I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans

 

 

 

 

 

 

230

отмечают, что, что в монгольских текстах суффиксы -d и -s являются образователями мн. 

числа [16, 549; 4, 61-62] В дополнение к этому Н. Поппе отмечает, что монгольский суффикс 

мн. числа -d в своей архаичной форме звучал как *-t[30, 69]. 

Г. Дёрфер в результате анализа тюркского tengiz/deniz, приходит к выводу, что суффикс -

iz может быть древнетюркским показателем мн. числа. Основанием для его вывода служит 

тюркское слово teng в значении ‘пруд, ручей, река’ приведенное в словаре Махмуда 

Кашгарлы. Г. Дёрфер считает, что добавление суффикса -iz к основе teng могло дать 

значение ‘Gebiet von (mehreren) Gewässer' – ‘территория (многих) вод’ [22, 207]. 

Еще одним свидетельством того, что в тюркских языках -zявляется формантом мн. числа 

является наличие этого суффикса в личных местоимениях мн. числа. К примеру для 1-го 

лица: слово bän, -män (‘я’) в ед. ч. трансформируется в -biz, -miz (‘мы’) во мн. ч. Для 2-го 

лица: слово -sän (‘ты’) в ед. ч. трансформируется в -siz (‘мы’) во мн. ч.  [19, 43; 3, 57-60]. 

Следует также коснутся суффикса  мн. ч. -tar, -tär, -ter. В большинстве современных 

тюркских языков используется суффикс мн. ч. -lar, -lär. Но в некоторых тюркских языках 

также используется суффикс мн. числа -tar, [11, 145-147] (-tär, -ter). В азербайджанском 

литературном языке для обозначения этнонимов  используется суффикс lär, lar, однако в 

разговорной речи, те этнонимы которые оканчиваются на согласные, вместо суффикса -lär, 

приобретают суффикс –tär/–där. Например ingilis – ‘англичанин’ во мн. числе 

трансформируется в  ‘ingilistär’/‘ingilisdär’. 

Таким образом все вышеприведенные факты свидетельствуют о следующем. С одной 

стороны суффикс -t, в качестве показателя множественного числа, в иранских языках имеет 

ограниченное распространение, что прямо указывает на его заимствование (Это признают и 

сами иранисты). С другой стороны суффикс мн. ч. -t и его различные фонетические 

вариации, повсеместно распространены в  языках алтайской семьи, в качестве форманта мн. 

числа. Все эти данные прямо свидетельствуют о происхождении этого суффикса из языков 

алтайской семьи. 

В то же время мы не считаем, что суффикс -t был унифицированным суффиксом мн. ч. в 

языке собственно скифов. Если бы он действительно таковым являлся, то он должен был бы 

распространяться на названия всех племен царских скифов. В частности этот суффикс 

отсутствует в названиях двух из пяти мифических царско-скифских племен – катиар и 

трасп  (результаты нашего исследования показали, что катиры были ремеслинниками и 

земледельцами, а траспы жрецами) [5, 172-183; 7, 285-293]. 

Мы допускаем, что в этнонимах авхат, паралат и сколот  окончанием является не 

суффикс -t, а компоненты -hat, -at, -ot. Об этом в частности свидетельствует суффикс -ot в 

этнониме  s-kol-ot. Из работы Геродота нам достоверно известно, что этноним сколот имеет 

структуру s+kol+ot. На это указывает заявление Геродота о том, что сколоты называют себя 

так «в честь имени их царя Колаксая» [26, IV, 6]. Близость имен Колаксай и Сколот 

очевидна. В обоих словах корнем является kol (κολ) [5, 188-189, 125-127;]. 

Говоря об окончаниях -hat, -at, -ot  в этнонимах авхат, паралат и сколот надо отметить, 

что в соответствии с Н. Поппе в древнетюрском было два самостоятельных суффикса 

множественного числа  1) -t (-ut), 2) ğut, которые используется в древнетюркском в особых 

случаях [30, 68-69, 77]. Как мы можем судить по информации собранной Н. Поппе суффикс 

множественного числа -t в основном прослеживается в древнетюркском на примере слов 

объединенных семантикой воинов и высшего дворянства: alpağut – ‘смелые мужи’, urungut – 

‘воины’, bayağut – ‘богатые мужи’, türküt – ‘тюрки’, tarqat – ‘дворяне высшего ранга’, tigit – 

‘принцы’ [30, 68-69]. Аналогичная картина наблюдается и у скифов когда из известных нам 

пяти мифических этнонимов в трех из них, (авхат, паралат, сколот) имеющих статус ‘воинов’ 

и ‘царей’, [5, 169-172; 7, 57-61] прослеживается суффикс множественного числа -hat/-at/-ot.  

