I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
• Ortak terimlerin gözler önüne serilebilmesi için altı Türk yazı dilinde terimlerin bir arada bulunduğu kılavuzun/sözlüğün hazırlanması amacıyla çalışma toplantıları yapmak, • Kılavuzun/Sözlüğün hazırlanabilmesi için ilkeleri belirlemek,
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
19 • Belirlenen ilkeler doğrultusunda altı Türk yazı dilinde bilişim terimlerini bir araya getirmek, • Hazırlanan kılavuzun/sözlüğün sayısal ortamda kullanılabilmesi için özel bir yazılım hazırlamak, • Hazırlanan kılavuzu/sözlüğü önce Genel Ağ (İnternet) ortamında daha sonra kitap olarak yayımlamak, • Gelecekte yapılabilecek çalışmalar konusunda görüş alışverişinde bulunmak, • Ortak bilişim terimlerinin kullanıldığı bilişim ders kitapları hazırlamak veya hazırlatmak görevlerini yerine getirmektedir. Belirlenen bu ilkeler doğrultusunda İngilizce bilişim terimlerine altı Türk yazı dilinde Türk dili kökenli sözler önerilmiştir. Devam eden bu çalışmadan örnekler ekte Excel dosyası olarak sunulmaktadır.
Türkiye’de Terim Çalışmaları Türk Cumhuriyetleri Ortak Bilişim Terimleri Kılavuzu için belirlenen bu ilkelerin ve yürütülen çalışmaların diğer bütün bilim, sanat, spor dallarındaki terim çalışmalarında kullanılabileceği kanaatindeyiz. Türkiye’de Türk Dil Kurumu ve Türkiye Bilimler Akademisi bütün bilim dallarında terim çalışmaları yürütürken pek çok kurum ve kuruluş da kendi alanlarına yönelik terim çalışmaları gerçekleştirmektedir. Kuruluş yasasında yer alan hükümlerle Türkiye’de terimler konusunda çalışmalar yapmakla görevlendirilmiş olan Türk Dil Kurumu, kuruluşundan bu yana yüze yakın terim sözlüğü yayımlamıştır. Türkçenin bütün söz varlığını bir veri tabanına aktarma çalışmasının bir parçası olarak TDK Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü 1 adıyla bütün bu terim sözlükleri sayısallaştırılarak veri tabanına aktarılmıştır. Şu anda veri tabanında Türk Dil Kurumunun yayımladığı ve hazırlamakta olduğu terim sözlüklerinde yer alan 185.332 terim http://tdk.org.tr/index.php?option=com_bilimsanat&view=bilimsanat adresindeki ağ sayfasında bulunmaktadır. Türk Dil Kurumu ağ sayfasındaki bu veri tabanında üç ayrı seçenekte arama yapıla- bilmektedir. Birinci seçenekte aranan terimle birebir eşleşen terimler ve anlamları sıralanmaktadır (Örnek: alan). İkinci seçenekte ise aranan terimi içeren madde başları, içinde yer aldığı sözlükle birlikte gösterilmektedir (Örnek: alan boşluğu, kapalı alan vb.). Üçüncü seçenek ise ikinci aşamanın genişletilmiş biçimidir (Örnek: alan boşluğu, atlama alanı, değişir alanlı işlem vb.). Türkiye Bilimler Akademisi de son yıllarda yürüttüğü terim çalışmalarını hem basılı olarak hem de sanal ortamda kullanıma sunmuştur. Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü adıyla hazırlanan çalışma Sosyal Bilimler Terimleri Sözlüğü, Doğa Bilimleri Terimleri Sözlüğü, Mühendislik Terimleri Sözlüğü ve Tıp Terimleri Sözlüğü olarak dört ana sözlükten oluşturulmuştur. Bu ana sözlüklerden tamamlanmış ve yayımlanmış olan Sosyal Bilimler Terimleri Sözlüğü’nde 21.281 terim bulunmaktadır. Mühendislik Terimleri Sözlüğü’nde yaklaşık 30.000, Doğa Bilimleri Terimleri Sözlüğü’nde yaklaşık 15.000 terim bulunacağı ifade edilmektedir. Bu üç sözlük de Türkiye Bilimler Akademisinin http://www.tubaterim.gov.tr adresindeki ağ sayfasında kullanıma açılmıştır. Bütün bilim, sanat, spor dallarındaki terimlerin bütünü üzerinde çalışmalar yürüten bu iki kurum dışında Türkiye’deki pek çok kurum kendi meslekî alanındaki terim çalışmalarını da yürütmektedir. Örneğin Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Yayıncılık ve Medya Terimleri Sözlüğü adıyla radyo, televizyon yayımcılığı alanındaki kurumsal sözlüğünü yayımlamıştır. Türkiye Bilişim Derneği Bilişim Terimleri Sözlüğü çalışmasını yürütmektedir. Türk Tabipler Birliği, Mimar ve Mühendis Odaları Birliği, Türk Hukuk Kurumu gibi çeşitli sivil toplum kuruluşları da alanlarıyla ilgili terim çalışmalarını yürütmektedir.
