I fəSĠl-xix əsrin sonuncu rübündə Uzaq ġərqdə beynəlxalq münasibətlər
II FƏSİL- XX ƏSRİN İLK İLLƏRİNDƏ UZAQ ŞƏRQDƏ MÖVCUD
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 30 yanvar 1902-ci ildə Britaniya xarici işlər naziri Q.Lensdaun Yaponiya ilə faktiki olaraq ABŞ-a, Almaniyaya və başlıcası Rusiyaya qarşı hərbi-siyasi
- IV FƏSİL-RUS-YAPON MÜHARİBƏSİNİN BAŞLANMASI VƏ GEDİŞİ
- ÖLKƏ DAXİLİ DAİRƏLƏRİN MÜHARİBƏYƏ MÜNASİBƏTİ
|
II FƏSİL- XX ƏSRİN İLK İLLƏRİNDƏ UZAQ ŞƏRQDƏ MÖVCUD VƏZİYYƏT VƏ BEYNƏLXALQ ŞƏRAİTİN TƏHLİLİ Yaponiya Çində nüfuzunu gücləndirirdi.Ġngiltərə,Almaniya,Fransa və ABġ ondan geri qalmamaəa çalıĢırdılar.Rusiya Sakit okeanda donmayan limanlara malik olmaq və Mancuriyada möhkəmlənmə məqsədilə Uzaq ġərqdə təsirini artırırdı.Sibir dəmir yolunun tikintisi gedirdi.Tikinti iki istiqamətdə-Çelyabinsk və Vladivastok tərəfdən aparılırdı.Bu layihəyə vacib siyasi əhəmiyyət verən hökumət onun maliyyləĢməsinə nəinki xarici,heç rus xüsusi kapitalını da yaxın buraxmadı.Rusiyanın Çindəki təsiri güclənirdi.
Yaponiya sənaye millətinə çevrilməyə baĢlamıĢdır..Çin səddini deĢməyə cəhd etdi və Ġngiltərə,Almaniya,Fransa,Rusiya,hətta Ġtaliya kapitalistlərinin hərəsi bir tərəfdən diĢlərini onun üzə çıxardı bu ləzzətli tikəyə sancdılar. Bu zaman Çində Avropa ölkələrinin diqqətini uzun müddət özünə cəlb edən hadisə baĢ verdi.Dünyanın aparıcı ölkələrinin Çinin bəlünməsinə yönəlmiĢ siyasəti bu ölkədə əhalinin geniĢ təbəqələrinin get-gedə artan etirazına səbəb oldu.XIX əsrin sonlarında bir sıra Çin Ģəhərlərində çıxıĢlar baĢ verdi.1898-1899-cu illərdə Çandun,Çjili,ġensi və Mancuriyada silahlı çıxıĢlar olmuĢdu.1900-cu ilin mayında Çində böyük xalq üsyanı baĢlandı.Üsyana ―Ġxetuan‖ adlı gizli cəmiyyət baĢçılıq edirdi. ―Ġxetuan‖ sözü ―sülh və ədalət könüllüləri‖ mənasını verir.Bu cəmiyyətin əvvəlki adı ―Ġxetsuan‖ (sülh və ədalət naminə yumruq) idi.Qərb dövlətləri ―yumruq‖ sözünə istinad edib üsyan iĢtirakçılarını ―boksyorlar‖ adlandırırlar. [2
Üsyanın hərəkətverici qüvvəsini kəndlilər təĢkil edirdi.Üsyan həm xarici müdaxiləçilərə,həm də yerli mülkədarlara və idarəetmə orqanlarına qarĢı yönəlmiĢdi.Üsyan 1900-cu ilin may-iyun aylarında Pekində və Tyantszində
baĢlandı.Qərb dövlətləri Çindəki imtiyazlarını itirmək istəmirdilər.Qərb dövlətləri arasındakı ziddiyyətlər Çində üsyanın birgə qüvvə ilə yatırılmasına mane olurdu.Ġngiltərə ―boksyor üsyanı‖-nın yapon qoĢunları tərəfindən yatırılmasını təklif etmiĢdi.Ġngiltərə Yaponiyanın köməyi ilə Çində Rusiyanın mövqelərini zəiflətmək istəyirdi.