I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
asanlıqla bir – birinə leksik vahidlər keçə bilər. Bu halda sözlər üslubi sinonimlər və onların dubletləri formasında dil tərəfindən mənimsənilir. Alınmalar və alınma sözlər dilin öz faktları ilə sinonimik cərgə yaradaraq, üslubi cəhətdən onların ifadə etdiyi məfhuma yeni çalarlar bəxş edir, onların məna baxımından əvəzedicisinə çevrilir. Mövcud faktlar onu göstərir ki, bütün hallarda alınma sözlər sözalan dildə söz yaradıcılığında və anoloji olaraq dilin digər yaruslarında, birmənalı şəkildə, leksik vahidlər kimi çıxış edir, özünü göstərir. Bütün dillərin leksikasında daim belə bir proses gedir ki, əşyaları və
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
225 məfhumları ifadə etmək üçün monolit söz qruplarından, habelə onların polisemantik səciyyələrindən yararlanırlar. Alınma sözlər dilin öz faktları kimi bütün sintaktik konstruksiyalarda da iştirak etmək imkanına malikdir. Bu sözlər dilin öz doğma faktları ilə qarışdıqdan sonra adama elə gəlir ki, bunlar da dilin özündə qoruyub saxladığı, dil daşıyıcıları üçün doğmalaşdırdığı vahidlərdir, ayrılmaz sistematik faktlar və strukturlardır. Bu tipli alınmalar dilin öz doğma faktorlarını kompleks şəkildə dəyişməyə məcbur etməklə, kommunikativ sistemlərdən istifadə edir, lakin çox gec aydın olur ki, bunlar əks mənalı nəticələr verir. Belə ki, bu nəticələr dilin qənaət prinsipi ilə yaxşı uzlaşmır. Əgər onların varlığını leksikada başa düşmək vacibdirsə, onların köməyi ilə bütünlükdə fonetik uyğunlaşma baş verir. Digər tərəfdən, onlar özləri söz yaradıcılığında iştirak edərək, yeni faktlar yaradır ki, bu vahidlərin nitqdə istifadəsi onların çoxmənalılığından asılıdır. Dilçi alimlər arasında geniş yayılmış fikir budur ki, alınma sözlərin yaranması üçün əsas şərait ikidillilikdir. Macar dilçisi Şulan yazır: “Mən hesab edirəm ki, alınma sözlərin tədqiq edərkən, əsas metodoloji prinsip bu olmalıdır ki, ikidillilik var və alınma sözlərin yaranmasında ikidillilik vasitə rolunu oynayır”(5, s. 6). İkidillilik istər bir neçə, istərsə də bir dilə təsir edərək, onun leksikasında bu və ya digər dəyişiklik yarada bilər. Bütün bu deyilənlərdən sonra alınmaların (həm də onların differensasiyaya uğramış növlərinin) mənalarından asanlıqla alınma və alınma sözlər termininin yeri və mövqeyi haqqında mülahizə yürütmək olar. Müasir dövrdə göründüyü kimi, ümumi anlayış olaraq alınmaların və alınma sözlərin təyin olunmasında metod qıtlığı - diaxronik, yoxsa sinxronik tədqiqatin əsas rol oynadığı müəyyən deyil. Krısinin “Müasir rus dilində alınma sözlər” adlı əsəri problemin elmi təhlili baxımından çox yüksək səviyyədədir. Müəllif alınma sözlərin dilə gəlməsinin altı şərtini göstərir: 1. Sözalan dildə alınma sözlərin fonetik və qrafik uyuşması; 2.Sözalan dildə qrammatik kateqoriyalarla alınma sözlərin əlaqələndirilməsi; 3.Alınma sözlərin fonetik mənimsənilməsi; 4.Qrammatik mənimsənilmə; 5.Alınma sözün söz yaradıcılığındakı aktivliyi; 6.Alınma sözlərin semantik mənimsənilməsi; alınma sözlərin mənalarının təyin olunması və onlar arasında leksik – qrammatik əlaqələrin yaranması. Zərurət olduğu zaman dilin bu və ya digər prinsipləri baxımından səciyyələndirilməsi vacib şərtdir. Müəllif alınma sözlərin sözalan dilin