I karimov nomidagi toshkent davlat texnika unversiteti yakuniy savollarga javoblari

2-savol: To’g;ri va teskari masala ta’rif keltiring?


5. To‘g‘ri va teskari geodezik masala.
Biror nuqtaning koordinatalari hamda bu nuqtadan boshqa nuqtagacha bo‘lgan masofa (chiziq) ning gorizontal proeksiyasi va orientirlash burchagi ma’lum bo‘lsa, ikkinchi nuqtaning koordinatani aniqlashga to‘g‘ri geodezikmasala deyiladi.

SHakl 9
To‘g‘ri geodezik masala, tekislikda, sferada va ellipsoid yuzasida echilishi mumkin. Hozir er yuzini tekis holida bu masalani echamiz. Masalan: A nuqtaning koordinatalari (X_A va Y_A) hamda AV chiziqning gorizontal proeksiyasi d_AV va direksion burchak a_AV ma’lum bo‘lsin. V nuqtaning koordinatalari quyidagicha topiladi:
X_V = X_{A /D}X
Y_V = Y_{A /D}Y, ya’ni
X_V - X_{A =D}X
Y_B - Y_A = DY
DX - absissa orttirmasi;
DY - ordinata orttirmasi;
Koordinata orttirmalari quyidagiga teng: DX = dCosa, DY = dSina
Koordinata orttirmalarining ishorasi to‘g‘ri burchakli koordinata sistemasida chiziqning qaysi chorakda joylashganligiga qarab aniqlanadi.
6. Teskari geodezik masala:
Ikki nuqtani tutashtiruvchi chiziqni gorizontal proeksiyasini va orientirlash burchagini bu nuqtalarni ma’lum koordinatalari X_A; Y_A va X_V, Y_V bo‘yicha aniqlash teskari geodezik masala deyiladi.
Er yuzining tekis deb qabul qlingan qismida AV chiziqni orientirlash burchagi quyidagiga teng:


3-savol: Geografik kenglik va uzoqlikga ta’rif keltring?
Geografik kenglik - biron joyning ekvatordan qancha daraja uzoqda ekanligini ko`rsatadigan miqdor. Geografik kenglik meridian bo`ylab ekvatorning har ikki tomoniga qarab 0 darajadan 90 darajagacha hisoblanadi va ekvatordan shimoldagi kengliklar shimoliy, janubdagilari janubiy kenglik deb ataladi.
Geografik uzunlik meridianlar bilan belgilanadi. Uzunlik g'arbiy (0 meridian g'arbdan 180 meridiangacha) va sharqiy (0 meridian sharqdan 180 meridiangacha) bo'lishi mumkin. Uzunlik daraja va daqiqalarda o'lchanadi. Geografik uzunlik 0 dan 180 gradusgacha bo'lishi mumkin.
Geografik uzunlik- ekvator yoyining graduslardagi boshlang'ich meridiandan (0 daraja) berilgan nuqtaning meridianigacha bo'lgan uzunligi.
Grinvich meridiani (0 daraja) bosh meridian hisoblanadi.

Geodezik uzoqlik – bu nuqta joylashgan o’rnining meridiani va
bosh meridian tekisliklari orasidagi burchakdir. Bu ko’rsatkich bosh meridianidan sharq va g`arb tomonlarga bo’lgan tartibda 0° dan 180° gacha bo’lgan kattalikda o’lchanadi. Bosh meridiandan sharqga tomon bo’lgan uzoqliklar sharqiy uzoqlik, g`arbga tomon esa g`arbiy uzoqlik deb yuritiladi.