В завершении этой темы приведем тюрко-монгольские этнонимы оканчивающиеся на -

at/-ut/-üt:  авагат, агамат, алат, алмат, алпат, аралат, байат, барат, будат, досмат, 

дурут, кераит, кимат, колмат, комат, конграт, ойрат, пантимат, тюркют, сагат, 

саргат, якут. И этот перечень можно продолжить [cм.: 5,148]. Следует отметить, что 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

231

суффикс -t в значении множественного числа присутствует и в угро-финских языках [30, 76]. 

Таким образом: 

1.

  Суффикс множественного числа -t широко распространен во всех языках алтайской 

семьи. 

2.

  В этнонимах царских скифов авхат, паралат и сколот окончанием является не 

суффикс -t, а компоненты -hat, -at, -ot используемые в языке царских скифов, как и в 

тюркских языках в случаях обозначения воинов и дворянства. 

Наличие суффиксов -t, -z, -θ (th) в cкифских этнонимах. 

В большинстве обсуждаемых в данной работе этнонимов мы встречаем суффикс -t. 

Однако, в некоторых случаях в скифских этнонимах наблюдается суффикс -z и суффикс -θ 

(th). Суффикс -z- прослеживается в скифских этнонимах ашгуз-ай и ишкуз-ай записанных в 

ассиро-вавилонских источниках [10, 242-243].В надписи из Иссыкского кургана этот 

этноним записан в форме küz [8]. Тот же самый cкифский этноним был записан в греческих 

источниках в форме Σκύθαι (Skuth-ai).Следует отметить, что принятое в русской литературе 

слово “скиф” (английское Scyth) это искаженная версия греческого Σκύθαι  (Skuth-ai) мн. ч., 

Σκύθης  (Skuth-es) ед. ч. (25, 1-10; 6).То есть в греческом языке данный этноним имеет 

суффикс -th.  

Данный суффикс мн. ч. записанный в ассиро-вавилонских источниках посредством 

фрикативного звука -z, а в греческих источниках посредством фрикативного -th, передает 

какой то, фрикативный звук скифского языка. Скоре всего это звук -z. В данном этнониме 

мы прослеживаем греческую букву theta – θ (th). Это фрикативный звук который отличается 

от греческого смычного tau – τ  (t).Чем же следует объяснять появление в этом этнониме 

фрикативного звука -th, вместо смычного -t. Нам помогает пролить свет на этот вопрос 

исследование Г. И. Рамстедта, который отмечал, что в то время как, в монгольском, 

существительные оканчивающиеся на согласные имели суффикс множественного числа -d (-

t), существительные оканчивающиеся на гласные получали суффикс множественного числа -

s  [16, 549]. Об этой специфике монгольского языка также пишет и Б. Я. Владимирцов, 

однако он добавляет, что могут быть исключения из правила и иногда слова 

оканчивающиеся на гласные также могут оканчиваться на суффикс -d (-t) [4, 61-62]. Как бы 

то не было в монгольском языке существительные оканчивающиеся на гласные чаще 

получали суффикс множественного числа -s. 

Основываясь на этих данных мы могли бы прийти к выводу о том, что все скифские 

этнонимы оканчивающиеся в греческих источниках на -t (в форме ед. ч.) имели в конце слова 

согласную, в то время как все те, которые оканчивались в греческих источниках на 

фрикативные звуки -th или -z, имели в конце слова (в форме ед. ч.) гласную. Однако как 

показывает вышеприведенное исследование Владимирцова (на примере монгольского языка) 

могли быть и исключения из правил [4, 61-62]. Соответственно мы признаем, что эти 

исключения из правил могли быть и в языке собственно скифов.  

 

В завершение следует ответить, еще на один вопрос: были ли все степные народы 

(указанные в античных источниках) с суффиксом -t в этнониме представителями одного и 

того же этноса? Безусловно нет. Для решения данной проблемы можно обратиться к работе 

Г. Шрамма. На основании его исследования можно прийти к выводу, что многие народы чьи 

этнонимы оканчиваются суффиксом -t, в греческих источниках, могли и не быть собственно 

скифами. Но наличие этого суффикса в их этнонимах является свидетельством того, что 

информаторами греков сообщившими им об этих народах были собственно скифы [21, 114]. 

