I mavzu. Jismoniy tarbiya va sport gigiyenasi asoslari jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari o‘quv fan sifatida tutgan o‘rni

I Mavzu. JISMONIY TARBIYA VA SPORT GIGIYENASI ASOSLARI
Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari o‘quv fan sifatida tutgan o‘rni
Jismoniy tarbiya gigiyenasining paydo bo‘lish tarixi yuzlab yillarga ega. Qadimgi davrlarda jismoniy mashqlar tiklanish vositasi sifatida qabul qilingan. Shu bilan birga, jismoniy mashqlardan tashqari, turli xil tiklovchi gigiyena vositalari - ratsional ovqatlanish, hammom, massaj, chiniqish va boshqalar keng qo‘llanilgan.
K.Slavineskiy va Ya.Komenskiy asarlarida birinchi marta jismoniy tarbiya va gigiyena o‘rtasidagi munosabatlar masalalari XVII asrda ko‘rib chiqilgan. Jismoniy tarbiya o‘quvchilarning sog‘lig‘ini mustahkamlash va jismoniy rivojlanishini yaxshilash uchun maxsus vazifalar aniqlangan va shakllantirilgan murakkab tizim sifatida qaraladi.
Bu qarashlar va g‘oyalar XVIII-XIX asrlarda ilmiy asoslab berilgan. Rossiyada P.F.Lesgaft jismoniy tarbiya va tarbiyaning ilmiy nazariyasining asoschisi bo‘ldi. Uning ilmiy va pedagogik faoliyati Sankt-Peterburg tibbiyot va jarrohlik Akademiyasi devorlarida boshlanib, u еrda tibbiyot fanlari doktori (1865), so‘ngra jarrohlik fanlari doktori (1868) dissertatsiyasini himoya qildi. P.F.Lesgaftning eng muhim asarlari qatoriga “Maktab yoshidagi bolalarning jismoniy tarbiyasi bo‘yicha qo‘llanma”, “Oilada bola tarbiyasi va uning ahamiyati”, “Anatomiyaning jismoniy tarbiya bilan aloqasi to‘g‘risida”.
P.F.Lesgaft jismoniy tarbiya ta’limotining biomedikal asoslarini yaratdi, bu nafaqat jismoniy tarbiya nazariyasi va metodologiyasini, balki jismoniy mashqlar va sport fiziologiyasi hamda gigiyenasini rivojlantirish uchun zarur shart bo‘lib xizmat qiladi. P.F.Lesgaft hayoti davomida tuzilgan so‘nggi gigiyena dasturi 1909-yilga to‘g‘ri keladi. P.F.Lesgaftning g‘oyalari jismoniy mashqlar gigiyenasiga oid birinchi qo‘llanmalarining muallifi V.V.Gorinevskiy tomonidan ishlab chiqilgan.
Kelgusida jismoniy tarbiya va sport sohasidagi ilmiy tadqiqotlar, shu jumladan gigiyena va sport tibbiyoti muammolari asosan jismoniy madaniyat institutlarida o‘tkazildi. Aynan shu еrda mamlakatning eng yaxshi ilmiy kuchlari ushbu fan sohasida to‘plangan, yangi g‘oyalar va tadqiqot yo‘nalishlari ishlab chiqilgan, yosh o‘qituvchilar va olimlarning kadrlari tayyorlangan.
Jismoniy tarbiya va sport gigiyenasi sohasidagi ko‘p yillik ilmiy izlanishlar natijasida jismoniy mashqlar va sport gigiyenasining asosiy vazifalari aniqlandi: jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilar salomatligiga еkologik sharoitlarning ta’sirini o‘rganish va ularni takomillashtirish; jismoniy mashqlar va sport bilan shug‘ullanuvchilar salomatligini mustahkamlovchi gigiyenik tadbirlarni ishlab chiqish; ishlash, chidamlilikni yaxshilash, sport yutuqlarining o‘sishini ta’minlash.
Ushbu vazifalar jismoniy tarbiya va sport gigiyenasi kursining fan va o‘quv intizomi bo‘limi sifatida o‘ziga xos mazmunini belgilab berdi: havo, suv, tuproq gigiyenasi, sport inshootlarini rejalashtirish, qurish va ishlatish gigiyenasi, shaxsiy gigiyena, qotish, sportchilarning ovqatlanishi, mashg‘ulotlar gigiyenasi, ayrim sport turlari bo‘yicha mashg‘ulotlarni gigiyenik ta’minlash.
So‘nggi yillarda jismoniy tarbiya va sportni gigiyenik jihatdan ta’minlashga imkon beradigan, yoshi, jinsi va kasbiy funksional imkoniyatlari va ishtirok еtganlarning individual xususiyatlari, iqlim va boshqa tashqi omillarni hisobga olgan holda qimmatli ilmiy ma’lumotlar olindi.
Jismoniy mashqlar, ularning shakli va mazmunidan qat’i nazar, shug‘ullanuvchilarning sog‘lig‘ini mustahkamlashi shart, bu butun jismoniy tarbiya tizimining sog‘lomlashtirishga to‘liq mos keladi.
Jismoniy tarbiyaning sog‘lomlashtirish tamoyilini amalga oshirish faqat jismoniy tarbiya o‘qituvchisi, sport murabbiyi gigiyenaning asosiy qoidalari bilan tanishishi va F.F. Erismanning so‘zlari bilan aytganda “gigiyenik fikrlash usuli”ni o‘rganishi sharti bilan mumkin.
Faqatgina kamaytirilgan yoki haddan tashqari vosita faolligi, еtarli yoki ortiqcha jismoniy faollik, mantiqsiz ovqatlanish va mashg‘ulotlar rejimi, qoniqarsiz mashg‘ulot sharoitlarining mumkin bo‘lgan salbiy ta’siri haqida bilib, siz jismoniy mashqlardan kerakli natijani olishingiz mumkin.
Shunday qilib, jismoniy madaniyat ta’lim yo‘nalishlari va jismoniy tarbiya o‘qituvchilari, murabbiylari jismoniy mashqlarni to‘g‘ri tashkil etish, jismoniy faoliyatni tartibga solish, ayrim sport turlari bo‘yicha o‘quv jarayonini tashkil etish va moddiy-texnik qo‘llab-quvvatlash, talabalarning ovqatlanishi va boshqalar uchun gigiyena asoslarini bilishlari kerak.
Jismoniy tarbiya va sport jarayonida tegishli gigiyena standartlari va talablariga rioya qilmasdan, normal jismoniy rivojlanish, jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanuvchilarning sog‘lig‘ini saqlash va mustahkamlash, sport yutuqlarini oshirish uchun maqbul sharoitlarni ta’minlash mumkin еmas.
Gigiyena tibbiyot fanining bir tarmog‘i sifatida atrof-muhit gigiyenasi, oziq-ovqat gigiyenasi, bolalar va o‘smirlar gigiyenasi, mehnat gigiyenasi, radiatsion gigiyena, harbiy gigiyena, ijtimoiy gigiyena, jismoniy tarbiya va sport gigiyenasini o‘z ichiga oladi.