1 Bu sözlük veri tabanı Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın başkanlığında, Prof. Dr. Recep Toparlı, Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin, Prof. Dr. Mustafa Çiçekler, Doç. Dr. Bilgin Aydın, Dr. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman ve Ş. Bilâl Çavuşoğlu’ndan oluşan Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır. I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
20 Türkiye’de terim çalışmalarının kuramsal anlamda yürütüldüğü Hacettepe Üniversitesi Terminoloji Uygulama ve Araştırma Merkezinin çalışmalarından da söz etmek gerekir. Hacettepe Üniversitesinde 2010 yılında kurulan Merkez, terminoloji çalışmalarının bilginin yönetilmesi ve paylaşılması, ana dilde ve yabancı dilde etkili iletişim kurulması amacıyla kurumsal ölçekte terim çalışmalarının yürütülmesine destek vermektedir. Çağımızda Avrupa’da da terim çalışmalarının kurum kültürünün en temel değeri olarak kabul edilmesiyle yeni bir evreye girmiştir. Hacettepe Üniversitesi Terminoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi de kurum ve kuruluşlarda terim çalışmasının kurumsal ve teknik iletişimin nitelikli olmasını, kurum dilinin gelişmesini, üretilen belgelerin kaliteli olmasını araştırma sürelerinin kısalmasını, kurum saygınlığının yükselmesini, müşteri şikâyetlerinin azaltılmasını ve maliyetlerin düşürülmesini sağlayacağı düşüncesiyle çeşitli projeler yürütmektedir (Drewer vd. 2015).
Sonuç
Hiç kuşkusuz benzer birtakım çalışmalar kardeş Türk Cumhuriyetlerinde de yürütülmektedir. Bizler Türkologlar olarak bu çalışmalardan kısmen haberdarız. Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Nesimi Adına Dilçilik İnstitutu Terminologiya Şöbesinin çalışmalarını takip ediyoruz. Kazakistan’da Kültür ve Enformasyon Bakanlığı Dil Komitesinde, Uluslararası Türk Akademisinde terim çalışmalarının gerçekleştirildiğinden haberdarız. Ancak Türkiye’dekiler de dâhil olmak üzere bütün bu çalışmalar ülke sınırları içerisinde kalmaktadır. Birinci Bakü Türkoloji Kurultayı’nın doksanıncı yılında aynı ruh ve heyecanla bütün bu terim çalışmalarının ortak yürütülmesi, kurumların ortak çalışmalar yapması gerekmektedir. Bunun için çatı kurumu Uluslararası Türk Akademisi ile ülkelerimizin Bilimler Akademileri, Türk Dil Kurumu, Dilçilik İnstitutu, Dil Komitesi gibi kurumlar olabilir. Çeşitli bilim dallarındaki terim çalışmaları proje hâline getirilip kurumlarca desteklenebilir. Terimler üzerine yapılacak bu çalışmalar, Türk dünyasında ortak iletişim dilinin yaygınlaştırılması konusunda en gerçekçi ve sonuç alıcı adımlar olacaktır. Türk yazı dillerinin geleceği, ortak iletişim dilinin kurulması ve yaygınlaştırılması açısından bu kapsamdaki ortak terim çalışmalarına yeniden önem verilmesi, bu konudaki çalışmaların desteklenmesi gerekmektedir. Türk dünyasında ortak terim çalışmaları Türk yazı dillerinin geleceğini aydınlatacağı, ortak iletişim dilinin yaygınlaştırılmasını sağlayacağı gibi doksan yıl önce 1926 Bakü Birinci Türkoloji Kurultayı’na katılan ve bu uğurda canlarını veren yüce insanların da ruhunu şad edecektir.
