O’quv ishining shunday o’ziga xos axloqiy jihatlari borki, ular muallim bilan o’quvchi o’rtasidagi muomalaga bevosita yoki bavosita ta‘sir etadi. Masalan, ta‘lim jarayonida ishonchining o’z o’rni bor: o’quvchi muallim borayotgan bilimlarining to’g’riligi, haqqoniyligiga ishonadi, muallim bolaning bu ishonchiga munosib bo’lishi kerak. O’qituvchi ham bolalar uning aytganlarini hech ikkilanmay qabul qilayotganlariga ishonadi. Bu muomala metodining umumiy tamoyillaridan biridir. Respublikamiz maktablaridagi ta‘lim-tarbiya jarayoni o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro bir- birlariga ishonishlariga asoslanmog’i zarur. Muallim bilan o’quvchining muomala munosabatlari ijobiy xarakterga ega. Ishonch yo’q joyda ijodkorlik ham bo’lmaydi. Ishonch, hurmat, mehribonlik, xayrihohlik talabchanlikni inkor etmaydi, balki nazarda tutadi. Muallimning qattiqulligi va talabchanligi bolaga axloqiy ta‘sir o’tkazishning zarur shartlaridan biridir. Bolada hayotiy tajriba yo’qligi, irodaviy sifatlar yaxshi shakllanmaganligi tufayli ham muallim unga nisbatan talabchan bo’lmog’i darkor.
Pedaog kamchiliklarni bartaraf eta oladi, uning pedagogik talablarini bola bajarishi mumkin
Попустительский Демократический Ishonch yo’q joyda
ijodkorlik ham bo’lmaydi
Ishonch, hurmat, mehribonlik
xayrihohlik talabchanlikni inkor etmaydi
Muomala o’z mohiyati va tuzilishiga ko’ra
Muomala o’z mohiyati va tuzilishiga ko’ra murakkab axloqiy hodisadir. Unda kishining axloqiy ongi (motiv, istak, unga erishish yo’lini tanlash), axloqiy faoliyat (xatti-harakat), axloqiy munosabat (baholash) va kishining unga munosabati namoyon bo’ladi. Shaxsning niyati (mayli) zamirida uni u yoki bu maqsadga undovchi manfaatlar mavjuddir. Manfaatlar ijtimoiy va shaxsiy qimmatga ega bo’lib, ma‘lum bir ehtiyojlardan hosil bo’ladi. Insonning maqsadi doimo asoslangan bo’ladi. Sabab (vaj) muomala metodining, xatti-harakatining, qiliqning bir qismi bo’lib, biror harakatni bajarishga, uning yaxshi yoki yomon ekanligini baholashga asos bo’ladi. Motivlar (sabab, vaj) ijtimoiy qimmatli yoki xudbinlik xarakteriga ega bo’lib, ko’zlagan maqsadga erishish uchun vositalar tanlashga ta‘sir etadi. Lekin axloqiy maqsadga faqat axloqiy vositalarni qo’llash bilangina erishish mumkin.
