IfəSİL. AİLƏdaxiLİ MÜnasiBƏTLƏr və AİLƏ TƏRBİYƏSİNİn təDQİQİ İSTİqaməTLƏRİ
Yüklə 481 Kb.
|
Ъядвял 3.6.
Бошанманын сябябляринин бу ъцр пайланмасыны ики вязиййятля шярщ етмяк олар. Биринъиси, мадди тялабатларын юдянмяси диэяр тялабатлары актуаллашдырыр. Чюряк проблеми щялл олунбса, шяхсиййятлярарсы мцнасибятлрядя уйьунсузлуг, цмумуи марагларын олмамасы вя с. ортайа чыхыр. Аилянин мадди вязиййятинин йахшы олдуьу респодентлярдян бир эянъ гадын юзцнцн вязиййятини беля тясвир едир: «Мян онун мяни севмясини сынамаг цчцн чыхыб эетдим вя дцшцнцрдцм ки, о мяним далымъа эяляъяк. Анъаг о эялмяди. Бир айдан сонра о мяня зянэ етди вя бошанмаьы тяляб етди. Сонра айдын олду ки, онун башга гадыны вар вя мяним эетмяйим онун цряйинъя олуб». Икинъиси, фактлар эюстярди ки, мадди тяминатлы аилялярдя бошанмайа зямин йарадан ясас сябяблярдян бири психоложи сябябдир. Йяни мадди тяминатлы аилялярдя егосентрик фярдиляшмя баш верир ки, бу да аилядя кимин щюкмранлыг етмяси уьурунда мцбаризяйя эятириб чыхарыр. Бир мясяляни дя гейд етмяк иясйирирк ки, мцасир дюврдя моногам аилялярдя баъысыз вя гардашсыз бюйцйян эянъляр щяр щансы компромися эетмяси, башгаларына эцзяшт етмямси щаллары мцшащаидя олунур ки, бу да бошанмаларын сайына тясир эюстярир. Онларла апарылымыш сорьулар эюстярир ки, яэяр аилядя мадди чятинликляр ифрат сявиййядядирся ъцтлцкляр бошанмайа эетмирляр. Бахмайараг ки, беля аилялярдя конфликтляр олдугъа чох олур вя юз талеляри иля барышырлар. Бир гадын гейд едир: «Мян аилядян ъана доймушдум. Эетмяк истяйирдирм. Амма щара эедим. Эетмяйя йер йох иди. Ики ушагла щеч бир йахзынымыз бизя бахмады. Яэяр анам йахында олсайды, бялкя дя кюмяк едярди. Амма о йахында дейил. Она эюря дя талеилмля барышмышам. Мцштяряк ев алмыш вя мяишят яшйаларына малик ъцтлцклярин бошанмасы чятин олур. Бурада сцрцндцрмячилик вя с. боашанманы йубардыр. Цмумиййятля, аилядя мадди чятинлик ( мцййян яшйаларын алынмасы цчцн пулун чатышмамасы, цзцъц йашайыш шяраити, гадынын кишидян мадди асылылыьы вя с.) бязи зиддиййятляри юзцндя якс етдирир. Бу бир тяряфдян аилядя бошанманы чятинляшдирир. Она эюря ки, цмумуи йашайыш сащяси вардыр, ушагларын тяминаты цчцн бир-бирндян асылылыг вардыр, гадын кишидян мадди ъящятдян асылыдыр вя с. кими фактлар бошанманы чятинляшдирир (мцвяггяти олса да) вя аилянин горунуб сахланмасында ящямиййятли амил кими юзцнц эюстярир. Беля никащларда бошанма щаггында узунмцддятли мцзакиряляря апарылыр вя яксяр щалларда аиля даьылмыр. Башга бир тяряфдян ися мадди чятинлик башлыъа олараг аиля щяйатынын уьурлу давам етмясини чятинляшдирир, елъя дя онларын бошандыьы шяраитдя беля айры-айрылыгда йашаманы проблемлярля йцкляйир. Бир сыра амиллярин хцсусиля дя зоакрылыг вя валидейнлярин аиля мцнасибятляриня нцфуз етдийи аилярдя даща чох чякилмяз вя йа щялл едилмяз проблемя чеврилир. Беля щалларда язиййяти ушаглар чякир вя онлар даща чох психоложи травмалара мяруз галырылар. Беля конфликтли шяраитдя щяйатын давам етмяси чох щалларда аилянин мювъудлуьу йалыныз каьыз цзяриндя галыр, щяр бир валидейн