KAYNAKÇA 1. AKALIN Ş.H. (2016). “1926 Bakü Birinci Türkoloji Kurultayı’nın 90. Yılı Dolayısıyla”. Türk Yurdu Dergisi, Sayı 342, s.79-83 2. DREWER P., PULITANO D., SCHMITZ K. (2015). Terminoloji Çalışması En İyi Uygulamalar 2.0. Türkçeye Uyarlayan Ender Ateşman. Ankara: Grafiker Yayınları. 3. TDK BİLİM VE SANAT TERİMLERİ ANA SÖZLÜĞÜ. http://tdk.org.tr/index.php?option =com_bilimsanat&view =bilimsanat 4. TUTANAKLAR (2008). 1926 Bakü Türkoloji Kurultayı Tutanaklar. Çevirenler K.V. Nerimanoğlu, M. Öner. Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları 5. TÜRKÇE BİLİM TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ. http://www.tubaterim.gov.tr
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
21 Möhsün Nağısoylu, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü
I TÜRKOLOJİ QURULTAY: ÇAĞIRIŞLARI VƏ ONLARIN GÜNÜMÜZDƏKİ AKTUALLIĞI
1926-cı ilin 26 fevral-5 mart tarixlərində – doqquz gün ərzində ölkəmizin paytaxtı Bakı şəhərində keçirilmiş I Türkoloji Qurultay XX yüzillikdə türk xalqlarının, o cümlədən Azərbaycan xalqının mədəni həyatında baş vermiş ən əlamətdar hadisələrdən biri kimi tarixə düşmüşdür. Türk xaqlarının mədəni inteqrasiyasında xüsusi və mühüm bir mərhələnin əsasını qoymuş bu möhtəşəm Qurultay ilk növbədə geniş vüsəti və böyük bir coğrafi məkanda yaşayan çoxsaylı türk xalqları üçün bir sıra taleyüklü məsələlərin qoyuluşu, işlənib hazırlanması və ardıcıl şəkildə gerçəkləşdirilməsi baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Belə ki, məhz bu mötəbər məclisdə keçmiş Sovetlər Birliyi məkanında yaşayan türk xalqlarının tarixi, ədəbiyyatı, dili, əlifbası, etnoqrafiyası və mədəniyyəti ilə bağlı yaxın gələcək üçün düşünülmüş bir sıra mühüm və əhəmiyyətli qərarlar qəbul edilmiş, latın qrafikalı əlifbaya keçidin elmi-metodik prinsipləri ətraflı şəkildə işlənib hazırlanmışdır. I Türkoloji Qurultayın Bakıda keçirilməsi tamamilə qanunauyğun idi, çünki həmin dövrdə bir çox elmi-mədəni sahələrdə olduğu kimi türkologiya elmində də Azərbaycan öndə gedirdi, birinci idi. Ölkədə bu istiqamətdə tanınmış və nüfuzlu söz sahibləri, elm adamları çoxdan bəri səmərəli fəaliyyət göstərirdi. Təsadüfi deyil ki, keçən əsrin 70-ci illərində də nüfuzlu “Sovetskaya Türkologiya” jurnalı məhz Bakıda nəşr edilməyə başladı. Bu fakt Azərbaycanın və onun paytaxtı Bakı şəhərinin postsovet məkanında türkologiyanın mərkəzi kimi məşhurluğunun və təsdiqinin ifadəsidir. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, sözügedən jurnal hazırda da “Türkologiya” adı ilə beynəlxalq dərgi olaraq Bakıda öz işini uğurla davam etdirir və dörd dildə (Azərbaycan, Türk, rus və ingilis dillərində) nəşr olunur. I Bakı Türkoloji Qurultayın nə dərəcədə möhtəsəm və mötəbər bir tədbir kimi tarixi əhəmiyyət daşıması haqqında əyani təsəvvür əldə etmək üçün aşağıdakı bilgilər xüsusilə diqqətçəkicidir: Qurultayda 