I Maidə Surəsi 55-56

Maidə Surəsi 67 ..................................................... 81

nə görə, Depozit-gamberimiz (s. a. a) Məkkədə bu ayənin enişindən əvvəl

gözətçilər tərəfindən qorunurdu. Lakin ayə enincə qorunmağa

son verdi. Əbu Talib, onu qorumağa əhəmiyyət verənlərin başında

gəlirdi. Abbas da onu qoruma vəzifəsini boynuna götürmüşdü."

Eyni əsərdə belə deyilir: "Bu mövzu ilə əlaqədar olaraq Cabirdən

və İbni Abbasdan gələn bir rəvayətə görə Peyğəmbər, gözətçilər

tərəfindən qorunurdu. Əmisi Əbu Talib, hər gün Haşim oğullarından

bir neçə kişis(n)i onu qorumaqla vəzifələndirirdi. Lakin bu

ayə enincə Peyğəmbər, 'Əmi, Allah məni qoruma altına aldı, artıq

göndərdiyin adamlara ehtiyac qalmadı.' dedi." [c. 6, s. 473]

Mən deyərəm ki: Görüldüyü kimi bu iki rəvayət buna dəlalət edir:

Bu ayə, Peyğəmbərin Məkkədə iqamət etdiyi dövrün ortalarında

endi. Peyğəmbər bu dövrdə mesaj çatdırma vəzifəsini bir müddət

reallaşdırdı. Lakin insanların özünə yönəltdikləri əziyyətlər və

yalanlamalar ağırlaşdı. Belə ki, onlardan özünə zərər gələcəyinə

qorxmağa başladı. Bunun üzərinə təbliğ və çağırış işlərinə son

verdi. Lakin ikinci bir təbliğ əmri al/götürdü. Bu əmr, uca Allah tərəfindən

təhdid məzmunlu idi. Eyni zamanda özünə qoruma vəd edilirdi.

Bunun üzərinə daha əvvəl etdiyi vəzifəs(n)i təkrar etməyə

qoyuldu. Bu iki rəvayətdən bu nəticə çıxır. Amma bu fərziyyə,

Peyğəmbər (s. a. a) üçün söz mövzusu ola bilməz.

et-Dürr'ül-Mensur ilə Feth'ul-Kadir'de belə keçər: ABŞ b. Humeyd,

Tirmizi, İbni Cərir, İbni Münzir, İbni Əbu Xatəm, Ebu'şŞeyh,

Hakim, İbni Mürdeveyh, Əbu Nuaym və Beyhaki -hər ikisi də

et-Delail adlı əsərdə- Aişədən belə dediyini nəql edərlər:

"Peyğəmbər, 'Allah səni insanlardan qoruyar.' ayəs(n)i enənə qədər

gözətçilər tərəfindən qorunurdu. Bu ayə enincə otağının

bacasından başını çıxararaq gözətçilərinə, 'Ey insanlar, dağılın

artıq; Allah məni qoruma altına aldı.' dedi."

Mən deyərəm ki: Bu rəvayət, bu ayənin Mədinə dövründə endiyinə

açıqca dəlalət edir.

Taberi Təfsirində "Əgər bunu etməzsənsə, ONun elçisi olma

vəzifəsini yerinə yetirməmiş olarsan." ayəs(n)i haqqında İbni

Abbasdan belə rəvayət edər: "Yəni, əgər sənə enən ayəs(n)i saxlasan,

Allahın elçisi olma vəzifəsini yerinə yetirməmiş olarsan." [c. 6,

s. 198]

82 ....................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

Mən deyərəm ki: Əgər İbni Abbas, bu sözləri ilə Peyğəmbərə

(s. a. a) endirilənlərin içindən müəyyən bir ayəs(n)i və ya müəyyən bir hökmü

nəzərdə tutmuş isə, bu şərh doğru ola bilər. Lakin əgər bu sözlər ilə

hər hansı bir ayə və ya hər hansı bir hökmlə əlaqədar bir təhdid nəzərdə tutmuş

isə, daha əvvəl söylədiyimiz kimi ayə, bu rəvayətin məzmunu ilə

uyğun gəlməz.

