I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1896 г. во Львове, причём свой перевод Крымский снабдил таким количеством комментариев и библиографических ссылок, что их по-праву можно назвать его полноценным исследованием. Объём переводного издания составил всего 183 страницы (из них почти половина, написанные Крымским примечания) . В работе доказывалось, что почти все сюжеты известных ныне сказок «мигрировали» из страны в страну. Только индийские имена менялись на арабские, арабские на тюркские, а тюркские на славянские. В рукописной статье «Народная словесность [о тюркских племенах]» Крымский исследует творчество азербайджанских ашиков и других народных певцов, фольклорные памятники тюркских народов. Рассматривая тюркологическое наследие Агафангела Крымского не перестаешь удивляться многообразию его интересов. Очень жаль, что многие из его работ уже стали библиографической редкостью. Ведь имя выдающегося востоковеда долгие годы было под запретом. Реабилитация 1957 г. способствовала постепенному переизданию книг о нём и его книг. В вышедшем к 100-летию в Киеве пятитомнике были напечатаны и его тюркологические труды. В 1996 г. опубликована «Історія Туреччини» («История Турции») по изданию 1924 г. А в 2007-2010 гг. Институт востоковедения им. А.Е. Крымского НАН Украины издал два тома его основных тюркологических исследований, включив в их число как ранее изданные, так и рукописные. Исследование научного наследия Агафангела Ефимовича Крымского, неотъемлемой и важной частью которого является тюркология, продолжается. Будем надеяться, что все его неизданные работы будут опубликованы, поскольку и в наши дни они всё ещё актуальны и интересны современникам. А он — гордость российской и украинской ориенталистики. Для авторов данной статьи в перспективе имеет особое значение поиск, подготовка и издание эпистолярного наследия А. Е. Крымского российским востоковедам ХIХ – начала ХХ вв. – В. Р. Розену, В. В. Бартольду, П. К. Коковцеву, Ф. Е. Коршу, В. А. Жуковскому, В. Ф. Минорскому и другим известным деятелям отечественной науки и культуры (Шахматов А. А., Бузескул В. П. и др.), а также изучение архивных материалов в связи с подготовкой работ «Истории Кавказского Азербайджана» (1930-е гг.), «Низами и его современники ХII в.» (1940 г.) и другие.
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
190 ЛИТЕРАТУРА 1. Институт рукописи Национальной библиотеки Украины им. В.И. Вернадского (ИР НБУВ). – Ф. I, д. 22404. Автобіографія. – 10 л. 2. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25299. Турецкий язык. — 24 л. 3. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25306. Грамматика турецкого языка. — 255 л. 4. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25320. Практическая грамматика турецкого языка. — 57 л. 5. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25333. Научно-практический курс турецкого языка. — 120 л. 6. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25334. Новоосманская литература. — 28 л. 7. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25336. Турецкие слова. — 144 л. 8. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25338. Турецкий язык. Тетради для практических занятий. — 28 л. 9. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25512. Азербайджанская литература. — 21 л. 10. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25563. Башкирский язык и литература. — 26 л. 11. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25572. Туркменская литература. — 14 л. 12. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 25652. Литература Туркестана. — 11 л. 13. ИР НБУВ. – Ф. I, д. 26674. Прошение акад[емика] Крымского в секретариат II отдела Акад[емии] наук о средствах для перепечатывания работ на машинке. — 8 л. 14.
ИР НБУВ. – Ф. XXXVI, д. 10. Історія Азербайджану. – 154 л. 15.
ИР НБУВ. – Ф. XXXVІ, д. 13. Історія кавказького Азербайджану. – 98 л. 16.
ИР НБУВ. – Ф. XXXVI, д. 14. Історія албанів або Кавказького Азербайджану. – 324 л.
17. ИР НБУВ. – Ф. XXXVІ, д. 669. Історія Албанії. – Л. 181–190. 18. ИР НБУВ. – Ф. XXXVI, д. 675. Тюркские языки [варианты статьи]. – 47 л. 19. Василюк О.Д. Агатангел Кримський та «Энциклопедический словарь» Брокгауза- Єфрона // Сходознавство. – 2003. – №21–22. – С. 37–44. 20.