faktlarından fərqləndirilməsində orfoepiyanı üstün tutur. Onun fikrincə, hər hansı bir dilin leksik strukturunu bilməklə alınma sözlərin mənşəyini təyin etmək olar. Məsələn, konstitusion, deklorasion sözləri fransız mənşəlidir, çünki bu tələffüz fransız dilinə məxsusdur. Müəllif alınma sözlərin üç tipini müəyyənləşdirmişdir: 1. Alınma sözlər; 2. Ekzotik leksika (ekzotizmlər); 3. Sinonimlik təşkil edən alınmalar. Ekzotizmlər ya hər hansı bir adət - ənənənin, yaranışın nəticəsi kimi, ya da yeni bir adın adlandırılmasının nəticəsi kimi dilə daxil olur. Onlar öz kəsb etdikləri semantikalarına görə alınma sözlərə doğru inkişaf edirlər. Alınma sözlərlə ekzotizmlərin sərhəddi nitqdə baş verən fərqli mənaların və funksional üslubun dəyişməsi zamanı itib gedə bilər. Burada dilxarici səbəblər də az əhəmiyyət kəsb etmir, əsasən də dil digər dilə leksik vahid verib reallaşdırarkən, bu proses daha da sürətlənir. Bəzən bir mənanı ifadə etmək üçün dil bir sözü yox, bir neçə sözü ala bilər. Baxmayaraq ki, ekzotizmlərin əksəriyyəti konkret leksik məna kəsb edir, onlar yenə də xarici sözlərin dilə gəlməsinin məhdudlaşdırılmasında o qədər də mühüm rol oynaya bilmir. Əksərən bunların adlandırdığı əşya, bildirdiyi məfhum yeni olmasa, alınma sözlər alınma hesab edilə bilməz. Əlbəttə, dildə bu tipli sözlər işlənə bilər, lakin bunlar alınma yox, yad sözlər kimi səciyyələnir. Deməli, ekzotizmlər alınma deyil, yad sözlərdir və onların dil daşıyıcılarının lüğət fondunda qalıb – qalmaması real tarixi inkişafdan asılı olacaq. XVIII əsrin sonuna qədər rus dilində sözalma şifahi əsaslara, XIX əsrin əvvəllərindən etibarən, paralel olaraq yazılı əsaslara dayanırdı. I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
226 Alınma leksika bədii ədəbiyyatın sayəsində genişlənir. Şifahi yolla alınma ikidilli xalqların arasında daha sürətlə yayılır. Əgər şifahi yolla bir dildən digərinə söz keçirsə, o öz prototipinin tələffüzünə əsaslanır. Ədəbi dildə XX əsrin 10 - 20 - ci illərindən üzü bəri kütləvi surətdə alınma sözlərin mənimsənil-məsinə başlanılmışdır. 20 -30- cu illərdən isə artıq rus ədəbi dilinin sabitləşmə norması başlayır.Artıq 30 - 50 –ci illərdə alınmaların dilə keçməsi obyektiv qayda – qanunlara görə zəiflədi. 50 – ci illərin ortalarından etibarən isə rus dilində alınma leksika yenidən gücləndi. Beləliklə, müasir rus dilində elə leksik alınmalar var ki, onlar etimon dildə olduğu kimi, ya tam, ya da qismən öz quruluşunu saxlayır. Yuxarıdakıları ümumiləşdirmək üçün demək olar ki, yeni sözlər, neologizmlər və yaxud alınmalar o zaman dilə daxil olur ki, o iki mühüm əhəmiyyət kəsb etsin: 1. Ya hansısa obyekti və ya yeni bir əşyanı, məfhumu adlandırsın (məsələn, mədəniyyət sahəsindəki alınmaları götürək: klip, klipmeyker, klipmen və s.) və yaxud da onlar dildə elə mövqe tutmalıdır ki, dildəki yeni sözlərin mövqeyini (dilin daxili imkanları hesabına yaranmış) sıxışdırsın. Alınma sözlər dilin öz faktlarında, xüsusilə də dubletlərdə daha qədimdir. Nitqdə alınma sözlər semantikasına görə dilin öz sözləri ilə sinonimik cərgə təşkil edə bilər. Alınma sözlər leksik quruluşuna görə də həmcins deyil, burada üç növ söz ola bilər: 1. Quruluşuna görə öz prototipləri ilə üst –üstə düşənlər; 2. Sözalan dilin morfoloji əlamətləri ilə yaranan