimi yeni silah növləri kəĢf edilmiĢdi. 24 fevral səhər vaxtı yaponlar rus donanmasını mühasirə almaq üçün 5 köhnə gəmini batırmaq istəyirdilər.Plan ―Retvizan‖ gəmii tərəfindən iflasa uğradıldı.2 martda Virenusa dəstəsi S.O.Makarovun israrına baxmayaraq Baltik dənizinə qayıtmaqhaqda əmr aldı. 8 mart 1904-cü ildə isə admiral Makarov və tanınmıĢ gəmi ustası N.E.Kuteynikov bir neçə ehtiyat gəmi hissələri ilə Port-Artura gəldi.Makarov rus eskadrasının mühafizəsi üçün bir çox konkret tədbirlər qəbul etdi və bu rus donanmasında böyük ruh yüksəkliyi yaratdı. 27 mart yapon orduları yenə də Port-Arturun çıxıĢını kəsmək istədilər.31 martda dənizə çıxıĢ zamanı Petropovlovsk zirehli gəmisinə 3 mina ilə hücum etdilər və o 2 dəqiqə ərzində batırıldı.635 dənizçi və zabit öldürüldü.Onalrın içərisində admiral Makarov və döyüĢ mənzərələrini çəkən mahir rəssam VerĢaqin də var idi.Həmçinin Poltava gəmisi də onların aqibətinə uğradı. 3 may yaponlar 3-cü dəfə Port-Arturun çıxıĢını bağlamaq haqda qərar qəbul etdilər.Bu dəfə isə 8 nəqliyatdan istifadə olunmuĢdu.Beləliklə rus donanması Port- Arturda bir neçə günlük təcrid olundu.
Bununla da yapon ordularının Mancuriyaya yolu açılmıĢ oldu. 1 mayda 45 minə yaxın yapon ordusu Yalu çayına doğru hərəkət etdi və Yalu çayında döyüĢ zamanı Rusların Mancuriya ordusu M.Ġ.Zasuliçanın komandanlığı altında 18 min nəfərə yaxın itki verdi.Beləliklə Yaponiya ordularının Mancuriyada istilası baĢlandı.`5 may general Yasukati Okunun komandanlığı altında 38,5 min nəfərlik yapon ordusu Lyaodun yarımadasına desant çıxartdı.Bu 18 maya qədər davam etdi.General Stesselyanın komandnlığı altında 17 min nəfərlik rus hərbi hissələri və həmçinin Vitqeftanın komandanlığı altında Port-Artur limanındakı rus donanması yapon ordularının desant çıxarmasına qarĢı heç bir əməli tədbir görmədi.Yapon hissələrinin hücumu ilə Port-Artur ilə Mancuriya arasında dəmiryolu əlaqəsi kəsildi. 15 may 2 yapon zirehli gəmisi- 12320 tonluq ―Yasima‖ və 15300 tonluq ―Xaçuse‖ minalı bölgəyə düĢdükdən sonra batırıldı.12-17 may ərzində yapon donanması 7 gəmi itirdi və həmçinin 2 gəmi dəymiĢ ziyana görə təmirə göndərildi.2-ci yapon ordusu desant çıxartdıqdan sonra qalanı mühasirəyə almaq məqsədi ilə Port-Artura tərəf,cənuba doğru hərəkət etdi. Rus komandanları Çzinçjou Ģəhəri ətrafında öz mövqeyini möhkəmlətmək qərarına gəldi və 26 mayda Çzinçjouda yaponlarla ruslar arasında döyüĢ baĢ verdi.Yaponlar döyüĢsüz Dalnıy limanını tutduıar.Oranın tutulmasından sonra yapon orduları 2 hissəyə bölündülər:3cü ordu Port-Arturun ələ keçirilməsi üçün göndərildi,2ci ordu isə Ģimala doğru hərəkət etdi.14-15 iyunda Vafanqou döyüĢündə 2ci yapon ordusu (38 min nəfər) Q.K.ġtalkelberqin komandanlığı altında ġərqi Sibir korpusunu ağır məğlubiyyətə uğratdılar.30 iyulda 3-cü yapon ordusu Canavar dağlarını ələ keçirtdi və artıq 9 avqustda onlar qalanın yaxınlığında mövqe tutdular. Port-Arturun müdafiəsinə baĢlanıldı.10 avqustada Sarı dənizdə döyüĢ baĢ verdi və rus eskadrasında bir çox itkilər hesabına yaponlar rusları Port-Arturda mühasirə altında saxlamağa müvəffəq oldular. Qalanım mühasirəsi 1905-ci il 2 yanvara qədər davam etdi.Port-Artur 5 ay mühasirədə qaldı və təxminən 91 mindən çox yapon ordusu itki verdi.Rus ordusunun itkisi isə 28 min nəfər idi.