Гурницкий К.И. Агафангел Ефимович Крымский. – М., 1980. – 192 с. 21.
Епістолярна спадщина Агатангела Кримського (1890–1941 рр.). Т.ІІ (1918–1941 рр.). — К., 2005. — 360 с. 22. Крымский А.E. Низами и его современники. – Баку, 1981. – 488 с. 23. Крымский А. История Турции и её литературы (от возникновения до начала расцвета). – М., 1916. – 279 с. 24.
Крымский А. История Турции и её литературы. От расцвета до начала упадка. – М., 1910. – 164 с. 25. Крымский А. История Турции // Царьград. – М., 1915. – С. 3–34. 26. Кримський А. Тюрки, їх мови і літератури // Вибрані сходознавчі праці. – К., 2010. – Т. ІІІ. – С. 205–267. 27.
Кримський А. Тюрки. Тюркские литературы. Тюркские языки // Вибрані сходознавчі праці. – К., 2010. – Т. ІІІ. – С. 89–203. 28. Крымский А. Страницы из истории северного или кавказского Азербайджана (классической Албании) [Кабала] // Сергею Федоровичу Ольденбургу. К пятидесятилетию научно-общественной деятельности 1882–1932. Сб. статей. – Л., 1934. – С. 280–305. 29. Крымский А. Страницы из истории северного или кавказского Азербайджана (классической Албании). Шеки // Памяти академика Н.Я. Марра (1864–1934). – М.–Л., 1938. – С. 369–384. 30. Переписка академиков А.Е. Крымского и И.Ю. Крачковского 1920–1930-х годов / Публ. И.М. Смилянской // Неизвестные страницы отечественного востоковедения. – М.: Восточная литература РАН, 1997. – С. 155–368. 31. Циганкова Елла. Сходознавчі установи в Україні. Радянський період. – К.: Критика, 2007. – 292 с.
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
191
Vasylyuk O., Valeev R., Abidulin A. Agathangel Krymsky's turkology heritage: resume and perspective of studies Summary The article analyses some unpublished research papers by A. Krymsky (1871–1942) on turkology, that are preserved in the Institute of the Manuscript at the Vernadsky National Library of Ukraine. These are rather short articles, written primarily in the 1930s. The author analyses the origin, development and actual state of the literature of the Turkic peoples of the USSR and Turkey. The article was written because of the necessity to help young Soviet Turkic republics, that didn’t have enough scientists capable of carrying out such research work themselves. Even though Agathangel Krymsky`s works reflected the time, when they were written, they are still of great importance. Despite the fact that the articles were written long ago, they are still relevant due to erudition and depth of knowledge of Krymsky, who was famous for using a wide range of sources. So, they are of great interest for our contemporaries. Keywords: Agathangel Krymsky, manuscript, turkology, literature, language
Binnur Erdaği Doğuer Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü binnur@hacettepe.edu.tr
AZERBAYCAN TÜRKCESİNDE KULLANILAN TÜRKİYE TÜRKCESİNDE BULUNMAYAN TÜRKÇE KELİMELERİN TÜRKİYE TÜRKÇESİNƏ KAZANDIRILMASI Türkçenin tarihsel gelişimi içerisindeki söz varlığının tam olarak ortaya çıkarılması, Türk dili araştırmaları için önemli bir konudur. Bu nedenle Türkiye’de Türkçenin tarihsel dönemlerinde yazılmış eserler üzerinde çalışmalar yapılmakta ve bu çalışmalarla birlikte Türkçenin farklı dönemlerindeki yapısı ve söz varlığı ortaya çıkmaktadır. Ancak son yıllara kadar dil çalışmaları çoğunlukla edebî eserler üzerinde yoğunlaşmıştı. Oysa bir