Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

 
 
 
 
Х у
с
у
с
и
й
в
а
я к к
а
т
а
р
т
и
б д
а
г
и
м
е
³
н
а
т
ф
а
о л
и
я т
и
а
с
о
с
и
д
а
Х у
º
у
º
и
й
ш
а
х
с
м
а
º
о
м
и
д
а
Ш у
ж у
м
л
а
д
а
н
д
е
³
º
о
н
в
а
ф
е
р
м
е
р
х
¢
ж
а
л
и
к л
а
р
и
Х
¢
ж
а
л
и
к л
а
р
б
и
р
л
а
ш у в
т
а
р
к
и
б
и
д
а
г
и
т
а
д
б
и
р
к о
р
л
и
к
Х
¢
ж
а
л
и
к л
а
р
б
и
р
л
а
ш
м
а
л
а
р
и
, 
у ю ш
м
а
л
а
р
и
, 
и
т т
и
ф о
º
л
а
р
и
, 
т
р
е
с
т л
а
р
в
а
³
о к
а
з
о
к
¢
р
и
н
и
ш л
а
р
и
Х
¢
ж
а
л
и
к
ж
а
м
и
я т
л
а
р
и
т у
с
и
д
а
г
и
т
а
д
б
и
р
к о
р
л
и
г
и
Ж
и
с
м
о
н
и
й
ш
а
х
с
м
а
º
о
м
и
д
а
М
а
с
ъ у л
и
я т
и
ч
е
к л
а
н
м
а
г
а
н
ж
а
м
и
я т
О ч
и
º
т у
р
д
а
Ё п
и
º
т у
р
д
а
У й
ж о й
ш
и
р
к
а
т л
а
р
и
И ж
а
р
а
в
а
ж
а
м
о
а
т у
с
и
д
а
г
и
т
а
д
б
и
р
к о
р
л
и
к
М
а
с
ъ у л
и
я т
и
ч
е
к л
а
н
г
а
н
ж
а
м
и
я т
Ж
а
м
о
а
х
¢
ж
а
л
и
к
л
а
р
и
М
а
т
л
у б о т
к о о п
е
р
а
т
и
в
л
а
р
и
Х
¢
ж
а
л
и
к
ш
и
р
к
а
т
л
а
р
и
И ш
л
а
б
ч
и
º
а
р
и
ш
к о о п
е
р
а
т
и
в
л
а
р
и
³и
с с
а
д
о
р
л
и
к
ж
а
м
и
я т
и
Т
а
д
б
и
р
к о
р
л
и
к
ф
а
о
л
и
я т
и
н
и
ю
р
и
т
и
ш
н
и
н
г
т
а
ш к
и
л
и
й
– 
³
у
º
у
º
и
й
ш
а
к
л л
а
р
и
т
и
з
и
м
и
www.sies.uz
Page 49 of 356 

---

50
3.2. Tadbirkorlik faoliyatining huquqiy - iqtisodiy asoslari. 
Tadbirkorlikning huquqiy asosini O‘zbekiston Respublikasida qabul 
qilingan qonunlar va boshqa qonuniy hujjatlar belgilaydi. Bular jumlasiga 
quyidagilarni kiritish mumkin:
v
O‘zbekiston Respublikasidagi korxonalar to‘g‘risidagi qonun. 
v
Tovar ishlab chiqaruvchi va tadbirkorlar palatasi to‘g‘risida 
O‘zbekiston Respublikasining 1997 yil, 24 aprel qonuni O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi. 1997 yil 4- 5 son. 
v
O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to‘g‘risidagi qonuni. 
v
O‘zbekiston Respublikasi «Kichik va xususiy tadbirkorlikni 
rivojlantirish to‘g‘risida» gi qonuni. 
v
O‘zbekiston 
Respublikasining 
«Tadbirkorlik 
va 
tadbirkorlar 
faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida»gi qonuni. 
v
O‘zbekiston Respublikasi kichik korxonalar to‘g‘risida Nizom. 
Д
а
в
л
а
т
м
у
л
к ч
и
л
и
г
и
а
с
о
с
и
д
а
г
и
к о
р
х о
н
а
л
а
р
т
а
д
б
и
р
к о
р
л
и
г
и
Ж
а
м
о
а
т
т
а
ш к
и
л
о т
л
а
р
и
т
а
д
б
и
р
к о
р
л
и
г
и
М
и
º
д
о
р
и
й
в
а
с
и
ф
а
т
к
¢
р
с
а
т к
и
ч
л
а
р
и
г
а
к о
р
х о
н
а
л
а
р
н
и
н
г
б
¢
л
и
н
и
ш
и
www.sies.uz
Page 50 of 356 