арйы-айрылыгда юз щяйатыны йашайр. Щесаб едирик ки, бу амил даща чох ушагларын эяляъяк щяйатына зярбя вурур, онларын сосиаллашмасынын гаршысыны алыр вя йа ону лянэидир. Фактлар эюстярир ки, цмуми ушагларын олмасы аиялнин бошанмайа мяруз галмамсына бир сыра щалларда мане олур. Апардыьымыз тядгигат эюстярди ки, ряйи сорушуланларын демяк олар ки, йарысы бир ушаглы аилялярдир (49,5%), дюрддя бири 27,1%-и икиушаглы аилярдир вя щяр дюрд аилянин ушаьы йохдур. Бу тядгигат эюстярир ки, ушагларын олмасы ъцтлцкляри бир-бириня дюзцмлц едир. Бурадан беля гянатя эялмяк олар ки, ушаглар аилянин даща мющкям едир вя онун монолитлийинин горунуб сахланмасына вя онун емосионал мющкямлийиня ъидди тясир эюстярир. Бцтцн бунларла йанашы ушаьын олмамсы сябябиндян дя бошанмалар ряйи сорушланларын йалныз 3,5%-ни тяшкл едир. Фактлар эюстярир ки, Азярбайъан аиляляриндя ушаг олдугъа зярури амил кими гябул едилмясиня бахмайараг ушаьын олмадыьы шякилдя беля бошанмаларын сайы олдугъа азадыр вя башга амиллярля мцгайисядя нисбятня ашаьы темпя маликдир. Бир гадынын гейдлярини диггят мяркязиня эятирмяк истяйирик: «Гайнанам щяр эцнд дейинирди ки, сизин ушаьыныз йохдур. Йягин ки, сяндяндир. Оьлум ися саьламдыр. Мянъя беля шаритидя йашамаг олдугъа чятиндир вя мян бошанмайа гярар вердим. Апардыьымыз тядгигат эюстярди ки, никащын узунюмцрлцлцйцня ушагларыны сайы щяртяряфли тясир эюстярир. Бошанмайа мяруз галмыш аилялярин 50 %-ин ушаьы олмамыш, 32,5 %-нин бир ушаьы олмушдур. Биринъи щалда никащ 2 иля гядяр, икинъи щалда ися никащын даваметмя мцддяти 5 иля йахын олумушдур. Аилянин горунуб сахланмасы щяр бир ъямиййятин цмдя мясяляляриндян вя вязифляриндян биридир. Бу юлкянин демографик инкишафы цчцн ясаслы амилдир. Тябии ки, аиля-никащын бирниъи 5 илиня гядяр эянъ аилянин ушаг дцнйайа эялмяси цчцн потенсиал имканлары чох бюйцкдцр. Бу потенсиалдан щяр юлкя истифадя етмяли, щяр вящъяля аилядя ушаьын дцнйайа эялмясини стимуллашдырмалыдыр. Чцнки ушагларын мювъудлуьу аилянин бошанмасынын гаршысынын алан вя йа ону лянэидян ясас амиллярядян биридлир. Бир мясяляни дя гейд етмяк лазымыдыр ки, аилянин даьылымасынын яксяр щалларда гадынын репродуктив давранышы иля изащ етмяйя чалышырлар. Чцнки о кишийя нисбятян даща тез-тез тякрар никаща дахил олур. Она эюря дя аилянин горунуб сахланмасы ящалинин инкишафынын ясас ресурсудур вя депопулйасийанын арадан галдырылмасынын йеэаня амилляриндян биридир. Азярбайъан аиляляриндя бошанма щалларынын арадан галдырылмасы цчцн эянъ аилялярин аиля –мяишят проблемляри дювлят сявиййясиндя щялл олунмалыдыр. Чох заман эянъ аиля юз-юзцнцн проблемлярини щялл едя билмир, сосиал тягдир олунмайа мяруз галыр, нятиъя ися аъынаъаглы олур. Аиля даьылыр. Бу амилляр нязяря алынмалы вя аилядя потенсиала конфликт йарада биляъяк амиллярин арадан галдырылмасына чалышымалыдыр. Аиля институтлары бу ишлярин ющдясиндян вахтында эялмялидирляр. Чцнки мцяййян вахтдан сонра онларын тясири щеч няйя йарамыр. Мцхтялиф мцддятдя бирэя йашамыш аилярдя ушагларын сайы( %-ля) Ъядвял 3.7.