Ġngiltərənin təklifi Yaponiyanın mənafeyinə uyğun idi.Belə ki,Yaponiya Avropa dövlələrinin icazəsi ilə Pekinə qoĢun göndərməkdə maraqlı idi.Rusiya və Almaniya Yaponiyanın Pekinə qoĢun göndərməsinin əleyhinə idi.Almaniya çalıĢırdı ki,Çindəki üsyan alman qoĢunlarının köməyi ilə yatırılsın və bu yolla onun Çində mövqeyi daha da möhkəmlənsin.Rusiya və Almaniyanın müqaviməti nəticəsində Ġngiltərənin planı qəbul edilmədi.Böyük dövlətlərin Çindəki üsyanı birlikdə yatırması haqqında qərar qəbul edildi.Almaniyanın imperatoru II Vilhelmin təĢəbbüsü ilə beynəlxalq silahlı qüvvələrə alman generalı baĢ komandan təyin edildi.Rus generalı Lineviçin komandanlıq etdiyi 20 min nəfərdən ibarət beynəlxalq ekspedisiya korpusu 1900-cu ilin avqustun 14-də Pekinə daxil oldu.Çin höküməti Sian Ģəhərinə köçdü.1900-cu ilin oktyabrında Mancuriya rus qoĢunları tərəfindən iĢğal edildi.ġanxayda üsyançılar yox idi,lakin Qərb dövlətləri oraya da qoĢun göndərdilər.Rusiya təklif etdi ki,üsyanın yatırılması ilə bağlı bütün xarici dövlətlər Çindən öz qoĢunlarını çıxartsın.Rusiya hesab edirdi ki,Çin höküməti Pekinə qayıtmalı və ölkədə asayiĢi bərpa etməlidir.Rusiya Qərb dövlətlərinə qarĢı mübarizədə Çin hökümətinə kömək etməyə hazır idi.Qərb dövlətləri Rusiyanın təklifini qəbul etmədi.Ġngiltərə və Yaponiya mətbuatında Rusiya əleyhinə təbliğat geniĢləndi.Qərb dövlətləri çalıĢırdılar ki,Rusiya öz qoĢunlarını Mancuriyadan çıxartsın.1900-cu ilin payızında Çin höküməti ilə müdaxiləçi dövlətlər arasında danıĢıqlar baĢlandı və 1901-ci ilin sentyabrın 7-də onların arasında sülhə müqaviləsi imzalandı.Çin 650milyon manat təzminat ödəməli idi.Üsyanın rəhbərləri Çin höküməti tərəfindən edam edilməli idi.Müqaviləyə görə 2 il ərzində Çinə silah ixracı qadağan edildi.Müqavilənin imzalanmasından sonra xarici qoĢunlar Pekini tərk etdi. Çində Rusiya və Ġngiltərənin mövqeləri daha möhkəm idi.Ġngiltərədə və Yaponiyada Rusiya əleyhinə geniĢ təbliğat aparılırdı.Yaponiya sürətlə silahlanır və Rusiyaya qarĢı müharibəyə hazırlaĢırdı.Yaponiya Çindən aldığı təzminatın çox hissəsini silahlanmaya xərcləmiĢdi.Yaponiya Sibir dəmiryolunun istifadəyə verilməsinə qədər Rusiyaya qarĢı müharibəyə baĢlamaq fikrində idi.Eyni zamanda Yaponiya Almaniyanın və Fransanın Rusiyanı müdafiə etməsindən narahat idi.Yaponiya hesab edirdi ki,Ġngiltərə Fransa və Almaniyanın rus-yapon müharibəsinə müdaxiləsinin qarĢısını ala bilər. Rusiya öz tərəfindən Pekinlə müqavilə bağlamağa,Mancuriyada öz güzəĢtlərini saxlamağa və onları səddarxası Çinin bütün ərazisinə yaymağa can atırdı. Eyni zamanda Peterburqda Mancuriya haqqında separat Rusiya-Çin saziĢinə hazırlıq gedirdi.Onun layihəsi 1901-ci ilin yanvarın 26-da Rusiya Xarici ĠĢlər Nazirliyi tərəfindən qəbul olunmuĢ və fevralda II Nikolay tərəfindən təsdiq ediliĢdi.Bu sənədin iĢlənib hazırlanmasızamanı ciddi fikir ayrılıqları üzə çıxdı.Hərbi nazir A.N.Kuropatkin rus qoĢunlarının bir hissəsinin Mancuriyada qalmasını zəruri sayır,Xarici iĢlər naziri V.N.Lamzdorfun dəstək verdiyi baĢ nazir S.Y.Vitte isə bütün kontingentin çıxarılmasına çağırırdı.14 bənddən