Maidə Surəsi 68-86 ............................................................... 83

84 ......................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

Maidə Surəsi 68-86 ............................................................... 85

68- De ki: "Ey Ehlikitap, sizlər Tövratı, İncili və Rəbbiniz tərəfindən

sizə endirilənləri dəstək olmadıqca (yaşatmadıqca) heç bir

şey (təməl) üzərində deyilsiniz." Rəbbin tərəfindən sənə endirilən

ayələr, onların çoxunun azğınlığını və kafirliyini artırmaqdadır. O

halda kafir birlik üçün kədərlənmə.

69- İman edənlər, Yəhudilər, Sabisilər və Xristianlardan Allah-

'a və axirət gününə inanıb yaxşı işlər edənlərə nə bir qorxu vardır,

nə də onlar kədərlənəcəklər.

70- Biz İsrailoğullarından qəti söz al/götürdük və onlara peyğəmbərlər

göndərdik. Lakin nə vaxt bir peyğəmbər onlara canlarının istəmədiyi

bir şey gətirdisə, (onlardan) bir qisimini yalanladılar, bir

qisimini də öldürürdülər.

71- (Bu cinayətlərinin nəticəsində) heç bir fitnə olmayacağını

sandılar. Gözləri kor, qulaqları kar oldu. Sonra Allah onlara dönərək

tövbələrini qəbul etdi. Sonra yenə kor və kar oldular, əlbəttə

onların çoxu. Heç şübhəsiz, Allah onların etməkdə olduqlarını görər.

72- "Allah, Məryəm oğulu Məsihdir." deyənlər, qətiliklə kafir

olmuşlar. Halbuki Məsih demişdi ki: "Ey İsrailoğulları, mənim

Rəbbim və sizin Rəbbiniz olan Allaha qulluq edin. Doğrusu kim Allaha

ortaq qaçsa, Allah ona cənnəti qətiliklə haram etmişdir;

onun çatacağı yer/yeyər cəhənnəmdir və zalımların heç bir kömək edəni

yoxdur."

73- "Allah, üçün üçüncüsüdür." deyənlər, qətiliklə kafir olmuşlar.

Bir tək ilahdan başqa bir ilah yoxdur. Əgər onlar bu dediklərindən

imtina etməzlərsə, onlardan kafir olanlara qətiliklə acı/ağrılı

bir əzab toxunacaq.

74- Onlar Allaha dönüb tövbə etməz, ONdan üzr istəməzlər

mi?! Allah bağışlayıcı və mərhəmətlidir.

75- Məryəm oğulu Məsih yalnız bir peyğəmbərdir. Ondan əvvəl

bir çox peyğəmbər gəlib keçmişdir. Onun anası da özü-sözü doğru

bir qadın idi. Hər ikisi də (o biri insanlar kimi) yemək yeyərdilər. Bax,

biz onlara ayələri necə açıq açıq izah edirik və sonra bax, onlar

(bu ayələrdən) necə çevrilirlər!

76- De ki: "Allahı buraxıb sizə nə zərər və nə fayda toxundurma

gücünə sahib olmayan şeylərəmi tapınırsınız?" Halbuki Allah

86 ......................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

hər şeyi eşidər, hər şeyi bilər.

77- De ki: "Ey Ehlikitap, dininizdə haqsız yerə həddindən artıqlığa qapılmayın

və əvvəldən havalanmış, bir çoxlarını sapdırmış və düz yoldan

çaşmış olan bir qövmün kefi istəklərinə uyğun gəlməyin."

78- İsrailoğullarından kafir olanlar Davudun və Məryəm oğulu

İsanın diliylə lənətləndi. Çünki onlar qarşı gəldilər və sərhədləri

tapdalayırdılar.

79- Onlar, işlədikləri pisliklərdən bir-birlərini çəkindirməzdilər.

Etdikləri nə pis bir şey idi!

80- Onların çoxunun, kafirləri dost əldə etdiklərini görərsən.

Özlərinin özləri üçün hazırladıqları şey nə pisdir! Allah onlara

qəzəb etmiş və davamlı əzabda qalıcıdırlar.

