I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

XULOSA CHIQARAMIZ
•
Harakatlanish barcha tirik organizmlar uchun xos bo‘lgan muhim xususiyat hisoblana
-
di. Hayvonlarning harakatlanishi maxsus qisqarish xususiyatiga ega bo‘lgan muskul tolalariga 
bog‘liq. Hayvonlarning harakatlanish organlari turlicha tuzilgan. Bunga asosiy sabab ularning 
yashash muhitiga moslashganidir. 
YANGI BILIMLARNI QO‘LLAYMIZ
Bilish va tushunish
1. Harakatlanish hayvonlar hayotida qanday ahamiyat kasb etishini bayon eting.
2. Qaysi hayvonlarda harkatlanish organlari yo‘qolib ketganini ayting.
3. Dastlabki harakatlanish organlari qaysi hayvonlarda paydo bo‘lganini aniqlang.
4. Hasharotlarning harakatlanish organlari muhit sharoitiga moslashganini ayting.
Qo‘llash
. 
Qisqichbaqa va chayonning harakatlanish organlarida o‘xshashliklarni aniqlang.
Tahlil
. Bir hujayrali organizmlar bilan bo‘shliqichlilar tipi 
vakillarining harakatlanishidagi o‘xshash va farqli jihatlarini 
aniqlang. 
Sintez
. Hasharotlarning harakatlanish organlari yashash mu-
hitiga bog‘liq holda takomillashgani haqida taqdimot tayyorlang.
Baholash
. Bo‘g‘imoyoqlilar tipi vakillarida harakatla n ish
organlarining takomillashish qonuniyatlarini aniqlang va sinf
-
doshlaringizga so‘zlab bering.
Topshiriq
Yomg‘ir 
chuvalchangi-
ning hara 
katlanishini kuza-
ting. Halqasimon va bo‘yla
-
ma muskullari qisqarganda 
tana shaklining o‘zgarishini 
izohlang. 
9.15-rasm. 
Voyaga yetgan kapalakning 
3 juft oyog‘i.
9.16-rasm.
Kapalak lichinkasidagi 
ko‘krak va qorinoyoqlar.

---

131
9.4. LABORATORIYA MASHG‘ULOTI.
TUFELKA INFUZORIYASINING HARAKATLANISHINI KUZATISH
Maqsad: 
tufelka infuzoriyasining mikroskop yordamida harakatlanishini 
ko‘rish.
Infuzoriyalar birinchi marta pichan ivitmasida topilgan. “Infuzoriya” so‘zi 
ham lotin tilida “pichan ivitmasi hayvonlari” ma’nosini anglatadi. Tufelka in
-
fuzoriyasi o‘simlik qoldiqlari ko‘p bo‘lgan suv havzalarida uchraydi. Uning 
uzunligi 0,1–0,3 mm bo‘lib, tanasining shakli poyab zal tagiga o‘xshab ketadi. 
Tanasining sirti juda ko‘p kipriklar bilan qoplangan. Kiprikchalarning tebra-
nishi tufayli tufelka to‘mtoq tomoni bilan oldinga suzadi.
Bizga kerak: 
mikroskop, 2–3 hafta oldin tayyorlab qo‘yilgan pichan ivitmasi, buyum va 
qoplagich oynalar, paxta tolasi, tomizg‘ich, qaychi, filtr qog‘ozi.