ibarət olan son layihədə deyilirdi ki,rus qoĢunları Mancuriyada ―sakitliyin bərqərar olmasından‖ və Çin tərəfinin bu saziĢin qərarlarını yerinə yetirməsindən sonra çıxarılacaqdır.5- ci maddəyə görə Çin hökuməti ―rus hökumətinin təqdimatı ilə mərkəzi hakimiyyət tərəfindən təyin olunan və fəaliyyəti hər iki imperiya arasında qərarlaĢmıĢ dostluq münasibətlərinə uyğun gəlmiyən uzyantszyunları və digər ali inzibati vəzifə daĢıyanları dəyiĢdirməli‖ idi.8-ci maddəyə uyğun olaraq isə Çin hökuməti rus hökumətinin razılığı olmadan səddin bu tərəfindəki bütün Çin ərazisində heç bir konsessiya verə bilməzdi.Belə saziĢin bağlanması haqqında danıĢıqlar gedirdi,lakin Ġngiltərə,Yaponiya,ABġ və baĢqa ölkələrin etirazları səbəbindən onları dayandırmaq lazım gəldi.Ġngiltərəyə Rusiyaya qarĢı daha güclü müttəfiq lazım idi,belə müttəfiq yalnız Almaniya ola bilərdi.Ġngiltərə Almaniya ilə Rusiyaya qarĢı birgə çıxıĢ etmək barədə danıĢıqlar aparırdı.Ġngiltərə və Yaponiya çalıĢırdı ki,Almaniya Rusiya ilə Çin arasında saziĢə etiraz etsin və Rusiya ilə Yaponiya arasında müharibə zamanı bitərəf qalsın.Yaponiya Çin hökumətinə xəbər göndərdi ki,Rusiya ilə münaqiĢə halında o Çinə dəstək verəcəkdir. Almaniya hökuməti Rusiya ilə Yaponiya arasında razılaĢmanın əleyhinə idi.Almaniya Uzaq ġərqdə müharibənin baĢlanmasında maraqlı idi.Almaniya çalıĢırdı ki,Rusiya silahlı qüvvələrinin əksəriyyətini Uzaq ġərqə aparsın və Rusiya- Fransa ittifaqı zəifləsin.Ona görə Almaniya Rusiyanın Çinlə Mancuriya ilə bağlı saziĢ imzalanmasının əleyhinə çıxıĢ etdi.Almaniya hökuməti rus-yapon müharibəsi zamanı bitərəf qalacağını bildirdi.Fransa Rusiyanın müttəfiqi olması Yaponiyanı narahat edirdi.Mancuriya iqtisadiyyatına həm də Fransa kapital qoymuĢdu.Ona görə Yaponiya hökuməti Ġngiltərəyə müraciət etdi.Yaponiya istəyirdi ki,rus-yapon müharibəsi zamanı Ġngiltərə Fransanın bitərəfliyini təmin etsin.Ġngiltərə hökuməti əvvəlcə bu məsələdə Almaniyanın mövqeyini öyrənməyə çalıĢdı.Ġngiltərənin məqsədi rus-yapon müharibəsi zamanı Fransanın bitərəfliyini həm də Almaniyanın köməyi ilə təmin etmək idi.Almaniya Ġngiltərənin təklifini qəbul etmədi.Almaniya Rusiya ilə Yaponiya arasındakı müharibəyə qoĢulmaq niyyətində deyidi.1901-ci ilin martın 15-də Almaniyanın kansleri Fon Byulov reyxstaqdakı çıxıĢı zamanı bildirdi ki,Çində ―açıq qapıların‖ və Çinin ərazi bütövlüyünün qorunması haqqında 1900-cu ilin oktyabrında imzalanmıĢ Ġngiltərə-Almaniya saziĢi Mancuriyaya Ģamil edilmir.Almaniyanın bəyanatı Ġngiltərənin narazılığına səbəb oldu.Ġngiltərə hökuməti Yaponiya ilə danıĢıqlar aparırdı. 1901-ci ilin martın 16-da Ġngiltərə hökuməti rus-yapon müharibəsi zamanı bitərəf qalacağını bildirdi.Ġngiltərənin xarici iĢlər naziri bildirdi ki,beynəlxalq vəziyyətin təsiri ilə onun ölkəsinin siyasətində dəyiĢiklik edə bilər.