Lyaoyan və ġaxe döyüĢləri 1904-cü ilin yayı ərzində Yaponlar yavaĢ-yavaĢ Lyaoyana doğru hərəkət edirdilər- ġərqdən 1-ci ordu Tamemoto Kurokinin baĢçılığı ilə,cənubdan2-ci ordu Yasukata Okunun komandanlığı ilə və 4-cü ordu Mitçura Nodzinin baĢçılığı ilə. 24 avqustda Rus-Yapon müharibəsi zamanı Lyaoyan ətrafında ən böyük döyüĢlərdən biri baĢ verdi.3 yapon qoĢunu rus ordularının mövqelərinə hücum ütdilər.22 avqustdan davam edən döyüĢ ərzində yaponlar marĢal Ġvao Oyamanın komandanlığı altında təxmini 23 min nəfər itirdi,rus qoĢunları isə Kuropatkinin komandanlığı altında 16 min (digər mənbələrə görə isə 19 min ölü və yaralı) itki vermiĢdi. 3 gün ərzində ruslar Lyaodonun cənubuna doğru yaponların bütün hücumlarını dəfə edə bildilər.Bundan sonra A.N.Kuropatkin qoĢunun gücünü yenidən toplayaraq Kurokinin ordularına qarĢı hücuma keçməyi qərara aldı.Əməliyyat gözlənilən uğurları gətirə bilmədi.Rus orduları yaponların gücünü yenidən dəyərləndirərək,Lyaoyandan Ģimala qədər olan dəmiryolu xəttini kəsə bilməyəcəklərini baĢa düĢdülər və onlar Mukdenə doğru geri çəkildilər.Lyaoyan döyüĢündə ruslar ağır məğlubiyyətə uğradıldılar. 5oktyabr ġaxe çayında döyüĢ baĢ verdi.DöyüĢ rus ordularının hücumu ilə baĢladı (270 min nəfər).10 oktyabrda yapon orduları (170 min nəfər) əks hücuma keçdilər.DöyüĢün nəticəsi müəyyən edilməmiĢ idi.Bu zaman 17 oktyabrda Kuropatkin hücumun dayandırılması əmrini verdi.Rus ordularının itkisi 40 min yaralı və ölü,yaponlarınkı isə 30 min nəfər idi. 1905-ci ildə Port-Arturun yaponlar tərəfindən iĢğal edilməsindən sonra ölkədə mövcud quruluĢa qarĢı narazılıq kəskin surətdə artmıĢdı.Bu narazılıq özünün ən kəskin təzahürünü 1905-1907-ci illərdə baş vermiş burjua-demokratik inqilabında tapdı. Ġnqilabın qarĢısında mütləqiyyətin devrilməsi və respublika elan edilməsi,mülkədar torpaq sahibliyinin ləğvi,demokratik hüquq və azadlıqların elan edilməsi,milli zülmün ləğvi və xalqlara öz müqəddaratını təyin etmə hüququnun verilməsi kimi mühüm vəzifələr dururdu.1905-ci ilin yanvarın 9-da Peterburqda keĢiĢ Qaponun baĢçılığı ilə keçirilmiĢ nümayĢ hpkumət qoĢunları tərəfindən gülləbaran edildi. ―Qanlı bazar günü‖ adı almıĢ bu hadisə bütün Rusiyanı sarsıtdı.Peterburqda baĢlanan inqilab tezliklə bütün imperiyaya yayıldı.Rusiyanın iqtisadi və siyasi böhranı dərinləĢdi. Rusiyanın daxili vəziyyəti müharibənin nəticələrinə də ciddi təsir göstərdi.25 yanvarda rus ordularının hücuma keçmək istədikləri Sandepu döyüĢü baĢladı.2 kəndin tutulmasından sonra Kuropatkin 29 yanvarda döyüĢün dayandırılması əmrini verdi.Rus orduları 12 min,yaponlar isə 9 min nəfər itki vermiĢdi. 1905-ci ilin fevralında yaponlar rus ordusunu geri çəkilməyə vadar etdilər.Nəticədə rus və yapon orduları arasında Mukden döyüĢü baĢ verdi.
