Iii bob nafas a`zolarining nur diagnostikasi

№ 
O’ng o’pka 
№ 
Chap o’pka 
Yuqori bo‘lak 
Yuqori bo‘lak 
1. 
2.
3. 
Yuqori (cho‘qqi) 
Orqa 
Old 
1.
2.
3. 
Yuqori (cho‘qki) 
Orqa 
Old 
 
O’rta bo’lak 
 
Old tilsimon (zona) 
4.
5. 
Tashqi (orqa tashqi) Ichki (old ichki) 
4.
5. 
Yuqori tilsimon Pastki tilsimon 
 
Pastki bo’lak 
 
Pastki bo’lak 
6.
7.
8.
9.
10. 
Yuqori (pastki bo‘lak) 
Oldingi-ichki 
Pastki-old 
Pastki-tashqi 
Pastki-orqa 
6.
7.
8.
9.
10. 
Yuqori (pastki bo‘lak) 
Yo‘q 
Pastki-old 
Pastki-tashqi 
Pastki-orqa 
O‘pka maydoni o‘pkaning burishishi yoki atelektazi va diafragmaning yuqori turishi tufayli qisqarishi 
mumkin. O‘pka havo bilan shishganda, diafragma past turganda o‘pka maydonining kengayishi kuzatiladi. 
107-rasm. Bronxlarning segmetlarga bo‘linish sxemasi. Yuqori bo‘lak segmentlarining bronhlari: 
1 -yuqori (cho‘qqi); 2-orqa; 3-old. O‘ng o‘rta bo‘lak segmentilari bronxlari; 4-tashqi; 5-ichki. 
Chap tilsimon bo‘lak; 4-yuqori; 5-pastki. Pastki bo‘lak segmentlari bronhlari: 6-yuqori;
7-old-medial; 8-old-lateral; 9-pastki bazal; 10-orqa-medial. 

---

103 
O‘pka havo bilan shishganda, unga qon kelishi kamayganda o‘pka surati xiralashadi. O‘pkada qon 
ko‘payganda, oraliq to‘qima infiltrasiyasida yoki uni tolasimon biriktiruvchi (fibroz) to‘qima qoplab olganda 
o‘pka surati kuchayadi. Upka elementlarining normal joylashishi va shakli o‘zgarganda o‘pka surati 
deformasiyasi yuz beradi. Bu o‘pkaning bir qismi burishganda, o‘sma tarqab ketganda, oraliq to‘qima o‘sganida 
va surunkali jarayonlarda uchraydi. 
Normal sharoitda o‘pkani rentgenoskopiya yoki rentgenogramma qilganda ko‘rinadigan hamma soyalar 
yumshoq to‘qimalar (tomirlar, biriktiruvchi to‘qima) soyasidir. Alveolalardagi havo rentgen nurlarini 
singdirmaydi va ushlamaydi, shuning uchun o‘pka maydonlari foni yorug‘ va ravshan bo‘ladi. Patologiyada 
o‘pkaning hajmi, yumshoq to‘qimali elementlar tasviri va o‘pkada havo bo‘lishi o‘zgaradi. Ko‘p qon, ekssudat, 
biriktiruvchi to‘qima, chang zarrachalari yig‘ilgan, o‘sma o‘sayotgan joyda havo kam bo‘ladi yoki butunlay 
bo‘lmaydi, bu rentgen ekranida qorayib ko‘rinadi. Aksincha, o‘pka to‘qimalarida havo ko‘p va yorishishi katta 
bo‘lsa (yorishgan uchastkalar), rentgenda yorishib ko‘rinadi. O‘pkaning hamma kasalliklarida alveolalardagi havo 
patologik mahsulot (transsudat, ekssudat, granulyasion to‘qima yoki o‘sma to‘qimalari) bilan o‘zgaradi va shu 
joylarda yumaloq, oval yoki noto‘g‘ri shaklli soyalar paydo bo‘ladi. Bu soyalar bor joyda o‘pka surati 
ko‘rinmaydi. Sinus zararlanganda soya kattaligi 0,1-0,2 sm, boshqa hollarda 1-2 sm bo‘ladi, segment cheklangan 
soya beradi. O‘pkadagi yorishish cheklangan, subtotal va total yoki ikki tomonda bo‘lishi mumkin. Bullyoz 
emfizema, havo kistasi va bo‘shlikli o‘zgarishlar (absses, kaverna) va boshqalarda cheklangan yorug‘lik 
kuzatiladi. Upka ko‘p qismining yorishishi subtotal yorug‘lanish, umumiy yorishishi total yorug‘lanish deb 
ataladi. Yorishish o‘pkada, undan tashqarida va yumshoq to‘qimada bo‘lishi mumkin. 
Bronxlarning o‘zgarishi. Normal bronx konussimon, konturlari aniq va to‘g‘ri bo‘ladi. Patologiya 
bronxlarning siljishi, qisqarishi, mahalliy kengayishi, bukilishi, patologik tuzilma tomoniga tortilishiga olib 
keladi. Kishi qariganda bronxlar qing‘ir-qiyshiq bo‘lib qoladi. 
Bronxning kengayishi (bronxoektaz) tug‘ma va boshdan kechirgan kasalliklar natijasida orttirilgan bo‘ladi. 
Ular xaltasimon va silindrsimon kengayishi (bitta va ko‘p bo‘lishi) mumkin. 
Bronxning mahalliy torayishi kattalar orasida o‘smalarning endo-, ekzo- va peribronxial o‘sishi natijasida 
paydo bo‘ladi. Rentgenologik tekshirishda bronx konturi notekis, qirrasida nuqson ko‘rinadi. Bronxdan havo 
o‘tishining buzilishi oqibatini rentgen ekranida tekshirganda soya yoki ba`zan yorug‘ bo‘lib ko‘rinadi. Bu 
tekshirish nafas yo‘llari patologiyasiga tashhis qo‘yishda muhim ahamiyatga ega. 
O‘pka ildizi va bronxial limfa tu-gunlarining o‘zgarishi. O‘pka ildizi soyasining o‘zgarishi ko‘pincha o‘pka 
va yurak-tomir sistemasi kasalliklarida kuzatiladi. Bu yallig‘lanish infiltrat va ildiz elementlarining fibroz bilan 
quyuqlashishi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. O‘zgarishlar o‘pka ildizining bir yoki ikkala tomonida ko‘zga 
tashlanadi. Rentgen ekranida ko‘rganda ular o‘lchami kichiklashgan yoki kattalangan, soyasi kuchaygan yoki 
pasaygan, konturlar o‘zgargan (aniq, noaniq), siljigan (yuqoriga yoki pastga), shakli o‘zgargan va zichlashgan 
bo‘lishi mumkin. 
O‘pka va ko‘ks oralig‘ining limfa tugunlari kattalashganda yoki ohaklashganda (petrifikat bo‘lganda) soya 
paydo qiladi. 
SOYALARNING RENTGENOLOGIK TAVSIFI 
O‘pka va plevra kasalliklarining aksariyati rentgen tasvirida soya (qorayish) bo‘lib ko‘rinadi, ularni 
sinchiklab o‘rganish muhim ahamiyatga ega. 
Soya (qorayish) - bu o‘pka to‘qimasining havosiz, uning o‘rniga patologik substrat paydo bo‘lgan, 
atrofidagi normal o‘pka to‘qimalariga nisbatan rentgen nurlarini ko‘proq singdiradigan qismidir. Ko‘krak qafasini 
rentgenoskopiya qilganda o‘pkaning yorug‘ fonida soya fokusi ekranda pozitiv bo‘lib ko‘rinadi. 
Rentgenogrammada (suratda aksi ifodalanadi) negativ bo‘lib ko‘rinadi. Buni hech qachon unutmaslik kerak. 
Shunday qilib, o‘pka rentgenogrammalarini o‘rganish va tasvirlash pozitiv rejada bajariladi. O‘pkani 
rentgenogramma yoki rentgenoskopiya qilganda ekranda har bir soyaga to‘la qimmatli tavsif berish uchun 
quyidagi ko‘rsatmadan foydalanish kerak: 1-soyaning joylashgan o‘rni; 2-soni; 3-shakli; 4-kattaligi; 5-intensivligi 
(quyukligi); 6-gomogenligi (bir turdaligi); 7-tuzilishi; 8-konturi; 9-siljishi (joyini o‘zgartirishi). 
Sinchiklab o‘tkazilgan rentgenologik tekshirish (rentgenoskopiya, rentgenografiya) tahlili bilan bemorni 
klinik tekshirishda olingan ma`lumot asosida o‘pkadagi patologik jarayon morfologiyasini to‘g‘ri anikdasa 
bo‘ladi. 
Patologik jarayon soyasi o‘pka to‘qimasining ichida yoki tashqarisida bo‘lishi mumkin. Agar ichida bo‘lsa, 
zararlangan bo‘lak yoki segmentni bir yoki ikki tomonlama ko‘rsatish kerak. Soya joyini qovurg‘aning sathi 
orqali old yoki orqadan aniqlash mumkin (ya`ni, qaysi qovurg‘a sathiga to‘g‘ri keladi yoki qaysi qovurg‘adan 
qaysinisigacha joyni egallaydi). Bundan tashqari, quyidagi usuldan ham foydalaniladi: II va IV qovurg‘alarning 
pastki qir-ralaridan A va B gorizontal chiziqlar o‘tkaziladi. Bu chiziqlar ko‘krak qafasi (o‘pka)ni uchta: yuqori 

---

104 
(o‘mrov osti), o‘rta va pastki (diafragma usti) qismga bo‘ladi (108-rasm, A, B, V). 
O‘pkaning yuqori, o‘mrov suyagigacha bo‘lgan qismi - o‘pka uchi hisoblanadi. I va II qovurg‘alarning 
o‘mrov suyagi bilan kesishgan nuqtasidan uzunasiga (vertikal) diafragmagacha o‘tkazilgan S va D chiziqlar o‘pka 
maydonini uchta: ichki (ildiz), o‘rta va tashqi zonaga bo‘ladi. Bu usul bilan patologik jarayon o‘rni aniqlanadi. 
Patologik jarayon soyasi bitta, bir tuda va tarqalib ketgan bo‘lishi mumkin. Soya shakli morfologik 
tuzilishiga bog‘liq, sharsimon (yumaloq), oval, g‘ildiraksimon, chiziqsimon, noto‘g‘ri (noaniq) va h.k. shaklda 
bo‘ladi. Soyaning kattaligi santimyetrda o‘lchanadi va u total (umumiy), subtotal, bo‘limli, chegaralangan, 
segmentar va o‘choqli bo‘lishi mumkin. 
Soya 
besh 
xil 
intensivlikka 
ega: 
1-soya 
xira, 
kuchsiz 
intensiv(yumshoq); 
2-soya 
o‘rta 
intensiv(tig‘izlangan); 3-soya intensiv(ko‘proq tig‘izlangan); 4-soya ohaklangan (petrifikat); 5-metall jism soyasi. 
Soyaning intyensivligi zararlangan joyning masofasiga bog‘liq. Masofa qancha uzoq bo‘lsa, intensivlik o‘sha 
anatomik substratda shuncha katta bo‘ladi. 
Rentgenogrammadagi soya intensivligini aniqlash uchun uni o‘pka tomirlarining bo‘ylama holati bilan 
solishtirish kerak. Xira, kuchsiz soya o‘pka tomirlarining bo‘ylama holati ko‘rinishiga yaqinlashadi. O‘rta 
intensive soya o‘pka tomirlarining ko‘ndalang holatini eslatadi yoki soya fonida tomirlar ko‘rinmaydi. Intensiv 
soya qovurg‘alar kompakt qatlamining tasviriga yaqinlashadi, uning fonida qovurg‘alarning old qismi 
ko‘rinmaydi. O‘pka yoki yumshoq to‘qimalardagi metall jismlar katta intensive soya beradi va bu soya ko‘krak 
qafasidagi hamma tasvirni qoplab oladi. 
Soya tuzilishi patologik jarayonga bog‘liq, u bir tekisda (gomogen) va notekis (nogomogen), notekis soya 
fonida yorug‘ o‘choq yoki juda intensive soya yoki ularning kombinasiyalari bo‘lishi mumkin. Soya tuzilishini 
aniqlash uchun muayyan surat olish yoki tomografiya qilish kerak. 
Soya konturi to‘g‘ri va noto‘g‘ri, aniq va noaniq bo‘lishi mumkin. Bu belgilar diagnostika uchun muhim 
ahamiyatga ega, ular patologik jarayonning tuzilishi, o‘sish fazasi, natijasi va asorati to‘g‘risida tasavvur beradi. 
Patologik jarayonning tashqi ko‘rinishiga qarab soya yoki qorayish kabi rentgenologik tushunchalar aniqlanadi. 
Soya - bu o‘pkadagi tashqi ko‘rinishi aniq fokuslar; agar soya noaniq, xira bo‘lsa, bu qorayishga 
xarakterlidir (I.A. Pereselegin). 
Tuzilma soyasi n ing siljishi. O‘choq yoki soya nafas olganda, gavda holatini o‘zgartirilganda, yo‘talganda 
o‘z joyidan qo‘zg‘aladi va siljiydi. Yurak va tomir qisqarganda ular tebranadi. Bu holat soyaning siljishi deb 
ataladi. 
Shunday qilib, o‘pka substratlari semiotikasini, ayniqsa soya tuzilishini yoki yorishishini o‘rganish, nafas 
a`zolari patologiyasida asosiy rentgenologik sindrom tuzishda yordam beradi. 
O‘PKA VA PLEVRA KASALLIKLARIDAGI ASOSIY RENTGENOLOGIK SINDROMLAR 
O‘pkada ko‘p uchraydigan kasalliklar rentgenologik jihatdan asosan to‘qqiz sindrom bo‘lib ifodalanadi 
(L.D. Lindenbraten, L.B. Naumov): 
O‘pka maydonining total yoki subtotal qorayishi. 
O‘pka maydonining chegaralangan qorayishi. 
O‘pka maydonidagi sharsimon (yumaloq, oval) soya. 
O‘pka maydonidagi halqasimon soya. 
O‘choq va chegaralangan disseminasiya. 
108-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi 
rentgenogrammasi. O‘pkaning qism va zonaga 
bo‘linishi; A-yuqori; B-o‘rta; V-pastki; 1-ichki 
(ildiz); 2-o‘rta; 3-tashqi zonalar. 

---

105 
Diffuz disseminasiya. 
O‘pka ildizi va bronxial limfa tugunlari patologiyasi. 
O‘pka surati patologiyasi. 
O‘pka maydonining keng yorug‘lanishi. 
1. O‘pka maydonining total va subtotal qorayishi. Total (keng) qorayish o‘pka maydonining bir 
tomonidagi, subtotal qorayish maydonning 2/,? qismidagi qorayishdir. Subtotal qorayishda o‘pkaning cho‘qqisi 
yoki asosi yorug‘ligicha qoladi. 
Sindromning anatomik asosiga: o‘pkada havo yo‘qligi va o‘pkaning har xil sabablarga qo‘ra zichlanishi; 
plevra varaqlarining zichlanishi, shvartalar borligi; plevraaro bo‘shliqdagi patologik narsalar kiradi. 
Total qorayishni o‘rganishda quyidagi rentgenologik belgilarga: qorayishning tuzilishi – bir tekis yoki 
notekisligiga; ko‘ks oralig‘idagi a`zolar o‘rni - odatdagiday, shikastlangan yoki sog‘lom tomonga siljiganligiga 
ahamiyat beriladi. 
o
Total qorayish intensivligi va xarakteri asosan patologik jarayonning kelib chiqishiga bog‘liq. Bir tekis 
yoki notekis qorayish o‘rtacha yoki intensivbo‘lishi mumkin. Total qorayish konturlari yo‘q, subtotalda esa 
konturlar aniq yoki noaniq bo‘ladi (109-rasm, A, B). 
Ko‘ks oralig‘idagi a`zolar o‘rnini o‘rganish muhim ahamiyatga ega, buning uchun old (to‘g‘ri) holatda 
olingan rentgenogrammada o‘ng tomonda ko‘krak umurtqalarining o‘ng qirrasidan, o‘rtada qirrali to‘siddan va 
chapda o‘mrov suyagi o‘rtasidan vertikal chiziq o‘tkaziladi (o‘rta o‘mrov chizig‘i). 
Sog‘lom odamda yurak soyasining U qismi normada o‘ng tomonda, 2/3 qismi o‘rta chiziqdan chapda 
joylashgan. Yurakning o‘ng konturi umurtqa pog‘onasi ko‘krak qismining o‘ng qirrasidan tashqarida, chap 
konturi chap o‘mrov suyagining o‘rta chizig‘idan 1,5-2 sm ichkarida bo‘ladi. Total va subtotal qorayishda ko‘ks 
oralig‘idagi a`zolar o‘rni o‘zgarishi mumkin. Agar qorayish o‘ng tomonda bo‘lsa, ko‘ks oralig‘idagi a`zolarning 
chap konturi, chapda bo‘lsa - o‘ng konturi o‘rganiladi. Total va subtotal qorayish o‘ng tomonda bo‘lsa, quyidagi 
variantlar bo‘lishi mumkin. 
Yurakning chap konturi bilan o‘rta o‘mrov chizig‘i orasidagi masofa 1,5-2 sm bo‘lsa, ko‘ks oralig‘idagi 
a`zolar siljimagan, normal bo‘ladi. 
Bu masofa 2 sm dan ko‘proq bo‘lsa, ko‘ks oralig‘idagi a`zolar qorong‘ilashgan tomonga siljigan bo‘ladi. 
109-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rengtgenogrammasi. A-o‘ng tomonda total 
qorayish. Ko‘ks oralig‘i a‘zolari qisman chapga siljigan. Asosiy sindrom -total qorayish.O‘ng 
tomonda ekssudativ plevrit. B-o‘ng tomonda subtotal qorayish, intensivligi pastga qarab 
kuchayadi. Asosiy sindrom-subtotal qorayish. O‘ng tomon pastki bo‘lak pnevmoniyasi. 

---

106 
3. Bu masofa 1,5 sm dan kam bo‘lsa, yurak soyasining chap qirrasi o‘mrov suyagining o‘rta chizig‘idan 
chaproqda - ko‘ks oralig‘idagi a`zolar sog‘lom tomonga, ya`ni qoraygan tomonga qarama-qarshi siljigan bo‘ladi. 
Total va subtotal qorayish chap tomonda bo‘lsa, quyidagi variantlar bo‘lishi mumkin. 
Yurakning o‘ng konturi ko‘krak umurtqalarining o‘ng qirrasidan 1-1,5 sm o‘ngga chiqib tursa, ko‘ks 
oralig‘idagi a`zolar siljimagan, normal bo‘ladi. 
Umurtqa pog‘onasining o‘ng qirrasi ochilib qolganda ko‘ks oralig‘idagi a`zolar shikastlangan bo‘ladi 
(qoraygan tomonga siljiydi). 
Yurakning o‘ng konturi o‘ng o‘pka maydoniga chiqib turganda yurak konturi bilan ko‘krak umurtqalari 
orasi 1,5 sm dan ko‘p bo‘lsa, ko‘ks oralig‘idagi a`zolar qoraygan tomonga qarama-qarshi tomon (sog‘lom 
tomon)ga siljigan bo‘ladi. 
Total va subtotal qorayishda ko‘ks oralig‘i a`zolarining o‘rnini o‘rganish uchun hamma kasalliklarni uch 
guruhga bo‘lish mumkin. 
Birinchi guruh- ko‘ks oralig‘i a`zolari qorayishga qarama-qarshi (sog‘lom) tomonga siljigan - ekssudatli 
plevrit, diafragma churrasi. Ekssudatli plevritda qorayish bir xil, diafragma churrasida har xil notekis 
intensivlikka ega. 
Ikkinchi guruh- ko‘ks oralig‘i a`zolari qoraygan tomonga siljigan - o‘pka atelektazi (bronxning bekilib 
qolishi),sirroz, o‘pka olib tashlangan (operasiya). Qorayishning bir tekisligi xarakterli (110-rasm). 
Uchinchi guruh- ko‘ks oralig‘i a`zolari siljimagan - o‘tkir zotiljam, plevra varaqlari qalinlashgan, 
xaltasimon plevrit. 
110-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. O‘ng 
tomonda bir o‘pkaning intensiv qorayishi bilan ko‘krak qafasi deformasiyasi va ko‘krak 
bo‘shlig‘i hajmining bir tekis kichrayishi. Ko‘ks oralig‘i a‘zolari o‘ngga siljigan. Asosiy 
sindrom-total qorayish. O‘ng o‘pka sirrozi. 

---

107 
113-rasm. Ko‘krak qafasiniig 2 holatdagi rentgenogrammasi. A-o‘ng tomonda III 
qovurg‘adan diafragmagacha o‘rta intensiv-likka ega qorayish aniqlanadi. B-o‘ng yon 
holatda o‘rta bo‘limga to‘g‘ri kaladi. Asosiy sindrom-bo‘lak qorayishi. O‘rta bo‘lak 
siidromi. 
Kasallik boshlanganiga 8 kun bo‘lgan. To‘satdan o‘tkir boshlangan, harorat juda baland, 111-
rasmni o‘rganib, tasvirlab bering va asosiy sindromni ajrating. 
Bola 8 yoshda, 22 kundan beri kasal. Shikoyatlari: yo‘tal, nafas qisishi va holsizlik. 112-rasm, 
A. B ni o‘rganib, ifodalang, tasvirlab bering. 
Javobi 227-betda. 

