Ijtimoiy antropologiya

Shaxs rivojlanishida faoliyatnig o‘rni. 
Shaxs rivojlanishida 
irsiyat, muhit, tarbiya bilan bir qatorda inson faoliyati ham muhim ahamiyat 
kasb etadi.Bu degani inson qanchalik mehnat qilsa, uning rivojlanishi 
shunchalik yuqori boladi.Faoliyat jarayonida inson shaxsi, har tomonlama va bir 
butun, 
yaxlit 
holda 
rivojlanadi. Lekin faoliyatni maqsadga muvofiq amalga oshirishi uchun uni togri 
tashkil etish lozim. Lekin ko„p holatlarda shaxsning rivojlanishi uchun 
imkoniyatlar yaratilmaydi, tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy mehnat, bilish 
faoliyatlari 
cheklangan 
boladi. 
Osmir va ospirinlar faoliyatining asosiy turlariga oyin, oqish va mehnat 
kiradi. Ular yonalishiga kora bilishga doir, ijtimoiy, sport, badiiy, texnik, 
hunarmandchilik hamda shaxsiy qiziqishga kora tanlangan sohalardan iborat. 
Faoliyatning 
asosiyturi–muloqotdir. 
Faoliyat faol va passiv bo„lishi mumkin. Osmir faoliyati muhit va tarbiya 
ta‟sirida faollashishi yoki susayishi mumkin. Inson shaxsining rivojlanishida 
uning 
butun vujudi bilan sevib, oz imkoniyatlarini namoyon etib, mehnat qilish, o„zini 
shaxs sifatida ko„rsata olishi unda oz faoliyatidan qoniqish hosil qiladi. Uning 
ijtimoiy 
mehnatdagi 
ishtirokida 
faollik 
kozga 
tashlanadi. 
Talim jarayonida faollik oquvchiga bilimlarni chuqur va mustahkam 

---

egallashga, oz qobiliyatini namoyon etishga yollaydi. Bilishga bolgan faollik 
oquvchining 
intellektual 
rivojlanishini 
taminlaydi. 
Faollik korsatishning asosini esa hamma vaqt ehtiyoj tashkil etadi. 
Ehtiyojlarning xilma-xilligi faoliyatining ham turlarini kengaytiradi. Shunga 
ko„ra, 
oquvchining turli yosh davrlarida ularning faoliyati turlicha boladi. Tlim 
muassasasida hamma vaqt bir xil talab shaxs rivojlanishida ijobiy natija 
beravermaydi. Turli yosh davrlarida faoliyatning turlari va mohiyati ozgarib 
turishi kerak. Insonning ijtimoiy faolligi, qobiliyati barcha muvaffaqiyatlarining 
garovidir. Chunki har bir inson o„z mehnati, gayrati, intilishi bilangina 
faollashadi. O„qituvchi qanchalik yaxshi o„qitmasin yoki tarbiya bermasin, 
tarbiyalanuvchining ozi harakat qilmasa, rivojlanish muvaffaqiyatli kechmaydi. 
Zero,barcha ma‟naviy-axlohiy kamchiliklarning asosiy sababi ham insonning oz 
faoliyatini 
togri 
yolga 
qoymaganligidadir. 
Shuning uchun ham inson faoliyati uning rivojlanishi natijasi hamdir. Demak, 
shaxs faolligi asosida ijtimoiy faollik, tashabbuskorlik, ijodkorlik xislatlarini 
shakllantirish – uning shaxslik imkoniyatlarini namoyon etishi orqali faoliyatini 
rivojlantirish muhim sanaladi. Rivojlanishning yosh va oziga xos xususiyatlari. 
Muayyan 
bir 
yosh 
davriga 
xos bolgan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlar yosh 
xususiyatlari deb ataladi. Ana shu yosh xususiyatlarni hisobga olgan holda talim 
va tarbiya ishi tashkil etiladi. Shunda bola rivojlanishiga tarbiya ta‟siri kuchli 
boladi. 
Bolalarning tarbiyasiga togri yondashish, uni muvaffaqiyatli o„qitish uchun 
bola rivojlanishidagi turli yoshdagi davrlariga xos xususiyatlarni bilish va uni 
hisobga olish muhimdir. Chunki bola orginizmining osishi ham, rivojlanishi 
ham, 
psixik taraqqiy etishi ham turli yosh davrlarida turlicha boladi. Abu Ali Ibn 
Sino, 
Yan Amos Komenskiy, K.D.Ushinskiy, Abdulla Avloniylar ham bolani 
tarbiyalash 
zarurligini 
uqtirib 
otganlar. 
Bolaning oziga xos xususiyatini hisobga olish juda murakkab. Chunki bir xil 
yoshdagi bolalar ham psixik jihatdan turlicha bo„lishi mumkin. 
Masalan, korish va eshitish qobiliyati, faolligi, tez anglash, sust fikr yuritishi, 
hovliqma yoki vazminligi, sergap yoki kamgapligi, sergayrat yoki gayratsizligi, 
yalqov yoki tirishqoqligi, pala-partish va chala ishlaydigan, yiginchoqligi yoki 
ishga tez kirishib ketishi, qobiliyati kabilar nerv faoliyati tizimining tasiri bolib, 
oqituvchi 
yoki 
tarbiyachi 
ularni 
bilishi 
zarur.