I mavzu. «Ilmiy tadqiqot metodologiyasi» fanining maqsadi va vazifalari

Yana bir marta qaytaramiz!
1. Nazariy tadqiqot usullari bevosita kuzatib bo‘lmaydigan sifat, aloqa, xossa va bog‘lanishlarni aniqlash va tushuntirish imkoniyatini beradi.
2. Ob’ektlarga xos shunday sababiy bog‘lanish va qonuniyatlar mavjudki, ularni faqat nazariy tahlil, mavhumlashtirish va sintezni amalga oshirish yo‘li bilan o‘rganish mumkin.
3. Analiz ob’ektni qismlarga bo‘lish va ularni har birini alohida-alohida o‘rganish usulidir.
4. Analizda ob’ekt unsurlari, ularning xossalari va miqdoriy o‘lchamlari aniqlandi, unsurlarga xos farq qiluvchi umumiy belgilar ajratiladi. Tadqiqot materiallari sintez (umumlashtirish) uchun tayyorlanadi.
5. Analiz qilingan faktlar va materiallarni taqqoslash, birlashtirish va umumlashtirish jarayonida sintez amalga oshiriladi.
6. Sintez-tahlil qilingan faktlarni, hosil bo‘lgan tasavvurlar va tushunchalarni bir-biriga bog‘lab bir-butun mazmunga ega bo‘lgan g‘oya tushuncha va nazariyani ishlab chiqish usulidir.
7. Analogiya ob’ektlar o‘rtasida mavjud bo‘lgan o‘xshashlikni o‘rganib,bir ob’ektga xos bulgan belgilar shu turdagi boshqa ob’ektda ham bo‘lishi mumkinligini asoslaydigan usuldir.
8. Analogiya usulida tadqiq qilish predmetlardagi xossalar,strukturalar va munosabatlar bo‘yicha amalga oshiriladi.
9. Aniqlik jihatidan qat’iy, qat’iy bo‘lmagan va yanglish(nochin) analogiyalar farqlanadi.
10. Analogiya usulidan foydalanganda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak: 1) ko‘proq o‘xshash elementlarni aniqlab olish; 2) taqqoslanayotgan xossalarni muhimlarini ajratib olish;3)asl ob’ektda qanday unsurlararo bog‘lanish bo‘lsa, o‘rganilayotgan ob’ektda ham shunday bog‘lanishlarni borligiga e’tibor qaratish lozim.
11. Cheklangan faktlar asosida ob’ektning xossa va qonuniyatlari xususida ilmiy faraz qilish,asoslanishi kerak bo‘lgan g‘oyani olg‘a surish gipotetik usuldan foydalanishni bildiradi.
12. Tushuntirish ko‘lami,qamrab olingan ob’ektlar miqyosiga qarab,gipoteza umumiy,juz’iy va yakka bo‘lishi mumkin.
13. Formallashtirish usuli– bu ob’ekt xossalarini simvollar (belgilar) bilan ifdalab, keyinchalik shu simvollar bilan ishlash yo‘li va qoidalari tizimidir.Formallashtirish usulidan foydalanishning yorqin misoli iqtisodiy jarayonlarni matritsali modellashtirish apparati yordamida tadqiq qilishdir.
14. Tadqiqot uchun zarur bo‘lgan tushunchalarni hosil qilish, shakllantirish, ularni mazmunini boyitishda mavhumlashtirish va umumlashtirish usullari katta rol o‘ynaydi.
15. Ob’ektning o‘rganilayotgan xossalarini fikrda ajratib olish, ularni tahlil qilish va mavjud yoki yangi tushunchalarda ifodalash mavhumlashtirish usulidan foydalanishni bildiradi.
16. Umumlashtirish – bu tahlil qilingan xossalar uchun umumiy bo‘lgan belgi va tomonlar xususida obraz va tasavvurlar hosil qilish, tafakkurda ularni birlashtirib, umumiy mazmunga ega bo‘lgan tushuncha, g‘oya yoki qoidani ishlab chiqish usulidir.