131 nəfər nümayəndə iştirak etmiş, 17 iclas keçirilmiş, türklərin, bütövlükdə Türk Dünyasının dili və tarixinə, etnogenezisi və etnoqrafiyasına, ədəbiyyat və mədəniyyətinə dair 38 məruzə dinlənilmişdir. İclasa Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Səməd Ağamalıoğlu sədrlik etmiş, qurultayın Rəyasət Heyətinə aşağıdakı şəxslər seçilmişlər: Səməd Ağamalıoğlu, Azərbaycandan Ruhulla Axundov, Həbib Cəbiyev, tanınmış şərqşünas-tarixçi alim akademik Bartold, akademik Oldenburq, Avropa alimlərinin nümayəndəsi professor Mensel, RSFSR Xalq Maarif Nazirliyindən Naqovitsin, professor Bəkir Çobanzadə, professor Samoyloviç, Qazaxıstandan Bəytursun, Yakutiyadan Barahov, Şərqşünaslıq Assosiasiyasından Borozdin və Pavloviç, Tatarıstandan Qəlimcan İbrahimov, Başqırdıstandan İdelquzin, Türkiyədən Fuad Köprülüzadə, Dağıstandan Qorqmasov, Özbəkistandan Nahamov, Qara-Qırğızıstandan Tunstanov, Türkmənistandan Berdiyev, Krımdan Akçökraklı, Şimali Qaf- qazdan Əliyev Umar. Bundan əlavə Azərbaycan nümayəndə heyəti və digər respublikalar adından Əli bəy Hüseynzadə, Banq, Mustafa Quliyev, akademik Marr, Lunaçarski və Tomsen Qurultayın Rəyasət Heyətinə fəxri üzv seçilmişlər. İclasda SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Qəzənfər Musabəyovun təbrik nitqi ilə çıxış etməsi də Qurultayın mötəbərliyini təsdiqləyir. Qeyd edək ki, Qurultay məşhur türkoloq Radlovun və İsmayıl bəy Qaspıralının şərəfinə keçirilmişdir. Qurultayda Bartold, Köprülüzadə, Ə.Hüseynzadə, Krımski, Poppe, Aşmarin kimi tanınmış türkoloq-şərqşünas alimlərin iştirakı da onun böyük əhəmiyyəti və mötəbərliyindən xəbər verirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan bu mötəbər və möhtəşəm toplantıda 23 nəfər nüfuzlu dövlət və elm adamı ilə təmsil olunmuşdur. Onlar sırasında Azərbaycan türkləri ilə yanaşı, osmanlı türkü (Fərid Xurşid), krım tatarı (Bəkir Çobanzadə), uyğur (Həsən Musayev) və İran türkü (İbrahim Şəbüstəri) də olmuşdur. Maraqlıdır ki, digər ölkələrdən gələn nümayəndələr sırasında isə I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
22 Azərbaycan türkləri də təmsil olunmuşlar. Məsələn, Türkiyə nümayəndə heyətinin üzvü Əli bəy Hüseynzadə, Rusiyadan gələn nümayəndələrdən Cahangir Nağıyev və Abdulla Tağızadə, Gürcüstan nümayəndəsi Rzaqulu Nəcəfov, Ermənistan nümayəndəsi Bala Əfəndiyev milliyətcə Azərbaycan türkləridir. Qurultayda olan məruzələr sırasında aşağıdakılar xüsusilə diqqətçəkicidir: Vasili Bartold “Türk xalqlarının tarixinin müasir vəziyyəti və öyrənilməsinin yaxın vəzifələri”, Sergey Oldenburq “Türk xalqları arasında ölkəşünaslıq işlərinin metodları”, Aleksandr Müller “Türk xalqlarının təsviri sənəti haqqında”, Fuad Köprülüzadə “Türk xalqlarının ədəbi dillərinin inkişafı”, Aleksandr Samoyloviç “Türk dillərinin öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və yaxın vəzifələri”, Bəkir