Ii-modul. Texnologiya darslarini tashkil etish metodikasi mavzu: Applikatsiya va mozaika bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi

Syujetli applikatsiya. Syujetli applikatsiya asariga ko„ra oddiy va murakkab 
bo„lishi mumkin. Murakkab syujetli applikatsiya – ertaklar, hikoyalar va shu 
kabilarga illyustratsiya sifatida yasaladi. Agarda syujet oddiy bo„lsa, tasvirlarni 
oldindan belgilamasdan qirqish mumkin. 
Murakkab syujetli applikatsiya ham syujet tanlashdan boshlanadi. Agarda 
syujetni o„quvchining o„zi o„ylab topgan bo„lsa, bu rasmni chizish malakasiga 
ega bo„lsa, unda avval syujetni rasmi, so„ngra rasmlar detallari chiziladi va qirqib 
olinadi. Ayrim detallar turli rangdagi qog„ozlardan qirqiladi. Agarda o„quvchi 
rasmni yaxshi chiza olmasa, u tanlagan rasmdan qora qog„oz yordamida nusxa 
ko„chirishi mumkin. Bu rasm ayrim detallarga ajratiladi, har bir detalni rangli 
qalam bilan atrofi chizib chiqiladi. Ularni qirqib olib, syujet yoki narsa detallari 
qog„ozga yig„iladi. Syujet yoki predmetning tabiiy ko„rinishiga putur yetmasligi 
uchun ularni qaysi tartibda yelimlanishi belgilanadi va ishga kirishiladi. 
Kuchaytirish va kattalashtirish usuli yordamida rasmlardan kattalashtirib 
yoki kichiklashtirib applikatsiyadan foydalanish mumkin. 

---

99 
Mavzuli applikatsiya. Mavzuli applikatsiya ma‟lum mavzuni aks ettirishi 
lozim u badiiy asr uchun illyustratsiya, applikatsiya plakat bo„lishi mumkin. 
Badiiy tematik applikatsiya ishi predmetlar formasini, asosiy aniqliklarni, 
qismlarning o„zaro aloqasini, manzara va narsalarning hajmini, rangini, soya va 
yorug„lik tushayotgan tomonini munosib rang berib ko„rsatish kabilarni ifodalashi 
kerak.Faqat XVI asrga kelib rivojlangan qog„ozdan applikatsiya qilishni 
applikatsiyaning «yosh» turi deyish mumkin. Qog„ozdan naqsh qirqish bilan 
o„tmishning mashhur san‟atkorlari ham shug„ullanishgan. Masalan, rassom Piter 
Paul Rubens, daniyalik haykaltarosh Bertel Garvildson ishlari shular 
jumlasidandir. Mashhur ertakchi Gans Xristian Andersen o„z ertaklari motivlari 
asosida qog„ozdan applikatsiyalar qirqqan. Rassom F. P. Tolstoyni XIX asrning 
birinchi yarmidagi siluet yaratuvchilarning eng mohir ustasi deyish mumkin. 
Uning 50 ta siluet ishi ermitajda saqlanmoqda. 
XIX asrda siluet san‟ati G. Narbut, Ye. Krutikov va ko„pgina boshqa 
rassomlarning ijodida ham o„z aksini topdi. Applikatsiya san‟ati bilan faqat 
professional san‟atkorlargina shug„ullanib qolmay, balki xalq orasidan chiqqan 
mohir ustalar ham bu ish bilan shug„ullangan edilar. Ukraina va Belorussiyada 
qog„ozdan naqshli parda-firanklar qirqishgan. Qog„ozdan kartinalar yaratib, 
oynalarga yopishtirilgan. Rassom Ye. Lebedeva ham o„z talantini qog„ozdan 
applikatsiyalar qirqishga bag„ishlagan. Polshada bezak sifatida qirqilgan naqshlar 
yangi oqlangan devor va shiplarga yopishtirilgan, bu ijod xalqda - vitsinanki deb 
ataladi. 
Mashg„ulotga o„quvchilar oldindan tayyorgarlik ko„rishadi: stolning ustiga 
qog„oz yozib, o„ng tomoniga qaychi, yelim uchun cho„tka, chizg„ich, qalam, 
avtoruchka, old tomonlariga yelim, qiyqimlar uchun quti, chap tomonlariga ish 
vaqtida halaqit bermaydigan qilib rangli qog„oz naborini qo„yadilar. Har bir 
mashg„ulot oxirida o„quvchilar keyingi mashg„ulotda kerak bo„ladigan narsalarni 
yozib oladilar. 