sözlər; 3. Morfoloji hissəciklərin vasitəsilə yaranan mürəkkəb kompleksli sözlər. Alınma sözlər özlərində dil faktlarını əhatə etdirir. Bununla yanaşı, yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, onlar alınma olmaqla məna qruplarını formalaşdırır. Dilin bu və ya digər inkişaf mərhələlərində alınma sözlərin tərkibini və miqdarını dəqiq müəyyən etmək mümkün deyil, bunların böyük hissəsi leksikoqrafik cəhətdən təyin olunur. Alınma söz və terminlərin mətnlərdə özünü göstərməsi, müəyyən olunmuş leksik mənada işlənməsi, dilin öz faktları ilə oxşar olmayan mənalar kəsb etməsi dildə kommunikativ funksiya daşımasına səbəb olur. Bu sözlər nə qədər ki, müstəqim məna kəsb edərək, sözalan dildə mənimsənməyib, onların yazıda təsviri bir o qədər də mürəkkəb və çətindir. Belə olan halda, M.Məmmədovun fikirlərini yada salmaq lazımdır. Müəllif yazır: “Termin yaradılmasında, alınmasında və onların işlənilməsində, bizcə, hər şeydən əvvəl, aşağıdakı tələblərə əməl olunmalıdır: 1. Termin yaradıcılığında dilin daxili imkanlarına (danışıq dili, dialekt və şivələr də nəzərə alınmaqla) və qohum dillərə, onların lüğət tərkibinə əsaslanmaq. 2. Termin yaradıcılığında və terminlərin işlənilməsində dilimizin milli xüsusiyyətlərini, orfo-epik, leksik və qrammatik normalarını nəzərə almaq. 3. Bu və ya digər anlayışı, ixtira və kəşfləri ifadə etmək, adlandırmaq üçün Azərbaycan dilinin öz sözləri imkan vermədikdə başqa dildə işlənən beynəlxalq xarakterli terminlərdən istifadə etmək və bunları tərcüməsiz işlətmək. 4. Dilin daxili imkanları hesabına termin yaradılmasında da, termin alınmasında da həmin terminlərin anlaşıqlı olmasını nəzərə almaq. 5. Əcnəbi terminlərin yalnız əsaslarını götürmək, bunları Azərbaycan dilinin məxrəcinə uyğunlaşdırmaq və həmin terminləri olduğu kimi saxlamaq” (9, s. 267 - 268) Alınmaların sırasında əsas yeri sözlər və söz birləşmələri tutur. Hər bir mədəni dilin mətnlərində internasionalizmlərin özünəməxsus yeri var və olacaqdır. Alınma sözlər, eləcə də terminlər dildə müəyyən çalar yaratmaq üçün işlənə bilər. Əgər tərcümədə hər hansı bir sözü alınma sözlə əvəz etmək olursa, demək bu söz artıq sözalan dilin sistemində, yaruslarında tam mənimsənilmiş hesab olunur. Başqa dillərdə olduğu kimi, Azərbaycan dilinin lüğət tərkibi də alınma söz və terminlərlə zəngindir. Bu sahə üzrə aparılan tədqiqat işləri və araşdırmalar da göstərir ki, həmin söz və terminlərin əksəriyyətini latın, yunan, ingilis, fransız, alman və qismən də başqa dillərdən alınmalar təşkil edir. I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
227 ƏDƏBİYYAT 1. Abbasova B. Sözalma hadisəsinin əsasları. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 1995 2. Bayramova A.Ə. Leksik alınmaların dilin zənginləşməsində rolu. Filol. elm. nam. ... dis. Bakı, 1998 3. Həsənov N.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı, 1998 4. Xəlilova S.N. İnternasional terminlər. Bakı: Maarif, 1989. 5. Qarayev A.N. Müasir Azərbaycan dilində Avropa mənşəli leksik alınmalar. Bakı: ADU nəşri, 1989. 6. Qasımov M.Ş. Azərbaycan dili terminologiyasının əsasları. Bakı: Elm, 1973 7. Qurbanov A.M. Müasir Azərbaycan ədəbi dili. Bakı: Maarif, 1985 8. Məmmədlı N.B. Alınma terminlər. Bakı: Elm, 1997 9. Məmmədov M.B. Filoloji düşüncələr. Bakı: Nurlan, 2005 10. Sadıqova S.A. Azərbaycan dili terminologiyasının nəzəri problemləri. Bakı: Elm, 2002 11. Yaqubova T.R. Azərbaycan mətbuat dilində alınmalar. Bakı: MBM, 2008 12. Ахманова О.С.Очерки по общей и русской лексикологии. М., 1957 13. Баскаков Н.А. Современное состояние терминологии в языках народов СССР. М.,1960 14.