---

108 
2. O‘pka maydonidagi chegaralangan q o r a y i sh. O‘pka maydoni bir qismi (bo‘lagi, segmenti, uning bir 
qismi)ning qorayishi chegaralangan qorayish deb ataladi, u bir yoki ikkala tomonda bo‘lishi mumkin. Zotiljam, 
xaltasimon plevrit, bo‘lak va segmentli atelektaz, sirroz, o‘sma va boshqa kasalliklarda uchraydi (113-rasm, A, 
B). 
Chegaralangan qorayishni topganda uning topografiyasi (joy)ni aniqlash kerak. Agar ikki holatda olingan 
rentgenogrammada qorayish o‘pka maydoni ichida bo‘lsa, ko‘krak devori yoki diafragma va ko‘ks oralig‘i 
a`zolari Bilan aloqasi bo‘lmasa, unda qorayish (tuzilma) o‘pka ichida hisoblanadi. Agar tuzilma keng asosi bilan 
ko‘ks devori yoki diafragma va ko‘ks oralig‘i a`zolariga tegib tursa, unda qorayish shu a`zolardan chiqqan bo‘ladi 
va o‘pka maydonidan nariroq hisoblanadi. O‘pkaga aloqasi yo‘q jarayonga xaltasimon plevrit kiradi, uni hal 
qilish uchun plevra punksiya qilinadi. Qovurg‘alar yonida (parakostal), ko‘ks oralig‘i atrofida (paramediastinal) 
yoki diafragma yuqorisida joylashgan xaltasimon plevritlar yarim doiraga uxshao ifodalanadi va ko‘krak devori, 
ko‘ks oralig‘i yoki diafragma bilan tutashgan bo‘ladi. Suyuqlik bo‘limlar orasidagi yoriklarda xaltasimon bo‘lib 
yig‘ilishi mumkin. Bunday vaziyatda yon holatda olingan rentgenogrammada qorayish linza shakliga o‘xshaydi. 
Qorayish kattaligi differentsial diagnostikada muhim ahamiyatga ega, qorayish bo‘lim, segment yoki uning bir 
qismi kattaligiga to‘g‘ri kelsa, bu o‘pka to‘qimasida o‘tkir yallig‘lanish infiltrati (zotiljam, shish, o‘pka infarkti) 
borligini ko‘rsatadi. Ular o‘lchamlarining qorayishda kichiklanishi sirroz yoki atelektazga xarakterli. Bu holda 
qorayishning bir xilligi - atelektaz, har xilligi - sirroz belgisidir. 
115-rasm. Ko‘krak qafasining 2 holatdagi rentgenogrammasi. A-chap tomonda o‘pkaning 
o‘rta qismida kuchsiz intensiv sharsimon qorayish aniqlanadi, konturi noaiiq, diametri 5 sm 
gacha. B-yon holatda qorayish markaziy o‘rinni egallaydi. Asosiy sindrom-sharsimon soya. 
Exinokokk. V-yarim sharsimon soya. Ildiz bilan chatishgan. 

---

109 
Kattaligi o‘zgarmagan zichlashgan uchastkaning qorayishini o‘rganish muhim, chunki uning fonida bitta 
yoki bir necha yorishish - bo‘shliq bo‘lishi mumkin. Bo‘shliq ichidagi havo va gorizontal sathi bor suyuklik 
abstsyessdan, havoning o‘zi esa sil kavyernasidan dalolat beradi. 
3. O‘ p k a maydonidagi sharsimon(yumaloq, o v a l) s o ya. O‘pka maydonidagi patologik jarayon ikki 
holatda olingan rentgenogrammada sharsimon, yumaloq, yarim doyra va oval shaklida bo‘lsa, sharsimon sindrom 
hisoblanadi. Ular bitta yoki ko‘p, kattaligi 1-1,5 sm va undan kattaroq bo‘ladi (115-rasm, A, B, V). 
Patologik jarayon o‘pka ichida va undan tashqarida bo‘lishi mumkin. O‘pka ichidagiga yallig‘lanish 
jarayoni, o‘sma va suyukdigi bor qistalar; o‘pkadan tashqaridagiga - ko‘krak devori, plevra, ko‘ks oralig‘i, 
diafragma tagidagi jarayonlar kiradi. U yerdan qorong‘ilanish yarim doira shaklida o‘pka maydoniga chiqib 
turadi. Ularning anatomik asosi xaltasimon plevrit, o‘sma yoki kista hisoblanadi.
O‘pka ichidagi jarayon sharsimon (yumaloq, oval) soya bo‘lib ko‘rinadi. Agar ikki holatda olingan 
rentgenogrammada tuzilma hamma tomonidan to‘qimalar bilan o‘ralgan bo‘lsa, u o‘pkadan chiqqan bo‘ladi. 
Aksincha, diametri kichik tuzilma o‘pka maydonidan tashqarida bo‘lsa, u yonidagi qo‘shni a`zo va to‘qimadan 
(ko‘krak devori, diafragma yoki ko‘ks oralig‘idan) chiqqan bo‘ladi. Tuzilmaning kelib chiqishini bilishda 
sharsimon soya konturi muhim diagnostik ahamiyatga ega. Noaniq konturlar yallig‘lanish jarayoni, o‘sma, 
tuberkulomaga (o‘pka silining bir turi); aniq kontur - to‘lgan kistaga; tekisi - oddiy kistaga; notekis kontur - 
o‘smalar va tuberkulomaga xarakterli. 
Sharsimon soyalar tuzilishiga qarab, bir xil va har xil bo‘lishi mumkin, yopiq kistalar, o‘smalar va 
tuberkuloma bir xil qorayishga ega. Lekin o‘sma yemirilib, notekis konturli yorishish manbai hosil qilsa, 
sharsimon soya tuzilishi har xil bo‘lib qoladi. Ohaklanish manbalari paydo bo‘lishi -tuberkulomaga; tashqi qavat 
(fibroz kapsula)ning ohaklanishi - exinokokka; juda ko‘p mayda bo‘shliqlar yoki o‘rtadan chetroqda bitta 
o‘choqsimon bo‘shliq borligi - tuberkulomaga; quruq bo‘shliq (kaverna) - sil yallig‘lanishining yemirilish 
fazasiga hamda rakning yemirilishiga xarakterlidir. Bo‘shliqda suyuqlik bo‘lishi o‘pka abssesi va kistalarda 
uchraydi. O‘pka maydonida ko‘p sharsimon soya bo‘lsa, bunda o‘smalar o‘pkaga metastaz bergan bo‘ladi. Ikki-
uchta sharsimon soya o‘pka exinokokki, to‘lgan kistalar, metastazlar yoki tuberkulomada bo‘lishi mumkin. 
22 - vazifa. Kasallikning boshlanishi keskin, harorat yuqori, shikoyatlar: 
nafas qisishi, o‘ng tomonda og‘riq va yo‘tal. 114- rasmni o‘rganing, tasvirlab bering va 
asosiy sindromni ajratib ko‘rsating. 
Javobi 227-betda. 

---

110 
4. O‘pka maydonidagi halqasimon soya. Halqasimon soya rentgenogrammada halqaga, uzukka o‘xshab 
ko‘rinadi, uning konturi tutash, orasida havo bo‘ladi. Bu o‘pkadagi havoli bo‘shliqdir. Ko‘krak qafasining ikki 
holatda olingan rentgenogrammasida u o‘z shaklini saqdaydi. Halqasimon soya o‘pkaning ichida va tashqarisida 
bo‘lishi mumkin. Ikki holatda tekshirganda soya o‘pka maydonida qolsa, jarayon o‘pkaning ichida bo‘ladi. Yarim 
halqaga o‘xshagan soya keng asosi bilan ko‘krak devoriga tutashgan bo‘lsa, u bu plevra bo‘shlig‘ida havo 
yig‘ilganligidan dalolat beradi (haltasimon pnevmotoraks). 
Halqasimon soya devorining qalinligini o‘rganish muhim ahamiyatga ega. Qalinlik uch xil: yupqa, bir xil 
va har xil bo‘ladi. Devori yuqa halqasimon soya havoli kista va bronxoektazda kuzatiladi (117-rasm). Devori bir 
xil qalin halqasimon soya yallig‘lanish jarayoni (sil kavyernasi va o‘pka abstsyessi) uchun xarakterli. Silda 
bo‘shliq suzmasimon yemirilishda, abstsyessda esa o‘pka to‘qimasining yiringlab irishi natijasida paydo bo‘ladi. 
Abstsyess bo‘shlig‘ida yiring turadi. Sil infiltratining suzmasimon yemirilishida massa tuflab tashlangani uchun 
bo‘shliqtsa suyuqlik bo‘lmaydi. Sil kavyernasi uchun devori bir xil qalin bo‘shliq xarakterli (118-rasm). Devori 
har xil halqasimon soya o‘pka periferik rakining yemirilishida kuzatiladi. 
116-rasm. 
23-Vazifa Bemorning yoshi 56 da. Hastaligiga bir oy bo‘lgan. Shikoyatlari: yo‘tal, nafas 
qisishi, ko‘krakning chap tomonida og‘riq va kuchsizlik. 116-rasm, A,B ni o‘rganing va 
tasvirlab bering. Asosiy sindromni ajrating. Javobi 227-betda. 
117-rasm. O‘pka tomogrammasi, 11 sm li 
kesim. O‘ng o‘pkaning yuqori bo‘limida 
3x8 sm havoli bo‘shliqlar. Asosiy sindrom 
– bo‘shliq. Havo kistasi. 
118-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi 
rentgenogrammasi. Chap tomonta I qovurg‘alar 
orasidadevori bir hil qalinlikdagi bo‘shliq 
(kovak), shakli oval diametri 5 sm gacha. Ikkala 
o‘pkaning boshqa qismlarida o‘choqlar 
disseminatsiyasi va infiltratlar. Asosiy sindrom-
o‘choqlar disseminatsiyasi va bo‘shliq 

---

111 
Halqasimon soya atrofidagi o‘pka to‘qimalarining holati diagnostikada ahamiyatga ega. Sil kavyernasining 
atrofida va o‘pkaning boshqa qismlarida ko‘pincha sil o‘choqlari va tolasimon biriktiruvchi to‘qima tolalari 
bo‘ladi. Sil kavyernasi o‘mrov suyagining tagida joylashadi. Halqasimon soya bitta va ko‘p bo‘lishi mumkin. 
Ko‘p soya o‘pkada bir necha kista bo‘lganda (polikistoz), ko‘p kavyernali sil va bronxoektatik kasallikda 
uchraydi (119-rasm). Bronxoektazlar kattaligi bir xil halqasimon soya beradi, ular ko‘pincha o‘pka maydonining 
pastki qismida joylashib, shakli oval, diametri 1-2 sm bo‘ladi. Polikistozda havoli bo‘shliq o‘pka maydonining 
har qanday joyida uchrab, 2 sm dan kattaroq bo‘lishi mumkin. Silda halqasimon soyalar har xil bo‘ladi. 
24-vazifa. Bemor 17 yoshda. Kasallik boshlanganiga bir oycha bo‘lgan. 
Shikoyatlari: harorat subfebril, darmonsizlik, terlash va balg‘amli yo‘tal. 120-
rasmni o‘rganing va tasvirlab bering. Asosiy sindromni ajrating. 
Javobi 227-betda. 

---

112 
5. O‘choq va chega-ralangan dissemina-ts i ya. O‘pka maydonidagi kichik yumaloq yoki noto‘g‘ri shaklli, 
kattaligi 1 mm dan 10-15 mm gacha bo‘lgan soyalar o‘choq deb ataladi. Soyalarga asosan turli patologik 
jarayonlar: yallig‘la-nish, sil, qon quyilishi, kichik atelektaz va boshqalar sabab bo‘ladi. O‘pka to‘qimasida bitta 
yoki ko‘p o‘choq bo‘lishi mumkin. Bir necha o‘choq bir-biriga yaqin joylashsa, o‘choqlar to‘dasi deyiladi. 
Upkada o‘choqlar turlicha masofada joylashishi ham mumkin. O‘choq soyasini topganda uning joylashgan 
o‘rniga ahamiyat beriladi. O‘pka cho‘qqisida va o‘mrov ostida joylashgan o‘choqlar o‘pka sili uchuy 
xarakterlidir. Ular o‘choq sili va tuberkulomada uchraydi (121-rasm). 
Chegaralangan disseminasiya o‘choqli zotiljam va silda kuzatiladi. O‘pkaning yuqori qismidan boshqa 
joylardagi yagona ohaklanmagan o‘choq katta yoshdagi odamda bo‘lsa, periferik rakning boshlanish davridan 
yoki o‘sma metastaz bergashshgidan dalolat beradi. Bunda, albatta, o‘pkani tomografiya qilib, notipik hujayralar 
bor-yo‘qligini aniqlash uchun balg‘amni bir necha marta tahlil qilish lozim.
121-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. O‘pkaning o‘ng pastki 
qismida, chap tomonning I qovurg‘alar orasida qattiq o‘choqlar, kattaligi 10 mm gacha 
(strelka bilan ko‘rsatilgan). Jarayon tamomlangan 
Asosiy sindrom-o‘choq soyasi.
25-v a z i f a. Bemor anamnezida o‘pka sili. Sil dispanserida hisobda turadi. 122-
rasmdagi s'oyaiing xususiyatini tasvirlab bering. 
Javobi 227-byetda. 

---

113 
Yallig‘lanish jarayonida o‘choqlar konturi noaniq bo‘ladi. Aniq konturlar sil o‘chog‘ining 
qattiqlashgani yoki ohaklanganligini ko‘rsatadi. O‘choq soyasining bir xil tuzilishi silning zichlanish bosqichida 
kuzatiladi, ohakla-nish yoki mayda yorug‘lanish borligi tuberkulomada bo‘lishi mumkin. O‘choq soyasining 
intensivligi (to‘qligi) muhim ahamiyatga ega. O‘choq yangi (kam intensiv), o‘rtacha qattiqlashgap va qattiq 
(intensiv, juda to‘q) bo‘lishi mumkin. Konturi noaniq yangi o‘choq o‘tkir zotiljam uchun, o‘rtacha qattiqlashgap 
o‘choq sil jarayonining so‘nayotgan fazasi uchun, qattiq o‘choq ohaklanish uchun xarakterlidir. O‘choq 
soyasining dinamikasini kuzatish katta ahamiyatga ega. Yallig‘lanish oqibatida paydo bo‘lgan o‘choqlar faol 
davolash natijasida tez o‘zgarib, soni kamayadi. Sil natijasida paydo bo‘lgan o‘choqlarni davolash iaf bermaganda 
qisqa vaqtda o‘zgarmaydi va bir-biriga qo‘shilib yemirilib, yaia ko‘payib ketadi. Shuniig uchun dinamikani 
o‘rganishda o‘pkaning nazorat rentgenogrammasini 7-10 kunda o‘tkazish kerak, zarur bo‘lsa, tomografiya 
qilinadi. 
25-v a z i f a. Bemor anamnezida o‘pka sili. Sil dispanserida hisobda turadi. 122-rasmdagi soyaiing 
xususiyatini tasvirlab bering. 
Javobi 227-betda. 
6. Diffuz disseminasiya. O‘pka bir tomonining ko‘p qismida yoki ikki tomonida tarqalgan o‘choqlar soyasi 
diffuz disseminasiya deb ataladi. Disseminasiyada o‘choqlar o‘pkani zich qoplaydi. O‘pka disseminasiyasining 
rentgenologik ko‘rinishi 150 dan ortiq kasallikdan dalolat beradi (L.D. Lindenbraten, L.B. Naumov). 
O‘pka to‘qimasidagi o‘choqlar disseminasiyasi aniqlanganda, ular ga quyidagilar nuqtai nazaridan 
ahamiyat beriladi: 
O‘choqning kattaligi: miliar 1-2 mm, kichkina 3-4 mm, o‘rta 5-9 mm, katta 10-15 mm. 
Kasallik klinikasi: yengil yoki bilinmaydi; umumiy yoki o‘pka kasalligi belgilari: kasallik og‘ir, o‘tkir, 
asta-sekin boshlangan, klinik belgilar yo‘q; o‘pkaning zararlanish belgilari bor yoki yo‘q. 
O‘choqdarning joylashishi: a) bir yoki ikki tomonda; b) o‘pka maydonining yuqori, o‘rta va pastki 
qismlarida. 
O‘choqlar dinamikasi: a) birdyek; b) qo‘shilib infiltratga aylangan; v) yemirilgan va bo‘shliq paydo 
bo‘lgan. 
Juda mayda (1-2 mm) o‘choqlar o‘pkadagi qon orqali disseminasiyalangan silga xos. Mayda o‘choqlar 
pnevmokonioz, ekzogen fibrozlanuvchi alveolit va o‘choqli zotiljamda uchraydi. Biroq har biri o‘ziga xos klinik 
ko‘rinishga ega. Pnevmokoniozlarda klinik belgilar bilinar-bilinmas yoki endi boshlanayotgan bo‘ladi. To‘satdan 
og‘ir boshlanadigan o‘pka kasalliklarining belgilari (harorat ko‘tarilgan, yo‘tal, nafas qisishi, intoksikatsiya va 
h.k.) borligi o‘pkaning o‘tkir yallig‘langanini ko‘rsatadi (123-rasm). 
Shuni unutmaslik kerakki, birinchi kunlarda qilingan rentgenogrammalarda o‘choq ko‘rinmaydi. O‘tkir 
yallig‘lanish jarayonida ular 2-3 kuida, miliar silda esa 14—21 kunda paydo bo‘ladi. Shunisi xarakterliki, 
yallig‘lanish oqibatida vujudga kelgan o‘choqlar 1-2 haftada so‘rilib ketadi, miliar silda ular uzoq vaqt o‘zgarmay 
qoladi. Og‘ir, o‘tkir zotiljamda o‘choqlar qo‘shilib ketadi, miliar silda esa qo‘shilmaydi. 
123-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. O‘ng 
tomonda o‘mrov suyakning
ostida xalqasimon soya, bo‘shliq (qovoq) ichida havo.II qovurg‘alar orasida 
infil‘trat.Ikkala o‘pkaning pastki qismida o‘choqlar disseminasiyasi.Asosiy 
sindrom chegaralardan disseminasiya va bo‘shliq. 

---

114 
Shunday qilib, kichik o‘choqlar disseminasiyasi gematogen disseminasiyali sil, o‘tkir zotiljam, ekzogen 
fibrozlanuvchi alveolit va pnevmokoniozda uchraydi (124-rasm). 
Kasallikning o‘tkir boshlanishi va ro‘yi-rost klinik ko‘rinishi zotiljam uchun xarakterlidir. O‘choqlar 
konturi noaniq, ular ko‘shilib ketadi. O‘tkir gematogen disseminasiyali sil ham o‘tkir boshlanishi bilan zotiljamga 
o‘xshash klinik ko‘rinishga ega, o‘choqlar disseminasiyasi asosan o‘pka maydonlarining yuqori va o‘rta 
qismlarida joylashadi. Pnevmokonioz (silikoz, antrakosilikoz, antrakoz va b.q.)ning boshlanish davrida klinik 
belgilar yo‘q yoki bilinar-bilinmas, o‘choqlar esa o‘pka maydonining o‘rta va pastki qismlarida joylashadi. O‘pka 
ildizlari zichlashgan. Diagnoz qo‘yish uchun albatta kasbga aloqador anamnez (tasdiqlovchi hujjat bilan) va 
o‘pkaning sifatli telerentgenogrammasi kerak. 
Kattaligi 5-9 mm li o‘choq disseminasiyasi o‘tkir zotiljam, ko‘p tugunchali o‘sma (karsinomatoz) va 
boshqa a`zolarning xavfli o‘smalari metastaz berganda uchraydi. O‘choq konturi aniq, atrofida o‘pka to‘qimalari 
yondoshmagan bo‘lsa, bu rakdan, konturlari noaniq bo‘lsa, o‘tkir zotiljamdan kelib chiqqan bo‘ladi. 
26-v a z i f a. Bemor ozib ketgan. Ikki oydan beri kasal. Shikoyatlar: darmonsizlik, yo‘tal, terlash va 
harorat ko‘tarilishi. 125-rasmni o‘rganing va tasvirlab bering. 
Javobi 227-byetda. 
27-v a z i f a. Bemor 25 yildai ko‘prok, shaxta va konlarda kazuvchi bo‘lib ishlagan. Shikoyatlari: nafas 
qisishi, yo‘talib balkam tashlash va ko‘krakda og‘riq. Harorati normada. 126-rasmni o‘rganing va tasvirlab 
bering. 
Asosiy sindromni ajrating. Javobi 227-byetda. 
124-rasm. Ko‘krak qafasning old holatdagi rentgenogrammasi.Mayda o‘choqli ikki 
tomonlama disseminatsiya. Asosiy sindrom diffuz disseminatsiya. Miliar o‘pka sili. 
26-v a z i f a. Bemor ozib ketgan. Ikki oydan beri kasal. Shikoyatlar: darmonsizlik, yo‘tal, 
terlash va harorat ko‘tarilishi. 125-rasmni o‘rganing va tasvirlab bering. 
Javobi 227-byetda. 
27-v a z i f a. Bemor 25 yildai ko‘prok, shaxta va konlarda kazuvchi bo‘lib ishlagan. 
Shikoyatlari: nafas qisishi, yo‘talib balkam tashlash va ko‘krakda og‘riq. Harorati normada. 
126-rasmni o‘rganing va tasvirlab bering. 
Asosiy sindromni ajrating. 
Javobi 227-byetda. 