dönemin dil özelliklerinin belirlenebilmesi, söz varlığının tam olarak ortaya konabilmesi için farklı alanlarda yazılmış eserlerin de incelenmesi gerekir. İşte son yıllarda bu gerekliliğin farkına varılmış ve Türkiye’de edebî eserler dışındaki eserler üzerinde çalışmalar yapılmaya başlamıştır. Özellikle, Türkiye Türkçesinin temeli olan Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait eserler üzerinde yoğunlaşan bu çalışmalarda çoğunlukla tıp eserlerinin tercih edildiği görülmektedir. Bunun sebebi, Eski Anadolu Türkçesinin, Türkçenin tarihî dönemlerinin Türkçe tıp terimleri yönünden zengin ve verimli dönemlerinden biri olmasıdır. Bu dönemde bilim dilinin Arapça olmasına rağmen, tıp eserlerinde çoğunlukla yalın bir Türkçe kullanılmaktadır. Çünkü insan sağlığı ya da tıp bilimi, doğrudan doğruya insanı ilgilendiren temel bilimlerden biridir; insanlar hastalıklarla ve sağlıkla hep iç içe yaşamaktadırlar ve sağlıkla ilgili konularda da doğal olarak kendi sözcüklerini, yani her zaman kullandıkları sözcükleri ve yapıları kullanmaktadırlar. Bu nedenle bilim dilinin Arapça olduğu bu dönemde tıp eserleri, halkın anlayabilmesi için ya doğrudan doğruya Türkçe yazılmış ya da Arapça, Farsça gibi dillerden Türkçeye çevrilmiştir. Tıp eserlerinin dili bu yönüyle, Türkçe için özellikle önemlidir. Türk dili araştırmalarında edebiyat dışındaki metinler üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen yapılar ve söz varlığı değerlendirilirken Türkiye Türkçesi dışındaki Türk dillerinde tespit edilen verilerin de incelenmesi genel olarak Türkçenin söz varlığının ortaya konması için önemlidir. Bu çalışmada, Azerbaycan Dilinin İzahlı Lugati’ndeki Türkçe tıp terimleri incelenerek
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
192 Azerbaycan Türkçesinin de yazı dili olarak oluşmaya başladığı döneme denk gelen Eski Anadolu Türkçesi dönemindeki tıp terimleri ile karşılaştırma yapılacaktır. Anahtar Sözcükler: Eski Anadolu Türkçesi tıp metinleri, Eski Anadolu Türkçesi tıp dili, Azerbaycan Türkçesi tıp terimleri, Azerbaycan Dilinin İzahlı Lugati, dil çalışmaları, Türkçenin söz varlığı.
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu cahid@ismayiloglu.com
AZƏRBAYCANDA DİL SİTUASİYASINA TƏSİR EDƏN AMILLƏR Müasir çoxmillətli bir cəmiyyətdə dilin vəziyyətini araşdırmaq həm çətin, həm də əhəmiyyətlidir. Dil siyasəti və situasiyasının başlıca meyillərini üzə çıxarmaq, onun təsir etdiyi amilləri müəyyənləşdirmək tədqiqatçıdan güclü bilik və maraq kəsb edir. Hazırda Azərbaycanda dil situasiyasını və buna müvafiq elmi-nəzəri baxımdan əsaslandırılmış dil siyasətini obyektiv olaraq formalaşdırmaqdan ötrü gələcəyə istiqamətlənən bir konsepsiya hazırlanmalıdır. Həmin konsepsiya linqvistika elminin, dilin tədrisinin çağdaş səviyyəsini, sosial faktorları, bununla yanaşı dövlətin strateji maraqlarını nəzərdə tutmalıdır ki, bu günün tələbləri ilə səsləşsin. Bu konsepsiya yaxın və uzaq gələcəyi də diqqətdə saxlamalı, dilimizin və dilçiliyimizin inkişafı haqqında müstəqillik illərində dövlətin qanun, sərəncam və proqramlarında əks olunan əsas tezisləri ehtiva etməlidir. Ölkəmiz dil siyasətinə xüsusi diqqət yetirir. Milli kimlik və hər bir azərbaycanlının təbiəti Azərbaycançılığa, milli xarakter və dünyagörüşü ilə əlaqəli formalaşmışdır. Bu amil də dil siyasətinə