Крысин Л. П. Иноязычные слова в современном русском языке. М.,1968 15.
Хауген Э. Процесс заимствования. М.,1972.
The ploce of borrowinqs and terms in the lexicology of Azerbaijan language Summary The loan words and terms are disputed in the article, which has a qreat role in the formation and enrichment of the any dictionary. The most important condition of borrowinqs is considered in the official status of language. It is considered with the volume of communicative functions, the anciety of literary traditions, social position of language carriers. The source, quality and character of borrowinqs is defined mainly in cultural orientation, its official status of language and reputation. The main purpose of loan words are displayed in calling of the names of objects and consepts. Key words: borrowinqs, lexicology, Azerbaijan language, terms, words, literary traditions.
Заур Гасанов, д.филос.по иc.н. Институт археологии и этнографии, НАН Азербайджана
СУФФИКСЫ МНОЖЕСТВЕННОГО ЧИСЛА В ЭТНОНИМАХ СКИФОВ И СРЕДНЕВЕКОВЫХ ТЮРКО-МОНГОЛЬСКИХ НАРОДОВ В целом ряду скифо-сако-сарматских этнических названий прослеживается суффикс ‘t’. Это прежде всего сам этноним “скифы” (правильная древнегреческая транскрипция ΣκύθαιSkuth-ai) [6]. Мифические этнонимы царских скифов авхат, паралати племенной союз сколот. Скифские этнонимы фиссагет (тиссагет) [9, IV, 22;15, IV, 88] и матикет [17]. Сакский этноним массагет. Сарматские этнические названия савромат, сармат. Весь этот список можно значительно расширить. Вс. Миллер приводит около двадцати скифо-сармато- сакских этнонима оканчивающихся на -t [13, 281]. Суффикс мн. ч. -t в языках иранской семьи. Целый ряд иранологов, начиная с Вс. Миллера и Й. Маркварта [14, 119; 1886: 283; 28, 78 сл.], утверждают, что суффикс -t является показателем множественного числа в языке скифов. Вс. Миллер и В. И. Абаев утверждают, что окончание т/тай близко флексии I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
228 множественности tä в осетинском языке [13, 283; 1, 37; 2, 338-342]. С точки зрения многих иранологов именно это является свидетельством иранского происхождения этих племенных названий. По данному поводу Я. Харматта отмечает, что для большинства исследователей метод формирования множественного числа -тай в языке скифов является решающим доказательством родственных связей скифского–сарматского–аланского–осетинского [23, 68]. Более детальное исследование данной проблемы показало, что мнения сторонников иранского происхождения скифов резко расходятся по данному вопросу. В. И. Абаев часто ссылается на Вс. Миллера, для доказательства родственных связей скифского суффикса -t и осетинского суффикса tä [1, 37; 2 339]. Однако Абаев никогда не упоминал о том, что именно писал Миллер по данной проблеме. Исследование работы Миллера показало, что он выступал против иранского происхождения суффикса множественного числа -t. Миллер отмечает, что осетинский суффикс tä не