Topshiriq Uy sichqonlari bir daqi qada 80–230
marta nafas oladi, qu yon 30–60 marta,
mushuk 20–30 marta, qora mollar 10–30
marta, fil 4–12 marta, ko‘k kit esa bir
soatda bir marotaba nafas olishi mumkin.
Yuqoridagi
ma’lumotlarni
qanday
xulosalash mumkin?
bo‘shlig‘i orqali o‘pkaga o‘tadi. Tomoq ko‘tarilganida o‘pkadagi karbonat angidrid gaziga to‘yin
-
gan havo yana og‘iz bo‘shlig‘i va burun teshigi orqali tashqariga chiqib ketadi
(6.11-rasm) .
Reptiliyalar quruqlikda yashashga moslashgan hayvonlar bo‘lib, terisi nafas olish jarayoni
-
da ishtirok etmaydi. Shuning uchun ularning o‘pkasi ko‘plab kameralarga bo‘lingan. Bu esa
o‘pkalarda gaz almashinuv sathining ortishiga imkon beradi.
Qushlarda moddalar almashinuvining jadallashuvi o‘pkalar bilan tutashgan havo xaltalari
hosil bo‘lishiga olib kelgan. Nafas muskullarining bir tekis qisqarishi nafas olishni taʼminlaydi.
Bu muskullar qisqarganda koʻkrak qafasining hajmi kattalashib, tashqi muhitdan havo kiradi.
Bo‘shashganda esa tashqi muhitga havo chiqib ketadi
(6.12-rasm) .
Sutemizuvchilarda nafas olish ancha takomillashgan bo‘lib, o‘pka alveolalari yaxshi rivoj-
langan. Nafas olishda diafragma muskullari ham ishtirok etadi.
Odamning nafas olish sistemasi burun bo‘shlig‘i, halqum, hiqildoq, kekirdak, bronxlar va
o‘pkadan iborat
(6.13-rasm) . O‘pkalar alveolalardan tashkil topgan bo‘lib, ko‘krak bo‘shlig‘ini
to‘ldirib turadi. Alveolalarning devori bir qavat epiteliydan tashkil topgan. Kislorod alveola
-
lardan qonga o‘tadi. Qon bilan to‘qimalarga boradi va oziq moddalarni parchalash uchun sarf
bo‘ladi. Hosil bo‘lgan ayirish mahsulotlari qon bilan alveolalarga keladi va tashqi muhitga
chiqariladi.
XULOSA CHIQARAMIZ •
Barcha tirik organizmlar kabi hayvonlar ham kislorod bilan nafas olib, karbonat angidrid
chiqaradi.
•
Hayvonlarda nafas maxsus nafas olish organlari sistemasi orqali amalga oshadi. Nafas
olish jarayonida organik moddalar kislorod ishtirokida parchalanib, organizmni energiya bilan
ta’minlaydi.