Тябии ки, бошанмайа тясир эюстярян диэяр амиллярля йанашы алтернатив аиля-ниэащ мцнасибятляринин дя ролу бюйцкдцр. Бошанмаларын сайынын артмасы анъаг аиля иститутунун бющранын тязащцрцнцн эюстярся дя, алтернатив аиля-ниэащ мцнасибятляринин артмасына бир ишарядир вя депопулйасийа мейляринин артмасынын эюстяриъисидир. Бу ися чятин ушагларын, кцчя ушагларынын сайынын артмасына вя долайасы йолла ъинайяткарлыьын артмасына эятириб чыхарыр. Ниэащ йюнялишлийи дя аилянин даьылмасына тясир эюстярян амиллярдян биридир. Бу йюнялишлийин позитив истигамятдя апарылмасы цчцн аиля вя мяктяб дя ъидди маарифляндирмя ишляри апармалы вя ушагларын тярбийясиня диггяти артырылмалыдыр. Постмодернизим шяраитиндя аиляйя щазырылыг ъямиййятин вя инсанларын биринъили проблемляриндян вя йа вязифяляриндян бири олмалыдыр. Фикирлярин либераллашмасы, ъямиййятин лойаллыьы вя с. кими амилляр никаща гядяр бирэя йашайышы шяртляндирир вя тябии ки, бу да ъямиййятдя бошанма рисклярини артырыр, потенсиал конфликтлярин эерчякляшмяси цчцн зямин щазырлайыр. Ряйи сорушуланларын яксяриййяти ъямиййятдя алтернатив ниэащларын олмасыны вурьуласа да Азярбайъан аиляляри цчцн янянви ниэащын вя аилянин ясас дяйярлярдян бири олдуьуну вурьуламышылар. Беля ки, ряйи сорушуланларын 73,2 %-и аиляни горуйуб сахлмаьа ъящд эюстярмишляр. Лакин бу заман бошанма артыг вязиййятдян чыхыш йолу кими гиймятляндирилмишдир. Бошанмыш аилялярин демяк олар ки, 37,5%-и юз ушагларыны аиля дя бюйцтмяк истяийиндя олдугларыны вурьуламыш вя бошанма цчцн тяссцф щисси кечирдиклярини гейд етмишляр. Апарыдыьымыз тядгигат эюстярди ки, Азярбайаъан аиляси цчцн бошанманын ясас сябяби аилядахаили мцнасибятляр вя валидейнлярин эянъ аилярин ишляриня нуфуз етмясидир. Бурада аилянин мадди тяминаты да башлыъа йерлярдян бири тутур. Гадынын вя кишинин юзцнцнтясидиг едя билмямси дя бошанма цчцн негатив амиллярядлян бири щесаб едиля биляр. 2.3.Ailədaxili konfliktlərin aradan qaldırılması yolları Ailə cəmiyyətin kiçik vahidi olaraq qəbul edilir. Ailə deyili ümumiyyətlə bir evdə yaşayan ata-ana, varsa onların evlənməmiş uşaqları aydın olur. Hər bir ailə təkrar olunmazdır. Hər ailə quruluşunun gücləndirilməsi, ailəyə uşaqların yaşadıqları mühitin keyfiyyətli və sağlam olması üçün ilk öncə hörmət, anlayış, sevgi, etibar və səbir gərəkdir. Təbii ki, evliliyin bir - iki ili bu problemlərin nisbətən həllə qovuşdurmağa cəhd göstərilən illərdir. Ailə başçılarının anlayış səviyyəsindən asılı olaraq, bu müddət uzanıb-qısala bilər. Konfliktlər əslində bir tərəfdən də ərlə-arvadın seçimlərinə nə ölçüdə hörmət etdiyini ortaya çıxarır. Yuxandakı qeydlərə əsaslanaraq deyə bilərik ki, ailədə yaşanan və yaşanma ehtimalı olan bu konfliktlər əslində çox təbii və normaldır. Evliliyin əvvəlində olan konfliktləri bir patologiya olaraq görmək, evlilik haqqmda əmələ gələn yanlış fikirdir. Çünki aid olduqları yerdən alınıb, tək bir vedrəyə tökülən soyuq və isti suyun müəyyən bir qarşılıqlı təsirdən sonra ortaq bir istiliyə qovuşması kimi, ərlə-arvadda evlilik butası içində ortaq bir