1902-CĠ ĠL ĠNGĠLTƏRƏ-YAPONĠYA MÜQAVĠLƏSĠNĠN BEYNƏLXALQ ġƏRAĠT VƏ QÜTBLƏġMƏYƏ TƏSĠRĠ
Rus diplomatiyası baĢqa ölkələrlə,ilk növbədə,Yaponiya ilə mübahisəli məsəlilərin tənzimlənməsi üçün yollar axtarmağa baĢladı.Peterburqda ümid edirdilər ki,Koreyada güzəĢtlərə getməklə Mancuriyada Yaponiyanı neytrallaĢdırmaq mümkün olacaqdır.Ancaq artıq gec idi.Rusiya təcrid olunmuĢ vəziyətdə qaldı.Almaniya hiyləgərlik edərək Rusiya ilə ikili oyun oynayırdı.Yaponiya ilə danıĢıqlar aparan Berlin eyni zamanda qərb sərhədlərində sakitlik və zəruri borc pul vermək vədi ilə Rusiyanı onunla müharibəyə sürükləyirdi. Yaponiya hakim dairələrində Rusiya ilə münasibətlərin inkiĢafına iki baxıĢ vardı.Birincinin tərəfdarları Rusiya ilə danıĢıqların və Yaponiya üçün əlveriĢli saziĢlərin bağlanmasını mümkün hesab edirdilər.Bu istiqaməti Yaponiyanın baĢ naziri X.Ġto təmsil edirdi.1900-cu ilin avqustunda onun proqramı dərc olundu.O, ―Koreya-Yaponiyaya,Mancuriya-Rusiyaya‖ düsturu üzrə saziĢin tərəfdarı idi.BaĢqa sözlə o,Mancuriyanı Koreyaya dəyiĢməyə çağırırdı.Ġkinci nöqteyi-nəzər tərəfdarları Yaponiyanın müharibəyə daha yaxĢı hazırlandığını əsas gətirərək Rusiya ilə müharibəyə baĢlamağı təklif edirdilər.Amma Yaponiyaya pul lazım idi.Buna görə də Tokia bir tərəfdən Rusiya danıĢıqları uzadır və ona Çinlə müqavilə bağlamağa mane olur,digər tərəfdən isə qorxurdu ki,müharibə baĢ verərsə,Rusiya Avropa dövlətlərindən kömək və dəstək ala biləcəkdir.Yapon hökuməti həm Almaniya,həm də Ġngiltərə ilə danıĢıqlar aparırdı. Ġngiltərə ingils-iyapon ittifaqının bağlanmasını haqqında danıĢıqlara getmiĢdi,amma tələsməyərək,hər Ģeyi ölçüb-biçirdi.1901-ci ilin iyununda Yaponiyada qraf Katsuranın baĢçılığı ilə əksəriyyəti hərbiçilərdən ibarət olan yeni hökumət quruldu.Bu hökumət Rusiyaya qarĢı Ġngiltərə ilə ittifaqı zəruri sayırdı,digər tərəfdən,Ġngiltərənin ―parlaq təcrid‖ siyasətindən imtina etməsinə inanmırdı.Ona gğrə Yaponiya çalıĢırdı ki,Rusiya ilə saziĢ imzalansın və Rusiya Koreyanın Yaponiya tərəfindən iĢğalı ilə razılaĢsın .
iĢlər nazirinə ittifaq müqaviləsinin Ģərtlərini təqdim etdi: 1)Koreya və Mancuriya Yaponiyanın nüfuz dairəsi kimi tanınmalı idi; 2)Tərəflərdən biri eyni vaxtda iki dövlətlə müharibə etdiyi zaman digər tərəf ona hərbi yardım etməli idi; 3)Ġngiltərə isə Rusiya Koreyanı iĢğal etmək istəsə Yaponiyaya yardım göstərməli idi.
Ġngiltərə hökuməti Yaponiyanın təklifi ilə razılaĢmadı.1901-ci ilin noyabrın 6-da Ġngiltərənin xarici iĢlər naziri hökumət tərəfindən hazırlanmıĢ müqavilə layihəsi ilə Yaponiyanın səfirini tanıĢ etdi.Layihədə deyilirdi ki,Yaponiya hər hansı bir dövlətin Hindistana hücumu zamanı Ġngiltərəyə kömək etməlidir.Ġngiltərəyə diplomatik təzyiq göstərməkməqsədi ilə Yaponiya hökuməti Avropa ölkələrinə nümayəndə heyəti göndərdi.Nümayəndə heyəti 1901-ci ilin noyabrın 13-də Parisə gəlib Fransanın xarici iĢlər naziri Delkasse ilə görüĢdü.1901-ci ilin dekabrında həm Ġngiltərə,həm də Yaponiya ittifaq müqaviləsi imzalamağa hazır olduqlarını bəyan etdilər.
