Ibtidoiy jamiyat tarixi

asosiy savol: Antropologik ma’lumotlar.

Darsning maqsadi: Tarixiy antropologiyani o’rganib, ibtidoiy jamoa tarixini to’laroq yoritib berishga hissa qo’shish.
Identiv o`quv maqsadlari: 4.1. Talabalarda ibtidoiy jamoa tuzumi haqidagi tasavvurlarni kengaytirishda antropologik ma'lumotlarning ahamiyati.

4. 
   asosiy savol bayoni: Antropologiya ma’lumotlari. Ma’lumki, inson juda uzoq tarixiy rivojlanish jarayonini bosib o’tdi. Odamzodning vujudga kelishi masalasi bilan paleoantropologiya (odamning qazilma qoldiqlarini o’rganuvchi antropologiya bo’limi) shug’ullanadi.
   

Ma’lumki, ibtidoiy kishilar allaqachonlar o’lib ketganlar, lekin ularning suyak qoldiqlari yer yuzining juda ko’p joylaridan topildi va topilmoqda. Ibtidoiy odamlarning suyak qoldiqlari Tanganika (Sharqiy Afrika)dagi Olduvay darasidan, Keniyaning Rudolf ko’li yaqinidan, Efiopiyadan, Aljirdan, Janubiy Afrikadan, Chad respublikasidan, Xitoydan, Indoneziyadan, Sobiq SSSR territoriyasidan, shu jumladan Qrimdan, Gruziyadan, Armaniston, O’zbekistondan ko’plab topilgan va topilmoqda. Mazkur suyaklar antropologlar uchun asosiy material bo’lib, ular bu suyaklarni har tomonlama sinchiklab o’rganish asosida ibtidoiy davr kishilarining tana tuzilishi va umumiy ko’rinishini tiklaydilar. Qazilma odamlarning saqlanib qolgan suyaklarini sinchkovlik bilan qiyosiy-anatomik jihatidan o’rganish ularning saqlanib qolmagan qismini tiklash imkonini beradi. Buning uchun antropologiya fanida puxta ishlangan skeletni o’lchash sistemasi keng ko’lamda qo’llaniladi.
Antropologlar (ibtidoiy odamning suyak qoldiqlari va butun skeletlarini chuqur o’rganish asosida ular muskulining joylanishi, rivojlanishi, yuz tuzilishi, bosh miya qopqog’i, miya qutisining hajmi, uning katta-kichikligi hamda ichki va tashqi tomonining tuzilishini tiklaydilar. Bu esa ibtidoiy kishilarning qiyofasi qanday ekanligini, ularning nimalarga qodir ekanligini bilib olish imkonini beradi. Bu sohada V.V.Bunak, G.A.Bonch-Osmolovskiy, G.F.Debest, M.M.Gerasimov, M.F.Nesturx, Ya.Ya.Roginskiy, V.P.Yakimov, Yu.I.Semenov, N.A.Sinelnikov, V.P.Alekseev va boshqa chet el antropologlari juda katta xizmat qildilar va xizmat qilmoqdalar.
Ibtidoiy jamoa tarixini o’rganishda antropologik (suyak qoldiqlari) manbalarning o’rni katta, antropolog olimlar qadimgi zamonlarga tegishli deb, hisoblangan odam suyaklarini anatomik qiyoslash metodi asosida chuqur taxlil qiladilar. Ko’proq skeletning boshi, peshonasi, gavda tuzilishiga qarab o’rganadilar, ayniqsa, ular bosh miya hajmi, yuz peshona tuzilishlari asosida qadimgi odamning ongi, fikrlashi, nutq rivojlanishi, gavda tuzilishi, rivojlanishlarini aniqlab beradilar.
Odamning kelib chiqishi va evolyutsiyasi, odamzod irqlarining paydo bo`lishi, odamning tana tuzilishidagi normal farq tafovut o`zgaruvchanligi haqida antropologiya fani o`rganiladi. U fan sifatida XIX asrning ikkinchi yarmidan shakllana boshlagan. Antropologiya quyidagi uch katta bo`limdan iborat: Odam morfologiyasi, Antropogenez, Irqshunoslik.
Morfologiya – odamning jismoniy tuzilishidagi belgilarning yosh, jins, kasb va tashqi sharoitiga qarab o`zgarishini tushuntirib beradi.
Irqshunoslik – odamzod irqlarining kelib chiqish davri va sabablarini, ularning yer yuzida tarqalishini izohlab, etnogenez muammolarini yechishga ham o`z hissasini qo`shadi.
Antropogenez – esa inson jismoniy qiyofasining shakllanishi, mehnat faoliyati, tili, shuningdek jamiyatning dastlabki rivojlanish jarayonlarini o`rganadi.
Demak, antropologik dalillarsiz kishilikning ibtidoiy davrini tasavvur qilish qiyin va mushkul ishdir. Shuning uchun antropologik dalillar ibtidoiy jamiyat tarixini tiklashning muhim manbalaridan hisoblanadi.

4.