 

ЛИТЕРАТУРА 

1.Абаев В.И. Осетинский язык и фольклор. Москва–Ленинград: Из-во АН СССР, 1949. 

2.Абаев В.И. Скифо-сарматские наречия. В: Абаев и др. Основы иранского 

языкознания: древнеиранские языки. – Москва: Наука, 1979,  272-364. 

3.Баскаков Н.А. Алтайская семья языков и ее изучение. Москва: Наука, 1981. 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

232

4.Владимирцов Б.Я. Об одном окончании множественного числа в монгольском языке. 

// Доклады АН СССР. 1926, Май-Июнь, 61-62. 

5. Гасанов З. Царские cкифы: этноязыковая идентификация «царских скифов» и 

древних огузов. New York: Liberty Publishing House, 2002. 

6.Гасанов З.Г. Этноним «скиф/ашгуз» в древнегреческих и аккадских письменных 

источниках. В: Э.Е.Лебедев (ред.). Чувашская письменность: история и современность. 

Чебоксары: ЧГИГН, 2012, 100-109. 

7.Гасанов З.Г. Социально-культурные ценности скифов: древних 

ашгузов/ишкузов/гузов. Астана: Тюркская академия, Prosper Print, 2013. 

8.Гасанов З.Г. Иссыкская посвятительная надпись. // Эпиграфика Востока, Выпуск 31. 

Москва: Институт востоковедения РАН, 2015, 34-59. 

9.Геродот. История. Пер. Стратановского, Г. А. Ленинград: Наука, 1972. 

10.Дьяконов И.М. История Мидии: от древнейших времен до конца IV в. до н.э. 

Москва–Ленинград: Из-во АН СССР, 1956. 

11.Закиев М. З. Происхождение тюрков и татар. – Москва: 2003. 

12.Иванчик А.И. К вопросу о скифском языке. // Вестник древней истории, 2009, № 2, 

62-88. 

13.Миллер Вс. Эпиграфические следы иранства на юге России. // Журнал министерства 

народного просвещения. Санкт-Петербург, 1886, 232-283. 

14.Миллер Вс. Осетинские этюды. (Ученые записки императорского Московского 

университета, отдел историко-филологический, вып. II.).– Москва, Часть II, 1882. 

15.Плиний Старший. Естественная история (пер. Н. В. Подземской).В: Гаркавец А. Н. 

Великая степь в античных и византийских источниках. Алматы: Баур, 2005, 1126-1132. 

16.Рамстедт Г.И. Этимология имени ойрат. // Записки Императорского Русского 

Географического Общества по отделению этнографии. Санкт-Петербург, 1909, т. XXXIV, 

547-558. 

17.Стефан Византийский. Этника или описание племен (пер. П. И. Прозорова). В: 

Гаркавец, А.Н. Великая степь в античных и византийских источниках. Алматы, 2005, 442-

455. 

18.Тенишев Э.Р. Алтайские языки. В: Тенишев, Э. Р. Языки мира: Тюркские языки. 

Бишкек, 1997, 7-16. 

19.Тенишев Э.Р. Тюркоязычных письменных памятников языки. В: Тенишев, Э. Р. 

Языки мира: Тюркские языки. Бишкек, 1997, 35-46. 

20.Тохтасьев С.Р. Проблема скифского языка в современной науке. В: Cojocaru, V. (ed.) 

Ethnic Contacts and Cultural Exchanges North and West of the Black Sea: from the Greek 

Colonization to the Ottoman Conquest. Iasi: Trinitas, 2005, 59-108. 

21.Шрамм Г. Реки Северного Причерноморья. Историко-филологическое исследование 

их названий в ранних веках. Москва: Eastern Communications, 1997. 

22.Doerfer Gerhard. Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen. III. Wiesbaden: 

Franz Steiner Verlag GMBH, 1967. 

23.Harmatta J. Studies in the history and language of the Sarmatians. (Acta Antiqua et 

Archaeologica). T. XIII.Szeged: 1970. 

24.Harrison S.P. On the limits of the comparative method. In: Joseph, B. D.and Janda, R. D. 