---

115 
7. O‘pka ildizi va bronxial limfa tugunlari patolotiyasi. Upka va yurak-tomir sistemasi kasalliklarida o‘pka 
ildizlari ham ma`lum darajada o‘zgaradi. Bu o‘zgarishlar bir yoki ikkala o‘pkada mustaqil ravishda ro‘y berishi 
yoki o‘pkadagi jarayonga qo‘shilib ketishi mumkin. 
O‘pka ildizlari o‘zgarishini rentgen ekranida tekshirganda ularning kattalashgan va kegaygani, tuzilishi 
buzilgani, zichlashgani, ba`zan bronx-o‘pka va traxeya- bronx limfa tugunlari borligi ma`lum bo‘ladi. 
O‘pka ildizlari zararlanishining anatomik substratiga kuyidagi jarayonlar kiradi: o‘pka darvozasi 
kletchatkasining infiltratlanishi (ildiznimg infiltratlanishi), o‘pka darvozasi kletchatkasida tolali biriktiruvchi 
to‘qimalar paydo bo‘lishi (ildiz deformasiyasi), o‘pka ildizi limfa tugunlarining kattalashishi, ohaklanishi. Bu 
jarayonlar ildiz soyasini kattalashtiradi, kengaytiradi, soya differensiyasini, ildiz konturini notekis qiladi. 
O‘pka ildizining bir tomonlama zararlanishi sil bronxoadenitida yoki o‘pka rakining markaziy xilida 
kuzatiladi. Shuni unutmaslik kerakki, bronxoadenit bolalarda, rak esa o‘rta va katta yoshli kishilarda uchraydi 
(127-rasm). 
Sil bronxoadenitida ildiz surati ikki variantda bo‘lishi mumkin. Birinchi variantda - iddizning tashqi qonturi 
ko‘p tsiklli, u bronx-o‘pka limfa tugunlarining kattalashganini ko‘rsatadi. Ikkinchi variantda - ildizning tashqi 
konturi noaniq, undan o‘pka maydoniga nursimon chiziqlar (yo‘llar) boshlanadi, bu infiltratli bronxoadenit uchun 
xarakterlidir (128-rasm). 
O‘pka ildizini rentgenologik tekshirganda ko‘pincha ohaklangan limfa tugunlari topiladi. Bir tomondagi 
ildizning ohaklanishi va o‘pkadagi yagona petrifikat birinchi sil kompleksining tugaganini ko‘rsatadi. Ildizdagi 
limfa tugunlarining ohaklanishi boщtsan kyechirilgan bronxoadenit uchun xarakterlidir. Bu holat ba`zan silikoz 
va antrakosilikozda kuzatiladi. 
Ildizning ikki tomonda o‘zgarishi o‘pkaning gematogen-disseminasiyali silida uchraydi. O‘pka ildizi 
soyasining quyuqlanishi, tuzilishining o‘zgarishi pnevmokoniozlar (silikoz, antrakosilikoz va b.q.) hamda diffuz 
pnevmosklerozlarning turlari uchun xos. O‘pka sili sirrozida ildiz zichlashadi, yuqoriga - sirroz tomon siljiydi. 
O‘pka ildizining ikki tomonlama ro‘yi-rost o‘zgarishi tug‘ma yurak va katta tomirlar poroklari, shuningdek, 
qon aylanishining yetishmovchiligi natijasida o‘pkada qon to‘lganda kuzatiladi. Bu vaziyatda o‘pka maydonining 
hamma masofasida o‘pka suratining o‘zgargani rentgenogrammada ko‘rinadi. 
O‘pka ildizlarining ikki tomonlama zararlanishi bilan limfa tugunlarining kattalanishi sistemali kasalliklar -
limfoleykoz, limfogranulematoz, limfosarkoma va boshqa xil o‘smalar metastazlarida kuzatiladi (129-rasm, A, 
B). 
28 - v a z i f a. Bemor 26 yoshda. Shikoyati yo‘q. Ahvoli o‘rtacha. Bolalik chog‘ida ko‘p kasal bo‘lgan. 
130~rasmni sinchiklab o‘rganing va tasvirlab bering. 
Javobi 227-byetda. 
8. O‘pka surati patologiyasi. Havosi bor o‘pka to‘qimasidagi qon tomirlarining tasviri o‘pka surati deb 
ataladi. Qon tomirlari bir-birini kesib o‘tib, daraxt shoxlariga o‘xshab tarqalib yo‘l, chiziq hosil qiladi va o‘pka 
ildizlaridan boshlanib, o‘pka maydonining sirtigacha boradi. Normada o‘pka suratining kalibri (keng) o‘pka 
ildizidan sirtga qarab asta-sekin kichiklashadi (ingichkalashadi). Ildizlar atrofida tomir-larlarning yirik stvollari, 
o‘rtada - ingichka, sirtida -juda ingichka tomirlar bo‘ladi. Tomirlarning tarmoqlanishi va yo‘nalishi holatiga 
qarab, ular o‘zanining soyasi ba`zan oval yoki yumaloq bo‘lib ko‘rinadi. 
127-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi.O‘ng tomonda ildiz soxasida 
katta qorayish, konturiy noaniq polisiklikli.pastki-ichki qicmida intensive qoraish konturi 
aniq.Asosiy sindrom sindrom ildiz natalogiyasi.Markaziy rak bilan pastki bo‘lim atelektazi. 

---

116 
Shuning uchun o‘pka surati yo‘l-yo‘l tarmoqlanishi bilan birga oval, yarim oval va yumaloq soyalar 
yig‘indisidan ham tuzilgan bo‘ladi. 
O‘pka ildizidan tomirlar bitta bo‘lib chiqadi va tegishli bo‘limga qarab yo‘naladi, o‘pka suratining normal 
quyuqlanishi ildizlar zonasining yuqori va o‘rta qismida belgilanadi. Ekspozitsiyasi 0,1 sekundda va undan 
kamroq vaqtda olingan telerentgenogrammada o‘pka surati elementlarining konturlari aniq to‘g‘ri bo‘lib 
ko‘rinadi. 
O‘pka suratining o‘zgarishlari chegaralangan, tarqalgan va total bo‘lishi mumkin. O‘pka suratining 
chegaralangan o‘zgarish zonasi ikki qovurg‘agacha bo‘lgan oraliqni egallaydi. Tarqalgan xilida o‘pka surati bir 
o‘pkada yoki ikkala o‘pkaning katta qismida o‘zgaradi. Total zararlanishda o‘pka suratining o‘zgarishi ikkala 
o‘pka maydonini butunlay egallab oladi. 
O‘pka surati o‘zgarishining anatomik asosiga yurak-tomir sistemasi kasalliklari, o‘pkada limfa 
aylanishining o‘zgarishi, bronxlar kasalliklari, yalliglanish, o‘smalar va b.q. kiradi. O‘pka suratining o‘zgarishlari 
kuchayishi, deformasiyalanishi va kamayishi mumkin. O‘pka surati kuchayganda surat elementlarining soni 
maydon o‘lchovida ko‘payadi. Bu holda o‘pka suratining kuchayishi yirik va o‘rta tomirlar hisobiga bo‘lishi 
mumkin, natijada ildiz kengayadi va undan kengaygan tomirlar boshlanadi, bu o‘pkadagi arterial qonning 
ko‘payishi uchun xarakterlidir, boshqa hol o‘pka suratining mayda tomirlar o‘zgarishlariga bog‘liq. 
128-rasm Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi.O‘ng tomonda II qovurg‘a 
orasida inflitratlgan qorayish. U kattalashgan inflitratilgan fazosida birlamchi kompleks 
129-rasm.Ko‘krak qafacining old va yon xolatdagi rentgenogrammasi.
(AB) ikkala o‘pka ildizida kattalashgan tranxeobronxial va bronxo-pulmonal limfa 
tugunlari:ular oqibatida ildizlar juda kattalashgan.Asosiy sindrom-ildiz patalogiyasi. 
Limfosarkoma 

---

117 
O‘pka suratining bir xil kuchayishi tug‘ma va orttirilgan yurak poroklari, pnevmoskleroz va o‘pka 
kasalliklarida bo‘lishi mumkin (131-rasm). 
O‘pka suratining deformasiyasi uning kuchayishi bilan birga ro‘y beradi. Bunda tomirlar o‘zgaradi, 
tomirlar periferiya tomon qisqarmaydi. Surat tartibsiz, kontur noto‘g‘ri bo‘ladi. Rasmlarda bronxning ko‘ndalang 
holati mayda halqaga o‘xshagan soya hosil qiladi. Bu o‘zgarishlar yallig‘lanish jarayoni va o‘pka to‘qimasining 
qattiqlanishi (skleroz) bilan bog‘liq. 
Bronxiolalardan havo o‘tishi buzilib, o‘pka bo‘laklarida bo‘rtma paydo bo‘lsa, mayda bo‘shliqlar borligini 
ko‘rsatadi va bronxoekstazlar, mayda kistalarda uchraydi. 
O‘pka suratining rentgenologik belgisi - surat elementlarining kamayishi kam ro‘y beradi. Bunda maydon 
o‘lchovida surat elementlarining soni normaga pisbatan kamayadi.Bu holat o‘pkaning kompensator 
giperpnevmatozida kuzatiladi. O‘pka bo‘laklarida bo‘rtma bo‘lishi natijasida o‘pka maydonida tomirlar 
soyasining bo‘linishi normaga nisbatan kamayadi (132-rasm). 
28 - v a z i f a. Bemor 26 yoshda. Shikoyati yo‘q. Hol-ahvoli o‘rtacha. Bolalik chog‘ida ko‘p 
kasal bo‘lgan. 130-rasmni sinchiklab o‘rganing va tasvirlab bering. 
Javobi 227-byetda. 
131-rasm Ko‘krak qafacining old xolatdagi fltuogrammasi.Kichik qon aylanish dirasida 
gipertenziya tufayli o‘pkada o‘pka surati kuchaygan. 

---

118 
Sil infiltrati va kavernada rentgenogrammada ko‘pincha ingichka parallyel chiziqning soyasi ko‘rinadi, ular 
huddi bronxlar ichida borayotgandyek bo‘lib, ildizga qaragan tarmoq yo‘li hisoblanadi. 
Mitral porok natijasida bemorlarda paydo bo‘lgan o‘pka gipertenziyasida o‘pka maydonining pastki-tashqi 
qismida qovurg‘a -diafragma sinusi yuqorisida gorizontal holatda joylashgan ingichka, eni 1 mm, uzunligi 2-3 sm 
li chiziq aniqlanadi. Bu chiziq pardevor (to‘siq) chiziq yoki Kerli chiziqlari deb ataladi, ular bo‘laklararo 
to‘siqlarning qalinlashishidir. 
9. O‘ p k a maydonining keng yorug‘lanishi. O‘pkaning katta bir qismi yoki hammasida bir yoki ikki 
tomonlama yorug‘lanish oshishini keng yorug‘lanish sindromi deb tushunmoq kerak. Yorug‘lanish o‘pka ichida 
yoki o‘pka tashqarisida bo‘lishi mumkin. 
O‘pka ichidagi keng yorug‘lanish: 1) surunkali vezikulyar emfizemada; 2) bronxning klapan bilan bekilishi 
natijasida o‘pka yoki bo‘lagida bo‘rtma paydo bo‘lganda; 3) kompyensator giperpnevmatozda; 4) o‘pkada katta 
bo‘shliq bo‘lganda; 5) o‘pkaning turli sabablarga ko‘ra paydo bo‘lgan arterial kamqoshshgida kuzatiladi. Bu 
holatda o‘pka maydonvda tomirlar soyasi kamayadi va siyraklashadi. O‘pka ichidagi yorug‘lanish ko‘payganda 
bir bo‘lakni yoki hammasini egallaydi. Amalda keng yorug‘lanishning ko‘payishi o‘pkaning surunkali 
emfizemasida uchraydi. 
132-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi.O‘rta-tashqi 
zonalar tomorlar soyasi kuchsizlangan. 
133-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammalari. A- ko‘krak qafasining yon 
tomonida yorug‘lanish tiniq va kuchaygan,o‘pka surati yo‘q,o‘pka esa pastga va ichkariga 
siqilgan.Chap tomonda kompensator emfizema.Asosiy sindrom yorug‘lanishning 
kuchayishi va tiniqlanishi.O‘z-o‘zidan yuz bergan (spontan)pnevmotoraks. B- havo sorib 
olinganidan keyin o‘ng o‘pka to‘g‘irilangan,oldingi xolatiga qaytgan xamma joyida o‘pka 
surati tasvirlangan.Norma 

---

119 
Bir tomonda kompensator yorug‘lanish paydo bo‘lishi o‘pkaning qarama-qarshi tomonidagi keng patologik 
jarayon (qorayish) natijasi hisoblanadi. Patologik jarayon bo‘lmasa, yorug‘lanish bosh bronxning klapan bilan 
bekilishi natijasida yuz berishi mumkin. 
O‘pkadan tashqarida uchraydigan keng yorug‘lanishning ko‘payishi sababi pnevmotoraks (plevra 
bo‘shlig‘ida havo yig‘ilishi) hisoblanadi (133-rasm, A, B). Yuqorida ko‘rsatilgan sindromlarni bilish, ular 
rentgenogrammalarini topib tahlil qila olish, suratlarni o‘rganish va ularni to‘g‘ri tasvirlab berish nafas a`zolari 
patologiyasini aniqlashga imkon beradi. 
29-v a z i f a. Bemor 43 yoshda. Anamnyezida sil. Shikoyatlari: yo‘tal va nafas tiqyushshi. 
134-A rasmni o‘rganing va xususiyatini tasvirlab bering. Asosiy sindromni ajrating. 
Bola 9 yoshda. Bir haftadan beri kasal. Boshlanishi keskin. Shikoyatlari: yo‘tal, nafas 
tiqilishi va harorat balandligi. 134-B rasmni tasvirlab bering 

---

120 
Rentgenogrammalarni o‘rganishni yengillashtirish va tez mo‘ljalga olish uchun o‘pka hamda plevra 
patologiyasining asosiy rentgenologik sindromlaridan (1- va 2-ilovalarga qarang) va ko‘krak qafasining 
rentgenogrammalarini tasvirlash sxemasidan foydalanish maqsadga muvofikdir. 
29-v a z i f a. Bemor 43 yoshda. Anamnezida sil. Shikoyatlari: yo‘tal va nafas tiqilishi. 134-A rasmni 
o‘rganing va xususiyatini tasvirlab bering. Asosiy sindromni ajrating. 
Bola 9 yoshda. Bir haftadan beri kasal. Boshlanishi keskin. Shikoyatlari: yo‘tal, nafas tiqilishi va harorat 
balandligi. 134-B rasmni tasvirlab bering 
BRONXLARNING BA`ZI KASALLIKLARI RENTGENDIAGNOSTIKASI 
Bronxlarda havo o‘tkazish xususiyatining buzilishi bronx teshigi torayganda va tiqilib qolganda kuzatiladi. 
Bu holat bitta yoki bir necha bronxda bo‘lishi mumkin, natijada havo yutishi qiyinlashadi yoki butunlay to‘xtaydi. 
Bronhostenoz obturasion (obturatio - tiqilib qolish) yoki obstruktiv (obstructio - to‘sqinlik) va kompressiv 
(compressio - qismoq) bo‘ladi. Obturasion bronxostenoz bronx ichining bekilishi natijasida, kompressiyasi - 
bronxni tashqaridan kattalashgan limfa, tugunlari siqishi oqibatida paydo bo‘ladi. Bolalarda bosh va tarmoq 
bronxlar stenozi, kattalar orasida -bosh bronx stenozi kuzatiladi (135-rasm, A, B). 
Bronxdan havo o‘tishi buzilishining uchta darajasi farq qilinadi. I daraja bronxostenozda bronxlar qisman 
bekiladi, bunda nafas olganda havo sal toraygan bronxdan o‘tadi. O‘pkaning bir qismi yoki bir bo‘lagi yoki bir 
135-rasm A-bronxdan hava o‘tishning buzilishiga olib keladigan asosiy ssabablar sxemasi: 1-bronx 
o‘smasi; 2- kattalashgan limfa tuguni bilan bronxning buzilishi;3-shilliq parda qalinlashgani tufayli 
o‘zan toraygan;
4-bronxdagi yot jism.B- bronxdan havo o‘tishning buzilishining buzilishi sxemasi(Jekcon bo‘yicha) 
a:-bronxning qisman bekilishi; b
1
-bronxning ventil to‘silishi; chuqur nafas olganda: b
2
-chuqur nafas 
chiqarganda, v- bronxning to‘la tiklanishi. 
136-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi. Ikki tomanlama curunkali 
bronxit.Bronxtomir soyalarning kuchayishi fayda bronxlarning ko‘ndalang va bo‘ylama soyalari 
ko‘rinadi. 

---

121 
tomonga - bronxning torayishiga qarab havo keladi, gipoventilyasiya yuz beradi. Rentgen ekranida ko‘rganda bu 
qismlarda yorug‘lanish pasayadi, hajmi kichrayadi, tomirlar yaqinlashgani uchun o‘pka surati kuchayadi. 
Rentgenoskopiya qilganda ko‘ks oralig‘i a`zolari nafas olganda gipoventilyasiya tomonga siljiydi, nafas 
chiqarganda o‘z holatiga qaytadi. 
II 
daraja bronxostenoz bronxning klapan tufayli bekilishi natijasida yuz beradi. Nafas olganda bronx 
kengayadi va havo toraygan qismdan o‘pkaga kiradi. Nafas chiqarganda bronx torayadi, teshigi bekiladi va havo 
o‘pkada qoladi. Bekilgan joydan distal tomonda vyentil shish (obturasion emfizema) paydo bo‘ladi. 
Bosh bronx zararlanganda o‘pkaning bir tomoni kengayadi, yorug‘lanishi kuchayadi, ko‘ks oralig‘i a`zolari 
sog‘lom tomonga suriladi, qovurg‘alar orasi kengayadi, diafragma gumbazi pasayadi. Bo‘lim bronxi 
zararlanganda xuddi shunday holat (yorug‘lanishning kuchayishi) tegishli bo‘limda yuz beradi. Yorug‘lanish 
kuchayganda zararlangan tomondagi diafragma gumbazining pasayishi ventil shish paydo bo‘lganligidan dalolat 
beradi. 
III. daraja bronxostenozda bronx butunlay bekilib qoladi. Nafas olganda bekilgan joydan o‘pkaga havo 
o‘tmaydi. O‘pkadagi havo asta-sekin so‘rilib, havosizlikka olib keladi, u o‘pkaning bir qismi yoki bo‘limini 
pasaytirib, atelektaz paydo qiladi.
Atyelektazning asosiy rentgenologik belgisi: zararlangan o‘pka hajmining kichiklanishi va bir xil qorayishi, 
uning fonida tomirlar va bronxlar soyalarining ko‘rinmasligi. Rentgenoskopiyada ko‘ks oralig‘i a`zolari nafas 
olganda zararlangan tomonga, nafas chiqarganda sog‘lom tomonga siljishi kuzatiladi. Shunisi xarakterliki, bosh 
bronx zararlanganda qorayish yoki yorug‘lanish o‘pkaning bir tomonini, bo‘lak bronx zararlanganda o‘sha 
bo‘lakni, segmentar bronx zararlanganda o‘sha nomdagi segmentni egallaydi. Bronx yoki bronxial daraxtni 
sinchiklab o‘rganish uchun bronxografiya qilish kerak. 
Bronxit - bronxlarning yallig‘lanishi. Kyechishiga ko‘ra o‘tkir va surunkali bronxitga bo‘linadi. Bronxlar 
zararlanganda yuqumli va yuqumsiz omillar, havoning gaz, changdan ifloslanishi, organizm saqlanish 
xususiyatlarining pasayishi muhim o‘rinni egallaydi. 
O‘tkir bronxitda quruq, qattiq va davomli, ba`zan shilliqli-yiringli balg‘am ajralishi bilan o‘tadigan yo‘tal 
kuzatiladi. Utkir bronxitning boshlanishida rentgenologik ko‘rinish belgilari normadan farq qiladi. Og‘ir 
kechayotgan bronxit rentgenogrammalarda o‘pka surati kuchaygani, ildiz zonasida biriktiruvchi to‘qima tolalari 
borligi, ildiz kuchayishi va zichlashganligi aniqlanadi. Bronxospazm sindromi uchun o‘pka shishishi, nafas
chiqarish fazasining uzayishi va diafragmaning past turishi xarakterli. Bolalar orasida mayda bronxlar va 
bronxiolalar yallig‘lanishi (bronxiolit) ko‘proq uchraydi. Ular uchun quyidagi rentgenologik belgilar: o‘pka 
shishishi, o‘pka suratining diffuz holatda kuchayishi bilan o‘pka maydonida juda ko‘p mayda o‘choqlar borligi va 
ularning ko‘proq o‘rta-pastki qismlarda joylashishi xarakterli. O‘choqlar konturi noaniq. Ildizlar surati 
kattalashgan, ular soyasi kam differentsiasiya qilinadi. Diafragma pastda turadi, uning harakati chegaralangan. 
Surunkali bronxit- bronx daraxtining diffuz holatda surunkali yallig‘lapishi. Nafas yo‘llarining yallig‘lanish 
kasalliklari orasida surunkali bronxit ko‘proq uchraydi. Erkaklar ayollarga nisbatan 3-6 marta ko‘p kasallanadi. 
Surunkali bronxitning oddiy, shilliq-yiringli va obstruktiv xillari bo‘ladi. Kasallikning asosiy klinik belgilari: 
yo‘tal bilan balg‘am ajralishi, subfyebril harorat, ishtaha yo‘qolishi, bo‘shashish, ozish va jismoniy ish qilganda 
harsillab qolish. Uning rentgenologik belgilari: bronxlar devorining qalinlashishi natijasida peribronxial 
sklerozlanish (halqasimon soya orasida havo bo‘lishi, ular bronxlar ko‘ndalang kesimining ko‘rinishi bo‘lib, 
halqalar qalishshgi 1-2 mm) konturi aniq bo‘lishi; bronxlarning bo‘ylama holatda o‘rtasida havo bor parallel 
chiziq (eni 1-2 mm) bo‘lib ko‘rinishi, sirtga qarab kichiklanishi va qiyshayishi, pnevmoskleroz borligi va g‘alvir 
to‘riga o‘xshashi; bronx-tomir suratining deformasiyasi; o‘pka shishishi va o‘pka gipertenziyasi; diafragmaning 
nast turishi; o‘pka tarmog‘ining kengayishi (136-rasm). 
Surunkali bronxitni aniqlashning asosiy usullari: o‘pkani 2 holatda rentgenografiya, tomografiya va 
poligrafiya qilish. Ular nafas sistemasi morfologiyasi va funktsiyasini, qisman bronx daraxtini har tomonlama 
o‘rganishga imkon beradi. 