типичен для индоевропейских протоиранских языков. Суть данной проблемы заключается в том, что в древнеиранских языках суффикс множественного числа образуется присоединением различных падежных окончаний к основе слова. То есть в этих языках единственное число должно отличатся от множественного падежными суффиксами. В осетинском же языке, к основе слова совпадающей с именительным падежом ед. числа сначала присоединяется суффикс множественного числа, а затем дополнительно добавляется падежное окончание. Он приводит следующий пример из осетинского языка. Слово gal (бык) превращается в gal-t-i в род. пад. мн. числа. Миллер отмечает, что данная грамматическая структура типична, для угро-финских и алтайских языков и совершенно не типична для древнеиранских языков. В соответствии с Миллером, тот же принцип суффиксации появляется в ново-персидском и курдском. С его точки зрения эти иранские языки однозначно заимствовали данную манеру суффиксации. Далее он отмечает, что они по всей видимости заимствовали ее у соседних тюркских народов [13, 283]. С. Р. Тохтасьев соглашается с выводами Вс. Миллера и отмечает, что: “Миллер совершенно правильно понимал причины возникновения осетинского окончания -t- и его поздний агглютинативный характер” [20, 78, прим. 107]. Завершающая мысль Миллера заключается в том, что предки осетин могли заимствовать суффикс tä у скифов [13, 283]. Позднее М. Фасмер также выступал против версии иранского происхождения суффикса мн. числа -t и отмечал, что если признать этот суффикс показателем мн. числа в скифских этнонимах, то политься, что язык скифов был агглютинативным, а не флективным как древнеиранские языки. А это само по себе ставит под сомнение концепцию о древнеиранской языковой принадлежности скифов [32, 373-374]. В последние годы проблема данного суффикса в скифских этнонимах была еще раз проэкзаменована С. Р. Тохтасьевым, который также поставил под сомнение возможность того, что суффикс мн. числа -t может иметь иранское происхождение. В частности он обратил внимание на то, что хотя в осетинском языке суффикс -t- является суффиксом мн. числа, он как правило не используется по отношению к этнонимам. Этнонимы в осетинском языке выступают в качестве чистой основы, которая сама по себе обладает собирательным значением. Например в именительном падеже: ir – ‘осетины’, asy, assi – ‘балкарцы’. Мн. число имеют только прилагательные от этнонимов (этниконы). Например iron – ‘осетинский’, irätä (iron + -tä) – ‘осетинские’.Далее Тохтасьев отмечает, что есть некоторые исключения, например twaltä. Одако они сами себя называют ir, а twaltä их называют по названию региона в котором они живут. Тохтасьев также касается того факта, что в Нартском эпосе есть несколько этнических наименований с суффиксом -t-. Однако, по его мнению, нет никаких данных указывающих на то, что это собственно этнонимы, а многие из них вообще образованны от топонимов [20, 80, 81, прим. 122]. Данные наблюдения Тохтасьева практически уничтожают заявление В. И. Абаева о том, что суффиксом tä “оканчиваются все осетинские родовые наименования” [1, 37]. Основываясь на исследовании Тохтасьева становится, совершенно ясно то, что Абаев забыл упомянуть о том, что суффиксом tä оканчиваются только лишь прилагательные от этнонимов.