The Handbook of Historical Linguistics. Oxford: Blackwell, 2003, 213-243. 

25.Hasanov Zaur. “İskit” etnoniminin okunuşu. // İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 

Tarih Dergisi. İstanbul: 2010. – Sayi 50, (2009 / 2), 1-10. 

26.Herodotus. The Persian Wars. Trans. Goodley, A. D. (Loeb Classical Library). Books III-

IV. Cambridge–London: Harvard University Press, 1921, 448. 

27.Marcantonio Angela. Introduction. In: Marcantonio, Angela (ed.). The Indo-European 

Language Family: Questions about its Status. (Monograph Series, No 55). Washington, DC.: 

Journal of Indo-European Studies, 2009, 1/1-171. 

28.Marquart J. Untersuchungen zur Geschichte von Eran. II. Leipzig: 1905.  

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

233

29.Matras Yaron. Defining the Limits of Grammatical Borrowing. In: Marcantonio, Angela 

(ed.). The Indo-European Language Family: Questions about its Status. (Monograph Series, No 55). 

– Washington, DC.: Journal of Indo-European Studies, 2009, 11/1-1125. 

30.Poppe N. Plural suffixes in the Altaic languages. // Ural-Altaische Jahrbücher. 1952, 24, 

65-83. 

31.Starostin S.A., Dybo A.V., Mudrak O.A. An Etymological Dictionary of Altaic 

Languages. Brill Academic Publishers, 2003. 

32.Vasmer M. Iranisches aus Südrussland. In: Streiberg–Festgabe. Leipzig, 1924.  

 

Hasanov Zaur  

Plural suffixes in the ethnic names of the scythians 

and medieval Turko-mongolian peoples  

Summary 

 

Iranologists (V. Abaev and others) believe that the suffix –t, in the Scythian and Sarmatian 

ethnic names (Paralat, Avhat, Skolot, Sarmat, Scyth), is an indication of plurality and has Iranian 

origin. According to J. Harmatta for most researchers this method of formation of plural forms in 

the language of the Scythians is a decisive proof of kinship of the Scythian and Ossetian languages. 

However, this suffix does not exist in ancient Iranian languages and in modern Iranian languages it 

does not exist beyond the Ossetian and Yagnob languages. This fact clearly indicates that these two 

Iranian languages borrowed this suffix. At the same time, the suffix -t as an indicator of plurality 

exists in Old Turkic written sources and is also widely distributed in all the language groups of the 

Altaic family of languages – *-t  + vowel. According to N. Poppe, in Old Turkic there were two 

separate plural suffixes 1) -t (-ut), 2) ğut, which were mainly used in words united by the semantics 

of warriors and noblemen. A similar situation is observed in the Scythian society, where in three 

(out of five) mythological Scythian ethnonyms (Avhat, Paralat, Skolot), which have the status of 

“warriors” and “kings”, we observe plural suffix -hat/-at/-ot. A series of Turko-Mongol ethnic 

names ending with the suffix -at/-ut/-üt, is cited in the paper.  

 

Key words: Scythians, Turkic languages, Mongolian languages, Osetian language, plural 

suffixes, grammatical borrowings. 

 

 

 

Cavanşir Məmmədzadə 

Bakı Dövlət Universiteti Şərqşünaslıq fakültəsi  

 

MÜASİR FARS DİLİNİN LÜĞƏT TƏRKİBİNİN ZƏNGİNLƏŞMƏSİNDƏ  

AZƏRBAYCAN-TÜRK SÖZLƏRİNİN ROLU 

 

 

Azərbaycan və irandilli xalqlar tarix boyu eyni regionda sıx qonşuluq şəraitində yaşamışlar. 

Onların əlaqələri qonşuluq münasibətləri ilə məhdudlaşmamış, tarixən bütün sahələrdə (məişət, 

ticarət, iqtisadi, siyasi) xalqlar arasında yaranmış münasibətlər zaman keçdikcə daha da 

genişlənərək möhkəmlənmişdir.  Nəhayət, hər iki xalq islam dinini qəbul etdikdən sonra əlaqə və 

münasibətlər yeni zəmində bir-birinə daha da yaxınlaşmışdır. Xalqların tarixi əlaqəsi, müxtəlif 

səpkili münasibətlər Azərbaycan və fars dillərinin qarşılıqlı əlaqəsini də qaçılmaz etmişdir. Bu 

proseslər dillərdən birinin digərinə təsirinə, bir dildən o birisinə və ya əksinə sözlərin keçməsinə 

şərait yaratmışdır. İranın Təbriz, Ərdəbil, Biləsuvar, Astara, Urmiya, Qəzvin, Həmədan, Save, 

Zəncan və sair şəhərlərinin əhalisi ta qədimdən bugünə kimi hər iki dildə ünsiyyət saxlayır. 