MÜKDEN DÖYÜŞÜ Mukden döyüĢü həm orduda iĢtirak edənlərin miqyasına,həm də döyüĢün vüsətinə görə Rus-Yapon müharibəsi gediĢində ən böyük döyüĢlərdən biri did.O 19 sutka davam etmiĢdi (19 fevral-10 mart ).Həmin döyüĢdə ümumi olaraq təqribi 560 min nəfərə yaxın hərbçi iĢtirak etmiĢdi.
I Dünya müharibəsinin baĢlanğıcına qədər Mukden döyüĢü ən iri və dəhĢətli döyüĢlərdən biri idi. Mukden döyüĢündən əvvəl rus ordusu üçün təchizat heç də yaxĢı deyildi.Belə ki,Port-Artur yenicə təslim olmuĢdu və Sandepi hücumu heçə çıxmıĢdı.Mukden döyüĢü zamanı yaponlar 1-ci hücuma keçdilər.7 martdan baĢlayaraq yapon ordusu Mukdenin Ģimal-qərbinə doğru irəlilədi və Rusiyaya gedən dəmir yoluna hücum təhlükəsi yaratdı.9 martda yapon ordusu Kiyzanda yerləĢən rus ordusuna güclü zərbə endirdi və müqaviməti qıraraq açıqlığa çıxdı.Bununla da silahlı rus ordusuna təhlükə yarandı.Rus ordusu yaponlar tərəfindən ciddi məğlubiyyətə uğradıldılar. Mukden döyüĢündə rus ordusu 59 min itki,30 min isə əsir verdi.General A.Ġ.Denikinə görə rus ordusu 2000 zabit itirmiĢdi. Yapon ordusunda isə təxminən 70 mindən çəx ölü və yaralı var idi.
TSUSİMA DÖYÜŞÜ Rus admiralı Rojestvenski Vladivastoka çata bilmək üçün ən yaxın yolu seçərək Tsusima boğazına doğru irəlilədi.Pusanda olan yapon admirlı Toqo da bu yolun seçildiyini əvvəlcədən nəzərdə tutmuĢdu.Yapon donanması rus-yapon döyüĢünün baĢlanğıcından etibarən topçuluq sahəsində özünü inkiĢaf etdirməyə baĢlamıĢdı.Yapon donanması rus donanması ilə müqayisədə topçuluq sahəsində daha üstün toplara sahib idi və bununla rus gəmilərinin göyərtəsinə hücum etməyi hədəfləyirdi.Buna qarĢılıq rus donanması daha çox zirehli,dəlikçi top gülləsi istifadə edirdi,Rusiya gəmiləri isə kömürlə iĢlədiyindən və ehtiyat kömür götürmək üçün dost limanlar olmadığından bütün bunlar rus gəmilərinin hərəkəti üçün çətinliklər yaradırdı.Rus donanması 18 min dəniz mili yol səfər etdiyindən