əsaslanır. «Hər kəs ünsiyyət, tərbiyə, təhsil və yaradıcılıq dilini sərbəst doğma ana dilində istifadə etmək hüqüquna malikdir» Bu dil hüquqları dil situasiyası şəratində ölkəmizdə həyata keçirilir. Dil siyasətinin prinsipləri imkan verir ki, dillərin sərbəst və bərabər inkişafı təmin olunsun. Dilin qorunması və inkişafı haqqında ünvanlı proqramlar həyata keçirilsin. Belə bir inkişaf dilimizin fəaliyyətini təmin etsin. Bu baxımdan dil siyasəti forması bərabər imkanlar prinsipləri, dili və kommunikativ enerji resurslarının potensialını təşkil edən bütün komponentlərin həyata keçirilməsi üçün müəyyən şərait yaradır. Hazırda Azərbaycan respublikasında bir sıra balanslaşdırılmış dil situasiyasının yaradılması sahəsində irəliləyiş əldə edilib. Azərbaycanda dil xəritəsi yaradılmalıdır. Bu, qloballaşma şəraitində çox vacib məsələlərdəndir. Azərbaycana yaxın olan Şimali Qafqaz və Dağıstan müxtəlif dil zənginliyi və etnik dil müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Mədəni-ticari əlaqələr orada yaşayan xalqlarla azərbaycanlılar arasında geniş yayılıb. Etnik dilin zənginliyi ilə seçilən Qax, Zaqatala, Balakən və s. rayonların sakinlərinin də danışıq mədəniyyətinə bunlar təsirsiz ötüşmür. Etno-sosial sorğuların nəticələrində göstərildiyi kimi, Azərbaycanın bu bölgələrində qarışıq bir dil hakimdir (danışıq dil). Bu bölgələrdə aparılan dil siyasəti isə bir qədər kortəbii xarakter daşıyır. Dil haqqında proqramların tələblərində demokratikləşmə yolunda (məsələn, lak xalqı) onların istəkləri, milli və bəşəri dəyərlərin qoruması kimi dəstək və konsolidasiya vardır. Dağıstan ərazisində hər bir xalqın dil suverenliyinin təmin edilməsi, milli dilin tətbiqi dil siyasətinin siyasiləşdirilməsi və milliləşdirilməsi mühüm element kimi görünməkdədir. Ona görə də bu azlıqda yaşayan dillərin reytinqi xeyli azalmaq üzrədir. Bunun səbəbləri çoxdur (milli dildə dərsliklərin və digər tədris vəsaitlərinin olmaması, məktəblərin zəif resurs bazarı və s.). Bu səbəbdən də həmin ərazilərdə insanlar öz doğma ana dilinin mənimsənilməsində heç bir maraq nümayiş etdirmir. Öz növbəsində, etnik və konservasiya parametrləri də doğma ana dilinin qorunması ilə bağlı formalaşır. Son illərdə dilin vəziyyətində əmələ gələn dəyişikliklər təhsil sisteminə, milli kimliyə və ana dilinin tanınmasına öz mənfi təsirini göstərir. Görkəmli dilçi-alim F.Veysəllinin bu işlərin görülməsi üçün irəli sürdüyü fikirləri əsaslı şəkildə biz də qəbul edirik. «Bunun üçün ilk növbədə ölkəmizdə dil situasiyası dərindən təhlil I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
193 olunmalı, onun real mənzərəsi bütün incəliklərilə ortaya qoyulmalı və yalnız bundan sonra dil siyasətilə bağlı konkret sənəd hazırlanmalıdır» (1,184). F.Veysəlli bu gün müstəqil Azərbaycan Respublikasındakı dil situasiyasını belə ümumiləşdirir: -sabitləşmiş dil situasiyasından (ikidillilik şəraiti, rus dili) üz çevirib yenisinə alışmaq nə qədər enerji və vaxt tələb edir. Elə bu səbəbdəndir ki, Respublikamızın paytaxtı əhalisinin xeyli hissəsi bu gün də rus dilində oxuyur, düşünür və bunu da özlərinə şərəf bilirlər. İmperiya dağıldıqca da, onun güclü varisi öz ədası və ambisiyaları ilə qalmaqdadır. Bütün bunlar Azərbaycanda rus dillilərin hələ də dil situasiyasının formalaşmasında rol oynamalarını təsdiqləyən amillərdəndir. -qlobal