---

122 
TRAXYOYA VA BRONXLARDAGI YOT JISMLAR RENTGENDIAGNOSTIKASI 
Yuqori nafas yo‘llari (traxyoya va bronxlar)ga ba`zan yot jismlar kirib ketishi mumkin. Bu hodisa ko‘proq 
bolalarda uchraydi. Yot jismlar kattaligi, shakli va soni turlicha bo‘lishi mumkin. Soyasining xarakteriga qarab 
ular retgenokontrast (metall buyumlar va suyaklar) hamda rentgenkontrastmas (yog‘och, plastmassa buyumlari, 
yong‘oq, pista, myevalar danagi va h.k.) qismlarga bo‘linadi. Yot jismni topish uning tuzilishiga bog‘liq. Metall 
yot jismlar oson topiladi. 
Traxeya va bronxlardagi yot jismlarni anikdashning asosiy usullari: rentgenografiya, tomografiya, 
bronxografiya. 
Rentgenologik tekshirish vazifasiga: 1) yot jismni topish; 2) uning turgan joyini aiiqlash va xususiyatini 
o‘rganish; 3) ishkal tomonlarini mumkin qadar aniqlash kiradi. 
Yot jismni aniqlash uchun ko‘krak qafasini ikki holatda rentgenografiya qilinadi, unda metall buyumlar 
o‘ta intensiv qorayish beradi va bunda jism oson topiladi. Yot jism aniqlanganda uning turgan joyi, shakli, 
konturi, hajmi va soniga ahamiyat beriladi. Rentgenkontrastmas yot jismni aniqlash birmuncha qiyinchilik 
tug‘diradi, ularni tomografiya qilib aniqlash mumkin. Tomogrammalarda ular traxyoya va bronxning havo 
ustunida aniqlanadi. Bronxogrammalarda soya bermaydigan yot jismlar kontrast moddalar bilan to‘ldirilgan 
bronxda nuqson hosil qiladi. Bundan tashqari, ularni bronxdan havo o‘tishining buzilishiga asoslanib aniqlash 
mumkin. Rentgenkontrastmas yot jismlar rentgendiagnostikasida ko‘ks oralig‘i a`zolarining shikastlangan 
tomonga mayatniksimon siljishi, atelektaz borligi va diafragma gumbazining ko‘tarilishi muhim belgi 
hisoblanadi. 
O‘PKA YORUG‘LANISHINING PASAYISHI BILAV KUZATILADIGAN AYRIM KASALLIKLAR 
RENTGENDIAGNOSTIKASI 
Krupoz zotiljam (krunoz pnevmoniya). To‘satdan og‘ir boshlanatsi va alveolalar ichidagi havo chiqib, 
o‘rniga ekssudat yig‘iladi. Shuning uchun zotiljam infiltrat rentgenologik tasvirda o‘pka maydonining fonida 
zichlangan fokus bo‘lib ifodalanadi va unda o‘pka surati ko‘rinmaydi. Yallig‘lanish o‘pka bo‘lagida bo‘lsa, 
diafragmaning harakati pasayadi. Zararlanish xarakteriga qarab total, bo‘lak, bo‘lakka yaqin, segmentar 
zotiljam farqlanadi. 
Krupoz zotiljam tipik suratga ega va o‘pka yoki uning bir qismining fibroz yallig‘lanishi bilan o‘tadi. 
Rentgenologik tasvirda bir xil (gomogen), o‘rta intensiv, konturlari noaniq qorayish beradi (137-rasm). 
Krupoz zotiljam o‘tkir boshlanganda qon quyilishi bosqichida rentgenogrammada ko‘rganda zararlangan 
qismida (bo‘lak, segment) giperemiya boshlangani hisobiga o‘pka surati kuchayadi va zararlangan qismida 
yorug‘lanish yengilgina pasayadi, o‘pka ildizi kengayadi, uning tuzilishi noaniq bo‘ladi. 
"Jigarlanish" bosqichida kasallik boshlanganidan 2-3 kun keyin zararlangan qismida intensiv qorayish 
paydo bo‘ladi, u sirtga qarab kuchayadi, bir xilligi ko‘tariladi. 
"So‘rilish" bosqichida soya intensivligi asta-sekin pasayadi va o‘lchami kamayadi. Jarayonning orqaga 
qarab qaytishi o‘pka ildizidan sirtga qarab boshlanadi. Xarakterligi shundaki, o‘pka suratining kuchaygan holati, 
odam sog‘lom bo‘lishiga qaramay, 2-3 hafta saqlanadi. Jarayon bir yoki ikki tomonda bo‘lishi mumkin. 
137-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.(A,B).Chap tomonda II dan –
V qovurg‘agacha xar xil qorayish aniqlandi, u ildiz bilan bog‘langan. Qorayish konturlari 
noaniq.Asosiy sindrom-chegaralangan qorayish.Chap tomonda zotiljam. 

---

123 
Bronxopnevmoniya. Krupoz pnevmoniyadan farqi shundaki, u bulakning hammasini egallamay, 
bo‘lakchalar bilan chegaralanadi, o‘pkaning turli qismlarida ko‘p bo‘lakchalarga tarqalishi mumkin. 
Rentgenologik tasvir jarayonning o‘rni va tarqalishiga bog‘liq. U bronxlar atrofida bo‘lsa, kuchsiz intensivqo‘sh 
soya beradi, konturlari noaniq va xira bo‘ladi. Kasallik ko‘pincha o‘pka maydonining o‘rta-pastki qismi va o‘pka 
ildizida joylashadi. Tez so‘rilib ketadi. 
O‘choqli zotiljam. Ko‘p uchraydigan xastalik, turli atiopatogenezga ega. Tipik xususiyati shundaki, 
o‘pkada bitta yoki juda ko‘p, infiltrlangan, shakli har xil o‘choqlar paydo bo‘ladi. Ko‘pincha bo‘lakcha zotiljami 
yuz beradi. Bu zotiljamda o‘choqlar kattaligi 0,5 sm dan 1,5 sm gacha bo‘lib, ular alohida yoki qo‘shilib katta 
fokus hosil qiladi. Asinozli zotiljamda o‘choqlar kichkina, diametri 0,1-0,3 sm bo‘lib, suratlarda ko‘rinadi. Ko‘p 
o‘choqli zotiljamda, jarayon o‘pkaning oraliq go‘qimasida o‘pka suratining kuchayishiga olib keladi (138-rasm). 
Hamma o‘tkir zotiljamda o‘pka ildizida reaktiv o‘zgarishlar ro‘y beradi. Turg‘unlik holati va yallig‘lanish 
infiltrasiyasi natijasida o‘pka ildizlari kengayadi va kam differensiyali bo‘lib ko‘rinadi. 
O‘pka abssessi. Krupoz zotiljamning og‘ir asorati. Bunda yallig‘langan o‘pka to‘qimasi yiringlab 
iriydi. O‘lgan to‘qimalar bronx orqali ajralib chiqib ketganmi yoki abssess bo‘shlig‘i yiring bilan to‘lgan 
holatdami, shunga qarab rentgenologik ko‘rinish turlicha bo‘ladi. Agar yig‘ilgan yiring bronx orqali chiqib 
ketgan bo‘lsa, u holda abssess belgilari, ya`ni noto‘g‘ri shakli, notekis konturli bo‘shliq paydo bo‘lishi va uning 
ichida havo bilan gorizontal sathga ega suyuqlik borligi xarakterli. Keyinchalik abssess to‘g‘ri sharsimon shaklni 
138-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.Chap o‘pka II-IV 
qovurg‘alar orasida chegaralangan turli mayday o‘choqlar tasvirlangan ularning 
chegaralari va o‘pka ildizi zonasi aniq. Asosiy sindrom chegaralangan o‘choqli 
disseminasiya. 
139-rasm. A-ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. O‘ng o‘pkaning o‘rta 
bo‘lak sohasida qalin devorli bo‘shliq, ichida suyuklik. Chap tomonning pastki qismida 
nogomogen qorayish aniqlanadi, kirralari noaniq. Asosiy sindrom o‘ng tomonda bo‘shlik, 
absses, chapda - surunkali bo‘lakli zotiljam. B-chap o‘pkaning old holatdagi 
rentgengrammasi. Ko‘p yumaloq va oval shaklli kotrast soyalar-bronxoektazlar. Pastki medial 
qismida katta, noto‘g‘ri shaklli, kontrast modda bilan to‘lgan bo‘shliqlar. Asosiy sindrom 
o‘pkada bo‘shliqlari.

---

124 
egallaydi, bo‘shliq konturi to‘g‘ri va aniq bo‘ladi. Natijada chandiq yoki bo‘shliqlar paydo bo‘ladi (139- ] rasm, 
A, B). 
O‘pka abssessida rentgenologik tekshirish katta ahamiyatga ega. U abssess o‘rni, atrofidagi to‘qimalar 
holatini aniqlash va jarayon kechishini kuzatishga imkon beradi.
139-rasm. A-ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. O‘ng o‘pkaning o‘rta bo‘lak sohayevda 
kalin devorli bo‘shlik, ichida suyukdik. Chap tomonning pastki kismida nogomogen korayish aniqlanadi, kirralari 
noaniq. Asosiy sindrom o‘ng tomonda bo‘shlik, abssess, chapda - surunkali bo‘lakli zotiljam. B-chap o‘pkaning 
old holatdagi rentgenogrammasi. Ko‘p yumaloq va oval shaklli kotrast soyalar-bronxoektazlar. Pastki medial 
qismida katta, noto‘g‘ri shaklli, kontrast modda bilan to‘lgan bo‘shliklar. Asosiy sindrom o‘pkada bo‘shliklar. 
kavyernali silda, oronxoektatik kasallikda, yemirilgan karsinomada ham kuzatiladi. Sil kavernasi ichida hech 
narsa yo‘q. Kaverna ingichka, gardishli halqa soyasiga ega, atrofida infiltrat yo‘q, vaholanki, abssesida bo‘shliq 
gardishi keng bo‘lishi bilan birga atrofida infiltrasiya qorayishi bo‘ladi. Absess bilan yemirilayotgan karsinoma 
o‘rtasidagi differensial diagnostika ancha qiyinroq. Absses karsinomaga nisbatan tezroq kechadi. Bunday 
vaziyatda kasallik klinikasi hal qiluvchi ahamiyatga ega. 
Surunkali interstisial (oraliq) zotiljam. Bu kasallik asosida ko‘pincha yallig‘lanish kasalliklari va 
qo‘zg‘atadigan omillar turadi. O‘pka stromasi yallig‘lanib, biriktiruvchi to‘qima o‘sib ketadi. Chegaralangan va 
tarqalgan shakllari bo‘ladi. Birinchi bo‘lib oraliq biriktiruvchi to‘qima (fibrozli tur), keyin tomirlar (tomir 
atrofining yallig‘lanishi) va bronxlar (bronx atrofining yallig‘lanishi) zararlanadi, keyinchalik bronxoektazga olib 
keladi. Bronx-tomir surati deformasiyalanadi. Tomirlar va bronxlar atrofida muftasimon infiltrat paydo bo‘ladi. 
Bronxoektatik kasallik. Kasallikning shakliga qarab rentgenologik ko‘rinishi turlicha bo‘ladi. 
Bronxoektazlarning duksimon va haltasimon shakllari mavjud. Duksimon shaklida rentgenogrammada o‘pkaning 
pastki qismidaga surunkali yallig‘lanish jarayoni va bronxlar atrofida biriktiruvchi to‘qimalar o‘sishi natijasida 
bronxlarning kengayishi va devorining qalinlashishi dag‘al tasmalarga o‘xshab ko‘rinadi (140-rasm, A, B, V). 
Xaltasimon shaklida o‘pkaning pastki qismida bronxlar devori yupqalashishi natijasvda syerg‘ovak surat 
bilan juda ko‘p yumaloq va oval yorug‘lanish ko‘rinadi. Ular ichida sekret bo‘lsa, gorizontal sathlar aniqdanadi. 
Bronxoektaziya o‘pkaning ildizlar qismida bir yoki ikki tomonda bo‘lishi mumkin. Yakuniy tashhis 
bronxografiya asosida qo‘yiladi, buning uchun turli kontrast moddalar (yodlipol, sulfayodol, bariy sulfat, lipoidol, 
glyukojoliodon, tantal upasi, niobiy kukuni va h.k.) dan foydalanish mumkin. 
O‘PKADAGI KISTA VA EXINOKOKKNING RENTGENDIAGNOSTIKASI 
Keyingi qirq yil ichida ko‘krak jarrohligida qo‘lga kiritilgan yutuqlar bir necha o‘pka kasalliklarini 
sinchiklab o‘rganishni taqozo etmoqda, bular orasida kista alohida ahamiyat kasb etadi. O‘pka kistalarining kelib 
140-rasm. Ko‘krak qafasining 2 xolatdagi rentgenogrammasi va tomogramasi:A-o‘ng tomonda 
ildiz zonasining yuqori qismida bir xil kuchsiz noentevsiv, oval shaklli aniq konturli soya bor.B-
tomogramada(qatlam 9 sm) soya aniq ifodalash: 1-kista devori; 2-qista. Asosiy sindrom-o‘ng o‘pka 
kistasi. 

---

125 
chiqishi va o‘sishi to‘g‘risida adabiyotlarda turli ma`lumotlar mavjud. Klinik, rentgenologik va morfologik 
o‘rganishlar shuni ko‘rsatdiki, kistalar asosan hayotda orttirilgan, lekin ba`zan tugagan bo‘lishi mumkin. 
Bolalikda tug‘ma kistalar ko‘proq uchraydi. 
Devorida mayda va o‘rta kalibrli bronx elementlari bo‘lgan bo‘shliq o‘pka kistasi deb ataladi. U xarakterli 
klinik ko‘rinishga ega va belgisiz o‘tadi. O‘pka kistasining xarakterli belgalari: yo‘talganda shilliq yoki yiring 
aralash balg‘am tashlash, nafas siqishi va sianoz. 
Rentgenogrammada solitar (yagona) o‘pka (bronxdan paydo bo‘lgan - bronxogen) kistalari va juda ko‘p 
kista tuzilmalari - o‘pka polikistozlari aniqlanadi. Kista o‘ziga xos tuzilma bo‘lib, yumaloq yoki oval shaklga ega, 
hajmi turlicha (bir necha sm va undan kattaroq). Kistalar ko‘pincha bronxlar bilan bog‘liq, shuning uchun ular 
ochiq va yopiq bo‘ladi. Ochiq yoki havoli kistalar rentgenogrammada normal o‘pka to‘qimasi fonida devori yuqa, 
ichida havosi bor yumaloq bo‘shliq 
bo‘lib ko‘rinadi. Agar havoli kistada suyuqlik (ekssudat, yiring) bo‘lsa, u kistaning infeksiyalanganini 
ko‘rsatadi (141-rasm).
Yopiq kistalar bronxogen kista hisoblanadi, ularning bronx daraxti bilan aloqasi yo‘qolgan, suyukdik bilan 
to‘la, hajmi turlicha bo‘ladi. Rentgenogrammada yumaloq yoki oval shaklli, konturlari aniq, bir xil (gomogen) 
soya bo‘lib ko‘rinadi. Kistalar o‘pkaning xohlagan joyida paydo bo‘lishi mumkin. Ba`zan bunga yiringlash 
jarayoni ham qo‘shilib ketadi, yorilganda pnevmotoraks, plevrit va malignizasiyaga olib boradi. Kista ko‘p bo‘lsa, 
rentgenogrammada yupqa bir-birini kesib o‘tgan devor-konturga ega ko‘p bo‘shliqlar-yorug‘lanishlar ko‘rinadi. 
O‘pka exinokokki. O‘pka exinokokki jigar exinokokkidan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Hayvonlar 
(ayniqsa it)ning me`da-ichak yo‘li orqali yuqadi, u yerda xitinli parda yorilib ketishi natijasvda finnalar (lentets 
finnasi - tenia echinokokkus) chiqadi. Agar ular qon tomirga kirib qolsa, o‘pkani zararlaydi. Exinokokk sekin 
rivojlanadi va boshlanish davrida tipik klinik belgilari bo‘lmaydi. Bemorlar ko‘kragi og‘rishi va og‘irlik sezishi, 
quruq yo‘tal, ba`zan qon tuflashidan shikoyat qilishadi. Goho bunday belgilar bo‘lmasligi ham mumkin, shunday 
exinokokk topilishi rentgenologik belgi hisoblanadi. Exinokokk ko‘pincha o‘ng o‘pkaning pastki bo‘lagida, 
kamroq chap o‘pkada, yana ham kamroq o‘pkaning boshqa qismlarida joylashishi mumkin. Ko‘pincha exinokokk 
kistasi yagona, har xil kattalikda, ba`zan juda katta, sharsimon yoki oval shaklda bo‘ladi. Fibroz pardasi yuqa, 
ko‘p tomirlar bilan ta`minlangan. Klinik kechishida ochiq va yopiq faza farq qilinadi. 
Rentgenologik tekshirishda bir xil (gomogen), sharsimon, konturi aniq soya bo‘lib ko‘rinadi. Atrofidagi 
o‘pka to‘qimalari o‘zgarmagan. Soya intensivligi uning kattaligiga bog‘liq. Rentgenogramma ikki holatda 
qilinadi. Olingan suratlar exinokokk topografiyasi to‘g‘risida xaqiqiy ma`lumot olishga va bemorni operatsiya 
yo‘li bilan tuzatishga yordam beradi (142-rasm). Exinokokk pardasi bir oz yorilganda uning ichidaga suyuqlik 
gorizontal sathni tashkil qiladi. Butunlay yorilganda va tozalanganda o‘pka to‘qimasida fibrozli o‘zgarishlar 
paydo bo‘ladi. Ba`zan parda ohaklanadi va exinokokk halok bo‘ladi, bu holat rentgenda suyakning qattiqligiga 
teng intensivsoya bo‘lib ko‘rinadi. Exinokokk yiringlanganda abssesga xarakterli belgilar namoyon bo‘ladi. 
141-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.Chap o‘pkaning yuqori qismida 
katta yumshoq,o‘lchamli 6\9 sm va o‘ng o‘pkaning pastki ichki qismida yarim 
yumshoq,o‘lchamli 4\6 sm, bir xil intensiv, konturi aniq soya aniqlanadi. Asosiy sindrom-oval 
shaklli qorayish.O‘pka exinokokkozi.

---

126 
Ko‘krak qafasini rentgenoskopiya qilganda exinokokk shaklining o‘zgarishi (Nemenov sindromi) juda 
xarakterli. Eozinofiliya va exinokokka qilinadigan teri osti reaksiyasi (Kassoni reaksiyasi) ning ijobiy bo‘lishi 
katta diagnostik ahamiyatga ega. O‘pka exinokokkining rentgenologik ko‘rinishi periferik "sharsimon" rakka, 
dermoid kistaga, bronxial kista, nevrinoma, tuberkulomaga juda o‘xshaydi, bu esa differetsial diagnostikada 
ancha qiyinchilik tug‘diradi. 
O‘PKA RAKINING RENTGENDIAGNOSTIKASI 
O‘pka rakini rentgenologik tekshirish juda katta ahamiyatga ega. U o‘sma qayerdan o‘sayotganini, o‘pka 
va ko‘ks oralig‘ida qanday darajada tarqalgani xarakterini aniqlash, kechishini kuzatish, qoldiradigan asoratlarini 
bilish, to‘g‘ri davo tadbirlarini ko‘rishga bebaho yordam beradi. 
YU.N. Sokolov o‘pka rakini quyidagicha tasniv qiladi: 1) markaziy rak (o‘sma); 2) tashqi (periferik) rak; 3) 
cho‘qqi raki; 4) mediastinal rak; 5) miliar karsinomatoz. 
Markaziy rak. Ko‘proq o‘ng o‘pkada uchraydi va 54-60% ni tashkil etadi. Karsinoma o‘pkaning ildiz 
zonasida bo‘lib, bosh bronxdan boshlanadi. Rakning tugunli shaklida o‘sma bronx ichiga (endobronxial) va bronx 
devorida sirtga (ekzobronxial) qarab usadi. Bronx ichiga qarab o‘sganda o‘sma tuguni bronx teshigini toraytiradi 
va havo kam aylanishi atelektazga olib keladi. O‘sma bronxdan sirtga o‘sgandaning tuguni kattalashib, bronxni 
siqib, qisqartirishi mumkin. Usma o‘sishi avj olishi natijasida bronx teshigi torayib boradi va o‘smaning tashqi 
ko‘rinishi o‘zgarib, infiltrativ o‘sish fazasiga o‘tadi, bronx-o‘pka limfa tugunlariga metastaz berib, ular bilan 
birlashgan konglomerat hosil qiladi. Konglomerat yemirilishi mumkin, bunda bo‘shliq tagi g‘adir-budir va devori 
noto‘g‘ri bo‘ladi. O‘sma bronx va tomir bo‘ylab o‘sganda bronx tyeshigi toraymaydi, lekin vazifasi o‘zgaradi. Bu 
holat zararlangan qismda yallig‘lanish bilan birga absses va bronxoektaz paydo qiladi. Rentgenologik o‘zgarishlar 
va asoratlar o‘pka segmenta zararlanganda kuzatiladi, kechikkan o‘zgarishlar zonal, bo‘lak va bosh bronxlarda 
bo‘ladi (143-rasm, A. B). 
142-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.O‘ng o‘pkaning 
ildiz qismida katta(6 sm gacha) kuchsiz intevsiv va nurlanish konturiga shunga o‘xshash 
soya, diametiri 2,5 sm gacha.Asosiy sindrom-ildiz patologiyasi (sharsimon soya). O‘ng 
tomonda markaziy rak, chapda-metastaz. 