köhnəlmiĢ vəziyyətdə idi və heç də döyüĢ üçün yararlı deyildi.Yapon gəmilərinin sürətləri 30 km\saat səviyyədə olsa da,Rusiya gəmiləri ancaq 17 km\saat sürətində hərəkət edə bilirdi.Tsushima mühariəsi əsasında admiral Toqo,döyüĢ gəmisi Mikasa idi.Mikasadan sonra döyüĢ gəmiləri Shikishma,Fuji və Asahi yer alırdı. Rus donanması yapon donanmasına fərq edilmədən Vladivastoka çatmaq istəyirdi.Buna görə Yaponiya sahillərinə yaxınlaĢarkən adi rotadan uzaqlaĢaraq nəzərə çarpmamağı ümid edirdilər.26-27 may gecəsi Rus donanması Tsushima boğazına yaxınlaĢdı.Gecə hava sisli idi və rusların lehinə bir vəziyyət yaradırdı.Ancaq səhərə qarĢı 02:45-də yapon kreyseri Shinano Marci,bir gəmiyə aid olduğunu düĢündüyü 3 iĢıq gördü və vəziyyəti araĢdırmaq üçün yaxınlaĢdı.Bununla da o bu gəmilərin rus donanmasına məxsus olduğunu qət etdi.Səhər 06:34-də admiral Toqo Tokiodakı donanma nazirinə aĢağıdakı özündən əmin mesajı vermiĢdi: ―Bu anda düĢmən donanmasının göründüyü xəbərini aldım.Donanmamız dərhal hərəkətə keçərək düĢmənə hücum edəcək və onu yox edəcək.‖ Saat 13:50 radələrində admiral Toqo ―imperatorluğun gələcəyinin bu döyüĢdən asılı olduğunu‖ deyərək öz əsgərlərinə ruh yüksəkliyi verir.Rus gəmiləri cənub,cənub-qərbdən Ģimal-Ģərqə doğru irəliləyərkən,yaponlar da qərbdən Ģimal- Ģərqə doğru irəlilədilər.Yaponların hücumu rus gəmilərinə çox ağır ziyan vurur. ―Gəmini vuran güllələri saya bilməz hala gəlmiĢdik.Top güllələri bir-birinin ardınca aman vermədən baĢımızdan aĢağıya yağırdı.Gəminin polad zirehli gövdəsi və körpü qismi paramparça oldu,çox saylı yaralı var idi.Bunun yanında partlamalar səbəbiylə yüksək istilik və alovlar bütün gəmini qucaqlamıĢdı.‖( Bayraq gəmisi Suvorov’dakı zabitlərdən Vladimir Semenov)
Yaponlar tərəfindən batırılan Navarin rus gəmisi 622 heyətdən ibarət olsa da,ondan ancaq 3 nəfər sağ qala bilmiĢdi.DöyüĢdə ağır məğlubiyyətə uğradıqdan sonra rus admiralları Nebaqatov və Rojestvenski yaponlar tərəfindən əsir düĢür. Müharibə Rusiya imperatorluğu üçün ölümcül bir itki olmuĢdu.Bütün döyüĢ gəmiləri itirilmiĢ,kreyserlərin çoxu batmıĢ və döyüĢ Yaponiyanın lehinə sona çatmıĢdı.Rusiya imperatorluğu 4380 əsgərini itirmiĢ və aralarında 2 admiral olmaq üzrə 5917 əsgər əsir düĢmüĢdü.Rus gəmilərinin çoxu ya yaponlar tərəfindən ələ keçirilmiĢ ya
da keçirilməməkdən ötrü öz
heyəti tərəfindən batırılmıĢdı.Müharibədə yaponlar isə ancaq 117 nəfər əsgərini itirmiĢdi.