 

Fars dilinə Azərbaycan-türk sözləri qədim zamanlardan daxil olmuşdur. Tarixi əlaqə və 

münasibətlər bu prosesə güclü təkan vermişdir. Türk mənşəli sözlərin fars dilinə keçmə tarixi 

barədə L.S.Peysikov yazır: “Çox güman ki, türk alınmaları fars dilinə islamdan öncə daxil 

olmuşdur. Sonrakı dövrlərdə isə fars dilində olan türk alınmalarının sayı daim artmışdır [15, s.46].

 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

234

Hətta Ə.Firdovsinin məşhur “Şahnamə” əsərində bir sıra türk mənşəli sözlərə (

   “qışqırıq”, ق

  

 

“siqnal”, 

 “qəhrəman” və s.) və bir çox antroponimlərə rast gəlinir.  

 

D.Rəhimova Azərbaycan dili ilə fars dilinin qarşılıqlı əlaqəsinin qədim tarixə malik olmasını 

linqvistik amillərlə əsaslandıraraq yazır: “Məlumdur ki, bədən üzvlərinin adlarını bildirən sözlər 

dilin lüğət tərkibinin ən qədim laylarından birini təşkil edir və bunlar bir qayda olaraq başqa dildən 

alınmır. Bununla belə, əgər bir dildə bu qəbil sözlərdən ibarət alınmalara rast gəlinirsə, bu, söz 

vermiş və söz almış dillər arasındakı əlaqələrin, eləcə də söz verən dilin söz alan dilə təsirinin 

qədimliyindən xəbər verən linqvistik fakt kimi qiymətləndirilməlidir” [7, s.9]. 

 

Beləliklə, həm tarixi münasibətlər və həm də dildəki linqvistik amillər Azərbaycan dili ilə 

fars dili arasında əlaqələrin qədim tarixə malik olmasını sübut edir. Tarix boyu Azərbaycan dilindən 

fars dilinə ailə-qohumluq, məişət, mədəniyyət, sənətkarlıq, ticarət, hərbi, təbiət və digər sahələrlə 

bağlı olan çoxlu sayda müxtəlif məzmunlu sözlər keçmişdir: 

 ”ağa”, 

  ”bacı”,

 

 ”yeznə”, 

 ”bəbək”,   ا ”əng”,  ق ا  ”ocaq”,ر   ”açar”,  ا “ütü”, 

 

را“arxalıq”,  ا “ələk”, ب  “boşqab”, 

 “kisə”, 

 ”boğça”, 

X”bəzək”,

 ق  ”çomaq”, 

 ”çəkmə”,ارد  “çadır”,  د “düymə”, 

 “döşək”, 

 

 “qaşıq”, 

ج وا  ”umac”,  د  “dolma”, 

 ق  “qaymaq”,  درا  “ördək”,  زا  “əzgil”,نور  نوزوا  “uzun burun”, 

ا “ilxı”, ز  “qaz”, 

 

“qatır”,

و

 ل

  “qırqovul”, 

 “qırğı” 

 və s. 

 

Fars dilində məişətlə əlaqədar olan Azərbaycan-türk sözləri xüsusilə çoxluq təşkil edir. 

Azərbaycan-türk alınmaları fars dilinə vasitəsiz yolla, şifahi nitq vasitəsilə keçmişdir. Şifahi nitq 

vasitəsilə keçən sözlər alan dilin strukturuna daha tez uyğunlaşaraq, dildə uzunmüddətli 

möhkəmlənir. Məhz Azərbaycan dili də şifahi nitq vasitəsilə fars dilinə güclü təsir etmişdir. Bunun 

nişanəsi kimi Azərbaycan dilinə məxsus bir sıra fonetik və qrammatik ünsürlər fars dilinə 

keçmişdir. Məsələn, Azərbaycan dilində ahəng qanunu olduğu halda fars dilinə belə qanun yoxdur. 

