I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta
Yüklə 121,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Reflekslarning turlari.
Odam va hayvonlarda shartsiz va shartli reflekslar farq qiladi. Nasldan naslga o‘tadigan tug‘ma reflekslar shartsiz reflekslar deyiladi. Shartsiz refleks- lar hosil bo‘lishida markaziy nerv sistemasining quyi qismlari (orqa, uzunchoq, o‘rta, oraliq miyalar)ning nerv markazlari qatnashadi. Shartsiz reflekslar irsiy bo‘lib, odam va hayvonlar- ning hayoti davomida o‘zgarmasdan saqlanib qoladi va nasldan naslga o‘tadi. Refleksning bu turida organizm muayyan ta’sirga doimo bir xilda javob beradi. Bitta turga kiruvchi barcha hayvonlarning shartsiz reflekslari bir xil bo‘ladi. Tuxumni endigina ochib chiqqan jo‘ja ko‘ziga ko‘ringan narsalarni cho‘qib ko‘radi. Nafas olish doimo nafas chiqarish bilan almashinib tura - di, kuchli yorug‘likda ko‘z qorachig‘i torayadi, qorong‘ida kengayadi, ovqat og‘izga tushganda so‘lak ajraladi. Bu shartsiz refleksga misol bo‘ladi. Hayvonlarda murakkab xatti-harakat va xulq-atvor bilan bog‘liq tug‘ma reflekslar ham bor. Masalan, hayvonlar nasl qoldirish uchun qulay joy axtaradi, uya quradi, nasliga g‘amxo‘rlik qiladi. Bunday tug‘ma reflekslar instinkt deyiladi. Retseptor Sezuvchi neyron Oraliq neyron Harakatlantiruvchi neyron Muskul 69 Shu bilan birga, odam va hayvonlarning hayoti davomida hosil bo‘ladigan reflekslar ham bor. Agar akvariumdagi baliqchalarga chiroq yoqib oziq berilsa va oziqlantirish shu tarzda bir necha bor takrorlansa, baliqchalarda shartli refleks hosil bo‘ladi. Baliqchalar chiroq yoqilishi bilan oziq berilmasa ham suzib kela boshlaydi. Hosil bo‘lgan bunday reflekslar shartli ref leks lar deyiladi. Shartli reflekslar nasldan naslga o‘tmaydi va uzoq saqlanib qolmaydi. Shartli refleks- lar hosil bo‘lishida markaziy nerv sistemasi bosh miya yarimsharlarining po‘stlog‘idagi nerv markazlari ishtirok etadi. Вunday reflekslar odam yoki hayvonlar hayotida doimiy bo‘lmaydi, ma’lum vaqt oralig‘ida takrorlanmasa, yo‘qolib ketadi. Shartli reflekslarga ham ko‘plab misol - lar keltirish mumkin. Hayoti davomida qush o‘ziga zarur oziqni farqlashni o‘rganadi. Odam hayoti davomida gapirishni, o‘qish va yozishni o‘rganadi, mehnat qiladi. Shuni ta’kidlash lozimki, shartli reflekslar hosil bo‘lishida organizmning yoshi, fiziologik xususiyatlari, qobiliyati, yashash sharoiti kabi omillar muhim rol o‘ynaydi. Yüklə 121,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|