Çobanzadə “Türk ləhcələrinin yaxın qohumluğu haqqında”, Hənəfi Zeynallı “Türk dillərində elmi terminologiya sistemi haqqında”, Sergey Malov “Qədim türk dillərinin öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və perspektivləri”, Fərhad Ağazadə “Türk dillərində düzgün yazı”, Nikolay Yakovlev “Türk millətlərinin sosial və mədəni şəraitləri ilə bağlı əlifba sisteminin qurulması problemləri”, Cabbar Məmmədzadə “Türk xalqlarının əlifba sistemləri haqqında”, Lemanov “Türk dillərinin tədrisi metodikasının əsasları”, Nikolay Poppe “Türk dillərinin altay dillərinin qarşılıqlı qohumluğu məsələsinin tarixi və müasir vəziyyəti”, Alimcan Şərəf “Ərəb və latın sistemli şriftlər və onların türk-tatar xalqları üçün tətbiqi məsələləri”, Teodor Menzel “Balkan türkləri ƏDƏBİYYATının öyrənilməsinin yekunları və perspektivləri”. Qurultayda fonetika üzrə görkəmli alim Lev Şerbanın “Orfoqrafiyanın əsas prinsipləri və onların sosial əhəmiyyəti” adlı məruzəsi nəzəri baxımdan olduqca diqqətəlayiq idi. Maraqlıdır ki, erməni dilçisi Raciya Açaryanın “Türk və erməni dillərinin qarşılıqlı təsiri” mövzusunda məruzəsi türk dilinin erməni dilinə tarix boyunca bütün dil səviyyələri üzrə təsirinin açıqlanması üzərində qurulmuşdu. Məruzədə əski ermənicədən (qrabardan) yeni ermənicəyə (aşqrabara) keçdin əsas səbəbi və dil stimulu türkcədir ideyası başlıca yer tuturdu. Qeyd edək ki, obyektivliyi ilə seçilən bu məruzə yaşadığımız günlərdə zərərli erməni şovinist millətçi ideologiyasına qarşı güclü elmi arqumentdir. I Bakı Türkoloji Qurultayında türk dillərinin aşağıdakı yeddi böyük problemi müzakirə obyekti oldu və müvafiq qərarlara imza atıldı: 1. Əlifba məsələsi; 2. İmla-orfoqrafiya problemi; 3. Termin məsələsi; 4. Tədris-metodika məsələsi; 5. Qohum və qonşu dillərin qarşılıqlı əlaqəsi və interferensiya problemləri; 6. Türk dillərinin ədəbi dil problemləri, o cümlədən ortaq ədəbi dil məsələsi; 7. Ulu dil nəzəriyyəsi və türk dillərinin tarixi problemləri. Məlum olduğu kimi, Yaxın Şərqdə əlifba islahatı məsələsi ilk növbədə görkəmli Azərbaycan mütəfəkkiri, böyük maarifçi Mirzə Fətəli Axundzadənin adı ilə bağlıdır. İsmayıl bəy Qaspıralı, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Cəlil Məmmədquluzadə, Məmmədağa Şahtaxtılı, Firidun bəy Köçərli, Vəli Xuluflu kimi dövrün tanınmış ziyalıları, elm xadimləri də bu yöndə səmərəli fəaliyyət göstərmişlər. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda hələ Qurultaydan öncə – 1922-ci ildə görkəmli yazıçı Cəlil Məmmədquluzadənin rəhbərliyi altında “Yeni yol” qəzeti latın əlifbası ilə nəşr olunurdu. Eləcə də həmin il “Yeni türk əlifbası” komitəsi yaradılaraq ona Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Səməd Ağamalıoğlu rəhbərlik edirdi. Hətta 20 oktyabr 1923-cü ildə Azərbaycan hökuməti Yeni türk əlifbasının dövlət əlifbası kimi qəbul edilməsi adlı qərar da çıxarmışdı. Bununla belə, Azərbaycanda, bütünlüklə latın əlifbasına keçid məsələsi bir neçə il sonra gerçəkləşdi. 