şəraitdə olduğu kimi, dil situasiyasında da amerikan-ingilis düşüncə tərzi və ingilis dili kommunikativ cəhətdən aktuallıq kəsb etməyə başlayır. -dil situasiyasının müstəqilliyin ilk dönəmində istiqaməti türk dili oldu. Bu meyil həmin dillə Azərbaycan dilini qovuşdurdu. Yüzdən çox türk sözü indi Azərbaycan dilində, xüsusən də mətbuat dilində işlənməyə başladı (olay, yetərsay və s.). -dil situasiyasının bir istiqaməti də ərəb dilidir. İmperiya dövründə əlimizdən alınmış vicdan azadlığı özümüzə qayıdandan sonra islam dininin əsas daşıyıcısı olan ərəb dili həyatımıza daha geniş miqyasda və əhatədə olmağa başladı. Ərəb dili bu gün xeyli sayda gənclərin təhsil dili oldu, ərəb ölkələrində təhsil alan gənclər Azərbaycanda dil situasiyasına güclü təsir edən qaynaqlardan birinə çevrildi. Bu gün Kütləvi İnformasiya Vasitələrində, parlamentdə səslənən dil müasir Azərbaycan dilidir. Öz əlvanlığı, şirinliyi, zəngin qrammatik quruluşa, ifadə vasitələrinə malik olan dil- Azərbaycan dilidir. F.Veysəllinin dil situasiyası haqqında fikirlərini bəzi dəyişmələrlə burada əks etdirdik. O, ölkəmizdə dil siyasəti deyəndə Azərbaycan dilinin milli etniklərin dillərinə və xarici dillərə münasibətinin qanun şəklində nizamlanmasını nəzərdə tutur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili olması ayrıca maddə ilə təsbit olunmuşdur. Amma bu gün respublikamızda kargüzarlıq, təhsil, qanunvericilik, ticari-mədəni və s. fəaliyyətlərimiz yad dillərdə də (rus, ingilis və s.) aparılır. Qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir və həmin dövlətin ərazisində bu dil ünsiyyət dilidir. Bu dil həm də davranış dilidir. Etnik qruplar, sərhəd bölgəsində yaşayan xalqlar Azərbaycan dilindən davranış dili kimi də istifadə edə bilərlər. Gürcüstanın Borçalı mahalında yaşayan azərbaycanlıların dövlət dili gürcü dilidir, orada Azərbaycan dili onların ana dili olsa da, ünsiyyətdə bu dil onlar üçün davranış dili kimi müəyyənləşdirilə bilr. Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün etnik qruplar üçün Azərbaycan dili həm dövlət dilidir, həm də müxtəlif azlıqların nümayəndələri öz aralarında Azərbaycan dilindən davranış dili kimi istifadə edirlər. Qloballaşma prosesi tarixə daha yeni bir eranın başlanması kimi daxil olub, universal səciyyə və məzmun qazanan ümumi qanunauyğunluqların və qanunların ifadəsini təbiiləşdirmişdir. Bu prosesdə inteqrasiya bir çox hallarda artan və genişlənən xətlə baş vermişdir.Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamında deyilir ki, həyatın, varlığın forması olan dil situasiyası, dil siyasəti Azərbaycanda yeni inkişaf pilləsinə qədəm qoymuşdur. Dil situsiyası indi dəyişkən xarakter daşıyır. İndi dil situasiyası bir sıra sosial problemlərlə üz-üzədir. Qloballaşma hadisəsi birbaşa dilə öz təsirini göstərməkdədir. İndi qərbin təsiri ilə ingilis alınmaları türkcələrdə daha çox görünür. Dünyada gedən inteqrasiya proseslərini nəzərə alsaq, Azərbaycanda gənc nəslə dilin aşılanması, bu işin təkmilləşməsinə güclü ehtiyac yaranmışdır. Azərbaycanda yeni dil siyasətinin təkmilləşdirilməsi sahəsində xeyli işlər görünür.Dövlət tərəfindən dilə qayğı böyükdür. Amma bəzən Azərbaycan dili etnik şəraitdə böyük təhlükə ilə üzləşir. İndi bu dilin daha çox qayğıya və müdafiəyə ehtiyacı vardır. İnternet resursları və Azərbaycan dili xüsusi qanun və qaydalar ilə fəaliyyət göstərir. E- maillərin dili təkmilləşir. Mədəniyyətlər mühüm dil məkanında inkişaf edir. Dilin zəruri şərtləri və