81- Əgər onlar Allaha, Peyğəmbərə və ona endirilənə inansadılar,

onları (kafirləri) dost əldə etməzdilər. Lakin onların çoxu fasiq

(yoldan çıxmış) kəslərdir.

82- İnsanlar arasında möminlərə düşmənlikdə ən şiddətli olanların,

Yəhudilər və Allaha ortaq qaçanlar olduğunu görərsən.

Möminlərə sevgi tərəfindən ən yaxın olanların da, "Biz Xristianıq." deyənlər

olduğunu görərsən. Bu, onların arasında keşişlər və rahiblərin

mövcudluğundan və onların böyüklük göstərmədiklərindən ötəridir.

83- Peyğəmbərə endiriləni (Quranı) eşitdikləri zaman, gerçəyi

tanımalarının nəticəs(n)i olaraq gözlərindən yaşlar axarkən onların

belə dediklərini görərsən: "Ey Rəbbimiz, inandıq, bizi də (gerçəyə)

şahid olanlar arasında yaz."

84- "Rəbbimizin bizi yaxşı qullar arasına qatacağını ümid edərkən Allaha

və bizə gələn gerçəyə nə üçün inanmayaq?"

85- Beləcə, Allah onları bu sözlərindən ötəri altlarından çaylar

axan içlərində əsaslı olaraq qalacaqları cənnətlər ilə mükafatlandırdı.

Bu yaxşı qulların mükafatıdır.

86- Kafir olub ayələrimizi yalan sayanlar isə, onlar cəhənnəmlikdirlər.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Ayələr arasında əlaqə və məzmun uyğunlaşmas(n)ı vardır. Lakin "Ey Elçi,

Maidə Surəsi 68-86 .................................................... 87

Rəbbin tərəfindən sənə endirilən mesajı təbliğ et/ət..." ayəsinə

göz yumularaq, bu ayələr ilə "Əgər onlar Tövratı, İncili... yaşatsadılar..."

arasında belə bir əlaqədən söz edilə bilməz. "Ey Elçi...

təbliğ et/ət..." ayəsinin əlaqəsi haqqında isə daha əvvəl danışmışdıq.

Görülən o ki, bu ayələr surənin başından bura qədər olan

ayələr ilə eyni söz axışını paylaşırlar. Yəni "Allah,

İsrailoğullarından qəti söz al/götürmüşdü və içlərindən on iki güdücü

başçı göndərmişdik..." (Maidə, 12) ayəsindən araşdırma mövzumuz

olan bu ayələrin sonuna ka-darki bütün ayələr arasında məzmun

əlaqəsi vardır. Bunun daha əvvəl araşdırdığımız vəlayət ayəs(n)i,

təbliğ ayəs(n)i vs. kimi bir neçə istisnası vardır. Surənin sonlarına doğru

olan ayələr ilə bu ayələr arasındakı əlaqə üçün də eyni şey deyilə bilər.

Çünki bu ayələrin ortaq xüsusiyyəti Əhli-kitab haqqında olmalarıdır.

"Də ki: Ey Ehlikitap, sizlər Tövratı, İncili... dəstək olmadıqca, heç bir

şey üzərində deyilsiniz..." İnsan güc və şiddət istifadə etməni tələb edən

bir işə girişdiyi zaman düz bir zəmin üzərində dayanması, ona söykən/dözməsi

lazım olduğunu görər. Ağır bir şeyi çəkmək, itələmək, qaldırmaq

və ya daşımaq istəyən biri kimi. Belə bir kimsə əvvəl ayaqlarını yerə

möhkəm basar, sonra istədiyini edər. Çünki belə et-mazsa, istədiyi

işi edə bilməyəcəyini bilər. Bu gerçək bu mövzunu araşdıran elm

budaqlarında izah edilməkdədir.

Bu gerçəyin işığı altında, insanın ruhi işləri və ya ruhi işləri

ilə əlaqəli orqanik hərəkətləri kimi mənəvi işləri ələ aldığımızda bu

nəticəyə çatarıq: Əhəmiyyətli və böyük işlərin reallaşması, mənəvi bir

əsasın və güclü bir ruhi təməlin varlığına bağlıdır. Böyük işlərin

səbrə, müqavimət göstərməyə, səy ucalığına, əzm güclülüyünə bağlı olması,

qulluq sahəsindəki müvəffəqiyyətin gerçək təqvaya, Allahın haramlarından

qaçınmağa bağlı olması kimi.