2. İmla-orfoqrafiya məsələsində fonetik prinsipə üstünlük verilməsinə baxmayaraq, morfoloji və tarixi-ənənəvi prinsip məsələləri də nəzərə alınırdı. 3. Termin məsələsində başlıca qaynaq olaraq türk dillərinin öz daxili imkanlarına və beynəlmiləl səciyyəli sözlərə üstünlük verildi. 4. Tədris-metodika məsələlərində ana dilinin tədrisində Avropa standartları ilə yanaşı, milli ənənəyə də əhəmiyyət verilməsi ayrıca olaraq qeyd olundu. 5. Qohum və qonşu dillərin elmi metodlarla öyrənilməsi ilə bağlı müzakirələr zamanı altayşünaslıq və komprativistikanın perspektivlərinin əhəmiyyəti önə çəkildi. I Türkoloji Qurultayda türk ədəbi dillərinin norma və üslub xüsusiyyətləri, eləcə də türk xalqlarının ana yurdu məsələsi də müzakirə obyekti oldu. Qurultay nümayəndələri böyük özbək
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
23 şairi Əlişir Nəvainin 500 illik yubileyində də iştirak etdilər. Qurultayın qərarına görə II Türkoloji Qurultayın 1927-ci ildə Səmərqənd şəhərində keçirilməsi nəzərdə tutulsa da, bu qərar məlum səbəblər üzündən baş tutmadı. Qeyd edək ki, I Türkoloji Qurultayın qəbul etdiyi qərarlar sırasında ortaq əlifba, ortaq ədəbi dil, ortaq terminologiya kimi məsələlər xüsusilə mühüm yer tuturdu. Məlum olduğu kimi həmin məsələlər və onlarla bağlı problemlər bu gün də öz aktuallığı ilə seçilir və böyük əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan XX əsrdə ikinci dəfə öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra I Bakı Türkoloji Qurultaya dövlət səviyyəsində hüquqi qiymət verildi və 2005-ci ilin noyabr ayının 5-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev həmin tarixi hadisənin 80 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzaladı. Həmin sərəncama uyğun olaraq 2006-cı ildə Bakıda I Türkoloji Qurultayın 80 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq konfrans keçirildi. Yaşadığımız günlərdə isə məlum olduğu kimi, I Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyi tamam olur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev həmin tarixi hadisənin – I Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində keçirilməsini təmin etmək məqsədilə 18 fevral 2016-cı ildə sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyildiyi kimi, XX yüzilliyin sonlarına doğru Azərbaycan Respublikasının öz dövlət müstəqilliyini bərpa etməsi ilə, Azərbaycan dilinin rəsmi dövlət dili statusu qəti surətdə təsbit edildi və Türkoloji Qurultay tərəfindən vaxtilə irəli sürülmüş qərar və tövsiyələrin müasir şəraitdə uğurla həyata keçirilməsi üçün əlverişli zəmin yarandı. Sərəncamda xüsusi olaraq vurğulanır ki, Qurultaydan bəri ötən dövr ilk növbədə türkologiyaya dair araşdırmalar sahəsində yeni konsepsiyaların formalaşdırılması, Azərbaycanın