Yaponiyanın Koreyadakı maraqları müəyyənləĢdirilmiĢdi.Ġngilis nümayəndəliyi gizli hərəkət edirdi.Ġngilis parlamenti üçün müqavilənin imzalanması xəbəri təmamilə gözlənilməz oldu.Müqavilənin məzmunu belə idi:Böyük Britaniya və Yaponiya Çin Koreyanın müstəqilliyini tanımaqla bəyan edirdilər ki, ―onların bu və ya digər ölkədə heç bir təcavüzkar niyyəti yoxdur.‖ Eyni zamanda siyasət,ticarət və sənaye məsələlərində öz xüsusi maraqları ( Böyük Britaniyanın Çində,Yaponiyanın isə Çin və Koreyada) olduğundan heç bir tərəf üçün ―hər hansı bir dövlətin təcavüzkar hərəkətlərinin və ya Çində yaxud Koreyada baĢ verən iğtiĢaĢların ticarət maraqlarına təhlükə yaratdıöı halda onların mühafizəsi məqsədilə zəruri tədbirlər görmək‖ imkanı nəzərdə tutulurdu.Beləliklə,Ġngiltərə və Yaponiya Çində və Koreyada mövcud olan vəziyyətdən bu ölkələrin iĢlərinə qarıĢmaq üçün istədikləri kimi istifadə edə bilərdilər.Müqavilədə deyilirdi ki,Ġngiltərə yaxud Yaponiyanın baĢqa dövlətlə müharibəyə cəlb olunduğu halda ―digər razılığa gələn yüksək tərəf ciddi neytrallığa riayət edəcək və baĢqa dövlətlərin öz müttəfiqinə qarĢı düĢməncəsinə hərəkətlərə qoĢulmasına mane olmağa çalıĢacaqdır‖.Müqaviləni imzalamıĢ ölkələrdən biri eyni zamanda iki dövlətlə müharibə etsəydi,digər tərəf ona hərbi yardım etməli idi.Tərəflər öz müttəfiqi ilə məsləhətləĢmədən onlardan heç birinin digər dövlətlə əməkdaĢlıq etməyəcəyi barədə öhdəlik götürdülər.Əgər Böyük Britaniyanın və ya Yaponiyanın maraqlarına təhlükə yaranarsa.hər iki hökumət bu barədə bir-birinə tam məsuliyyətlə xəbər verəcəkdir.Ġngiltərə Yaponiyanın dəniz kommunikasiya xətlərini qorumağı öz öhdəsinə götürürdü və Uzaq ġərq sularında dəniz donanmasını saxlamaq hüququna malik olurdu.ABġ rəsmi Ģəkildə müqaviləyə qoĢulmamıĢdı.Lakin,Ġngiltərə tam
Ģəkildə ABġ
tərəfindən müdafiə
olunurdu.Ġngiltərə-Yaponiya ittifaqı 5 illiyə bağlanmıĢdı.Onu bağlayan kimi Ġngiltərə Rusiya ilə danıĢıqlara getdi.Buna onu ilk növbədə öz hərbi potensialını günü-gündən artıran Almaniyanın siyasəti vadar edirdi.Məhz bu zaman Almaniyada 2-ci dəniz proqramı qəbul edilmiĢdi.Ġngilis-alman ziddiyətləri güclənir və təkcə Ġngiltərənin siyasətinə yox,həm də Avropadaki vəziyətə getdikcə daha çox təsir göstərirdi.Londonun Peterburqla danıĢıqları uzun və çətin keçirdi.Uzaq ġərqdə Ġngiltərəni yalnız Rusiyanın Mancuriyadan o tərəfə irəliləməməsi maraqlandırırdı.Amma London Orta Asiyada və Qafqazda Rusiyadan güzəĢtlər qoparmağa çalıĢırdı.Peterburqda Londonun Rusiyanın Əfqanıstanla diplomatik münasibətlərdən Ġranda nüfuz dairələrinin bölünməsindən imtina etməsi təklifini qəbul olunmaz hesab edirdilər. Ġngiltərə ilə Yaponiya arasında müqavilənin imzalanması Rusiyanı narahat edirdi.Rusiya öz müttəfiqi olan Fransaya Ġngiltərə-Yaponiya müqaviləsinə qarĢı birlikdə çıxıĢ etməyi təklif etdi.1902-ci il martında Rusiya və Fransanın nəĢr edilmiĢ birgə bəyanatında deyilirdi ki,onlar həm də Uzaq ġərqdə əməkdaĢlıq edəcəklər.Lakin bəyənnamədə onların Uzaq ġərqdə hərbi əməkdaĢlığından bəhs olunmurdu.Rusiya hökuməti həm də Almaniyaya Ġngiltərə-Yaponiya ittifaqına qarĢı birgə bəyannamə ilə çıxıĢ etməyi təklif etdi.Almaniya Rusiyanın təklifini qəbul etmədi.