---

127 
Hozirga vaqtda rentgenologik usullar bilan aniqlanadigan o‘pka o‘smasining minimal hajmi 5 mm ni 
("kichik" rak) tashkil qiladi. O‘z vaqtida aniqlangan "kichik" raklarni muvaffaqiyatli davolash mumkin. 
Endobronxial o‘smalarning rentgenologik ko‘rinishi o‘sma hajmiga bog‘liq. Boshlanish davrida segmentda 
havo aylanishining kamayishi xarakterli. Keyinchalik bronxdan havo o‘tishi buziladi va segmentar emfizema 
(shish) paydo bo‘ladi. Bronx ichidagi o‘sma zararlangan segmentda qoldiq havo ko‘payishiga olib boradi va u 
shishadi, chunki nafas chiqarganda bronx teshigi torayadi. Bronx butunlay bekilganda atelektaz paydo bo‘ladi. 
Old, yon va qiya holatlarda qilingan rentgenografiya va tomografiya bilan kerakli ma`lumotlar olinadi. 
Agar bronxni o‘sma bekitib qo‘ygan bo‘lsa, tomogrammalarda bronx torayganligi, o‘sma tugunida havo o‘tmay 
qolganligi aniqlanadi. Bronxogrammalarda yumaloq yoki oval shaklli, aniq konturli to‘la nuqson namoyon 
bo‘ladi. Bronx bekilib qolganda bronxogrammada bronx cho‘ltog‘i ko‘rinadi. 
Ekzobronxial o‘smada rentgenologik ko‘rinish uning hajmiga bog‘liq. Hajm kattalashgan sari bronx siqilib 
boravyeradi va undan havo o‘tishi buziladi, kam havo aylanishi (gipoventilyasiya) kuzatiladi. Bu holat 
keyinchalik o‘pkaning shishishi bilan almashinadi, oxirida atelektazga olib boradi. O‘sma tomogrammasi o‘sma 
tuguni, uning shakli va konturi, kattaligi, parchalangan bo‘shliq va kattalashgan limfa tugunlarini aniqlashga 
yordam beradi. 
O‘sma bronx sirtida (peribronxial) o‘sganda rentgenologik ko‘rinish uning o‘sish xarakteriga bog‘liq. 
O‘sma bronx devorida devor bo‘ylab yoyilib (qoplab olib) usadi. Rentgenda ular tasmaga o‘xshab,
yelpig‘ichsimon bo‘lib o‘pka ildizidan atrofdagi to‘qimalarga tarqalgan holatda ko‘rinadi. Ildiz surati 
ko‘rinmaydi. O‘pka tomografiya qilinganda bronxlar devori qalinlashgani aniqlanadi. Bronxografiya qilinganda 
zararlangan bronxlar bir xilda kontsentrik toraygani va ular devori qalinlashgani ma`lum bo‘ladi. 
Keyinchalik o‘sma bronx devorini infiltrlab stenozga olib boradi va turli asoratlar qoldiradi. 
O‘pka raki ildiz va ko‘ks oralig‘i limfa tugunlariga metastaz beradi. Ko‘ks oraligaga bergan metastazi 
qaytuvchi nerv funktsiyasini ishdan chiqarib, ovozning bo‘g‘ilishiga olib boradi. Bundan tashqari, diafragma 
143-rasm. Ko‘krak qafasining old (A) va chap yon (B) xolatdagi rentgenogrammasi. 
Chap o‘pkaning yuqorida qismida bir xil o‘rtacha intehsiv, noto‘g‘ri konturlari. Oval shakilli, 
kattaligi 8 sm gach qorayish. Qorayish tufayli chap ildizi kengaygan.chap yon xolatda 
qorayish 1+2 segmentda joylashgan va keng yo‘l bilan ildizga bog‘langan.Asosiy sindrom – 
sharsimon qorayish. Chap o‘pkaning sirtqi raki. 
144-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.O‘pka ildizlari 
kattalshgan va kengaygan. O‘pkada juda ko‘p yumaloq soyalar, kuchsiz intensiv – ildiz 
patalogiyasi va sharsiz soyalar. 

---

128 
nyervi bilan diafragma funksiyasi ham izdan chiqib, nafas olganda diafragmaning ishtirok etmasligi aniqlanadi. 
T a sh q i (periferik) r a k. Bu rak 12-37,6 % ni tashkil etadi. O‘sma IV-V-VI darajali bronxlarda va mayda 
tarmoqlar devorida usadi. Ko‘proq o‘ng o‘pkaning yuqori qismida bo‘ladi. Tashqi rak uchun noaniq kontur 
xarakterli, chunki o‘sma o‘pka to‘qimasiga har xil holatda o‘sib kiradi. Ba`zan o‘sma konturi to‘lqinsimon 
bo‘lishi mumkin. Bu esa o‘sma tugunining tashqi yuzasi g‘adir-budir ekanligidan dalolat beradi (144-rasm). 
O‘sma tugunining intyensivligi uning katta-kichikligiga bog‘liq. O‘sma soyasining tuzilishi har xil. Tashqi rak 
hajmi uning o‘sishi va aniqlangan vaqtiga bog‘liq bo‘lganliga uchun turlicha bo‘lishi mumkin. Ma`lumki, o‘sma 
hajmi 16 kundan 686 kun orasida ikki hissa kattalashar ekan. Uzoq kuzatuvlar shuni ko‘rsatdiki, tashqi rakning 
klinik belgilari namoyon bo‘lguncha 3-5 yillik yashirin davr o‘tadi. Shuning uchun bu muddat tashqi rak bor deb 
shubha qilishga imkon beradi (N.I. Ribakova). O‘sma tuguni atrofida nurlanish paydo bo‘lishi o‘smaning o‘pka 
to‘qimasiga o‘sib kirganini ko‘rsatadi va "corona maligna" (xavfli toj) suratini paydo qiladi. O‘pkaning limfa 
yo‘llari bilan ildizga qarab o‘sishi "yo‘l" suratini beradi. 
O‘sma tuguni 10-35 % yemirilishi mumkin. Bo‘shlikdar g‘alati shaklda, dyevorlari turli qalinlikda bo‘ladi. 
O‘sma tuguni yemirilishining kuchayishi va ichidagi suyuqlik o‘pka abssessining suratini eslatadi. Sirtqi rakda 
ildizning limfa tugunlari kattalashadi.
Cho‘qqi raki (Penkosta o‘smasi). O‘pkaning cho‘qqisida o‘sadigan sirtqi rak bo‘lib, o‘ziga xos kechadi. 
O‘sma jabra yoriklarining qoldiqlaridan usadi va o‘pka yuzasida plevra tagida yuqa qatlam bo‘lib rivojlanadi. 
Kasallik klinikasida zararlangan tomondagi qo‘lda va kurak sohasida kuchli og‘riq (pleksitdagi kabi) bo‘lishi, 
yuqori qovoqning salqishi va ko‘z qorachig‘iiing torayishi xarakterli belgi hisoblanadi. 
Rentgenologik tekshirishda o‘pkaning cho‘qqisida qorayish bilan birga uning do‘ppaygan politsiklik 
konturi aniqlanadi. Tomografiya o‘pkaning cho‘qqi qismida qovurg‘alarga yaqin joyda bir xil yumaloq soya 
borligini ko‘rsatadi. Keyinchalik o‘sma I-II ko‘krak umurtqalarining ko‘ndalang o‘siqlariga qarab o‘sib, 
qovurg‘alar boshchasi va bo‘ynini qoplab, ularda destruksiya hosil qiladi, o‘sma bo‘yin simpatik gangliyalariga 
tarqaladi. 
Mediastinal rak. Bu o‘sma ko‘ks oralig‘idagi boshqa o‘smalardan farq qilmaydi. Birinchi rak tugunining 
hajmi juda kichik bo‘lib, aniqlash qiyin, lekin metastazi keng va kasallikning butun klinikasi ro‘yi-rost namoyon 
bo‘lganliga uchun rentgenogrammada byemalol ko‘rinadi. Klinik ko‘rinishda yuqori kovak venaning siqilishi, 
yuz, bo‘yinning shishishi, ko‘krakda siqilish sezilishi va ovoz yo‘qolishi kuzatiladi. Zararlanish bir yoki ikki 
tomonlama bo‘lishi mumkin. 
O‘sma rentgenogrammada do‘ngga o‘xshab, tashqi konturi do‘ppayib, limfa tugunlarining zararlanishiga 
qarab, o‘rta soyaning turli joylarida ko‘rinadi. O‘pka to‘qimasiga barvaqt metastaz beradi. Yuqori kuchlanishli 
tokda suratlar olib, tomografiya va yon holatda rentgenogramma qilib hamda qizilo‘ngachni tekshirib o‘smaning 
traxeyaga (siljish va siqilish) aloqasini aniqlash mumkin. Ba`zan bronxning torayishi va undan havo o‘tishi ham 
o‘rganiladi (145-rasm, A, B). 
Miliar kartsinomatoz. Bu rak kam uchrab, boshqa a`zolar raki metastaz bergandagina paydo bo‘ladi. Qon 
orqali sut bezi, qizilo‘ngach, me`daning kardiya qismi va o‘pkaning ikkala tomoniga metastaz beradi. O‘pka 
surati miliar sil, pnyevmokonioz va zotiljam disseminasiyasini eslatadi. Kasallik klinikasida ko‘pincha nafas 
qisish qayd qilinadi. 
Rentgenogrammada o‘pkaning ikkala tomonida juda ko‘p katta-kichik o‘choqlar soyasi borligi aniqlanadi. 
Disseminasiya fonida o‘pka surati ko‘rinmaydi. 
145-rasm. A- ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi. A.ismli bemor.
43 yoshda(birlamchi o‘sma o‘ng buyrak usti bezida).Ikkala o‘pkaning hamma joyida bulutga o‘xshagan 
soyalar, pastki qismida ular bir-biri bilan qatlamlashadi,shakli B-S ismli bemor, 43 yoshda (anamnezida 
prostata bezi o‘sadi). Ikkala o‘pka flyuorogrammasida diffuz o‘choqlari disseminatsiya.O‘pka ildizlari 
kattalashgan va kengaygan.Asosiy sindrom-Diffuz diddemenasiya.O‘pka karsinomatozi.

---

129 
O‘pka sarkomasi. Bu o‘sma 20-40 yoshda kamdan-kam uchraydi. Ba`zan bolalar ham kasallanishi 
mumkin. Sarkomaning parenximatoz (o‘pka parenximasida o‘sadigan) va bronxial (bronx ichiga qarab o‘sadigan) 
xillari bor. Klinik belgilari: yo‘tal, qon tuflash, ko‘krak bo‘shlig‘ida og‘riq va nafas qisishi. Sarkoma sekin, 
ekspansiv o‘sadi, o‘sma tugun hosil qilish bilan birga atrofdagi to‘qimalardan aniq ajralib turadi. 
Rentgenog‘rammada sharsimon, konturlari aniq, to‘lqinsimon, katta-kichik soya bo‘lib ifodalanadi. Keyinchalik 
o‘sma o‘pkaning butun bo‘lagiga tarqaladi. Ba`zan o‘sma qovurg‘adan usadi. Bronxial shaklida bronxdan havo 
o‘tishining buzilishi belgilari paydo bo‘ladi. Sarkoma rakka nisbatan kamroq metastaz beradi. 
KO‘KS ORALIG‘INING YALLIG‘LANISHI VA LIMFA TUGUNLARINING NUR DIAGNOSTIKASI 
O‘tkir mediastenit kasalligi to‘sh orqasidagi og‘riq, nafas qisishi, disfagiya va b.q. xarakterli belgilar bilan 
kechadi. Bu xastalikda Romanov belgisi: to‘sh orqasi va ko‘krak orasida og‘riq kuzatiladi, u ayniqsa yutganda va 
boshni orqaga egganda kuchayadi. 
Rentgenologik tekshirganda o‘rta soyaning kengaygani va qirrasining to‘g‘rilangani aniqlanadi. 
keyinchalik qirralari noaniq, bo‘rtib chiqqan, shakli bochkasimon bo‘ladi. Plevra bo‘shlig‘ida suyuqlik yig‘iladi. 
Yon tomondan olingan rentgenogrammada soyalanish to‘sh suyagi va yurak soyasi orqasidagi bo‘shliqda, 
ko‘proq ko‘ks oralig‘ida aniqlanadi. 
Surunkali mediastyenit asosan sil va zaxm kasalliklarida kuzatiladi. Bemorlarning yuz, bo‘yin qismida 
shish, ko‘krakning old devorida vena tomirlari bo‘rtgan bo‘ladi. 
Rentgenologik tekshirganda qizilo‘ngachning torayganligi, shakli o‘zgarganligi va devorning katta 
masofada rigidlanganligi aniqlanadi. 
Ko‘ks oralig‘i bronxogen va enterogen kistalari. Bu xastalik nafas naylari va qizilo‘ngachning embrional 
rivojlanish poroki natijasida paydo bo‘ladi. Ko‘proq bronxogen shakli uchraydi. Bronx oldi, bifuraksion va o‘pka 
ildizi atrofi kistalari farq qilinadi. 
Rentgenologik tekshirganda kistalarning devori ingichka, shakli yumaloq, noksimon, ovalsimon, 
o‘lchamlari 2 sm dan 20 sm gacha ekanligi aniqlanadi. Kistalarning ko‘ks oralig‘i va o‘pka to‘qimasidan 
chiqadigan xili bo‘lib, ular gomogyen, intensiv soya beradi, qirralari aniq, traxeya yoki qizillo‘ngach atrofida 
joylashadi. Bronxogen kistalarning 70% o‘ng tomonda, yuqori qismida (paratraxeal), enterogenlilari esa ko‘ks 
oralig‘ining pastki qismida uchraydi. Pnevmomediastinografiya qilinganda kistalar shakli o‘zgaradi, u muhim 
belgi hisoblanadi. Bronxogen kistalar aksariyat qizilo‘ngachni siqadi, siljitadi va qiyshaytiradi. Yorilganda ichida 
suyuqligi bor bo‘shliq hosil bo‘ladi. Kompyuter tomogrammalarda kistalar kekirdak atrofidagi bo‘shlikda 
joylashadi, qirrasi aniq, tekis, soyasi gomogen. Kistaning tig‘izlik ko‘rsatkich-i (TK) ichidagi narsaga bog‘liq, -1 
± 2 dan to 40 + 5 N birlikni tashkil etadi. 
Limfosarkoma- xavfli o‘sma, ko‘ks oralig‘i limfa tugunini zararlantiradi. Tez usadi, o‘ta, tajovuzkor (146-
rasm). 
Rentgenologik tekshirganda o‘smaning qirralari aniq, soni yagona, yarimovalsimon soya bo‘lib ko‘rinadi, u 
o‘pka oralig‘i sohasi bilan birlashib, limfa tugunlari ikki tomonlama kattalashgan bo‘lib tasvirlanadi. Ko‘proq 
ko‘ks oralig‘i yuqori qismi va traxyeo-bronxial zonalarda kuzatiladi. Limfa gugunlari ko‘p zararlanganda, 
ularning qirralari politsiklik yoki ayrimlarida noto‘g‘ri bo‘lib ko‘rinadi. Ba`zan «kekirdak va qizilo‘ngachning 
146-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.o‘ng o‘pka ildiz 
zo‘nasining yuqori o‘rta qismida bir xil intevsiv,aniq konturli qorayish.Asosiy sindrom-ildiz 
patologiyasi.Limfosarkoma. 

---

130 
siqilishi kuzatiladi. Bunday holatda ekssudativ Plevrit ko‘p uchraydi. 
Ko‘ks oralig‘i limfogranulematozi-limfoid to‘qimaning xavfli gipyerplaziyasi bilan limfa tugunlarida 
limfogranulyoma paydo bo‘lishi. Bu xastalikda tana harorati to‘lqinli bo‘lib, terlash, terida qichima, jigar va 
taloqning kattalashishi, kaxeksiya (ozish) kuzatiladi. 
Rentgenologak tekshirishda limfogranulematozning mediastinal shaklida yurak-tomir soyasi ko‘ks oralig‘i 
va plevra hisobiga kengayganligi, limfa tugunlari, ko‘proq old-yuqori limfa tugunlari bir yoki ikki tomonda 
kattalashganligi aniqlanadi. Urta soyaning qirralari aniq, polisiklik, bir turda emas, bo‘rtmacha. Limfa 
tugunlarining mediastinal-o‘pka shakli, o‘pka to‘qimalari bilan birgaliqtsa uchraydi va rivojlanadi. Jarayon mayda 
toshma bo‘lib yoki massiv o‘sish hosil qilib plevraga o‘tishi mumkin. Plevra varaqlari diffuz qalinlashadi. 
Bu kasallikni tekshirishda, ayniqsa uning bosqichini aniqlashda KT katta ahamiyatga va imkoniyatga ega. 
To‘qimalarda limfa tuguni 3 mm o‘lchamda yoki undan katta bo‘lsagina ko‘rinishi mumkin, uni "qiziqish zonasi" 
deb ataladi, u bo‘yin asosidan to kichik chanoqgacha bo‘lgan katta masofani egallashi mumkin. Tomogramma 
kesimi 10 mm, qadami 20 mm. 
KT da limfa tugunlarining soni ko‘paygan, o‘lchamlari kattalashgan, qirralari noaniq yoki ayrimlari 
birlashib konglomerat hosil qiladi, ular patologik belgi hisoblanadi. Agar jarayonga o‘pka parenximasi qo‘shilsa, 
unda kasallik kechimi tajovuzkorligini ko‘rsatadi. Agar biopsiya usulida Berezovskiy-Shtenberg hujayralari 
aniqlansa, limfogranulematoz kasalligi to‘g‘ri topilgan bo‘ladi. 
O‘PKADA UCHRAYDIGAN KASB KASALLIKLARI (PNEVMOKONIOZLAR) 
Sanoatning turli tarmoklari, konlar va shaxtalarda ishlaydigan ishchilar orasida nafas a`zolarida kasbga oid 
kasalliklar kuzatiladi, chunki ishlab chiqarish jarayonida paydo bo‘lgan chang havo bilan nafas olganda nafas 
a`zolariga kiradi. O‘pkaning kasbga oid hamma kasalliklari pnevmokoniozlar deb ataladi. Changning tarkibi va 
fizik-kimyoviy hususiyatlariga qarab: silikoz (changda kremnezyom - Si02 bor), asbestoz (asbest changi), 
antrakosilikoz (kumir va kremniy changi), sideroz (temir changi) va h.k. kasalliklar farq qilinadi. Zarrachasi 5 
mikrongacha bo‘lgan mayda dispersli chang juda zararli hisoblanadi. 
Sanitariya-texnika talablariga binoan havodagi chang miqtsori normada 10 mg/m3 gacha bo‘lishi mumkin. 
Pnevmokoniozlarning paydo bo‘lishida kasb-kor, ish staji, havodagi chang miqdori va ishlab chiqarishdagi 
boshqa sanitariya-gigiyena sharoitlari katta ahamiyatga ega. 
Injenerlik-texnika va sanitariya-gigiyena tadbirlari ko‘rilishi, sog‘liqni saqlash idoralarining samarali 
harakatlari tufayli kasbga oid o‘pka kasalliklarini tugatishda katta natijalarga erishildi. 
Pnevmokoniozlarni aniqlash uchun kasbga oid batafsil anamnez to‘gshash va o‘pkani rentgenologak 
tekshirish (telerentgenografiya) zarur. Rentgenoskopiya qilib pnevmokoniozlarni aniqlab bo‘lmaydi. 
Keyingi qirq yil mobaynida ommaviy profilaktika tekshiruvlarida katta kadr (70X70) li flyurografiya keng 
qo‘llanib kelmoqda. U o‘pkaning holati to‘g‘risida yetarli ma`lumot beradi, lekin pnevmokoniozlarni aniqlash 
uchun 2-2,5 m masofadan minimal vaqtda telerentgenografiya, poligrafiya o‘tkazish kerak. 
Umumiy qabul qilingan tasnif bo‘yicha pnevmokoniozlar (silikoz, antrakosilikoz va b.q.)ni birinchi, 
ikkinchi, uchinchi bosqichlari va ularga "shubha" bosqichi farqlanadi. Silikoz yoki antrakosilikoz bosqichining 
o‘ziga xos klinik rentgenologak surati bor. Silikoz "shubha" bosqichi (boshlang‘ich shakli) uchun shikoyat 
yo‘qligi xarakterli. Rentgenologik belgilar (rentgenogramma ma`lumotlari bo‘yicha): o‘pka suratining kuchayishi, 
ayrim bronxlarning uzunasiga va kesimining ko‘rinishi, o‘pka ildizlari soyasining kuchayishi va mayda, yakka, 1-
1,5 mm li fibroz tugunchalar paydo bo‘lishi. Ikkala o‘pkaning o‘rta va pastki qismida ularning simmetriyaliligi va 
joylashishi xarakterli (147-rasm). 