anlayış və hiss birliyinə, ancaq bu konfliktlər nəticəsində çatarlar. Təbii ki, bu faydalar konfliktlərin ədalətli və uyğun bir şəkildə həllə qovuşdurula bilməsi halında etibarhdır. Bütün məsələ, konfliktlərin doğru şəkildə təhlil edilməsində düyünləşməsindədir. Problemli evliliklərdə isə ümumiyyətlə konfliktlərin həllə çata bilmədiyi və get-gedə evliliyin bir girdabın dairələri kimi kədərli sona doğru irəlilədiyi evliliklərdir. Problemlərin bir həllə qovuşdurulması isə əlbəttə bir sıra şərtlərin yerinə yetirilməsi ilə bağlıdır. Konfliktlərin sağlam bir şəkildə həll edildiyi bir ailədə ərlə-arvad bir-birilərini yaxşı tanıyar və duyğular qarşılıqlı olaraq hiss edilər və paylaşılar. Duyğu və düşüncələr olduğu kimi, yəni şişirdilmədən ortaya qoyular. Daim sükunət qorunar. Tərəflər özləri üçün əhəmiyyətli olan xüsusiyyətləri sərbəstcə ifadə edirlər. Problemlər indiki hah ilə, yəni heç bir köhnə situasiyaları, təcrübələri indiki konfliktlə əlaqələndirilməməlidir. Qətiyyətlə öyüd-nəsihət vermə kimi qarşı tərəfə səhv etdiyi və aydın olmadığı hissi yaşadacaq davranışlardan çəkinilər. İti şəkildə mühakimə etmək qarşı tərəfdə də döyüş mövqeyinə keçməsinə səbəb olacaq, belə nəticənin əldə olunmaması üçün bu davranış forması sərgilənməz. Mövzunun özü ilə mövzuya bağlı olmayan detallar bir-birindən ayırd edilər. Məsələn, ailə içində : Ər işdən evə gec gəldiyində, qadm ərinin evə nə qədər gecikdiyi deyil, niyə gecikdiyi, hətta niyyətinin nə olduğu üzərində dayanır. Konfliktin həllində, tərəflər müsbət bir davranış sərgiləyərək, bir-birilərini dinləməlidir. Məsələn: "O sussun, mən ona nə deyəcəyimi çox yaxşı bilirəm" şəklində təcavüzkar bir davranış forması sərgilənməz ya da qarşmdakı insanm sözün kəsmək olmaz. Konfiikt zamanı konflikti həll etmək istəyirlərsə, nə kişi nə də qadın tək özünün haqlı çıxmasına çalışmamalıdır, hər iki tərəfin üzərində razılaşa biləcəyi bir həllə yönəldilir. Məsələn: "Mən haqlıyam, sən səhv hərəkət etmisən " tərzində davranmaq qəti surətdə olmaz. Həllin hər iki tərəfin də qəbul edə biləcəyi, həqiqi və reallaşdırıla bilər ölçüdə diqqətə çarpan və balanslı olmasına diqqət yetirilər. Ümumiyyətlə ailədə stabil və sakit iqlim yaratmaq üçün "Sən" yerinə "Biz" , "Sən etməlisən" yerinə "Biz etməliyik" formasında ifadələrin istifadə edilməsinə diqqət yetirilməlidir. Konfliktli ailələrdə uşaği tərbiyə edərkən ailədəki ata və ana ilk öncə özləri intizam qaydalarina riayət etməklə nümunə olmalidirlar. İntizam-ailə içindəki tarazliq və nizamin yaradilmasinda böyük əhəmiyyət daşiyir.Ancaq intizam cəmiyyətimizdə əksərən "Cəzalandirma" ilə eyni mənada qiymətləndirilir. Hər nə qədər "Qatılıq" və "Sərtlik" mənasinda da işlənsədə həqiqi mənada cəzalandirma qədər mükafatlandirmaği da ehtiva edir və uşağin cəmiyyətə uyğunlaşmasin asanlaşdiran davranişin istiqamətləndirilməsini məqsəd qoyar. İntizam, uşağa istənilən davraniş və vərdişləri öyrədər ,öz - özünə nəzarət etmə, ya da özünü tərbiyələndirmə inkişafmi təmin edər. Intizam, əsasli və elastik təməl