RUS-YAPON KONFRANTASĠYASININ YÜKSƏLĠġĠ 1901-ci ilin avqustunda Çin hökuməti Rusiyaya Mancuriya ilə bağlı danıĢıqlara baĢlamağı təklif etdi.Rusiyanın xarici iĢlər naziri rus qoĢunlarının könüllü Ģəkildə Mancuriyadan çıxarılmasına tərəfdar idi.Rusiyanın xarici iĢlər naziri bildirdi ki,Yaponiya mütləq Rusiyaya qarĢı müharibəyə baĢlayacaq.Ona görə Lamzdorf Çinlə müqavilə imzalamağın əleyhinə idi.Yaponiya Çinlə Rusiya arasında müqavilə bağlanmasını istəmirdi. Rusiya 18 ay müddətində qoĢunlarını Çindən çıxartmağa razı idi.Rusiya çalıĢırdı ki,Mancuriyada yalnız
Rusiya-Çin bankına
konsessiyalar verilsin.Ġngiltərə,Yaponiya və ABġ Rusiyanın təklifini etirazla qarĢılaĢdı.1902-ci ilin fevralında ABġ bildirdi ki,Rusiyanın mövqeyi ―açıq qapılar‖ prinsipinə ziddir.1902-ci ilin aprelində Rusiya ilə Çin arasında saziĢ imzalandı.SaziĢə görə Rusiya 18 ay müddətində mərhələlərlə öz qoĢunlarını Mancuriyadan çıxartmalı idi.Lakin Mancuriyada sabitliyin pozulması və xarici dövlətlərin müdaxiləsi zamanı Rusiya oradan qoĢunların çıxarılmasını dayandıra bilərdi.Çin Mancuriya ərazisində dəmiryolu çəkmək məsələsini mütləq Rusiya ilə müzakirə etməli idi.1902-ci ilin payızınadək Rusiya öz qoĢunlarının bir hissəsini Mancuriyadan çıxartdı.Rusiyada hakim dairələrinin bir qismi qoĢunların Mancuriyadan çıxarılmasını istəmirdi.Onlar eyni zamanda Koreyaya qoĢun göndərilməsini tələb edirdilər .in ABġ və Yaponiya ilə yeni müqavilələr bağladı.Bu müqavilələr Çinin müxtəlif yerlərində ,o cümlədən,Mancuriyada beynəlxalq ticarət üçün yeni beynəlxalq məntəqələrin açılmasını nəzərdə tuturdu.Rusiya ilə ABġ və Yaponiya arasında ziddiyətlər daha da kəskinləĢdi.Ġngiltərə-Rusiya danıĢıqları Yaponiyanın Rusiyaya qarĢı müharibə hazırlığına təkan verdi.1903-cü ilin may ayında mülki geyimdə olan yüzlərlə rus əsgəri Koreyanın Yongampo kəndinə yeridildi.MeĢə anbarlarının inĢası bəhanəsilə orada hərbi obyektlərinin tikintisinə baĢlandı.Bu isə Böyük Britaniya və Yaponiya tərəfindən Rusiyanın Yaponiyaya qarçı Koreyanın Ģimalında daimi hərbi istinadgahın tikilməsi kimi baĢa düĢülmüĢdü. 30 iyulda Rusiya tərəfindən Uzaq ġərq vilayəti yaradıldı.Bu vilayət öz ətrafında Amurətrafı general-qubernatorluğunu və Kvantun bölgəsini birləĢdirirdi.Bu vilayətin yaradılmasında məqsəd,gözlənilən yapon hücumuna qarĢı Uzaq ġərqdə bütün rus hərbi güclərinin vahid mərkəzdə birləĢdirilməsi idi.Vilayətin baĢçısı isə admiral E.Ġ Alekseyev təyin olunmuĢdu.1903-cü ilin avqustunda Yaponiya ilə Rusiya arasında danıĢıqlar baĢlandı.Yaponiya tələb edirdi ki,Rusiya onun Koreya üzərində protektoratını tanısın və Mancuriyada bütün millətlər üçün açıq qapılar prinsipinin tətbiqi ilə razılaĢsın,həmçinin Koreyanı Mancuriya ilə birləĢdirən dəmir yolunun tikintisinə razılıq versin. 