V FƏSİL - MÜHARİBƏNİN SİYASİ NƏTİCƏLƏRİ VƏ PORT-SMUT SÜLHÜ Bilavasitə nəticələrinə görə Tsusima döyüĢü birmənalı Ģəkildə Yaponiyanın xeyrinə olaraq rus-yapon müharibəsini yekunlaĢdırdı.Müharibənin nəticələrinə əsasən Rusiyanın hərbə mövqeyini itirilməsi dünyada güc balansının destabilizasiyasına səbəb oldu,hansı ki bu da I dünya müharibəsinin baĢlanmasının səbəblərindən biri oldu.Tsusima məğlubiyyəti ölkənin daxilində inqilabi hərəkatın baĢlanmasına səbəb oldu. Digər tərəfdən bu müharibə Yaponiya və ümumiyyətlə bütün Asiya xalqları üçün ―ağ irqin üstünlüyü‖ fikrinə qalib gəlməsinə səbəb oldu və müasir dövrdə ilk dəfə olaraq Asiyalı bir dövlət avropalı nəhəngə elm və texnika yolu ilə qalib gəldi. Tsusima müharibəsi Yaponiyanın dünyanın 6 böyük dəniz dövlətlərinin sırasına qatdı.Belə ki, Yaponiya donanması həm Port-Artur limanına sahib olmaqla,həm Rusiyanın ələ keçirilmiĢ gəmi və kreyserləri,həm də yeni gəmilər sayəsində daha da inkiĢaf etdirildi. Yaponların hərbi uğurları və rus ordularının məğlubiyyəti Uzaq ġərqdə vəziyyəti xeyli dəyiĢdi və ABġ,Ġngiltərə,Fransa və Almanın mövqelərinə təshihlər etdi.Rus eskadrasının Tusisima döyüĢündə dəhĢətli darmadağın edilməsindən sonra hər Ģey aydın oldu.Ġngilis hökuməti Yaponiyanın London banklarına yolunu bağlamağa baĢladı.Ġngiltərə və ABġ Yaponiyanın daha da güclənməsini və Rusiyanın Uzaq ġərqdə regionunda olduqca çox zəifləməsini istəmirdilər.Fransa isə ümumiyyətlə iri rus hərbi birləĢmələrinin ġərqə aparılmasının əleyhinə idi,çünki Rusiya ona Almaniyanı tarazlaĢdıran qüvvə kimi lazım idi.Buna görə də hamısı belə qərara aldı ki,müharibəni dayandırmaq vaxtıdır.Bütün bunlar tərəflər arasında sülh danıĢıqlarının sürətlənməsinə səbəb oldu.Yaponiya Uzaq ġərqdə Rusiya ərazilərinin bir qismini iĢğal edə bilərdi.Rusiya da baĢlanmıĢ inqilab hökümətin müharibəni davam etdirməsinə mane olurdu.Rusiyanın müharibəni davam etdirmək imkanı məhdud idi.Yaponiya da sülh müqaviləsinin bağlanmasında maraqlı idi. 1905-ci ilin martında Yaponiyanın müdafiə naziri Terautsi Tokiodakı ABġ səfirinə bildirdi ki,Yaponiya müharibənin tezliklə qurtarmasını istəyir.Yaponiya sülh danıĢıqlarında ABġ-ın vasitəçilik etməsində maraqlı idi. ABġ Uzaq ġərqdə və Sakit okeanda mövqelərini möhkəmləndirməyə çalıĢırdı,ona görə Rusiya və Yaponiyanın zəiflənməsində maraqlı idi.Rusiyanın məğlubiyyətinə çalıĢan ABġ müharibə zamanı Yaponiyaya böyük yardım göstərmiĢdi. 1905-ci ilin martın 21-də Rusiya hökuməti Fransanın nəzərinə çatdırdı ki,Yaponiya ilə sülh imzalamağa hazırdır.Aprelin 5-də Fransanın xarici iĢlər naziri Yaponiyanın Parisdəki səfirinə bildirdi ki,sülh danıĢıqlarının baĢlanmasına kömək edəcək,lakin Yaponiya Rusiya üçün məqbul olmayan bir sıra Ģərtlərindən imtina etməlidir.Yaponiya hökuməti danıĢıqlara hazır olduğunu bildirdi. Yaponiya Fransanın təĢəbbüsü haqqında ABġ hökumətinə məlumat verdi və ABġ prezidentinin sülh danıĢıqlarında vasitəçilik etməsini xahiĢ etdi.Yaponiya bildirdi ki,ABġ-ın istəyinə uyğun olaraq Mancuriyada ―açıq qapılar‖ prinsipinə əməl edəcək. Almaniya və Ġngiltərə Uzaq ġərqdə müharibənin uzanmasında maraqlı idi.Fransa isə rus-yapon müharibəsinin tezliklə qurtarmasını istəyirdi.