---

131 
Silikozning I bosqichi. Shikoyatlar: ko‘krakda o‘zgaruv, og‘riq, yo‘tal, jismoniy zo‘riqish bo‘lganda nafas 
siqilishi. Ba`zan shikoyat bo‘lmasligi mumkin. Klinik yo‘l bilan silikozning I bosqichini aniqlash qiyin. O‘pkada 
- o‘pka tovushi, vezikulyar nafas. Yurak o‘zgarmagan. 
Rentgenologik belgilar: tomirlar surati ko‘proq kuchaygan, bronxlar devori zichlashgan soyasining 
ko‘ndalang, uzunasiga ko‘rinishi, mayda tomirlar va bronxlar shakllari buzilgan, to‘rsimon surat va o‘pkaning 
o‘rta qismida 1-2 mm li tugunchalar soyasi bor, o‘pka ildizi kengaygan va zichlashgan, bo‘limlararo plevra chiziq 
soyaga o‘xshab o‘zgargan, o‘pkaning pastki sirtqi qismida yorug‘lanish kuchaygan, qovurg‘alar orasi bir oz 
kengaygan (emfizema) (148-rasm). 
Silikozning II bosqichi. Shikoyatlar: ko‘krak og‘rig‘i, yo‘talib balg‘am tashlash, nafas siqilishi va tez 
charchash. Klinik yo‘l bilan silikozning II bosqichini anikdash qiyin. O‘pkaning o‘rta qismida o‘pka tovushining 
qisqarishi, pastki-sirtqi qismida quticha tovushisimon tovush. Auskultasiya qilganda - vezikulyar nafas hamda 
o‘pkaning o‘rta-pastki qismida quruq va ho‘l xirillash (xrip) qayd qilinadi (149-rasm). 
Rentgenologik belgilar: patologik soyalar (fibroz elementlari) soni ko‘paygan va hajmi kattalashgan, ular 
o‘pkaning deyarli hamma qismida tarqalgan, o‘pkaning to‘rsimon surati fonida juda ko‘p tugunchalar soyasi bor, 
ular o‘pkaning cho‘qqisi bilan pastki-sirtqi qismidan tashqari hamma joyda ancha qalin. Ko‘rinish 
disseminasiyalangan yoki miliar o‘pka silini eslatadi. Bunday holat rentgenologlar va kasb kasalliklari 
mutaxassislari tili bilan "qor bo‘roni" yoki "sochma o‘qsimon o‘pka" deb ataladi. Fibroz tugunchalar diametri I 
mm dan 3,5 mm gacha, yumaloq va oval shaklda, zichligi o‘rtacha, konturlari aniq. O‘pka ildizlari kengaygan, 
konturlari noto‘gri, ba`zan ildizlar shakli o‘zgarib, xarakterli "chopilgan" ko‘rinish hosil qiladi. Odatda, plevrada 
o‘zgarishlar ro‘y beradi, bo‘limlararo plevraning qalinlashiщi cho‘ziqsimon soya paydo qiladi, plevra-diafragma 
va plevra-perikard o‘rtasidagi bitishmalar ko‘zga ko‘rinadi. O‘pkada har doim mayda bullyoz emfizema, yurak 
chap korinchasida esa gipertrofiya bo‘ladi.
Silikozning III bosqichi. Shikoyatlar: ko‘krakda doimiy og‘riq, yo‘talganda balg‘am tashlash, tinch holatda 
kuchli nafas siqilishi, charchash, ishtaha yo‘qolishi, ozish. Bemorni tekshirganda: teri oqarishi, teri osti
147-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi..Silikozga shubxa.
148-rasm Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi. Silikozning I bosqichi
149-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi. Silikozning II bosqichi 

---

132 
kletchatkasining 
kamayishi, ko‘krak qafasining bochkasimon shaklda bulishi. O‘pkada - o‘pka tovushi bo‘g‘iq, nafas olish 
susaygan, uzluksiz ho‘l hirillash. 
Rentgenologik tekshirishda (rentgenogrammada) fibroz jarayoni tobora ko‘paygan, tugunchalar bir-biri 
bilan qo‘shilgan, ba`zan katta konglomerat hosil qiladi, massiv soyalarda ular konturlari noto‘g‘riligi va fibroz 
tuzilmalar borligi aniqlanadi. Tugunchalar oval yoki noto‘g‘ri shaklda, hajmi 1-2 sm, konglomerat diametri esa 5-
10 sm bo‘lishi mumkin. Konglomeratlar bir yoki ikki tomonda, o‘pkaning yuqori o‘rta qismida joylashgan 
bo‘ladi, ular atrofida tugunchalar kuzatiladi. O‘pka ildizlari va katta tomirlar yuqoriga tortilgan. Ildizlar surati 
kengaygan va shakli o‘zgargan. Ko‘proq o‘pkaning yuqori va pastki-tashqi qismlarida emfizema ko‘rinadi. 
Plevrada o‘zgarishlar, bitishmalar mavjud. Upka-yurak belgilari borligi sababli bu bosqichda silikoz, sil yoki 
o‘sma asorati kuzatilishi mumkin (150-rasm). 
EKZOGYEN FIBROZLANUVCHI ALVYEOLITLARNING RENTGEN -DIAGNOSTIKASI 
Ekzogen fibrozlanuvchi alveolitlar o‘pkaning fibrozlanuvchi alveolit kasalliklari guruhining katta bir 
qismini tashkil etadi. Ularning kelib chiqishida asosan ekzogen - tashqi patologik omillar asosiy sabab bo‘ladi. 
Ekzogen fibrozlanuvchi alveolitlarga olib keladigan omillar atrof muhitda keng tarqalgan o‘simlik allergenlari 
bo‘libgina qolmay, balki bizning sharoitimizda qo‘llaniladigan pestitsidlar, kimyoviy moddalar, turli 
pnevmotoksik dorilar (jumladan, antibiotiklar, blokatorlar va b.q.) ham hisoblanadi. Paxtazorlarda pyestitsidlarni 
nazoratsiz qo‘llash va sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya qilmaslik tufayli, shuningdek organik va tuproq 
changining qo‘shilib ta`sir qilishida yuzaga keladigan ekzogen fibrozlanuvchi alveolitlar pnevmogossipoz deb 
ataladi. 
Bu xastalikka tashhis qo‘yishda rentgenologik tekshirishning o‘rni katta. Bunda rentgenologik 
o‘zgarishlarning polimorf xarakterligi asosiy patologik jarayonlarning o‘pkaning interstitsiy to‘qimasida borishiga 
bog‘liq. Bunda mayda miliar tarqoq qorayishlar ham kuzatilib, ularning kattaligi 1,5 mm dan 1 sm gacha bo‘lishi 
mumkin. Ekzogyen fibrozlanuvchi alveolitlarning rentgenologik semiostikasi 4 ta sindromni o‘z ichiga oladi 
(151-rasm, A, B, V, G).
150-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi. slikozning III bosqichi. 

---

133 
alveolitlarning to‘lib qolish sindromi, ya`ni alveolalar shishi va infiltratsiya (A); 
interstitsial to‘qimaning jarohatlanishi sindromi - bunda o‘pka surati kuchayib, to‘rsimon 
deformasiyalashgan tuye oladi, mayda bronxlarning devorlari muftasimon qalinlashadi (g‘iloflanadi), chiziqli 
to‘siqlar paydo bo‘ladi (B); 
3) o‘choqli qorayish sindromi - miliar tarqoq qorayish hosil bo‘lib, ularning diametri 1-1,5 mm, mayda 
o‘choqlilarniki - 3 mm gacha, yirik o‘choqlilarniki - 10 mm va undan kattaroq va ko‘proq bo‘lishi mumkin. Ular 
asosan o‘pkaning pastki va latyeral qismlarida joylashadi (V); 
4) "elaksimon o‘pka" sindromi - o‘pka suratining yirik uyasimon deformasiyalanishi; bunda yupqa devorli 
bo‘shliqlar hosil bo‘ladi va ular diametri 3 mm dan 10 mm gacha bo‘lishi mumkin. 
Bulardan tashqari, o‘pka hajmining kichrayishi va diafragmalarning joylashuvi - yuqori turishi xarakterlidir 
(G). 
Paxtakorlarda uchraydigan ekzogen fibrozlanuvchi alveolitlarga xos narsa yana shuki, bunda o‘pkaning 
yuqori bo‘laklarida rentgenologik tekshirishda emfizema alomatlari bo‘lib, bu bir tomondan intakt bo‘laklarning 
kompensator - vikar faoliyati tufayli bo‘lsa, ikkinchi tomondan ularda bronxitik sindrom ham borligidir. Bu 
xastalikda o‘pkadagi fibroz o‘zgarishlar tasvirini olish uchun sifatli telerentgenografiyani quyidagi texnik 
sharoitda o‘tkazish l ozim: tok kuchlanishi 110— 115 kV, tok kuchi - 150 mA, masofa 2-2,5 m va surat olish 
vaqti 0,1-0,15 sekund (M.Z. Rizamuhamedova, T.N. Ilyosov). 
YORUG‘LANISHNING OSHISHIDA KUZATILADIGAN O‘PKA KASALLIKLARI 
Pnevmotoraks- plevra bo‘shlig‘ida havo yig‘ilishi, kelib chiqishi turlicha. Ko‘krak qafasi shikastlanib 
tashqaridan havo kirganda (jarohatli pnevmotoraks), tekshirish va davolash uchun havo yuborganda (aniqlash 
pnevmotoraksi), alveolyar to‘qima teshilganda (spontan pnevmotoraks) ro‘y beradi. 
Spontan pnevmotoraks bronx ichidagi bosim o‘ta ko‘tarilganda, birdaniga qattiq yo‘tal tutganda paydo 
bo‘ladi (152-rasm, A, B, V). 
151-rasm. Ekzogen fibrozlanuvchi o‘pka alveolalarning rentgenogrammasi. 
A- alveolilarning to‘lib chiqish sindromi. 
B-interstisial to‘qimaning jaroxatlanins sindromi. 
V- o‘choqli soya berish sindromi.G- ―elaksimon o‘pka‖ sindromi.

---

134 
Pnevmotoraks uch turga bo‘linadi: yopiq, ochiq va klapanli. Yopiq teshilgan pnevmotoraks teshik tezda 
yopilishi tufayli paydo bo‘ladi, natijada havo asta-sekin so‘riladi. Ochiq pnevmotoraksning xarakterli tomoni 
shundaki, nafas olganda va nafas chiqarganda havo plevra bo‘shlig‘iga kiradi va undan chiqadi. Klananli 
pnevmotoraksda teshik nafas olganda kengayishi, nafas chiqarganda torayishi natijasida plevra bo‘shlig‘ida asta-
sekin havo yig‘ila boshlaydi va uning hajmi ortadi. 
Pnevmotoraksda o‘pka puchayishi turlicha bo‘lishi mumkin -havo unchalik ko‘p bo‘lmasdan, faqat o‘pka 
atrofida joylashadi , havo ko‘p bo‘lsa, o‘pka bujmayib, ildiz qismida kichkina yumaloq soya hosil qiladi. 
Pnevmotoraksni aniqlashda quyidagi rentgenologik belgilarga asoslaniladi: 1) umumiy yorug‘lanish fonida o‘pka 
surati ko‘rinmaydi (yo‘q); 2) umumiy (katta) yorug‘lanish sirtqi konturini ko‘krak qafasi devorining ichki konturi, 
ichkisini esa puchaygan o‘pkaning aniq konturi tashkil qiladi; 3) ko‘ks oralig‘i a`zolari qarama-qarshi (sog‘lom) 
tomonga siljiydi, pnevmotoraks tomonidagi diafragma odatdagiga qaraganda pastroq joylashadi. Plevra 
bo‘shlig‘ida bir vaqtda havo va suyuqlik bo‘lsa, gidropnevmotoraks paydo bo‘ladi, u rentgenologik tasvirda 
gorizontal sathli qorayish bo‘lib ifodalanadi va o‘pkaning pastki qismida joylashadi. Qorayishning intensivlik 
darajasi suyuklikning tuzilishiga (serozli, qon, yiringli) bog‘liq. Shuning uchun gidropnevmotoraks, 
giperpnevmotoraks va piopnevmotoraks deb ataladi. 
Upka emfizemasi. O‘pka to‘qimasining elastiklik xususiyati yo‘qolishi natijasida paydo bo‘lgan surunkali 
kasallik. Emfizemaga o‘pka, bronxlarning yallig‘lanishi, kasbga oid omillar va boshqalar sabab bo‘ladi. 
Emfizema umumiy (total), bir tomonlama, chegaralangan, bullyoz bo‘lishi mumkin (153-rasm). 
Emfizemaning yaqqol rentgenologik belgilari: ko‘krak qafasi bochkasimon shaklda, qovurg‘alar orasi 
kengaygan, qovurg‘aparniig old qismi gorizontal yo‘nalgan, o‘pka maydonining yorug‘lanishi oshgan, o‘pka 
152-rasm.Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.A-o‘ng tomonda yorug‘lanish 
kuchaygan, tiniq o‘pka esa qisilgan.O‘z-o‘zidan payda bo‘lgan pnevmotorsk.B- o‘ng tomonda 
IV,V,VI qoyurg‘alar singan,yorug‘lanish ko‘chgan, tiniq o‘pka ko‘chgan.Qovurg‘a diafragma 
sinusida gorizantal satxi suyakli.Shikastlanish natijasida kelib chiqqan gidronevmotorask.V-
o‘pkaning yorug‘lanishi ko‘chgan,o‘pka qisilgan, qirrasi va qovoq tasvirlangan.Suniy 
pnevmotroraks.Asosiy sindrom-yorug‘lanishning kuchayishi va o‘pka suratining yo‘qligi. 
153-rasm.Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.O‘pka emfizemasi. 

---

135 
surati pasaya borib, sirtqi zonada yo‘qolgan, o‘pka ildizi suratining strukturasi yo‘q va shakli buzilgan 
(deformasiya), diafragma gumbazi pasaygan, qovurg‘a-diafragma burchaklari kattalashgap, ko‘krak qafasining 
uzunasiga va ko‘ndalang o‘lchami kattalashishi natijasida o‘pka hajmi oshgan, yurak o‘lchami kichiklashib, 
vertikal turibdi (tomchi yurak). O‘pka maydonining yorug‘lanishida nafas olish bilan nafas chiqarish orasidagi 
farq kamayadi, buni rentgenfunksional usulda aniqlanadi (154-rasm). 
PLEVRITLARNINGRENTGENDIAGNOSTIKASI 
Plevraning yallig‘lanishi (plevrit) mustaqil bo‘lishi yoki o‘pka kasalliklarida kuzatilishi mumkin. 
Yallig‘lanish xarakteriga qarab fibrinlashgan (kuruk) va ekssudativ plevrit farq qilinadi. 
Fibrinlashgan plevrit hamma vaqt ekssudativdan oldinroq o‘tadi. Bunda plevra yuziga turli qalinlikda fibrin 
to‘planadi. Keyinchalik fibrinlashgan massa so‘riladi yoki plevrani qalinlashtiradi, shvartalar va bitishmalar 
paydo qiladi, ular turli joyda joylashadi va funksional o‘zgarishlar paydo qiladi. 
Klinik belgilari: ko‘krakda og‘riq, quruq yo‘tal va vaqti-vaqti bilan harorat ko‘tarilishi. Auskultasiyada -
plevraning ishqalanish shovqini eshitiladi. Rentgenologik tekshirishda plevraning fibrin bilan qoplanib 
qalinlashga'yliga, o‘pka maydoni bir xil qorayganligi yoki sirtqi zonadan yonbosh tomon qovurg‘a qirrasi (ensiz 
plevra yo‘li) borligi aniqlanadi. Fibrinning bo‘laklararo yoriqlarda yig‘ilishi chiziqli soya yoki yo‘l bo‘lib 
ifodalanadi. 
Qovurg‘alar 
va 
diafragma 
harakati 
cheklanadi. 
Ekssudativ plevrit plevra bo‘shlig‘ida suyuqlik borligi bilan xarakterlanadi. 
Suyuqlik serozli, seroz-fibrinli, qonsimon, yiringli (empiema) va irigan bo‘lishi mumkin. Yig‘ilgan 
suyuqlik o‘pkani hamma tomonidan qisib kompressiyalangan atelektazga olib boradi. Suyuqlik qatlami yuqoriga 
qarab asta-sekin kamayadi. Kasallikning boshlangich davrida lohaslik, bo‘shashish, nafas olganda sanchiqli 
og‘riq, harorat ko‘tarilishi va yo‘tal bo‘ladi. Plevraning diafragma qismida cheklangan jarayonda og‘riq o‘tkir 
bo‘lib, qoringa tarqaladi. Shikastlangan tomonda shovqin dirillashining pasayishi, perkussiyada shovqinning 
bo‘g‘iqligi va nafas olishning susayishi aniqlanadi. Keksa kishilarda plevrit noaniq sub`ektiv shikoyat va harorat 
ko‘tarilishi bilan o‘tadi. Plevra bo‘shlig‘ida ko‘p miqdorda ekssudat yig‘ilib ko‘ks oralig‘i a`zolarini siqib, 
sog‘lom tomonga siljitadi. 
Rentgenologik tekshirishda suyuqlik miqtdori va kelib chiqishiga qarab old (to‘g‘ri) holatda total yoki 
subtotal bir xil (gomogen), intensivligi turlicha qorayish aniqlanadi. Pastki qismida qorayish yurak va diafragma 
soyalari bilan qo‘shilib ketadi. Qorayishning yuqori konturi gorizontal yoki botiq bo‘lishi mumkin. Ko‘ks oralig‘i 
a`zolari sog‘lom tomonga siljiydi (155-rasm). 
154-rasm. Rentgenogramma (trinlogramma) Yu.N.Sokolov usuli bo‘yicha. O‘pkaning 
yorug‘lanishida chuqur nafas olish bilan nafas chiqarish o‘rtasidagi farq kamaygan va 
diafrazma gumbazining xaeakati keskin chegaralangan:1-pauza; 2-chuqur nafas olgan faza; 
3- chuqur nafas chiqargan faza. 

---

136 
Plevra varaqlari plastik bo‘lib, unda yopishqoqlik jarayoni yuz bersa, plevra bo‘shlig‘idagi ekssudat 
xaltalanish hosil qiladi, u to‘liq va to‘liqsiz bo‘lishi mumkin. To‘liq xaltalanishda ekssudat hamma tomondan 
shvartalar bilan o‘ralgan bo‘lib, bemor qanday holatda bo‘lmasin, joyi, shakli va miqdorini saqlaydi. To‘liqsiz 
xaltalanishda ekssudat shvartalar bilan hamma tomonidan yopishmaydi, natijada bir holatda suyuqlikning 
tarqalishi cheklangan bo‘lib, ikkinchi holatda suyuqlik suriladi, shakli va miqdori o‘zgaradi. 
Xaltalangan plevritning klinik ko‘rinishi turlicha. O‘tkir xaltalangan empiemada harorat ko‘tarilib, qonda 
o‘zgarish yuz beradi, boshqa holatlarda lohaslik va subfebril harorat kuzatiladi. Xaltalangan plevritning 5 xili 
ma`lum: 1) devorlangan (parakostal) xaltalanish, keng asosi bilan qovurg‘alar yuziga tutashgan; 2) cho‘qqili 
xaltalanish (apikal), keng asosi bilan ko‘krak bo‘shlig‘ining gumbaziga tutashgan; 3) diafragmal xaltalanish, 
o‘pka asosi bilan diafragma orasida joylashgan; 4) bo‘laklararo (interlobar) xaltalanish, bo‘laklar orasida 
joylashgan; 5) paramediastinal - plevraning biror bo‘shlig‘ida joylashgan. Ko‘krak devori bilan tutashgan 
xaltalangan plevrit rentgenogrammada yarim oval yoki yarim duksimon soyaga ega bo‘lib keng asosi bilan 
qovurg‘alarga tutashgan holatda ko‘rinadi. Do‘ngli konturi o‘pka tomonga qaragan. Qorayishi bir xil va intensiv, 
nafas olganda cho‘zilib, chiqarganda - kengayadi (156-rasm, A, B). 
Cho‘qqili xaltalangan plevrit. Klinik ko‘rinishida shikastlangan tomonning yelka qismida qo‘lga beradigan 
og‘riq. Rentgenogrammada o‘pka cho‘qqisida bir xil intensiv qorayish aniqlanadi. Yuqori va pastki konturlari 
do‘ng bo‘lib chiqqan. Bronx va tomirlar pastga qarab surilgan. 
Xaltalangan diafragmatik plevrit ko‘p uchraydi, lekin kam aniqlanadi. Plevrit bo‘lgan tomonda diafragma 
harakati cheklangan. Bu plevrit o‘pka asosidagi kasalliklar (zotiljam, o‘sma, bronxoektaz)da kuzatiladi. 
Xaltalangan diafragmatik plevrit tarqalgan, chegaralangan, diafragma-bo‘laklararo, diafragma-paraqovurg‘ali va 
diafragma-paramediastinal xillarga bo‘linadi. Xaltalangan diafragmatik plevritning tarqalgan xilida 
rentgenogrammada ekssudat diafragmaning yuqorisida joylashgani va qorayish berishi, o‘pka asosi yuqoriga 
surilib, diafragma gumbazi yuqorida turgandek bo‘lib tuyulishi aniqlanadi. Xaltalangan diafragmatik plevritning 
chegaralangan xilida rentgenogrammada yarimshar yoki yarimoval soya hosil bo‘lganligi, keng asosi bilan 
diafragma gumbaziga qo‘shilganligi ko‘rinadi. 
Xaltalangan plevritning diafragma-bo‘laklararo xili rentgenogrammada noto‘g‘ri uchburchak yoki oval 
shaklli soya bo‘lib ko‘rinadi, keng asosi diafragmaga, uchi bo‘laklararo yoriqqa qaragan bo‘ladi. Xaltalangan 
155-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi.O‘ng tomonda 
ekssudativ plevrit, chaoda-kompensator pnevmatoz (yorug‘lanish kuchayishi.) 
156-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi: A-o‘ng tomon 
qovurg‘alari(devor) yonigadi xaltalangan plavrit: B-o‘ng tomon qovurg‘a – diafragma 
yonidagi xaltalangan plevrit. 

---

137 
diafragma-paraqovurg‘ali plevrit xilining rentgenologik tasviri uning hajmi va tarqalishiga bog‘liq. Uncha katta 
bo‘lmasa, tegishli sinusda soya bo‘lib ifodalanadi. Ekssudat ko‘p bo‘lsa, o‘pkaning ko‘p qismi qorayadi, yuqori 
konturi noto‘g‘ri ko‘rinadi. 
Xaltalangan diafragma-paramediastinal plevrit xilining rentgenologik ko‘rinishi noto‘g‘ri uchburchak 
shaklida bo‘lib, uchi yurak-diafragma sinusita, asosi yuqoriga va sirtga qaragan soya bo‘lib ifodalanadi. 
Bo‘laklararo xaltalangan plevrit. Uning rentgenologik ko‘rinishi ekssudatning o‘rni, miqtsori, masofasi, 
qo‘shni a`zolar holati va bo‘laklararo yoriqlar katta-kichikligiga bog‘liq holda har xil bo‘ladi (157-rasm, A, B). 
Ekssudat ko‘krak o‘ng tomoni bo‘laklararo yoriqlarining yuqori, o‘rta va pastki qismlarida uchraydi. U paydo 
bo‘lgan joyda intyensiv, yumaloq yoki oval shaklli soya ifodalanadi.
Paramediastinal xaltalangan plevrit. 
Ekssudativ plevritda ekssudatning paramediastinal bo‘shliqqa oqib kirishi natijasida paydo bo‘ladi. 
Klinik ko‘rinishi: to‘sh suyagining orqasida og‘riq, nafas qisishi, yurak sohasida og‘riq, tomoq, yuz va 
bo‘yinda shish, venalar bo‘rtgan, ovoz bo‘g‘ilgan. Agar paramediastinal bo‘shliq ekssudat bilan to‘lgan bo‘lsa, 
old rentgenogrammada o‘rta soya kattalashganligi va konturi aniqligi ko‘rinadi. Agar ekssudat ko‘p joyda bo‘lsa, 
qorayish cho‘qqidan diafragmagacha boradi. 
DIAFRAGMA KASALLIKLARI RENTGENDIAGNOSTIKASI 
Diafragma yoki ko‘krak bilan qorin bo‘shligi o‘rtasidagi to‘siq yuqa muskul-pay plastinka bo‘lib, ko‘krak 
tagini va qorin bo‘shlig‘i tomini tashkil qiladi. O‘ng gumbaz chapiga nisbatan ko‘proq bo‘rtib chiqqan, chunki 
jigarning yuqori yuzini qoplab, uning soyasi bilan tutashgan. Diafragmaning ko‘proq bo‘rtib chiqqan qismi 
qorinning old devoriga yaqin. Diafragma gumbazlari ko‘ks oralig‘i a`zolari va ko‘krak devori bilan uchburchak 
shaklli yorug‘ qismni - ichkarida yurak-diafragma, tashqarida qovurg‘a-diafragma sinuslarini tashkil qiladi, ular 
o‘tkir burchakka egadir. Yon holatda diafragma gumbazlari ustma-ust joylashib, bitta umumiy gumbazga o‘xshab 
ko‘rinadi. Diafragmaning eng baland chiqib turgan puqtasi markaziy chiziq oldida, qorin devoriga yaqinroq 
joylashadi. Baland chiqib turgan nuqtaning oldi va orqa tomonida sinus joylashgan, lekin orqa sinus oldidagiga 
nisbatan pastroq turadi. Orqa sinuslar chuqur, oldidagilari qiya va mayda. Yon holatda olingan 
rentgenogrammada ikkala gumbazning qavatma-qavat, ya`ni biri ikkinchisidan yuqori joylashganligi aniqlanadi. 
Yuqori joylashgan gumbaz diafragmaning ekran yoki kassetaga tyegib turgan yarmiga, nastda joylashgani - 
kassetadan uzoqroq yarmiga to‘g‘ri keladi. 
Diafragma rentgenologik usul bilan tekshirilganda joylashishi, harakati, konturlarining holati, qizillo‘ngach 
o‘tadigan teshik va plevra-diafragmal sinuslar o‘rganiladi. 
Diafragmaning joylashishi ko‘p omillarga bog‘liq. Ular orasida o‘pkaning ryetraktsion kuchi, nafas olish 
fazasi, diafragmaning kuchlanish darajasi, ko‘krak ichki bosimi bilan qorin ichki bosimining o‘zaro munosabati, 
157-rasm.Xaltalangan plevritlar rentgenologik ko‘rinishining turli variantlari 
sxemasi(L.S.Rozenshtraux, M,G, Vinner bo‘yicha). a-qld xolat; b- yon xolat. 