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
229 Следует также коснутся то факта, что суффикс мн. числа -t не распространен в иранских языках за исключением некоторых из них. Данный суффикс также отсутствует в “Авесте” и в древнеперсидском. Я. Харматта отмечает, что суффикс -t, -tä в качестве показателя множественности известен только в осетинском, ягнобском, согдийском языках, являющимися продолжателями древнесогдийского [23, 87]. В соответствии с А. И. Иванчиком суффикс множественного числа -t характерен для иранских языков северо- восточной группы (среди них он отмечает согдийский и осетинский), являясь их важнейшим диагностирующим признаком [12, 81]. Данный вопрос был исследован С. Р. Тохтасьевым, который установил, что в согдийском языке суффикс мн. числа -t- является инновацией возникшей в период разрушения древней флексии. Более того ему удалось установить, что суффикс -t- начал использоваться в этнонимах лишь в последнюю очередь вследствие нарастающей генерализации этого форманта [20, 82]. В целом Тохтасьев придерживается версии М. Фасмера считая, что если скифы и сарматы были иранцами, то суффикс -t в их этнонимах никак не может быть показателем мн. числа. В связи с этим, он даже приводит цитату Фасмера, о том, что “Методически допустимым является лишь объяснение скифских форм с помощью древнеиранского” [20, 78]. На основании всех вышеприведенных фактов становится ясно, что: 1. в подавляющем большинстве как современных, так и древне-иранских языков суффикс -t, -tä в качестве показателя мн. ч. отсутствует. В частности этот суффикс отсутствует в “Авесте” и в древнеперсидском, что является очень важным показателем. 2. Суффикс мн. ч. -t проникает в согдийский, осетинский и ягнобский языки в очень поздний период. 3. Результаты исследования Вс. Миллера позволяют прийти к выводу что источником этого проникновения являются языки алтайской семьи. Проблема заимствования грамматических форм. Таким образом многие сторонники иранского происхождения скифов сами приходят к выводу, что иранские народы заимствовали суффикс мн. числа -t- у народов алтайской языковой семьи. Разумеется многие иранисты могут возразить против этого мнения, поскольку до недавнего времени в лингвистике существовало установившееся мнение о том, что в отличии от лексики, грамматика является достаточно стабильной частью языка очень стойкой к инородным заимствованиям. Однако, как показывают исследования последних лет грамматические формы также очень часто заимствуются. А. Маркантонио собрала достаточное количество свидетельств исследователей, указывающих, как на заимствования, так и на случайные совпадения грамматических форм в языках совершенно разных языковых семей [27,14-ff]. Как мы можем судить по исследованию Я. Матраса в индоевропейских языках грамматические заимствования даже включают в себя наиболее консервативные грамматические формы, такие как склонения и спряжения слов (inflectional morphology), в том числе суффиксы множественного числа [29,1-ff]. С. П. Гаррисон вообще приходит к выводу, что грамматические формы являются довольно слабым показателем генетической родственности языков. В этой связи он обращает особое внимание на ненадежность морфологической парадигмы лица и числа (morphological person-number paradigms) для определения общих корней языков [24, 223]. Суффикс мн. ч. -t в языках алтайской семьи. Наше исследование вопроса происхождения суффикса мн. ч. -t показало, что он является традиционной чертой языков алтайской семьи. В частности Н. Поппе отмечает, что суффикс *-t, являсь очень архаичным, широко распространен в языках алтайской семьи в качестве показателя множественности [30, 68-69]. С. А. Старостин, А. В. Дыбо и О. А. Мудрак установили следующие формы этого суффикса мн. ч. в языках алтайской семьи: прототюркское *-t, монгольское *-d, прототунгусо-маньчжурское *-ta, корейское *-t -r, японское *ta-ti, протоалтайское *-t’V (*-t + гласное) [31, 184]. Следует также отметить, что помимо суффикса -t в языках алтайской семьи присутствуют суффиксы мн. числа -d, -s, -z[18, 12].Г. И. Рамстедт и Б. Я. Владимирцов
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|