TAFT-KAÇURA SAZİŞİ
1905-ci ilin iyulunda ABġ-ın müdafiə naziri Taft Yaponiyaya səfər etdi.Yaponiyanın baĢ naziri Kaçura ilə Taft arasında gizli danıĢıq oldu.Kaçura bildirdi ki,Filippinin ABġ tərəfindən iĢğalına etiraz etmir.1905-ci ilin iyulun 29-da ABġ-la Yaponiya arasında imzalanmıĢ saziĢə görə ABġ Koreya üzərində Yaponiyanın protektoratını tanıdı.SaziĢin mahiyəti belə idi:
Uzaq ġərqdə sülhün qorunması üçün Yaponiya,Böyük Britaniya və ABġ arasında faktiki ittifaqın (alliance in practice) yaradılması üçün Kaçura öz təkliflərini ifadə etdi.
malik deyildir və lakin belə ittifaqsız da Amerika xalqı Yaponiya və Böyük Britaniya xalqı ilə Uzaq ġərqdə sülhün qorunması ilə o qədər həmrəydir ki,hətta hər hansısa bir vəziyyətdə belə Yaponiya və Ġngiltərə ABġ hökumətinin köməyinə inana bilər,belə ki,bu zaman ABġ müqaviləyə uyğun hərəkət etməyə məcburdur.
Koreya üzərində suverenliyi ilə bağlı məsələdə Taft Kaçura ilə razılaĢırdı.Koreya Yaponiyanın icazəsi olmadan heç bir dövlətlə müqavilə bağlaya bilməzdi.
sayılır,Yaponiya ABġ-ın Filippində idarəsini tanımağa hazırdır. ABġ prezidenti T.Ruzvelt imzalanmıĢ müqaviləni təqdir etdi və Tafta göndərdiyi teleqramda bildirdi ki, ―Sizin Kaçura ilə söhbətiniz qəti olaraq bütün münasibətlərdə qanuni və doğrudur.Mən istəyirəm ki,Kaçuraya onun hər bir sözünü təqdir etdiyimi bildirəsiniz" 1905-ci
ilin avqustunda Ġngiltərə ABġ-Yaponiya saziĢini tanıdığını bildirdi.Avqustun 12-də Ġngiltərə ilə Yaponiya arasında yeni ittifaq müqaviləsi imzalandı.Müqavilədə deyilirdi ki,tərəflərdən birinin üçüncü dövlətlə müharibəsi zamanı digər tərəf ona hərbi yardım etməlidir.Ġngiltərə Koreya üzərində Yaponiyanın protektoratını tanıdı.Müqavilədə həmçinin qeyd olunurdu ki,Hindistan xarici müdaxiləyə məruz qaldığı təqdirdə Yaponiya Ġngiltərəyə hərbi yardım etməlidir. Koreya hökuməti ABġ-dan onun müstəqilliyinin qorunub saxlanmasını yardım göstərməyi xahiĢ etdi.Lakin ABġ Koreyanın təklifini qəbul etmədi.1905-ci ilin noyabrın 17-də Yaponiya ilə Koreya arasında müqavilə imzalandı.Müqaviləyə görə Koreyanın xarici siyasətinə Yaponiya nəzarət etməli idi.
1905-ci ilin iyunun 5-də ABġ prezidenti T.Ruzvelt Rusiya hökumətindən Yaponiya ilə danıĢıqlar aparmaq üçün nümayəndə heyəti göndərməyi xahiĢ etdi.Ġyunun 7-də Rusiya imperatoru II Nikolay sülh danıĢıqlarına hazır olduğunu bildirdi.ABġ Çinin sülh danıĢıqlarında iĢtirakın əleyhinə idi. Rusiya və Yaponiya ABġ-a nümayəndə heyəti göndərdi.ABġ prezidenti hər iki ölkənin nümayəndələri ilə görüĢdü və onlara sülh müqaviləsinin zəruriliyini izah etdi.Ruzvelt hesab edirdi ki,Yaponiya Koreyaya,Mancuriyaya,ümumiyyətlə ,Çinə göz dikdikcə Rusiya Yaponiyanın təbii düĢməni olaraq qalacaq.Buna görə də Ruzvelt Yaponiyanın iĢğalçılıq planlarından imtina etməsini istəmir və onu müdafiə edirdi.1905-ci ilin avqustun 9-da ABġ-ın Port-Smut Ģəhərində sülh konfransı iĢə baĢladı.DanıĢıqlar konfranslar təcrübəsində ilk dəfə olaraq eyni vaxtda həm ingilis,həm də fransız dillərində aparılırdı. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|