---

138 
bemor gavdasining holati, konstitutsiyasi, yoshi katta ahamiyatga ega bo‘lib, aniqlovchi vazifasini bajaradi. Katta 
odam tik turganda normada o‘ng tomondagi diafragma gumbazi V qovurg‘a old qismiiing sathida, chapdagisi esa 
o‘ngiga nisbatan bir qovurg‘aaro masofa pastroq joylashadi. 
Diafragma gumbazining past turishi o‘pkaning surunka-li emfizemasi, qorin bo‘shlig‘idagi a`zolarning 
pastga tushishi, diafragmaning chandiqlanib bitishida va sun`iy pnevmotoraks qo‘yilganda kuzatiladi. 
Diafragma gumbazining yuqori turishi qorin bo‘shlig‘ida o‘sma bo‘lganda, bo‘shliqda suyuqlik yig‘ilganda 
(astsit), semizlik (yog‘ bosishi) va homiladorlikda uchraydi. Diafragmaning bir tomonlama yuqori turishi o‘pka 
atelektazi, sirroz, diafragma osti abssesi, diafragma nervi shikastlaganda kuzatiladi. 
Diafragmaning harakati ko‘krak qafasi, qorin bo‘shlig‘i a`zolarining holati va nafas olish fazasiga bog‘liq. 
Nafas olishning chuqurligiga qarab diafragma gumbazining pastga qarab siljishi 2-6 sm (sport bilan 
shug‘ullanuvchilarda 8 sm) bo‘lishi mumkin (158-rasm). Diafragma gumbazining harakati nafas olishda ko‘krak 
yoki qorin ishtirok etayotganligini ko‘rsatadi. Ko‘proq qorin orqali yoki aralash nafas olish xili uchraydi. Ro‘yi-
rost namoyon bo‘lgan surunkali emfizema, pnyevmokonioz, zotiljam bo‘lgan va ozib ketgan kishilarda diafragma 
gumbazining harakati cheklanadi. Diafragma harakatining bir tomonlama cheklanishi o‘pka atelektazi, plevra-
diafragma va plevra-qorin parda bitishmalarida kuzatiladi. Normal sharoitda diafragma konturlari aniq va silliq 
bo‘ladi. 
Diafragmadan qizilo‘ngachga o‘tadigan teshikni rentgenologik tekshirishda qizilo‘ngachni kontrastlash 
yo‘lidan foydalaniladi, buning uchun bariy sulfat aralashmasi ishlatiladi. Bu aralashma qizilo‘ngachdan 
o‘tayotganda nafas olgan vaqtda xiatal teshigi oldida ushlanib qoladi va bu yerda qizilo‘ngach duksimon bo‘lib 
kengayadi, uning pastki konturi xiatal teshigiga to‘g‘ri keladi. 
Plevra-diafragmal sinuslar turli holatida, chuqur nafas olganda va chiqargaida o‘rganiladi. Ba`zan sinuslar 
boshdan kechirilgan kasalliklar natijasida obliterasiya bo‘lib ko‘rinmaydi. Bunday holatda nafas olish aktida 
ochilmaydi. Bundan tashqari, sinuslar o‘tmaslashadi yoki differentsiasiya qilinmaydi, bu plevra bo‘shlig‘ida 
ekssudat borligini va qon aylanishi buzilganini ko‘rsatadi. 
Diafragma - bu ko‘krak-qorin bo‘shlig‘i o‘rtasidagi to‘siq bo‘lish bilan birga bosh nafas olish muskuli ham 
hisoblanadi, u sirtqi nafas olishni ta`minlaydi va me`da-ichak yo‘li hamda kichik chanoq a`zolarning fiziologik 
jarayonlarida qatnashadi (SH.M. Mirg‘aniev). 
1.Diafragmatitlar. Klinik kyechishiga qarab o‘tkir va surunkali diafragmatitlar farq qilinadi. O‘tkir 
diafragmatit plevradagi yallig‘lanish jarayoni, o‘pka pastki bo‘limining abstsyessi kontakt yo‘l bilan o‘tganda 
paydo bo‘ladi. Rentgenologik tekshirishda diafragma gumbazi soyasining qalinlashishi (6-8 sm va ko‘proq) 
aniqlanadi. Ba`zan o‘zgargan qismi tukli bo‘lib ko‘rinadi. Surunkali diafragmatitda diafragma shikastlangan 
qismining konturi noaniq bo‘ladi, bitishmalar natijasida shakli o‘zgaradi. Diafragmaning shikastlangan tomoni 
qalinlashadi va harakati cheklanadi (159-rasm, A, B). 
158-rasm.Ko‘krak 
qafasining chuqur nafas olga va nafas chiqargandagi 
rentgenogrammasi.Diafragma gumbazining xarakati 5-sm. Norma. 1-chuqur nafas olgan faza; 
2-chuqur nafas olgan faza.

---

139 
2. Diafragma plevriti. O‘pka asosi Bilan diafragma gumbazi orasidagi plevra varag‘ining yallig‘lanishi. 
Diafragmami 
qoplovchi 
pariyetal 
plevra 
varag‘i 
va 
o‘pka 
asosini 
qoplovchi visseral plevra varag‘i orasida suyuqlik yig‘iladi. 
Rentgenologik tekshirishda bemor tik turganda shikastlangan tomonda diafragma gumbazining yuqori 
turganligi va harakati cheklanganligi qayd qilinadi. Sinuslar bo‘sh. Gorizontal holatda rentgenologik ko‘rinish 
o‘zgaradi, shikastlangan tomonda suyukdik tarqalishi natijasida o‘pka yorug‘ligi pasayadi. Sinuslar aniqlanmaydi, 
diafragma harakati kuchayadi. 
3. 
Diafragmadagi bo‘shlig‘idagi abssesslar. Qorin bo‘shlig‘i a`zolaridagi yallig‘lanish jarayonida, 
operasiyada (me`da, ichak rezeksiyalarida) limfa yoki qon orqali infektsiya kirishi natijasida paydo bo‘lgan 
chegarali peritonit. Yiripglanish jarayoni diafragma tagidagi bo‘shliqning hohlagan joyida bo‘lishi mumkin. 
Ko‘prok o‘ng tomonda uchraydi, ichida yiringdan tashqari havo ham bo‘lgani uchun pnevmo - a b s s e s l a r deb 
ataladi. 
Bemorni tik holatda rentgen nurlari bilan tekshirganda shikastlangan 
tomonida diafragma gumbazining 
tagida intensiv soyasi fonida turli kattalikdagi, ichida gaz (xavo) va gorizontal sathga ega suyuqligi bor bo‘shliq 
aniqpanadi. Absses tomonidagi diafragma gumbazi yuqori joylashgan va harakati cheklangan bo‘ladi (160-
rasm). 
159- A-diafragmatit sxemasi (SH.M.Mirg‘aniyev bo‘yicha): B-diafragma plevritining 
sxemasi tasviri:a-bemor tik turgan xolatda tekshirilganda bir xil intensiv qorayish bilan uning 
yuqori konturi yoysimion ko‘rinadi:b-bemor chalqancha yotganda suyuqlik tarqalishi tufayli 
yorug‘lanish o‘ng tomonda bir xilda pasayadi. 

---

140 
4. Diafragma churrasi. Qorin bo‘shlig‘idagi a`zolarning diafragmadagi tabiiy yoki patologik teshiklar orqali 
ko‘krak qafasiga o‘tishi diafragma churrasi deb ataladi. Kelib chiqishiga ko‘ra tugma, diafragma anomaliyasi 
natijasida paydo bo‘lgan va orttirilgan, diafragma butunligining (shikastlanish va boshqa sabablar oqibatida) 
buzilishi natijasida vujudga kelgan churralar bo‘ladi. Ko‘krak qafasiga kirgan qorin bo‘shlig‘i a`zolari 
pardasining tuzilishiga qarab ikki xil churra farq qilinadi: 1) haqiqiy churralar - qorin bo‘shlig‘i pardasidan 
tuzilgan churra xaltasi ichida qorin a`zolariiing ko‘krak qafasiga kirishi; 2) ioto‘g‘ri churralar -qorin 
bo‘shlig‘idagi a`zolarning churra xaltasisiz ko‘krak qafasiga kirishi. Churra (xiatal) ko‘proq diafragmaning 
kardial qismida ko‘krak qafasiga kengaygan xiatal halqasidan o‘tadi. 
Rentgenologik nuqtai nazardan paraezofagial va sirg‘anuvchi xiatal churra aniqlanadi. Paraezofagial xiatal 
churra me`daning yuqori qismidan tashkil topgan. Sirg‘anuvchi xiatal churra esa ko‘krak qafasiga kengaygan 
xiatus orqali surilib o‘tgan qizilo‘ngachning qorin qismi va me`daning yuqori qismi bilan . qizilo‘ngach-
diafragma membranasidan tuzilgan (161-rasm). 
Churra borligini aniqlash uchun bemor gorizontal va Trendelenburg holatlarida rentgenologik tekshiriladi. 
Diafragma churrasining rentgenologik belgisiga diafragma gumbazi (xiatus) ustida joylashgan kontrast depo 
borligi kiradi.
Depo kengaygan xiatus orqali me`da bilan bog‘langan. Bemor holatini o‘zgartirganda xiatus qismida va 
160-rasm. Ko‘krak qafasining old xolatdagi rentgenogrammasi. Diafragma tagida 
abtsess. 
161-rasm. Meda rentgenogrammasi. Diafragmasi qizilgano‘ngach teshigi churrasi:
1-churra: 2-chap diagramma 3-me‘da. 

---

141 
undan yuqoriroq joyda me`daning 3-4 ta uzunasiga burmachalarini ko‘rish mumkin. Churralar kattaligi har xil 
bo‘ladi 
Xiatal churraning qo‘shimcha belgilariga: kontrast moddaning kardiya ustida to‘xtab qolishi, 
mye`da qubbasining qalinlashishi, me`da havo pufagi ichki qismi shaklining o‘zgarishi, Giss burchagining 
kengayishi, qizilo‘pgach distal qismining qiyshayishi va me`da-qizilo‘ngach refleksi borligi kiradi. 
5.Diafragma ryelaksatsiyasi- diafragmaning biror qismidagi muskullarining suyet rivojlanishi natijasida 
paydo bo‘lgan gumbaziiig bo‘shashishi. Gumbaz bo‘shashining masofasiga qarab ikki shakli aniqlanadi: 1) 
diafragma gumbazining butkul bo‘shashishi, 2) diafragma chegaralangai kismining bo‘shashishi (qisman 
relaksasiya). 
Diafragma gumbazi bo‘shashganini rentgenologik tekshirish uning juda yuqori joylashgani va konturi 
o‘zgarmaganini ko‘rsatadi. Yurak qarama-qarshi tomonga suriladi. Shikastlangan tomonda o‘pkaning hajmi, 
qorin bo‘shlig‘i a`zolari yuqoriga siljiydi. 
Diafragmaning mahalliy yoki chegaralangai bo‘shashishi ko‘proq o‘ng tomonda uchraydi va gumbazning 
old-medial qismida bo‘ladi. Relaksasiyaning bu turi rentgenologik tekshirishda gumbazning old-medial qismida 
yoysimon bo‘lib, o‘pka tomoniga chiqib turadi, lekin gumbazning hamma joyi butun bo‘ladi. Bunga o‘xshash 
surat jigar exinokokkida kuzatiladi, aniqlash uchun qorin bo‘shlig‘iga havo yuborib (pnevmoperitoneum) 
rentgenologik tekshirish o‘tkazish lozim. Bunda diafragma ko‘tarilib, o‘ziga tyegib turgan a`zolardan aniq ajralib 
turadi. Relaksasiyada yoysimon bo‘rtib chiqish saqlanadi, jigar exinokokkida esa diafragma konturlari silliq va 
aniq bo‘lib ko‘rinadi. 
shunday qilib, maqsadga muvofiq rentgenologik tekshirish diafragma kasalliklarini aniqlashga imkon 
beradi. 
KOMPYUTYER TOMOGRAFIYA YORDAMIDA O‘PKA VA KO‘KS ORALIG‘IDAGI AYRIM 
KASALLIKLARNI ANIQLASH 
O‘pka va ko‘ks oralig‘i a`zolarining kasalliklarini aniqlashda kompyuter tomografiyaning (KT) ahamiyati 
katta. KT o‘pka, ko‘ks oralig‘i, ko‘krak qafasidagi o‘smalar, o‘pkadagi mayda metastazlar, ko‘ks oralig‘idagi 
limfa tugunlari, plevra varakdarini o‘rganish va aniqlashda keng qo‘llaniladi. KT bilan tekshirish bemorni 
chalqancha yotqizgan holatda o‘tkaziladi, Tomografik qatlam qalinligi 8 mm, tomografiya oralig‘i (qadami) 8-16 
mm. Patologik jarayonning o‘rni va tarqalishiga qarab tekshirilayotgan joy oddiy old holatda olingan 
tomogramma yordamida aniqlanadi. 
O‘pka to‘qimalari, ko‘ks oralig‘i a`zolari, yumshoq to‘qimalar va ko‘krak qafasining tog‘ay hamda suyakli 
tuzilmalarini kompyuter tomogrammalarda ko‘rish mumkin. Bu a`zolar zichdigi har xil bo‘lishi bilan bir-biridan 
farq qiladi. Shuning uchun har bir tomografik qavatni ikki tartibda: o‘pka to‘qimalari uchun (oraliq 512-1024) va 
yumshoq to‘qimalar uchun (oraliq 128-256) ko‘rish tavsiya etiladi. Agar patologik o‘zgarish bo‘lsa, har bir 
qavatni ikkiga bo‘lib, alohida tekshirish lozim. Normada KTda o‘pka tomirlari aniq ifodalanadi va ular o‘pka 
ildizidan ko‘krak devorigacha ko‘rinadi, yirik va mayda tomirlar bir I xilda tarmoqlanadi. Nafas chiqarganda 
o‘pka surati quyuqlashadi va o‘pka to‘qimalarining zichlanishi kuchayadi (-950 -750 dan -550 -700 birlikkacha). 
Zotiljamda o‘pka to‘qimalarining zichlanishi kuchayadi, shakli noto‘g‘ri mayda dog‘ yoki tasmasimon 
tuzilmalar bor joylarda AK kuchlanishi kuzatiladi. Zotiljam fokuslari bir-biri bilan qo‘shilib, har xil intensivlikka 
ega "bulutsimon" soya hosil qiladi. Agar zichlanish natijasida yoki abssesda bo‘shliq shakllansa, ovalsimon yoki 
o‘roqsimon yorishish paydo bo‘lsa, uning zichligi suyuqlik yoki gaznikiga to‘g‘ri keladi. Jarayon chegarasi 
atrofidagi to‘qimalardan ajralib, qirrasi aniq ko‘rinadi. 
KT ma`lumoti bo‘yicha pnevmosklerozda o‘pka surati quyuqlashadi, noto‘g‘ri shaklli tasmasimon soyalar 
paydo bo‘lishi va o‘pka parenximasining AK si ko‘tarilgani aniqlanadi. 
Bronxoekstaz va retision kistalarda kompyuter tomogrammalarda zichlashgan o‘pka to‘qimalari fonida 
devori qalinlashgan, shakli to‘g‘ri tuzilmalar aniqlanadi, ular serg‘ovak bo‘ladi. 
O‘pka emfizemasida kompyuter tomogrammada tomirlar ifodasi ko‘rinmaydi, o‘pka to‘qimasi 
(parenximasi bir turda bo‘lib, zichligi - 1000 dan - 900 birlikkacha) nafas olish fazasiga bog‘liq emas. Ikki tomon 
o‘pka miliar silida juda ko‘p mayda, ayrim joylarda bir-biri bilan qo‘shilgan, aniq qirrali tugunlar aniqlanadi. Ular 
o‘pkaning sirti va plevra ostida ko‘proq yig‘iladi. 
O‘pkaning fibroz-kavernoz silida olingan kompyuter tomogrammalarda shakli noto‘g‘ri, devorlarining 
qalinligi turlicha juda ko‘p bo‘shliqlar aniqlanadi. O‘pka suratining shakli o‘zgargan yoki o‘zgarmaganligi aniq 
ko‘rinadi. Tuberkulomada bir xil tuzilgan bo‘lib, qirralari aniq ifodalanadi. Uning zichligi +100 dan +250 
birlikkacha. 
O‘pkaning markaziy rakida boshqa usullarga qaraganda KT orqali zararlangan tomonda havo almashinuvi 
pasayganligi va ko‘ks oralig‘ida limfa tugunlari kattalashganligi oldinroq aniqlanadi. O‘sma tuzilishi bir xil 

---

142 
bo‘lib, zichligi +30 dan +50 birlikkacha. KT o‘sma joyipi va o‘pka ildizi bilan aloqasini oydinlashtirishga imkon 
beradi. 
O‘pka va plevra varaqlarida uchraydigan boshka havfli o‘smalar va metastazlar shakli, tuzilishi va ularning 
boshlang‘ich davrini aniqlashda KT katta ahamiyatga ega. 
Ko‘ks oralig‘idagi a`zolarni tekshirishda KT rentgenologik tekshirishga nisbatan ko‘shimcha usul 
hisoblanadi. Uning yordamida to‘sh suyagi orqasida joylashgan buqoq aniqlanadi. Agar uning qirralari aniq, 
atrofidagi to‘qimalar va a`zolardan chegaralangan bo‘lsa, buqoq xavfsiz hisoblanadi. Chegaralari noaniq buqoq 
xavfli bo‘ladi. 
Ko‘ks oralig‘i o‘rtasida ko‘proq ayrisimon bez o‘smalari uchraydi, bular orasida 80 % ni xavfsiz timoma 
tashkil etadi (R. I. Gabuniya, D.K. Kolyesnikov). Bu o‘smada parda bo‘lganligi uchun kompyuter 
tomogrammalarda qirralari aniq, tuzilishi bir xil, shakli oval yoki noksimon, atrofidagi to‘qimalar va a`zolardan 
chegaralangan holda ko‘rinadi. Uning zichligi +35 dan +55 birlikkacha. Agar qirralari noaniq, pardasi yemirilgan 
bo‘lsa, xavfli o‘smaga aylanganligini ko‘rsatadi. 
Ko‘ks oralig‘ida uchraydigan lipomalar KT da anik chegaralangan, bir xil tuzilgan, qirralari aniq, atrofidagi 
to‘qimalardan chegaralangan bo‘lib ko‘rinadi. 
Ko‘ks oralig‘idagi limfa tugunlari kattalashganini aniqlashda rentgenologik tekshirishdan ko‘ra KT 
afzalroq, chunki bunda mayda tugunlarni ham anglash mumkin. Zararlangan limfa tugunlari KT da atrofdagi 
to‘qimalardan ajralgan holda ko‘rinadi. 
Plevra varaqlarining o‘zgarishlari, ularning qalinlashgani KT da yumshoq to‘qimali ingichka tolaga 
o‘xshab ko‘rinadi. Bundan tashqari, plevra bo‘shlig‘ida suyuklik borligini yoki xaltasimon plevritni aniqlashga 
imkon beradi. KT ko‘krak qafasidagi kasalliklarni, tuzilishi, qirralari, shakli va xarakterini o‘rganishda katta 
yordam beradi. 
NAFAS A`ZOLARINI RADIONUKLID USULLARI BILAN TEKSHIRISH 
Nurlar bilan tekshirish usullari orasida radionuklid yordamida kasalliklarni aniqlash o‘ziga xos o‘rinni 
egallaydi. Ular boshqa usullarga nisbatan oddiy, qulay, kam myehiatni va vaqtni talab qiladi hamda bemor uchun 
amaliy xavfsiz. 
O‘PKADA HAVO ALMASHINUVINI RADIONUKLID BILAN TEKSHIRISH (Radiopulmonografiya) 
Havo almashinuvi o‘ziga o‘pkaga havo kirishi va gaz bo‘lib chiqishi, qondagi gazning alveola havosi bilan 
almashinuvidan iborat. Bu faoliyat RFP yordamida tekshiriladi, ayni vaqtda o‘pkada qon oqishi va havo 
almashinuvi ham o‘rganiladi, chunki ular o‘zaro bog‘liqtsir. 
Radioaktiv gaz bilan nafas olganda u o‘pkaning turli qismlarida alveola to‘qimalarida havo almashinuviga 
o‘xshab proporsional holatda bo‘linadi. Shu holatni o‘rganish radiopulmonografiyaga asoslangan. Ko‘krak 
qafasining ostiga o‘rnatilgan detektorlar yordamida o‘pkaga kirayotgan va undan chiqayotgan gaz aralashmasi 
qayd qilinadi. 
162-rasm.A-ko‘krak qafasi azolarining tomogrammalari.Norma. B-XI ko‘krak umurtqasi 
satxida KT. Yurak angiosarkomasi (strelka bilan ko‘rsatilgan) V- ko‘krak sathidagi MR-
tomogrammasi. O‘pkaning ikki tomonlama yallig‘lanishi? Chap tomonda haltalangan plevrit. 

