I nazariy materiallar

Tog‘oldi zonasi relefi 
Tog‘ oldi zonasi Farg‘ona vodiysida adirlar va baland tog‘ zonasi oralig‘idagi hududlarni 
tashkil etib bilandligi 2000 m gacha ko‘tarilib boradi. Aksariyat holatlarda tog‘ oldi zonasiga 
adirlar zonasi yaqinlashib keladi va tektonik bukilmalar ularni ajratib turadi. Faqatgina shimoli-
sharqiy qismida Bauboshota massivi adirlar zonasi bilan ko‘plab erozion vodiylar ko‘ndalang 
holatda joylashganligi tufayli uning relefi kuchli parchalangan. 
Tog‘ oldi zonasi Farg‘ona vodiysining Turkiston, Oloy, Farg‘ona, Qurama, CHotqol 
tizmalarining etaklarini tashkil etib, uncha katta bo‘lmagan kengliklarda joylashgan. Ayniqsa, 
vodiyning janubiy qismidagi tog‘ oldi zonasi 30-40 km ni tashkil etadi. SHimoliy va shimoli-
sharqiy hududlarda esa 30-50 km gacha masofalarni egallaydi. Tog‘ oldi zonasida alohida 
ko‘tarilgan tog‘ massivlarining joylashganligi ularning tektonik rivojlanishi tog‘li hududlardagi 
tektonik harakatlarga juda yaqinligi bilan belgilanadi. SHunga ko‘ra janubiy Farg‘onadagi tog‘ 
oldi zonasida balandligi 1500 m dan 2000 m gacha bo‘lgan Qatrontog‘ va G‘uzon massivlari 
tektonik ko‘tarilmalarni hosil qilgan. Bunday ko‘tarilmalar relefida kuchli parchalanganlik, 
yonbag‘ir emirilish jarayonlarining faolligi, ularning etaklarida esa emirilgan yirik va dag‘al 
jinslarning tartibsiz joylashganligi ko‘zga tashlanadi. Litologik tarkibiga ko‘ra paleozoy 
erasining slanets va ohaktoshlari bilan birga mezozoy va to‘rtlamchi davrning konglomeratli va 
shag‘alli jinslari asosiy o‘rin egallaydi. 

---

21 
Farg‘ona vodiysining shimoliy qismida tog‘ oldi zonasi uncha katta bo‘lmagan 
maydonlarni egallab CHotqol tog‘larining janubiy etaklarigacha cho‘zilgan, lekin bu hudud 
boshqa tog‘ oldi hududlariga nisbatan kichikroq maydonni egallaydi. Hududning mutloq 
balandligi 1000-1500 m gacha ko‘tarilib, relefi birmuncha kuchli parchalangan. Hududning 
litologik tarkibida denudatsiya tufayli hosil bo‘lgan mayda donali qoplama jinslar, shag‘al va 
konglomeratli jinslardan tashqari yassi yuzalarda lyoss va lyossimon suglinkalar ishtirok etadi. 
Ayniqsa, lyoss va lyossimon jinslar hududning 60 % dan ortiq maydonini egallab olgan. 
Farg‘ona vodiysining shimoli-g‘arbiy qismida Qurama tog‘larining tog‘ oldi qismi 
joylashgan. Mazkur hudud G‘ovasoy, CHodaksoylar bilan Ohangaron soyliklari suv 
ayrgichlariga to‘g‘ri keladi. toshli, shag‘alli va yuza qismi mayda donali jinslardan iborat 
bo‘lgan litologik tarkibli hududlarning maksimal balandligi 2000 m ga etadi. Uning ostki 
qatlamida esa paleozoy erasining ohaktosh va slanetsli qatlamlari joylashgan. 
Farg‘ona vodiysining janubi-sharqiy hududlari Oloy-Farg‘ona tizmalari etaklarini egallab 
olgan. Oloy tizmalari etaklaridagi tog‘ oldi hududi Aravansoy va Oqbo‘ra soyliklarining 
oralig‘idagi baland va qiya tekisliklarni egallab, alohida ko‘tarilgan tog‘ massivlari ham 
uchraydi. Masalan, Ulug‘tog‘ massivi 1300 m dan baland ko‘tarilgan janubi-sharqida CHilustun, 
undan sharqroqda Qirtosh tog‘ massivlari ko‘tarilgan bo‘lib, balandligi 1200 m dan ortadi. Tog‘ 
massivlari kuchli denudatsiyaga uchragan, litologik tarkibi asosan paleozoyning devon davri 
kristallashgan ohaktoshlari va metamorfik slanetslaridan iborat.