qanunlari ehtiva etməlidir. Sərt və təzyiqçi intizamli davranişi yönləndirməyi qarşısına məqsəd qoyan ata - ana ; uşaği özlərinə qarşi qorxu, əsəb və hücumçu mövqedə olmasina səbəb olar, uşağa təcavüzkar olmaği və problemlərini zor yoluyla həll etməyi öyrədər və zəif vicdan, əxlaq inkişafına gətirib çixarar. Araşdirmalar intizam üsulu olaraq mükafatlandırmanin cəza verməkdən daha təsirli olduğu müəyyən olunmuşdur. İntizam qaydalari uşağin başa düşdüyü bir şəkildə və yaşina uyğun olmalidir.Qaydalar açiq olmali və tətbiq oluna bilməlidir. Sevgi və şəfqət insani tərbiyə edən könül oxşayıcı duyğulardı. Sevgi və təqdir insana qiymətli olduğu duyğusunu verər ; qiymətli olduğunu hiss edən insan da ətrafina dəyər verər.Pedaqoqlar bildirmişlər ki, uşaqlarin gələcəkdə müvəffəqiyyətli və yaxşi şəxsiyyət olmasi üçün sağlam təhsil yollinin inkişaf etdirilməsində uşağin şəxsiyyətinin qurulmasında əsas təməli uşaqlıq dövründə ailədə gördükləri qoyur. Cəmiyyətimizdə günahkar doğulan uşaq yoxdur. Uşaq istənilən şəklə soxula biləcək bir oyun xəmiri kimidir.Uşağın şəkillənməsində təsirli olan ailə, uşaqda inkişafini istədiyi müsbət şəxsiyyyət xüsusiyyətlərini ancaq sağlam bir ailə mühitində təmin edə bilər.Sağlam bir ailə mühitidə uyğun bir ana-ata əlaqəsini tələb edir. Bu səbəblə prioritetli hədəf möhkəm və sağlam bir ailə qurulmasidir. Ailədəki konfliktlərin aradan qaldırılması yolları: l.Duyğu və düşüncələr, azaldilmadan və şişirdilmədən, olduğu kimi ortaya qoyulmalidir. 2. Problemlər indiki məzmunda ələ alinmali və köhnədən yaşanan problemlərin, işin içinə qaqrişdirilmamalidir. 3. Qarşidaki insani məsləhət və nəsihət yağişina tutmamali. 4. Konfilikt zamani qarşi tərəfi mühakimə etməməli. 5. Konfilikt zamani mövzunun özü ilə mövzuya aid oolmayan detallar bir-birlərindən ayird edilməlidir. 6.Konfilikt zamani hücum mövqeyində dayanmayin, yəni qarşidakinin nə söylədiyini anladiğinizdan tam əmin olmamiş fikir yürütməyə çalişmayin. 7. Hərə özünü haqli çixarmaq yerinə ,hər iki tərəfin də razilaşa biləcəyi bir həll yolu tapilmalidir. NƏTİCƏ Беляликля апарыдыьымыз тядгигат ашаьыдакы нятияъяляря эялямяйя имкан верир: -Апардыьымыз ряй соьулары эюстярди ки, üç amil: мадди чятинлик, daxili tələbat və валидейнлярин эянъ аилянин шяхси мцнасибятляриня гаршымасы эянъ аилялярдя сосиал кофликтлярин ортайа чыхмасына вя бошанма вязиййятиня эятириб чыхарыры. - Фактлар эюстярди ки, эянъ аиляляр ailə həyatında özlərinin sərbəstliklərini də itirmək istəmirlər. Бунунла йанашы онларыны аиля щаггында тясяввцрляри аиля гурдугдан сонра формалашан тясяввцрляря уйьун эялмялидир. - Експеримент эюстярди ки, бир сыра амиллярин хцсусиля дя зоакрылыг вя валидейнлярин аиля мцнасибятляриня нцфуз етдийи аилярдя конфликтляр даща чох чякилмяз вя йа щялл едилмяз проблемя чеврилир. Беля щалларда язиййяти ушаглар чякир вя онлар даща чох психоложи травмалара мяруз галырылар. Беля конфликтли шяраитдя щяйатын давам етмяси чох щалларда аилянин мювъудлуьу йалыныз каьыз цзяриндя галыр, щяр бир валидейн арйы-айрылыгда юз щяйатыны йашайр. -Мцяййян едилмишдир ки, баш верян сосиал конфликтлярин биринъи мярщяляси аилянин 0-5-ъи илиня - эянъ аилянин мювъудлуьуна илк дюврцня дцшцр ки, онун арадан галдырылмасы цчцн психопрофлактик тядбирляр щяйата кечирилмялидир: -Апарылмыш тядгигатлар эюстярир ки, эянъ аилялярдя аиля конфликтляри йалныз шяхсиййятлярарасы мцнаисбятлярин, онларын бир-бирини баша дцшмямяси, характерин уйьун эялмямси вя с.