---

143 
Tekshirish uchun yopiq spirograf sistemasiga 111-333 mBk havo-ksenon aralashmasi (1 litr nafas oladigan 
havoga 9,25-11,9 mBk hisobida) yuboriladi. Bemorni o‘rindiqqa o‘tqiziladi, o‘pkaning tekshiriladigan qismi 
ustiga detektor o‘rnatiladi. Labni yumuvchi va burun qisqichi yordamida yoiiq "spirograf-bemor" sistemasi 
tashkil etiladi. Bemor 2-3 minut bu sistemadan nafas olib o‘rganadi, so‘ngra spirograf havo-ksenon-133 
aralashmasiga ulanadi va o‘zi yozar apparat gazning o‘pkaga kelganini qog‘oz lentasiga yozadi (162-rasm, A, B, 
V). Spirografdagi radioaktiv gaz miqtsori (konsentrasiyasi) bemorning o‘pkasidagi gaz bilan tenglashgaida "yassi 
tepalik" paydo bo‘lgach faoliyatni sinash o‘tkaziladi. Buning uchun bemorga 10-15 sekund muddatga chuqur 
nafas olib ushlab turish taklif qilinadi. Keyin bemor odatdagidek nafas oladi va undan o‘pkadan mumkin qadar 
havoni chiqarib, nafas olishni to‘xtatish so‘raladi. Ana shu holatda o‘pka faoliyati o‘rganiladi. O‘pka 
tekshirilayotgan zonasining tiriklik sig‘imi (O‘TS per) quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
O‘TS per USH-A%. _ ml 
g‘ 
100 
bunda O‘TS - spirogramma ma`lumoti bo‘yicha o‘pkaning tiriklik sig‘imi; 
A% - o‘pkaning tiriklik sig‘imiga tekshirilayotgan zonaning xissasi yoki o‘pkaning umumiy sig‘imi. bunda 
h - egrilikdagi bitta tyebranish kengligining balandligi yoki ikkala o‘pkaning egriklaridagi tebranishlar 
kengligining yig‘indisi. 
Normada sirtqi nafasning ko‘rsatkichlari o‘pkaning turli zonalarida har xil. O‘pkada alveolyar havo 3 minut 
davomida aralashadi. Radioaktiv gazning yarim chiqib ketishi 35 minutga teng. 
O‘ng o‘pkaning tiriklik hajmi (53,9 ± 2,6%), chap o‘pkaga (46,1 ± 2,8%) nisbatan ko‘proq. 
Radiopulmonografiya o‘pkada yashirin nafas yetishmovchiligini aniqlashda qo‘llaniladi. Mayda 
bronxlardan havo o‘tishi buzilganda (surunkali bronxitlar, bronxial astma, o‘pka emfizemasi) alveolyar havo 
aralashuv vaqtining ko‘payishi kuzatiladi. Bronxdan havo o‘tmay qolsa, radioaktivligi pasaygan zona paydo 
bo‘ladi. 
O‘PKADA QON OQISHINI ANIQLASH 
O‘pkada havo almashinuvini aniqlangandan so‘ng bemorning o‘sha holatida venasiga 1-3 ml izotonik 
eritmada eritilgan ksenondan, faolligi 55-74 kBk miqdorda 1-2 sekund davomida yuboriladi. Ksyenon-133 o‘pka 
tomirlaridan o‘tib borib, alveola tuynuklariga kirib, u yerda o‘pkaning har bir qismida qon oqish xarakteriga qarab 
proporsional holatda bo‘linadi. Detektorlar ko‘krak qafasining ustida turadi va o‘pkaning tekshirilayotgan 
qismida radionuklidning paydo bo‘lgan va undan chiqib ketgan vaqtini belgilaydi. 
Arterial qon oqish (aylanish) ikkala o‘pkada, havo almashinuviga o‘xshab o‘pkaning turli qismlarida birdek 
emas. 
Alveolalar havolanish hajmining prosentdagi ko‘rsatkichi o‘pkaning shu qismlarida yoki hammasida 
arterial qon oqishining miqdoriga aloqasini perfuzion havo almashinuv aloqasi deyiladi. Normada u 0,8-1 ni 
tashkil qiladi. Agar vena qonida gaz almashinuvi bo‘lmasa, ko‘rsatuv 0,5 dan past, gaz almashinuvi va qon oqish 
saqlangan bo‘lsa, ko‘rsatkich 1 dan yuqoriroq bo‘ladi. Havo almashinuvi va qon oqishi ko‘rsatkichlarini bir-biriga 
solishtirib, o‘pkada bronxial yoki qon tomir sistemalaridan qaysi biri ko‘proq shikastlanganini aniqlash mumkin. 
13!1 BILAN NISHONLANGAN QON ZARDOBIDAGI ALBUMIN MAKROAGREGATI BILAN 
O‘PKADA HAVO ALMASHINUVINI SKANERLASH USULI ORQALI O‘RGANISH 
O‘pkada havo almashinuvini o‘rganish uchun |311 bilan nishonlangan odam qoni zardobidagi albumin 
keng qo‘llaniladi. Uning o‘lchami shunday bo‘lishi kerakki, tekshirilayotgan vaqt davomida u o‘pkaning 
kapillyarlarida ushlanib qolishi shart. 
Skanerlash uchun bemor orqasi yoki qorni bilan skanerlash stoliga yotadi. Ayrim hollarda tekshirish ikki 
holatda o‘tkaziladi. Nurlanish impulslarini qayd qilish uchun konus shaklidagi bir kanalli kolimator qo‘llaniladi. 
Bemor venasiga odamning qon zardobidagi albumin makroagregati- 1311 bilan nishonlangan, vaznining har 1 kg 
og‘irligiga 74 kBk hisobida 40% glyukoza eritmasining 5-8 ml da eritilgan RFP yuboriladi. 5-10 minutdan keyin 
o‘pkani skanerlash boshlanadi. 
Qalqonsimon bezni qurshovga olish uchun bemor tekshirishdan oldin 3 kun, tekshirishdan keyin 6 kun 
lyugol erytmasini kuniga 3 marta 20 tomchidan ichadi. Detektor qadami 6 mm, harakat tezligi 6-8 mm/minut 
skanerlash o‘tkaziladi. O‘pkani bir holatda skanerlash vaqti taxminan 40-45 minut. Skanerlash vaqtida detektor 
bemorning tana sathidan 1 sm yuqori turishi lozim. 
Tekshirish davrida bemorning nafas olishi odatdagiday. Olingan skanogrammada bo‘yinturuq o‘ymasi va 
xanjarsimon o‘simtasining joylari belgilanadi. 
Normada old holatda olingan skanogrammada ko‘ks oralig‘i va mrak sohasi joylarida shtrixlarning 
siyraklashgani yoki yo‘qligi kuzatiladi. O‘pkaning shakli, joylashishi anatomik holatga mos. Shtrixlar zichligi 
kapillyarda qon aylanishiga proporsional. U o‘pkaning markazida va pastki qismlarida mumkin qadar ko‘p. O‘pka 

---

144 
cho‘qqisida va pastki qirralarida shtrixlar siyraklashgani kuzatiladi, chunki bu joylarda qon aylanishi susaygan va 
o‘pkaning qalinligi kamaygan (163-rasm, A, B, V, G, D). 
Orqa holatda olingan skanogrammada ko‘ks oralig‘i qismida shtrixlar siyraklashgan. Yurakning soyasi 
ko‘rinmaydi. Shtrixlar zichligi (intensivligi) ikkala o‘pkaning markazi va pastki qismlarida kuzatiladi. Cho‘qqida 
va qovurg‘a-diafragma burchaklarida esa juda siyrak yoki ko‘rinmaydi. Odam qoni I zardobinyng albumin 
makroagregati- 131 I bilan nishonlangan RFP o‘pkaning turli kasalliklarini (o‘pka emfizemasi, pnevmoskleroz, 
bronxial astma, bronxoektaziya, o‘tkir va surunkali , zotiljam, xavfsiz va xavfli o‘smalar va h.k.) tekshirishda 
qo‘llaniladi. Kichik qon aylanish doirasida faoliyat buzilsa (ayniqsa kapillyarlarda spazm bo‘lganda), ayrim 
joylarda shtrix siyraklashadi yoki bo‘lmaydi. Bullyoz emfizema, pnevmoskleroz o‘chog‘i, surunkali absses va 
o‘smalarda olingan skanogrammalarda shtrixsiz zonalar ("sokov" yoki "sovuq" zonalar) paydo bo‘ladi. O‘pkada 
destruktiv o‘zgarishlar bo‘lib, o‘pka-yurak holati yuz berib, katta va kichik qon aylanish doiralarida faoliyat 
buzilsa, skanogrammalarda o‘pkaning katta (umumiy) qismlarida ba`zan , ikki tomonda shtrixlar siyraklashgani 
kuzatiladi. 
INGALYATSION SKANERLASH USULI BILAN O‘PKANING HAVO ALMASHINUVINI 
O‘RGANISH 
Bu usul ob`ektiv va to‘gri hisoblanib, o‘pkaning havo o‘tkazish yo‘llari holati to‘g‘risida fikr yuritishga va 
o‘pka bilan bronxda turli kasalliklar sababli paydo bo‘lgan havo almashinuvlari buzilganining xarakterini
aniqlashga yordam bbradi. 
O‘pkani iigalyatsion skanerlash uchun odam qoni zardobidagi albumin aerozolining 99mTs bilan 
nishonlangan RFP dan foydalaniladi. 
99mTs ni tekshirishdan oldin generatordan olinadi. Univyersal ingalyator (UI=2) yordamida 2-3 mkm 
o‘lchamida aerozol zarrachalari olinadi, ular mayda bronxlarda va alvyeolalarda yig‘ilib, yaxshi J upshanib 
qoladi. Ingalyatsiya 10—15 minut qilinadi, buning uchun 55 kBk faollikka ega 99mTs bilan nishonlangan odam 
qoni zardobidagi albumin aerozolining 2 ml eritmasi puflanadi. Ingalyatsiya qilingandan so‘ng o‘pkani skanerlash 
boshlanadi, buning uchun bemor oldin orqasi, keyin qorni bilan muolaja I stoliga yotadi. Ingalyasion skanerlash 
163-rasm. 

---

145 
ketidan perfuzion skanerlash o‘tkaziladi. Buning uchun bemorning yotgan holatida tomiriga 1311 bilan 
nishonlangan albumin makroagryegati 7,4-9,2 mBk miqdorida yuboriladi. 
Sog‘lom odamning skanogrammasida RFP aerozoli havo yo‘llarida bir tekis tarqalganligi kuzatiladi, bu esa 
havo o‘tadigan yo‘llar normalligini ko‘rsatadi. 
Normada old va orqa holatda olingan ingalyasion va perfuzion skanogrammalar bir xil ko‘rinishga ega. 
O‘pkaning turli patologiyalarida olingan infuzion skanogrammada topilgan o‘zgarishlar perfuzion 
skanogrammada ham ko‘rinadi. Bular o‘rtasidagi farq shundaki, surunkali zotiljam, bronxoektaz va o‘pka 
emfizemasi bronxdan havo o‘tishining buzilish belgilari bilan kechadi. O‘pkada havo almashinuvi va qon oqish 
faoliyatining buzilishi qancha og‘ir bo‘lsa, nafas olish yetishmovchiligi darajasi shuncha yuqori bo‘ladi. 
O‘pkaning markaziy rak kasalligida olingan ventilyasion skanogrammada o‘pka maydonida har xil 
darajaga ega aerozol yig‘ilishi kuzatiladi, ular orasida radioaktivi kuchaygan joylar borligi aniqlanadi, bular 
qisman yoki butunlay obstruksiya borligini va bronx bekilganini ko‘rsatadi. Bronxdan qisman havo o‘tmaganida 
olingan skanogrammada RFP ning obstruksiya bo‘lgan bronxlar sathida ko‘p bo‘lgani, bronxlarning distal 
qismida radioaktiv holat kamaygani kuzatiladi. Bunday ko‘rinish va holat o‘pkaning markaziy rak kasalligida 
bemorlarning yarmisida uchraydi. Bronx obstruktsiya bo‘lib bekilganda uiing distal qismida RFP yo‘q, 
aniqlanmaydi. 
Ingalyasion skanerlashiing afzalligi shundaki, u bronxlar obstruksiyasi va o‘pka emfizemasini aniqlashga 
imkon beradi. 
Gamma-kamera yordamida ingalyasion va perfuzion ssintigrafiya qilish mumkin. Ingalyasion ssintigrafiya 
13CH yoki 59mTs bilan nishonlangan odam qoni zardobidagi albumin aerozoli yordamida o‘tkaziladi. 
Ssintigrafiya bemorni chalqancha yoki qorni bilan yotkizib qilinadi. Keyin bemor venasiga |311 bilan 
nishonlangan odam qoni zardobidagi albumin makroagregatining 9,2-14,8 MBk miqdori yuboriladi va yozish 
boshlanadi. Normada olingan ssintigramma, skanogrammaga o‘xshab RFP bir tekis tarqalgani va ko‘proq o‘pka 
markazi hamda atrof qismlarida yig‘ilgani kuzatiladi (164-rasm). 
Surunkali nospesifik zotiljam ssintigrammasida radioaktivligi kam (past) qismlar aniqlanadi. Shikastlanish 
darajasiga va jarayon joyiga qarab radioaktivligi kam qismlar o‘pkaning markazida yoki sirtqi joylarida bo‘lishi 
mumkin. Bronxoektazda bunday qismlar kattaroq bo‘lib ko‘rinadi. 
O‘pka rakida olingan stsintigrammada o‘pka maydoni toraygani, patologik o‘chokda sezarli darajada 
siyraklangani yoki RFP yig‘ilmagani aniqlanadi. 
Ingalyasion ssintigrafiya yordamida o‘pkada havo almashinuvi, bronxlarda havo o‘tish holati va ayrim 
qismlarida havo o‘tishi buzilgani to‘g‘risida ma`lumot olish mumkin. 
MUSTAQIL TAYYORLANISH UCHUN NAZARIY SAVOLLAR 
Nur bilan tekshiriladigan usullarga tavsif bering. 
Qo‘shimcha tekshirish usullariga tavsif bering. 
Nafas a`zolarining rentgen anatomiyasi va fiziologiyasi. 
O‘pka elementlarining normada va patologiyada tasvirlanishi. 
Qorayish (soya) va yorishish deganda iimani tushunasiz? 
Qorayish (soya) va yorishishni o‘rganish belgilarini ayting. 
O‘pka va plevra kasalliklarining asosiy rentgenologik belgilari. 
"Sharsimon" (yumaloq, oval) soya sindromini tasvirlang. 
"Total va subtotal" qorayish sindromini tasvirlang. 
"Chegaralangan" qorayish sindromi tavsifini bering. 
"O‘chok" soya sindromi deganda nimani tushunasiz? 
Disseminasiya sindromi deganda nimani tushunasiz? 
"Halqasimon" soya sindromi deganda nimani tushunasiz? 
Nafas naylaridan havo o‘tishining buzilish sabablari. 
Nafas naylarini tekshirishda qo‘llaniladigan rentgenologik usulni aytib bering. 
Nafas naylariga tushib qoladigan yot jismlar diagnostikasi. 
"Umumiy yorug‘lanish" dyeganda nimani tushunasiz? 
"Ildiz patologiyasi" deganda iimani tushunasiz? 
"O‘pka surati va uning o‘zgarishi" sindromi deganda nimani tushunasiz? 
Kasb kasalliklarining o‘pkadagi rentgenologik belgilari. 
O‘pka va ko‘ks oralig‘i a`zolarining kasalligini aniqlashda KT ning o‘rni. 
O‘pka maydonining keng yorug‘lanishi deganda nimani tushunasiz? 
Zotiljam, uning klinikasi va rentgenologik belgilari. 

---

146 
O‘pka abssesini aniqlash usullari va rentgenologik belgilari. 
O‘pka exinokokkining nur diagnostikasi va asosiy belgilarini ta`rifgab bering. 
O‘pka kistasi kasalligini ta`riflang va nur bilan tekshirish usullarini ayting. 
O‘pka rakini nur bilan tekshirish usullari va belgilarini ayting. 
"Kichik" rak deganda nimani tushunasiz? 
"Pnyevmokonioz" deganda nimani tushunasiz? 
Kasb kasalliklarini aniqlashda qanday dalillar kerak? 
Pnevmotoraks diagnostikasi va rentgenologik belgilari. 
O‘pka emfizemasi va uning rentgenologik belgilari. 
Plevritning nur diagnostikasi va turlarini ta`riflang. 
VAZIFALAR JAVOBI 
20-v a z i fa. 111-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. O‘ng tomonda o‘mrov 
suyagining oval shaklli, bir tekis aniq konturli, kattaligi 2x2,5 sm li kichrayishi aniqlanadi. P qovurgadan pastga 
qarab bir tekis intensivqorayish ko‘rinadi, uning yuqori konturi kiya. Chap tomonda kompensator yorug‘lanish 
kuchaygan. Yurak soyasi chap tomonga siljigan. 
Asosiy sindrom: sharsimon soya va subtotal qorayish. 
Xulosa: tuberkuloma va ekssudatli plevrit. 
21-v a z i f a. 112-rasm. Ko‘krak qafasining 2 holatdagi rentgenogrammasi. Rentgenogrammaning o‘ng 
tomonida o‘mrov suyagidan diafragma gumbazigacha bir xil intensiv, yuqori va pastki konturlari aniq qorayish 
aniqlanadi. Qorayish chapga siljigan ko‘ks oraligi a`zolari bilan birlashgan. O‘ng yon holatda qorayish sharsimon 
shaklga ega, konturi aniq. 
Asosiy sindrom: sharsimon soya. 
Xulosa: katta kista. 
22- v a z i f a.114-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. 
Rentgenogrammada o‘pkaning o‘ng tomoni pastki qismida chegaralangan, o‘ta intensiv, konturlari aniq va 
uchburchak shaklga ega qorayish aniqlanadi. Asosiy sindrom: chegaralangan qorayish Xulosa: o‘rta bo‘lak 
zotiljami (o‘rta bo‘lak sindromi). 
23- v az if a.Ib-rasm. Ko‘krak qafasining 2 holatdagi rentgenogrammasi: A - 
rentgenogrammaning chap tomoni pastki qismida yarim gomaloq qorayish aniqlanadi. Soya yurak va ildiz 
soyalari bilan birlashgan. O‘pkaning chap ildizi kengaygan; B - chap yon holatda ko‘rsatilgan soya sharsimon 
shaklga ega va diametri 6 sm gacha. 
Asosiy sindrom: sharsimon soya. 
Xulosa: chap o‘pkaning psrifyerik raki. 
24- v a z i f a.120-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. 
Rentgenogrammaning chap tomonida I1I-IV qovurgaaro sathida bir xil infiltrativ korayish aniqlanadi, 
uning asosi tashqariga qaragan va kengaygan ildiz bilap birlashgan. Qorayish fonida kalin devorli halqasimon 
soya aniqlanadi, kattaligi 4 sm gacha. 
Asosiy sindrom: halqasimon soya. 
Xulosa: chap tomonda paydo bo‘layotgan kovak (kaverna). 
25- v a z i f a.122-rasm. ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. 
Rentgenogrammaning o‘ng va chap tomoni yuqori qismlarida katta va qattiq soyalar aniqlanadi. Ularning 
kattaligi har xil. 
Asosiy sindrom: chegaralangan urug‘lanish (disseminasiya), 
Xulosa: uruglangan sil kasalligi. 
26- v az i f a. 125-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. 
Rentgenogrammada o‘pkaning ikkala tomonida o‘choqlarning diffuz urug‘lanishi aniqlapadi. 
Asosiy sindrom: diffuz disseminasiya. 
Xulosa: dissyemipatsiyali ikki tomonlama sil kasalligi. 
27- v a z i f a.126-rasm. Ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. 
Rentgenogrammada o‘pkaning pastki tashki qismidan tashqari, hamma qismida kichik o‘choqlarning diffuz 
urug‘lanishi aiiqlanadi, o‘pka ildizlari kesilgan. 
Asosiy sindrom: diffuz ikkiyoqlama urug‘lanish 
Xulosa: silikozning ikkinchi bosqichi. 
28- v a z i f a. 130-rasm. Ko‘krak qafasi va bo‘yinning old holatdagi rentgenogrammasi. 
Rentgenogrammada ko‘krak qafasidagi (o‘pka-bronx, bronx-traxeya, o‘mrov suyagining yuqorisi va 
bo‘ynidagi) limfa tugunlarining ohaklangani aniqlanadi, ular shakli va kattaligi har xil. 
29- v a z i f a.134-rasm. A - ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. 

---

147 
Rentgenogrammaning o‘ng tomonida P va IV qovurg‘alar orasvda oval shaklli, har xil, o‘rta zichlikka ega 
qorayish aniqlanadi, uning konturi aniq va o‘pka ildizi bilan birlashgan. O‘pka zonasida ko‘p petrifikatlar. 
Asosiy sindrom: sharsimon soya. 
Xulosa: tuberkuloma. 
B - ko‘krak qafasining old holatdagi rentgenogrammasi. 
Rentgenogrammaning chap tomoni ildiz zonasining o‘rta qismida o‘rtacha intensiv va noaniq konturli 
qorayish aniqlanadi. 
Asosiy sindrom: chegaralangan qorayish. 
Xulosa: chap tomonda markaziy zotiljam.