---

100 
O„quvchilar ishlayotgan materiallariga tejamkorlik bilan munosabatda 
bo„lishlari, o„z ishlarini rejalashtira bilishlari, materialni tejamkorlik bilan 
sarflashlari, vaqtdan unumli foydalanishlari va ish joyini toza saqlashlari kerak. 
Elim bilan ishlaganda ho„l va quruq latta bo„lishi lozim. Ho„l latta qo„lga 
yuqqan kleysterni artish uchun, qurug„i yelimlanayotgan tasvirlarni ustidan 
bosish va ortiqcha kleysterni artish uchun kerak. 
Applikatsiya ishida asosiy material qog„ozdir, dazmollangan va 
kraxmallangan gazlama bo„laklaridan ham foydalanish mumkin. Bu materiallar 
bilan bir qatorda somon, quritilgan o„simlik, urug„, danak va shu kabilardan ham 
foydalaniladi. 
Tolalarning 
ko„ndalang 
yo„nalishi 
bo„yicha 
qirqilgan 
qog„oz 
yopishtirilganda izlar qoldiradi, uzunasiga qirqilganda bir tekis yaxshi yotadi. 
Ishlaganda qog„ozning bu xususiyatini e‟tibordan qochirmaslik kerak. Kleyster 
surilganda qog„oz uni shimishini, qog„oz tolalarning ko„ndalangiga, uzunligidan 
ko„proq kengayishpni ham unutmaslik kerak. Agarda qog„ozni kleyster surilgan 
zahotiyoq yelimlansa, davom etayotgan shimish va kengayish natijasida qog„ozda 
g„ijimlar, izlar paydo bo„ladi. Shuning uchun kleyster surilgach, qog„oz bir oz 
vaqt yopishtirilmay turishi kerak. Qog„ozning yaltiraydigan marmar, shagren, 
bosma gul tushirilgan, barxat, kumush va bronza rasm solish va chizmachilik 
navlari applikatsiya uchun yaroqlidir. 
Applikatsiya ishlari doimo xotirada saqlanishi hamda majburiy qoida 
sifatida bajarilishi lozim bo„lgan ma‟lum izchillikda ado etiladi. Istalgan 
applikatsiya syujetni tanlashdan boshlanib, undan kenin applikatsiya eskizi, 
qog„oz tanlash, kerakli detallarni qirqish, ularni fonga qo„yish, yelimlash va 
nihoyat quritish jarayonlari keladi. Oddiy applikatsiyalar eskizsiz bajariladi. 
Tayyorlangan detallar yelimlanadigan sath, ya‟ni fonga joylashtiriladi va 
o„ylangan kompozitsiya hosil qilinadi, agarda bu kompozitsiya ma‟qul bo„lmasa 
detallar boshqacha joylashtiriladi. Detallarni yopishtirishda joyni adashtirmaslik 
uchun ularning o„rnini qalam bilan belgilab qo„yish kerak. 

---

101
Yelimlashda yelim fonga emas, detalga suriladi. Yelimni detalning
chetlariga yaxshilab surish uchun chutka yelimlanayotgan detal chetidan chiqib,
tagidagi qog„ozga ham tegib o„tishi kerak. Yelimlangan detalning ustiga toza
qog„oz yozib, kaft bilan silab tekislanadi. Applikatsiyalar odatda qog„ozning
buralib ketmasligi, tor kelmasligi uchun ustidan yengil bostirib quritiladi.Eng
oddiy applikatsiya bu geometrik figuralardan qilinadigan ornamental
applikatsiyadir.
Avval ornament eskizi tuziladi, so„ngra kerakli detallar (geometrik
shakllar) o„lchami va miqdori hisoblanadi. Detallarni tayyorlab ma‟lum tartibda
joylashtiriladi va yopishtirishni qaysi detaldan boshlash kerakligi aniqlanadi.
Savollar.
1. Applikatsiya qanday sa‟nat turi?
2. Applikatsiya qayerda va qaysi xalqlar orasida paydo bo„lgan?
3. Applikatsiyaning asosiy materiallari nimadan iborat?
4. Applikatsiya turlariga izoh bering.