I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

9.
Suv qushlari quruqlikda tez harakatlanadi.
10.
Qisqichbaqasimonlarda uch juft, o‘rgimchaksimonlarda to‘rt juft, hasharotlarda 
olti juft oyoq bo‘ladi.
5. Aziz o‘quvchilar, e’tibor bergan bo‘lsangiz, kaltakesaklar devorlarda, shiftlarda bemalol 
o‘rmalab harakatlanish xususiyatiga ega. Bu holatni qanday izohlaysiz? Ko‘rshapalaklar ham 
panjalari bilan g‘orlarning devoriga, daraxtlar tanasiga yopishib oladi yoki ularga asta-sekin 
chirmashib chiqadi. Bu ikki holatning o‘zaro bog‘liqlik jihatlari nimalardan iborat? Fikringizni 
asoslang.

---

139
X BOB
REPRODUKSIYA, O‘SISH VA RIVOJLANISH
10.1. 
ORGANIZMLARNING KO‘PAYISHI
MUAMMONI ANIQLAYMIZ. 
Nima uchun organizmlar 
ko‘payadi? Ko‘pa yish nima?
YANGI BILIMLARNI KASHF ETAMIZ.
Ko‘payish orga-
nizm larning o‘ziga o‘xshaganlarni yarata olish xususiya tidir.
Ota-ona belgi va xususiyatlarining avlodlarda namo-
yon bo‘lishi 
irsiyat
tufayli amalga oshadi. Yangi avlodning 
ayrim belgilari bilan ota-onadan farq qilishi esa 
o‘zgaruv-
chanlik
deyiladi.
Ko‘payish jarayonida avlodlarga uzatiladigan irsiy mate-
ri al hujayra yadrosidagi DNK molekulasida joylashgan. DNK 
molekulasi maxsus oqsillar bilan birikib, 
xromosomalarni
hosil qiladi. Ushbu genetik tuzilma irsiyatning moddiy aso
-
si bo‘lib, unda shu organizm tuzilishi va rivojlanishi to‘g‘ri-
sidagi dastur – 
irsiy axborot 
saqlanadi 
(
10.1-rasm)
.
Organizmlar qanday ko‘payadi? 
Tabiatda tirik or-
ganizmlar jinssiz va jinsiy usullarda ko‘payadi. Jinssiz 
ko‘payish bo‘linish, spora hosil qilish va vegetativ organ
-
lar orqali amalga oshadi. Jinssiz ko‘payish natijasida hosil bo‘lgan yangi avlod belgi-xususiyatlari 
bilan ota-ona organizmga aynan o‘xshash bo‘ladi. Jinsiy ko‘payish, jinsiy hujayra (ga me ta)lar-
ning qo‘shilishi, ya’ni urug‘lanish orqali amalga oshadi. Urug‘lanish natijasida zigota hosil bo‘la
-
di. Urug‘langan tuxum hujayra