1903-cü ilin oktyabrında Rusiya hükuməti bildirdi ki,Koreya üzərində Yaponiyanın protektoratını tanımağa hazırdır,lakin Ruisya gəmiləri Koreya körfəzindən sərbəst Ģəkildə keçməli və Yaponiya Koreyanın Ģimalında qoĢun yerləĢdirməməli idi.Rusiya istəyirdi ki,Yaponiya Mancuriyaya olan iddialarından imtina etsin və Mancuriyanın daxili iĢlərinə qarıĢmasın.Yaponiya Rusiyanın Ģərtlərini qəbul etmədi və bildirdi ki,Mancuriyada vəziyyət Rusiya-Yaponiya saziĢində öz əksini tapmalıdır. RusiyaYaponiyaya qarĢı müharibəyə hazır deyildi və 1903-cü ilin dekabrın 28-də bildirdi ki,Yaponiyanın tələblərini qəbul edir.Lakin bu güzəĢtlərin əhəmiyyəti olmadı.Çunki Yaponiyanın Rusiyaya qarĢı müharibəyə baĢlamaq niyyəti qəti idi. IV FƏSİL-RUS-YAPON MÜHARİBƏSİNİN BAŞLANMASI VƏ GEDİŞİ
1904-cü ilin fevralın 5-də Yaponiya xarici iĢlər naziri Cyutaro Komuro Peterburqdakı səfirə teleqraf göndərdi ki, ―bu mənasız,boĢ danıĢıqları qurtarsın‖ və Rusiya ilə diplomatik danıĢıqları kəssin. 6 fevral 1904-cü ildə artıq Yaponiya ilə Rusiya arasında diplomatik əlaqələr kəsildi.2 gün sonra fevralın 8-dən 9-na keçən gecə Yaponiya müharibə elan etmədən Rusiyaya qarĢı hərbi əməliyatlara baĢladı.Yaponlar Port-Artur və Çemulpo hərbi dəniz bazalarına hücum etdi. ABġ və Ġngiltərə Yaponiyanın Rusiyaya qarĢı müharibəyə baĢlamasında maraqlı idi və ona iqtisadi yardım göstərirdi.Rusiyaya isə Fransa kömək edirdi.Almaniya bildirirdi ki,Rusiya-Yaponiya müharibəsinə qarıĢmayacaq.Eyni zamanda Almaniya Uzaq ġərqdə müharibənin baĢlanmasını razılıqla qarĢıladı.Almaniya bildirdi ki,Avstriya-Macarıstan Balkanlarda Rusiyanın mənafeləri üçün təhlükə yaratmayacaq. Yaponiya müharibəyə iĢğalçılıq məqsədilə baĢladığını gizlətmirdi.1904-cü ilin əvvəlində Yaponiyanın Rusiyaya qarĢı müharibəyə baĢlaması üçün əlveriĢli Ģərait yaranmıĢdı.Ġngiltərə Türkiyədən tələb etmiĢdi ki,Qara dəniz boğazlarından Rusiyanın gəmilərini buraxmasın.1904-cü ildə ABġ və Ġngiltərə Yaponiyaya 6%-lə 110 milyon dollar kredit vermiĢdi.Yaponiya hökuməti krediti gömrük hesabına qaytarmalı idi.1905-ci ilin martında ABġ və Ġngiltərə Yaponiyaya 4,5%-lə 150 milyon dollar kredit verdi ki,Yaponiya bunu tütün satıĢından əldə etdiyi gəlirlər hesabına qaytarmalı idi.Yaponiyanın hərbi xərclərinin 40%-i xarici yardıma əsaslanırdı. ABġ və Ġngiltərə üçün rus-yapon müharibəsi böyük gəlir mənbəyi idi.ABġ Rusiyanın siyasətini Uzaq ġərqdə öz mənafeləri üçün əsas təhlükə mənbəyi sayırdı.Lakin mənafe ümumiliyi ABġ-la Ġngiltərə arasında ziddiyətləri aradan qaldırmadı.Yaponiyanın siyasəti də ABġ-ın Uzaq ġərqdəki mənafeləri üçün təhlükə yaradırdı.Ġngiltərə bitərəf olduğunu bildirdi.Fransa isə Uzaq ġərqdə müharibəyə qoĢulmaq,xüsusilə Ġngiltərəyə qarĢı hərbi əməliyatlara baĢlamaq istəmirdi.Lakin yapon diplomatiyası Rusiya ilə Almaniya arasında münasibətlərin kəskinləĢməsinə nail olmadı.Ona görə Rusiya hökuməti Yaponiya ilə müharibə zamanı ölkənin qərb sərhədlərinin təhlükəsizliyi üçün narahat deyildi.