dünya miqyasında aparılan türkoloji araşdırmaların nüfuzlu mərkəzlərindən biri kimi tanınması və türk xalqlarının mədəni-mənəvi birliyinin nəzəri-elmi bünövrəsinin yaradılması ilə əlamətdardır. Qazanılan nailiyyətlər eyni zamanda Qurultayın təşkili işinə töhfələr vermiş və az müddət sonra günahsız repressiya qurbanları olmuş görkəmli türkoloq alimlərin xatirəsinə ehtiramın ifadəsidir. Sərəncamdan irəli gələn vəzifələrə uyğun olaraq hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında adı çəkilən yubileyin keçirilməsi istiqamətində tədbirlər planının hazırlanması üzərində intensiv işlər görülməkdədir. Bu ilin – mart ayının 3-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti akademik İsa Həbibbəylinin sədrliyi ilə Humanitar Elmlər Bölməsi ilə İctimai Elmlər Bölməsinin birgə yığıncağı keçirilmiş və orada Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinin layiqincə keçirilməsi haqqında müvafiq institutlara və qurumlara göstərişlər verilmiş, bu yöndə görüləcək işlər haqqında fikir mübadiləsi aparılmışdır. Aydındır ki, Türkoloji Qurultayın 90 illik yubilieyi ilə bağlı tədbirlər sırasında görüləcək işlərin mühüm bir hissəsi ölkəmizdə dilçilik sahəsində fundamental tədqiqatların mərkəzi sayılan AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun payına düşür. Həmin planlar və görüləcək işlər sırasında bu ilin noyabr ayında AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Türkoloji konfransın keçirilməsini qeyd etmək olar. Tariximizə öz əbədi möhürünü vuran, dəyərli töhfələrini verən I Türkoloji Qurultayda qaldırılan ortaq türk əlifbası, ortaq türk dili, ortaq türk tarixi, ortaq türk ədəbiyyatı, ortaq türk terminologiyası kimi qlobal məsələlər bu gün də olduqca aktualdır, əhəmiyyətlidir və bu sahədə artıq müəyyən işlərə start verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan 1991-ci ildə öz dövlət müstəqilliyiniu ikinci dəfə bərpa etdikdən sonra Türk dünyası ilə siyasi-iqtisadi və mədəni-ədəbi əlaqələrini geniş şəkildə qurmuş və bu sahədə bir sıra uğurlu nəticələr əldə etmişdir. Onlar sırasında 2009-cu ildə Naxçıvanda keçirilən sammitdə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması xüsusilə böyük əhəmiyyət daşıyır. Mədəni-ədəbi əlaqələrə gəldikdə isə bu sahədə görülən işlər kifayət qədərdir ki, onlar sırasında bir sıra ortaq layihələrin həyata keçirilməsini və yaxın gələcək üçün nəzərdə tutulan bir sıra tədbirləri qeyd etmək olar. Görülən işlərdən “Ortaq Türk tarixi” dərsliyinin nəşri xüsusilə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu dərsliyin hazırlanmasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu yaxından iştirak etmiş və səmərəli fəaliyyəti ilə seçilmişdir. “Ortaq Türk ədəbiyyatı” dərsliyinin hazırlanması da yaxın gələcəkdə gerçəkləşəcəkdir. Bu dərsliyin hazırlanması Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|