---

51
v
O‘zbekiston Respublikasi xususiy tadbirkorlik to‘g‘risida Nizom. 
v
Kichik va o‘rta tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish 
mexanizmini takomillashtirish. (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 1998 y., 27 may 232 – sonli qarori). 
Tadbirkorning huquqlari 
 
І
ar bir fuqaro (bir guruh fuqarolar) xo‘jalik yurituvchi boshqa sub’ektlar 
bilan teng asoslarda: 
v
O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan shartlarga rioya 
qilgan holda korxonalar va tashkilotlarni vujudga keltirish, ta’sis 
etish, sotib olish va qayta tuzish yo‘li bilan tadbirkorlik faoliyatini 
boshlash va davom ettirish; 
v
tadbirkor turli darajada mulkiy javobgar bo‘ladigan o‘z tadbirkorlik 
tashkilotini ta’sis etish; 
v
bu faoliyatni bajarish uchun boshqa yuridik shaxslar va jismoniy 
shaxslarning mol–mulkini hamda pul mablag‘larini ixtiyoriy 
asoslarda jalb etish; 
v
xodimlarni mustaqil yollash va ishdan bo‘shatish; 
v
tadbirkorlikdan soliq solinadigan cheklanmagan miqdorda daromad 
orttirish; 
v
ijtimoiy ta’minlanish va ijtimoiy sug‘urta qilinish xuquqlariga ega. 
Tadbirkorning majburiyatlari 
Tadbirkor: 
v
amaldagi qonunlardan hamda o‘zi tuzgan bitimlardan kelib 
chiqadigan barcha majburiyatlarni bajarishi; 
v
yollanib ishlayotgan xodimlar bilan O‘zbekiston Respublikasi 
qonunlariga muvofiq mehnat shartnomalari (bitmlar) tuzish; 
v
ishga jalb etilgan barcha xodimlar bilan tuzilgan bitmga muvofiq 
www.sies.uz
Page 51 of 356 

---

52
korxonaning moliyaviy ahvolidan qat’iy nazar, to‘la hisob – kitob 
qilishi; 
v
yollanib ishlayotgan xodimlarni ijtimoiy va tibbiy sug‘urta qilishi; 
v
qonunlarga muvofiq maxsus bilim va ko‘nikma talab qilinadigan 
ishga faqatgina zarur tayyorgarlikka ega, kasbkori jihatidan yaroqli 
va tegishli ma’lumotga ega bo‘lgan shaxslarnigina jalb etishi shart. 
 
Tadbirkorning mas’uliyati 
 
Soliq va kredit majburiyatlarining, tuzilgan bitimlarning ijrosi, boshqa 
sub’ektlarning mulkiy huquqlarini buzganligi, bexatar mehnat sharoitlariga rioya 
etmasligi, yetkazib berganligi, atrof–muhitga zarar yetkazganligi, yakkahokimlikka 
qarshi qonunlarni buzganligi uchun, tadbirkor o‘z mol – mulki doirasida amaldagi 
qonunlarga muvofiq javobgar bo‘ladi. 
 
Xo‘jalik shartnomasi tushunchasi 
Taraflardan biri shartlashilgan muddatda tadbirkorlik faoliyati sohasida 
tovarlarni berish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish majburiyatlarini 
oladigan, ikkinchi taraf esa tovarlarni, ishlarni, xizmatlarni qabul qilib olish va 
ularning xaqini to‘lash majburiyatini oladigan kelishuv xo‘jalik shartnomasi 
deyiladi. 
Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi shartnomaviy munosabatlarning asosiy
prinsiplari 
 
Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi shartnomaviy munosabatlarning 
asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: 
v
xo‘jalik shartnomalarining tuzishning erkinligi; 
v
taraflarning o‘zaro manfaatdorligi; 
v
shartnoma intizomiga rioya etish; 
v
taraflarning o‘zaro mulkiy javobgarligi. 
Kichik va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari 
quyidagilar kichik tadbirkorlik sub’ektlari hisoblanadi: 
www.sies.uz
Page 52 of 356 