Lakin Azərbaycan sözlərinin böyük yer aldığı fars danışıq dilində bu qanunun izlərini müşahidə 

etmək olar. Məsələn, 

ر  [bəhar] (ədəbi dildə) - [bahar] (danışıq dilində), ر   [nəhar] (ədəbi dildə) 

- 

 [nahar] (danışıq dilində), ر  [çəhar] (ədəbi dildə) -  [çahar] (danışıq dilində) və s. Hətta “nahar” 

sözünün fars ədəbi dilində həm 

ر  , həm də ر ه  kimi orfoqrafik formaları işlənir. 

Müasir fars dilində “kobud söz demək”, “söymək”, “hədələmək” mənalarını

 bildirən  مر ا

ند  مر  [oldorəmboldorəm kərdən] mürəkkəb feli işlənir. Bütövlükdə bu cümlə Azərbaycan ədəbi 

dilində “mən səni öldürərəm və sənə həddimi (gücümü) bildirərəm” kimi, danışıqda isə “öldürrəm 

bildirrəm” şəklində işlənir. Azərbaycan dilindəki bu sintaktik vahid fars dilində “hədə”, “qorxu” 

mənalı bir leksik vahid kimi qavranılmış; bu dildə [ö] və [ü] saitləri olmadığı üçün [oldorəm 

boldorəm] şəklini almışdır [7, s.11]. Göründüyü kimi Azərbaycan dilindəki bütöv bir sintaktik 

vahid (iki xəbərdən ibarət söz) fars dilində bir leksik vahid kimi işlənir.  

Fars dilinin müxtəlif dialektlərində, xüsusilə də Azərbaycanla qonşuluqda yerləşən 

şəhərlərin şivələrində Azərbaycan-türk sözləri çoxluq təşkil edir. Fars ədəbi dili ilə müqayisədə 

müasir fars dilinin dialektlərində işlənən türk mənşəli sözlərinin miqdarı yüksəkdir. Vasitəsiz yol və 

şifahi nitq Azərbaycan-türk sözlərinin fars dialektlərinə asanlıqla keçməsinə münbit zəmin 

yaratmışdır. Bu barədə H.Zərinəzadə yazırdı: “Bu dialektlər fars dilinin qədim sözlərini müasir 

dövrə qədər saxladığı kimi, Azərbaycan dilindən alınmış qədim sözləri də mühafizə etmişdir” [11, 

s.53]. N.Z.Hatəminin “Tehran dialekti” əsərində belə sözlərin sayı təxminən 150-yə çatır. Halbuki 

bunlar Tehran dialektində işlənən Azərbaycan sözlərinin ancaq bir hissəsini təşkil edir. Elə 

Azərbaycan-türk sözləri vardır ki, onlara fars ədəbi dilində təsadüf olunmur. Məsələn, Həmədan 

rayonunda yaşayan farslar fars dilində “kök” mənasında işlənən “çağ” əvəzinə “kok” sözünü 

işlədirlər [11, s.268]. Yalnız bu qisim sözlərə fars danışıq dilində və dialektlərdə rast gəlinir. 

Məsələn, 

 “əl işi ilə hazırlanan don”, 

 “qəndi çaya salıb içmə”, 

د   “alver”, 

د 

“dişləmə çay” (fars danışıq dilində);   “təpik” (Behdinan dialektində), 

د “dəli” (Gərinqan 

dialektində) və s. bu qəbildən olan Azərbaycan-türk sözlərinə rast gəlinir ki, bunlar fars ədəbi 

dilində işlənmir. Bu Azərbaycan - türk sözlərinin yaranma əsasını təşkil edən leksemlər məhz 

alınmaların tərkibində çox qədim mənasını saxlamış feil kökləridir. Misal olaraq, 

 

 [sokme]- 

sökmək,

 

 [salme]- salmaq,   [təpe]- təpmək və s. Bir sıra Azərbaycan-türk sözlərinin fars ədəbi 

dilində deyil, yalnız dialekt və şivələrdə işlənməsi fikrini təsdiqləyən yazıçı S.M.Camalzadə yazırdı 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 

 

 

 

 

 

 

235

ki, bu sözlərin çoxunun özünəməxsus elə sabit və aydın mənası vardır ki, fars ədəbi dilində onun 

hər hansı bir sinonimini tapmaq olmur [7, s.12].