кими мцнасибятлярин гейри-адекватлыгдан гайнагланмыр. Бурада шяхсиййятдахили конфликт вя бу конфликтин аиля мцнасибятлярдя трансформасийа едилмяси бир сыра щалларда бошанмайа эятириб чыхарыр. -Эянъ аилялярдя сосиал конфликтляринин вя бошанмаларын йамранмасында йалныз аилянин юзу дейил, щям дя валидейнлярин эянъ аиляни анламамасы, ъцтлцклярин щяр биринин юзцнямяхсус дяйярляря малик олмасы, марагларыны уйьунсузлуьу, мадди чятинликляр, цмуми дцнйаэюрцшцн фярглилйии, тялябатларынын иеархийасы вя с. кими мясяляляр дя доминатлыг тяшкил едя биляр. -Апардыьымз експеримент вя буна мцвафиг тядгигат ишлри эюстярди ки, эянъ аилялярдя йаранан сосиал вя психоложи конфликтляр ясасян ашаьыдакы амилярля шяртлянмишдир: -яр-арвадын бир-бириня хяйаняти, психосексуал уйьунсузлуьу; аилядя манафе уьурунда мцбаризя , -юз «мяни» сферасында тялябатларынын тямин олунмамасы, тяряф мцгабили тяряфиндян ляйагят щиссиня щюрмятсизлик; -гаршылыглы анлашманын олмамасы; -ъцтлцклярдян биринин– диэяриня компромися эетмямяси; -мадди чятинлик; аилянин мяишят тялабатларынын тямин олунмамасы; -аилядахили мцнасибятлярдя аилянин диэяр цзвляри вя мцнасибятлярин кяскинляшмяси вя с. Гейд олунмалыдыр ки, бцтцн бунларла йанашы эянъ аилялярдя сосиал конфликтлярини йаранмасы йаланыз аилянин юзцндян йаранан проблемлярля мящдудулашымыр. Бурада ниэащагядярки дюврцн нязяря алынмаы, эянълярин бир-бирини даща йахындан танымасы цчцн шяраит олуб-олмамасыны да диггят мяркязиня эятирмяк лазымдыр. Эянъ аилялярдя билаваситя сосиал конфликтлярин тясири иля ортайа чыхан проблемлярин арадан галдырылмасы цчцн, аилдя мювъуд олан мадди вя сосиал чятинликлярин арадан галдырылмасы иля бярабяр, саьлам мяняви-психоложи иглимин йарадылмасы, аиля цзвцляринин маарифляндирилмяси, йери эялдикъя онлара мцяййян кюмякликлярин эюстярилмяси, еляъя дя аиля психологларын йардымындан истифадя едилмяси бу проблемлярин гисмяня щяллиня йардымчы ола биляр вя бошанма щаллары да азалар. Tədqiqat sübut edir kiş gənclər məhəbbət, nigah, ailə munäsibətləri, uşaqların tərbiyə olunması, ailədə mənəvi və psixoloji iqlimin hökm sürməsi və s. Bu kimi məsələlərlə yaxından maraqlanırlar. Onlar qarşılıqlı məhəbbət əsasında ailə qurmağa, uğurlu nigaha və xoşbəxt ailəyə üstünlük verirlər. Odur ki, həmin gənclər məhəbbətə, nigaha, ailəyə ciddi münasibət bəsləyirlər. Ailə -xoşbəxtliyin mənbəyidir. Gənclərin qənaətincə, təcrübəsizlik nəticəsində, insan bəzən sevgisində, daxil olduğu nigahda yanılır, ailə xəşbəxtliyinə çata bilmir. Aparılmış müşahidə, sorğu və test zamanı aydmlaşdırdıq ki, valİdeynlər müasir oğlan v qızları psixoloji baxımdan