---

53
v
mulk shaklidan qat’iy nazar, ishlab chiqarish tarmoqlarida band
bo‘ladigan xodimlarning o‘rtacha yillik soni o‘n kishigacha, savdo, 
xizmat ko‘rsatish va noishlab chiqarish sohasining boshqa 
tarmoqlarida – besh kishigacha bo‘lgan mikrofirmalar; 
v
mulk shaklidan qat’iy nazar, sanoat sohasida band bo‘lgan
xodimlarning o‘rtacha yillik soni qirq kishigacha, qurilish, qishloq 
xo‘jaligi va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlarida – yigirma 
kishigacha, fan, ilmiy xizmat ko‘rsatish, chakana savdo va noishlab 
chiqarish sohasining boshqa tarmoqlarida – o‘n kishigacha bo‘lgan 
kichik korxonalar. 
Ishlovchilarning belgilab qo‘yilgan sonini hisobot davrida oshirishga qonun 
hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda shartlarda yo‘l qo‘yiladi. 
O‘zining yoki boshqa shaxslarning jalb etilgan mol – mulki asosida, o‘z 
mehnati yoki yollangan mehnatni qo‘llanish vositasida, tavakkal qilib, va mulkiy 
javobgarlikni zimmasiga olib, tovar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatishga, 
foyda oshirayotgan yuridik shaxslar xususiy tadbirkorlik sub’ektlari hisoblanadilar. 
Yuridik 
shaxsni 
tuzmasdan 
turib 
tadbirkorlik 
faoliyati 
bilan 
shug‘ullanadigan jismoniy shaxslar ham kichik va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari 
hisoblanadilar. 
Tadbirkorlikning 
iqtisodiy 
asoslarini 
bozor 
iqtisodiyotining 
xususiyatlaridan izlash kerak. 
Birinchidan, xususiy mulkni vujudga kelishi. Mulkdorni huquqlari:
1.
O‘zlashtirish
2.
Egalik qilish 
3.
Boshqarish 
4.
Foydalanish 
Xususiy mulkchilik iqtisodiy fikrlashda erkinlikni vujudga keltiradi,
tadbirkorlik ruhini rivojlantiradi, raqobatga olib keladi. 
Ikkinchidan, bozor iqtisodiyoti prinsiplari (qoidalari)ni hayotga tadbiq 
etilishi. Ushbu qoidalar quyidagilardan iborat: 
www.sies.uz
Page 53 of 356 

---

54
1. Biznes, tadbirkorlik faoliyatini iqtisodiy, xo‘jalik erkinligi. 
2. Davlat tomonidan tartibga solish.
3. Iste’mol primati. 
4. Bahoni bozorda shakllanishi 
5. Muammolarni shartnoma (kontrakt) asosida bo‘lishi 
6. Iqtisodiyotni ochiqligi. 
7. Raqobat. 
8. Moliya va pul muomalasi ta’siri ostida ishlash. 
9. Bozorni umumiyligi. 
Uchunchidan, ob’ektiv iqtisodiy qonunlarni jamiyatdagi harakati (qiymat 
qonuni, talab va taklif qonuni va boshqalar). 
Bu qonunlarning talablari tadbirkorlikni rivojlanishiga iqtisodiy shart – 
sharoitlar yaratadi. 
To‘rtinchidan, tadbirkorlikni tartibga solish mexanizmi. 
Tadbirkorlik davlat tomonidan quyidagi yo‘nalishlar orqali tartibga solinadi: 
v
soliq, moliya – kredit tizimi (soliq hajmi, kredit %), 
v
soliq imtiyozi; 
v
bahoni shakllantirish qoidasi; 
v
maqsadli dotatsiya; 
v
iqtisodiy sanksiyalar miqdori; 
v
davlat narsalari (imushestva) sotish predmetlari; 
v
davlat rezervlari; 
v
litsenziya; 
v
ijtimoiy, ekalogik normalar, normativlar; 
v
ilmiy – texnik, iqtisodiy, ijtimoiy, respublikaviy va xududiy
dasturlar, (tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha); 
v
davlat ehtiyojlarini qondirish uchun shartnomalar tuzish. 
3.3. Tadbirkorlikni qo‘llab quvvatlash yo‘nalishlari. 
 
www.sies.uz
Page 54 of 356 

---

55
Tadbirkorlikni kafolatlari va davlat tomonidan qo‘llab quvvatlash 
yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va boshqa qonun hujjatlarida 
belgilab qo‘yilgan. 
Kichik va xususiy tadbirkorlikni kafolatlari va davlat tomonidan qo‘llab 
quvvatlashni yo‘nalishlarini quyida keltiramiz.