Buradan ortaya çıxır ki, uca Allahın "heç bir şey (təməl) üzərində

deyilsiniz." buyruğu, Ehlikitabın Tövratı, İncili və Rəbləri

tərəfindən özlərinə endirilən hökmləri dəstək olub yaşada bilmələri

üçün ayaqlarını basacaqları möhkəm bir dayaqlarının

olmadığını kinayə yolu ilə dilə gətirən bir ifadədir. Bu kinayəli ifadə

ilə bu gerçəyə işarə edilir: Allahın dini və hökmü, sabit bir

təmələ söykən/dözməyən adamın daşıya bilməyəcəyi qədər ağırdır; insanın

88 .................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

sırf istəməsiylə, arzu etməsiylə dəstək olulub yaşadılması mümkün

deyil.

Necə ki uca Allah, Quran məzmununda bu gerçəyi bu şəkildə

ifadə edir: "Biz sənə ağır bir söz endirəcəyik." (Müzzəmmil, 5) "Əgər

biz bu Quranı bir dağa endirmiş olsaydıq, o dağı Allah qorxusundan

parçalanmış və çökmüş olaraq görəcəkdin. Biz, bəlkə insanlar

mütəfəkkirlər deyə bu nümunələri veririk." (Həşr, 21) "Biz bu

əmanəti göylərə, yerə və dağlara təqdim etdik, onlar onu yüklənməkdən

qaçındılar, məsuliyyətindən qorxdular." (Əhzab, 72)

Uca Allah, Tövrat haqqında Musa Peyğəmbərə (ə.s) belə xitab

edir: "Bu kitaba sıx sarıl və qövmünə də ondakı nəsihət edərin

ən gözəlini tutmalarını əmr et." (Ə'RAF, 145) İsrailoğullarına isə

belə xitab edir: "Sizə verdiyimiz kitaba sıx sarılın." (Bəqərə,

63) Yəhya Peyğəmbərə də (ə.s) belə xitab edir: "Ey Yəhya, bu

kitaba sıx sarıl." (Məryəm, 12)

Buna görə bu ayənin mənas(n)ı belədir: Ey Ehlikitap, siz Allah

tərəfindən sizə endirilən kitablardakı Allahın dinini həyata

keçirmək üçün söykən/dözməniz lazım olan təməldən məhrumsunuz. Bu

təməl təqva, davamlı şəkildə Allaha yönəlmə, ONunla əlaqəli

olma, ONun dərgahına sığınmadıyar. Amma siz, tərsinə böyüklük

göstərərək ONA itaət etməkdən üz çevirir, ONun qoyduğu

sərhədləri tapdalayırsınız.

Uca Allahın Peyğəmbərə (s. a. a) və möminlərə istiqamətli bu ayəsində

bu gerçək açıqca vurğulanır: "Allah, dindən Musaya

əmr etdiklərini, sənə vəhy etdiyimizi, İbrahimə, Musaya və İsaya

əmr etdiklərimizi sizin üçün din olaraq qanuniləşdirdi." Beləcə Allah,

dinin bütününü, saymış olduğu şəriətlərdə birləşdirdikdən sonra

belə davam edir: "Dini dəstək olasınız və onda ayrılığa

düşməyəsiniz deyə." Beləcə bu şəraitlərin hamısının, dini bir bütün

olaraq, heç bir ünsürünü ayırt etmədən dəstək olmağa söykən/dözdüklərini

açıqladıqdan sonra, "Sizin, müşrikləri çağırdığınız şey (tövhid

dini) onlara ağır gəldi." buyurur. Çünki dinə uyğun gəlmədə ittifaq və

istiqamət onlara ağır gəldi.

Arxasından, "Allah, dilədiyini ona (tövhid dininə) doğru seçər

və (özünə) yönələnləri ona çatdırar." deyə buyuraraq dini ayaqda

tutmanın ancaq Allahın hidayəti ilə mümkün olacağını, bu hidaMaide