lazımi səviyyədə səciyyələndirməkdə çətinlik çəkir, məhəbbətin psixoloji xarakteristikasını ər və arvad harmoniyasının əsası kimi nəzərdən keçirə bilmirlər, gələcək ailələlərdə konflikti münasibətlərin meydana gəlməsinə səbəb olur. Ailənin mahiyyətini, insanın, cəmiyyətin, doğulan körpələrin həyatında necə mühüm əhəmiyyət daşıdığım anlamaq ailənin dayaqlarım sarsıtmağa qoymur. ər - arvad qarşılıqlı münasibətlərini, ailə daxilindəki ünsiyyət və rəftarını, davranışmı düzgün qurur, yaranan ixtilaflar zamanı hissin hökmünə tabe olmağı deyil, ağlın hökmünü əsas tutur. Nigahm mahiyyəti, nigah ittifaqına girməyin insanın üzərinə necə böyük məsuliyyət qoyduğunu anlamaq, nigahm bağlanması qaydalarma və şərtlərinə bələd olmaq, nigahı qoruyub saxlamağın təkcə bu ittifaqda olan tərəflər üçün deyil, bütün ailə üzvləri, uşaqlar üçün necə əhəmiyyət daşıdığını başa düşmək və buna görə məsuliyyət hiss etmək gənclərin ailə həyatına uğurla hazırlanmasım təmin edir. Sevənlərin qarşıhqlı münasibətlərinin psixoloji və mənəvi əsaslarını, məhəbbət hissinin ülviliyini bilmək, öz hissini qorumağı bacarmaq, gələcək ər – arvadda məhəbbət hissinin olması, şərəf və ləyaqət hisslərinə malik olmaq, seçdiyi şəxsə hörmət və etibar uğurlu nigahın əsasıdır. Tədqiqatdan aydın olur ki, müxtəlif ailə tiplərində özünü büruzə verən ailə konfliktlərinin təzahürləri və aradan qaldırılması sosial - psixoloji mexanizminə görə stereotipləşdirmə və identikləşdirmə üsulu ilə açılır. Konfliktlərin həllində sosial - sirayət, təqlid və s. kimi sosial - psixoloji üsullardan istifadə də çox faydalı olur. Ailə konfliktlərinə, sosial - psixoloji amillərlə yanaşı maddi - iqtisadi vəziyyəti, ailə üzvlərinin maddi ehtiyaclarının ödənilməsi səviyyəsi və imkanları çox ciddi təsir göstərir. Ailə konfliktlərinin hər saat ailənin dağılması, yəni boşanma ilə nəticələnməsinin səbəb və mexanizmləri barədə məlumatlardan, xüsusən də şəhərlərdə ailə məsləhətxanalarında istifadə edilməsi də çox faydalı olardı. Bu məsələdə ailəyə ailə psixologiyası problemləri ilə məşğul olan mütəxəssislərin yaxından köməyi çox əhəmiyyətli olardı. Gənclərin ictimai - siyasi inkişafına valideynlər mühüm təsir göstərirlər.Uşağm gələcək kişi və qadm kimi formalaşmasmm əsasları da ailədə qoyulur. ИСТИФАДЯ ОЛУНМУШ ЯДЯБИЙЙАТ Аббасов А.Н., Ялизадя Щ.Я. Педагоэика; Али мяктябляр цчцн дярс вясаити. Бакы: Ренессанс, 2000, 202 с. Аббасов А.Н. Мяктяблиляри аиля щяйатына щазырламаьын нязяриййяси вя тяжрцбяси: Пед.елм.док.… дис.Бакы, 1995, 309 с. Ахундов С.И., Щясянов А.В. Аилядя ушагларын яхлаг тярбийяси. Бакы: Маариф, 1992, 194 с. Асланов Е.М. Ел-оба ойуну. Халг тамашасы. Бакы: Эянжлик, 1950, 169 с. Аталар сюзц. Бакы: Йазычы, 1985, 692 с. Аталар сюзц – аьлын эюзц. Бакы: Азярняшр, 1976, 206 с. Аталар сюзц. Бакы: Эянжлик. 1981,360 с. Азярбайжан ядябиййаты инжиляри. Бакы: Йазычы, 1987, 571 с. Азярбайжан фолклор антолоэийасы. Нахчыван фолклору. Бакы: Сабащ, 1994, 375 с. Азярбайжан наьыллары. Бакы: Азярняшр, 1982, 360 с. Азярбайжан ашыглары вя ел шаирляри: 2 жилддя, Ы ж., Бакы: Елм, 1983, 376 с. Азярбайжан халг дастанлары. Бакы: Йазычы, 1983, 251 с. Бабайев И.