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
194 mədəni cəmiyyətin, milli kimliyin əsasları formalaşır. Amma bəzi narahatedici amillər özünü göstərir. Milli dildə yayımların ümumi sayı artıb. Milli yayım kanalları öz fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Dövlət dəstəyi normal durumdadır. Hiss olunur ki, qəzetləri oxuyanlar azalıb. Odur ki, qəzetlərin tirajları da azalır. Azərbaycanda həqiqətən də dil vəziyyəti, dil situasiyasıv unikaldır. Dildən istifadə də genetik müxtəliflik mövcuddur. Azərbaycanın bölgələrində ləzgi, talış, qismən də tat dillərindən ailə-məişət dairəsində istifadə normaldır. Bəzən, həmin bölgələrdə xüsusən də Dağıstan ətrafı ərazilərdə, Xaçmaz da, Xudatda statistik hesablamalara görə rus dilindən istifadə çoxalır. Amma Azərbaycan dili mənəvi fəaliyyət sahəsində təhsil dilinə çevrilib. İş yerlərində istifadə olunan əsas dil Azərbaycan dilidir. Azərbaycan dilinin üstünlüyü ziyalı nəslinin əhəmiyyətli qatının yetişməsinə gətirib çıxarmışdır. Azərbaycan dili ilə öz xalqının milli mədəniyyətinə maraq genişlənmişdir. Sosial proseslərin inkişafı, yerlərdə etnik dillərdən istifadə milli-optimal və ahəngdar inkişafa yönəlmiş yeni bir dil siyasətinin formalaşdırılması zərurətinə gətirib çıxarmışdır. Bu sahədə qanunlar tənzimlənir.Dilin inkişafı Dövlət Proqramının mərkəzində dayanır. Bu qanuna uyğun olaraq yanlış dil siyasəti bəzən problemlər doğurur, dil fəaliyyəti, sosial funksiyaların inkişafı dildə iyerarxik sisem yaradır. Müasir dil siyasətinin bir xüsusiyyəti müasir cəmiyyəti yeni reallıqlara uyğunlaşdırmaq üçün etnik dil və mədəniyyətləri də qorumağa imkan və şərait yaratmasıdır. Dünyada gedən inteqrasiya prosesləri bu baxımdan nəzərə alınmalıdır. Müxtəlif lüğətlərin elektron versiyasının hazırlanması qloballaşma şəraitində Azərbaycan dilinin yad təsirlərə müqavimət göstərməsində həlledici qaynaq kimi dəyərləndirilə bilər. Beləliklə, Azərbaycanda dil situasiyasını təhlil edib öyrəndikdən sonra dil siyasətini də müəyyənləşdirmək mümkündür. Dil siyasəti layihəsi hazırlanarkən bu deyilən fikirlər də nəzərə alınmalıdır. Beləliklə, müstəqillik illərində Azərbaycan Respublikasında dil situasiyası xeyli dərəcədə dəyişmələri ilə xarakterizə olunur. Sosial inkişaf, zamanın dəyişdirilməsinə uyğun olaraq ictimai- siyasi dəyişikliklər həmin vəziyyətə də öz təsirini göstərir. Dilin vəziyyətini qorumaq üçün görülən tədbirlər kimi müəyyən edilir ki, dil siyasəti səlahiyyətləri daxilində müxtəlif kommunikativ məqsədlər həyata keçirilir. Çoxmillətli cəmiyyətdə yalnız dil siyasətinin xeyrinə işlər görülür. Müasir dil siyasətinin əsas xüsusiyyətlərindən biri müasir cəmiyyətin yeni reallıqlarına uyğunlaşmaqdır. Etnik dil və mədəniyyətləri qorumaq da qarşıda duran məsələlərdəndir. Bu baxımdan dünyada gedən inteqrasiya prosesləri nəzərə alınır, ölkədə gənc nəslin dil tədrisinin təkmilləşdirilməsi üçün ehtiyac olan işlər görülür. Dilimizin hüquqi, sosial-iqtisadi və mədəni statusu genişləndikcə o, ictimai funksiyaları da uğurla həyata keçirir, ana dilinin təhsili üçün bütün şərait yaradılır (iş, media, təhsi, mədəniyyət və Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|