Müharibə ərəfəsində olduğu kimi müharibə baĢlananda da Peterburqda ölkənin Uzaq ġərqdə xarici siyasət strategiyasıvə müharibənin məqsədləri barədə vahid rəy yox idi.BaĢında stats-katib A.M.Bezobrazov duran və hələ boksçu üsyanının yatırılması zamanı Çinə daxil olan Bezobrazov güruhu adlanan qruplaĢma Rusiyanın Mancuriyada və Koreyada müfuzunun güclənməsinə yönələn qəti kurs uğrunda çıxıĢ edirdi.1903-cü ilin martında Mancuriyadan qayıtmıĢ Bezobrazov hazırlayıb çara göndərdiyi məruzədə Koreyada konsessiyala malik olmanın Rusiya üçün faydalarını hər cür qeyd edirdi.Bütün bu məsələlər Mancuriya və Koreyada rus konsessiyalarının istismarı üçün Ģəxsi cəmiyyətin yaradılmasının taleyi həll olunan 26 mart tarixli xüsusi müĢavirədə müzakirə olundu.Bu təkliflər Uzaq ġərqdə vəziyyəti mürəkkəbləĢdirir və Yaponiya ilə münasibətləri daha da qızıĢdırırdı.V.N.Lamzdorfun dəstək verdiyi S.Y.Vitte rus qoĢunlarının Mancuriyadan çıxarılması tərəfdarı idi.Lakin daxili iĢlər naziri V.K.Pleve Bezobrazovçuların tərəfini tutaraq,Ģəxsi cəmiyyətlərin yaradılması uğrunda çıxıĢ etdi.Bu məsələnin həlli zamanı Vitte və Lamzdorf təcrid olunmuĢ vəziyyətə düçdülər və son nəticədə Uzaq ġərqdə rus meĢə sənayesi cəmiyyətinin nizamnaməsi qəbul olundu.Çinin bir sıra Ģəhərlərindən qoĢunların hələlik çıxarılmaması qərara alındı.Tarixdə ―yeni kurs‖ kimi məhĢur olan bu siyasətə həm çarın ətrafında və hökumətdə,həm də sahibkarlar arasında olan nüfuzlu Ģəxslər dəstək verirdilər.Onların arasında böyük knyaz Aleksandr Mixayloviç,Kvantun vilayətinin rəisi Y.Ġ.Alekseyev,daxili iĢlər naziri V.K.Pleve,qraf Ġ.Ġ.Vorontsov- DaĢkov və baĢqaları vardı.Bu qrupun ideoloqu istefada olan potmistr A.M.Bezobrozov idi.Koreyanın ərazisində gəlirinin yarısının birbaĢa çar xəzinəsinə daxil olmalı olduğu konsessiyaların yaradılması kimi avanturist layihələr yolu ilə Bezobrazovçular II Nikolayın dəstəyinə nail oldular.―Yeni kurs‖ açıq-aĢkar avantüra idi və onun dövlət maraqları ilə heç bir əlaqəsi yox idi.Çunki Uzaq ġərqdə vəziyyətin kəskinləĢməsinə və Yaponiya ilə müharibəyə doğru aparırdı.Lakin çarın dəstəyini alaraq,o,maliyyə naziri S.Y.Vittenin,xarici iĢlər naziri V.N.Lamzdorfun təklif etdiyi və hərbi nazir A.N.Kuropatkinin dəstək verdiyi mötədil və ölçülüb-biçilmiĢ yanaĢmanı üstələdi.Vitte nazir postunu itirdi,postunu saxlamıĢ Lamzdorfun mövqeləri isə zəiflədi.
MÜHARĠBƏDƏN ƏVVƏL TƏRƏFLƏRĠN GÜC NĠSBƏTĠ AġAĞIDAKI KĠMĠ ĠDĠ:
Yaponiya Rusiya
Sülh dövrünün orduları : 180000 1100000
Hərbi ehtiyatda olan: 850000 4541000
Rusiyanın Uzaq ġərqdə hərbi qüvvələrinin paylanması aĢağıdakı kimi idi:
Vladivastok ətrafı – 45 min nəfər
Mancuriyada – 28,1 min nəfər
Port-Artur qarnizonu – 22,5 min nəfər
Dəmiryolu ordusu – 35 min nəfər
Qala qoĢunları(artileriya,mühəndislik bölməsi və teleqraf) – 7,8 min nəfər Hərbi kəĢfiyyatlara əsasən Yaponiya səfərbərlik zamanı 375 min nəfərlik ordu çıxarda bilərdi.Yaponiya ordusu səfərbərlikdən sonra 445 min nəfərlik ordu yarada bilərdi
Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|