А., Яфяндийев П.Ш. Азярбайжан шифащи халг ядябиййаты. Бакы: Маариф, 1970, 265 с. Бабайев Н.Щ. Бабам – няням, атам-анам вя биз. Бакы: Азярняшр, 1988, 283 с. Байрамов Я.С. Етник психолоэийа мясяляляри. Бакы: Елм вя щяйат, 1996, 202 с. Байрамов Я.С. Шяхсиййятин тяшяккцлцнцн актуал психолоъи проблемляри. Бакы: Азярняшр, 1981, 190 с. Байрамов Я.С. «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларында етник-психолоъи хцсусиййятлярин иникасы. Бакы: Нурлан, 2000, 137 с. Байрамов Я.С. Психолоъи дцшцнжяляр. Бакы: Елм вя щяйат, 1994, 192 с. Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я. Психолоэийа: Али мяктябляр цчцн дярслик. Бакы: Маариф, 1989, 540 с. Байрамов И.М. «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларында Азярбайжан халгынын етник психолоъи хцсусиййятляринин иникасы. Психол. елм. нам. ...дисс.автореф. Бакы, 1995, 22 с. Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я. Сосиал психолоэийа: Дярслик. Бакы: Гапполиграф, 2003, 356 с. Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я.Цмуми психолоэийа. Бакы :Маариф, 1989, 540 с. Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я.,Сейидов И.Я. вя б. Шяхсиййятин инкишафынын етнопсихолоъи мясяляляри. Бакы: АДУ, 1985, 126 с. Байрамов Я.С. Етник психолоэийа. Бакы: Ренессанс, 2001, 304 с. Байрамов Я.С. Етник психолоэийа мясяляляри.Бакы : Елм вя щяйат, 1996, 154 с. Жамаллы К.Щ. Явщяди йарадыжылыьында валидейн-ювлад мцнасибяти мяся-ляляри // Педагоъи Университет Хябярляри, 2004, № 2, с.150-157 Ящмядов Я.К. Азярбайжанлыларын аиляси вя аиля мяишяти. Пед.елм.нам. … дис. автореф. Бакы,1994, 22 с. Ялийев Щ.Я. Аиля вя мяктяб яняняляри саьлам нясил тярбийя едир. Бакы: Маариф, 1988, 88 с. Ялийева Э.Б. Йенийетмялярин мяняви тярбийясиндя жинси хцсусиййятлярин нязяря алынмасынын психолоъи ясаслары: Псих.елм.нам…дис. автореф. Бакы, 1996, 27 с. Ялизадя Я.Я. Эцзяран психолоэийасы. Бакы: Цнсиййят, 1995, 121 с. Ялизадя Я.Я.,Аббасов А. Н. Аиля. Бакы: Маариф, 1989, 256 с. Ялизадя Я.Я. Ушаг вя йенийетмялярин жинси тярбийяси. Бакы: Маариф, 1986, 236 с. Ялизадя Я.Я., Аббасов А.Н. Аиля щяйатынын етика вя психолоэийасы. Бакы: Маариф, 1998, 192 с. Ялизадя Я.Я. Аилядя ушагларын жинси тярбийяси. Бакы: Маариф, 1968, 87 с. Ялизадя Я.Я. Мящяббят алями. Бакы: «Азярбайжан Енсиклопедийасы» Няш-риййат Полиграфийа бирлийи, 1995, 263 с. Гулийев Щ.А. Мяишятимиздя адят вя яняняляр. Бакы: Азярняшр, 1976, 129 с. Гулийев Щ.А. Азярбайжанда аиля мяишятинин бязи мясяляляри. Кечмиш вя мцасир дювр. Бакы: Елм, 1986, 96 с. Таьыйев А.Н. «Китаби-Дядя Горгуд»да аиля сяадятинин шяртляри // Азярбайжан мяктяби ъурналы, 1976, № 9, с.62-66 Азаров Ю.Р. Семейная педагогика. М.:Политиздат, 1982, 223 с. Аллахвердиева И.Р. Социально-психологический анализ супружес-кого конфликта в азербайджанской семье. Автореф. дис...канд. псих. наук. Баку, 1994, 17 с. Yüklə 481 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||