Ijtimoiy antropologiya

funktsiyalar. Nikoh qoidalari. Nikoh, va ajralishlar. Oilaning tipik 
bo‘lmagan shakllari. Urug‘ va fratriya.
4.
 Emansipatsiya ziddiyatlari. Jahondagi feministik harakatlar
Zamonaviy dunyoda sotsiologlar oila masalalariga katta e'tibor berishadi, 
chunki oila har doim ustuvor ahamiyatga ega. Oilada inson ijtimoiy hayotga, 
yaratilish yoki buzilish manbai bo'lgan fazilatlarni olib keladi. Oila jamiyat 
faoliyatining asosiy, asosiy sharti sifatida xizmat qiladi. 
Oila - bu jamiyatning hujayrasi (kichik ijtimoiy guruh), shaxsiy hayotni 
tashkil etishning muhim shakli, nikoh ittifoqi va qarindoshlik, ya'ni er va xotin, 
ota-onalar va bolalar, aka-uka va opa-singillar, shuningdek, birga yashaydigan 
boshqa qarindoshlar o'rtasidagi munosabatlar. yagona oila byudjetiga asoslangan 
umumiy uy xo'jaligini boshqarish. 
Jamiyat rivojlanishi bilan, nikoh va oila o'zgaradi. Garchi oilaning asosi er-
xotin bo'lsa-da, lekin bir xil tom ostida yashaydigan, bitta xonadonni olib 
boradigan, bolalarni tarbiyalaydigan oilalar mavjud, ammo qonuniy ravishda 
ularning nikohi rasmiylashtirilmagan. Ota-onalardan biri yo'qolgan yoki ikkalasi 
ham to'liq bo'lmagan oilalar mavjud. Yadro oilalari mavjud (ota-onalar va 
bolalar birgalikda yashaydilar) va kengaytirilgan (er-xotin, bolalar, er-xotinning 
birining ota-onalari: bobosi, buvisi). Shunday qilib, hozirgi oilada biz o'tgan 
asrlardagi oilaviy munosabatlarning qoldiqlarini va kelajakdagi oilaning o'sib 
chiqishini ko'ramiz. 
Oilaning mohiyati uning funktsiyalari, tarkibi va a'zolarining rol 
o'ynashlarida namoyon bo'ladi. 
Oilaviy munosabatlar turlicha bo'lishiga qaramay, har bir oila bir qator 
funktsiyalarni bajaradi. Bular reproduktiv, iqtisodiy, iste'molchi, ta'lim va 
regenerativ funktsiyalardir. 
Oila sifatining muhim ko'rsatkichlaridan biri bu oila a'zolarining 
shaxslararo munosabatlari darajasi va sifati hisoblanadi. 
Oila tarkibi deganda uning a'zolari o'rtasidagi munosabatlar, jumladan 
qarindoshlik bilan bir qatorda ma'naviy, axloqiy munosabatlar tizimi, hokimiyat, 
hokimiyat va boshqalar o'rtasidagi munosabatlar tushuniladi. Oilalar avtoritar va 
demokratik bo'linadi. Bunga o'xshash narsa patriarxal, matriarxal va egalitar 
oilalarga bo'linishdir. Egalitar oilalar hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlarda 
etakchi o'rinni egallaydi. Oilada rolning o'zaro ta'siri - bu ba'zi oila a'zolarining 
boshqalarga nisbatan xatti-harakatlarining normalari va naqshlarining to'plami. 
Zamonaviy nikohning asosi shaxslararo munosabatlarning iqtisodiy yoki holati 
emas, balki hissiy tomonlari ham emas. 

---

Oila ijtimoiy institut sifatida quyidagi funktsiyalarni bajarishga 
mo'ljallangan: jinsiy tartibga solish; oila bajaradigan aholining ko'payishi; 
ijtimoiylashuv; hissiy, ma'naviy aloqa, sevgi va samimiy qo'llab-quvvatlash, 
hamdardlik va rahm-shafqatga bo'lgan ehtiyojni qondirish; iqtisodiy, maishiy 
funktsiyalar. 
Oila oilaning hayot tsiklini tashkil etadigan qator bosqichlardan o'tadi. Bu 
oilaning shakllanishi, ya'ni birinchi nikoh; bola tug'ilishining boshlanishi 
(birinchi bola tug'ilishi); bola tug'ishni tugatish (oxirgi bolaning tug'ilishi); 
"Bo'sh uya" (nikoh va oxirgi bolani oiladan ajratish); oilaning tugashi (bitta 
turmush o'rtog'ining o'limi). 
Kundalik munosabatlar jarayonida oilaviy hayot, er va xotin o'rtasidagi 
munosabatlar, ota-onalar va bolalar o'rtasidagi aloqalarsiz imkonsizdir. Oila 
aloqasi - bu oila a'zolarining bir-biriga munosabati va o'zaro ta'siri, ular o'rtasida 
ma'lumot almashinuvi, ma'naviy aloqasi. Oiladagi muloqot doirasi juda xilma-
xil bo'lishi mumkin. Ish, uy-joy, sog'liq, do'stlar va tanishlar hayoti to'g'risidagi 
suhbatlardan tashqari, u bolalarni tarbiyalash, san'at, siyosat va hokazolar bilan 
bog'liq masalalarni muhokama qilishni o'z ichiga oladi. 
Er-xotinning muloqotidan qoniqish ularning qarashlari, qadriyatlarining 
muvofiqligi 
darajasiga 
bog'liq. 
Hech 
shubha 
yo'qki, 
asabiylashish, 
nomutanosiblik, izolyatsiya va xarakterning boshqa salbiy belgilari - bu oilaviy 
aloqaning yomon hamrohlari. 
Er va xotin o'rtasidagi bajarilmagan munosabatlar yomon oqibatlarga olib 
keladi. Oilada o'zaro tushunishning yo'qligi ruhiy tushkunlik, begonalashish, 
psixologik va jismoniy holatning yomonlashishiga, insonning ish qobiliyatining 
sezilarli darajada pasayishiga olib keladi. Aloqada bo'lmaslik oilani buzishi 
mumkin. Muloqot madaniyatining asosiy tarkibiy qismlari - hamdardlik, 
bag'rikenglik, muloyimlik, yaxshi niyat. Oilada, kattalardan tashqari, bolalar 
ham to'liq muloqotga muhtoj. Muloqot bolaning shaxsiyatini shakllantiruvchi 
asosiy omillardan biridir. Ota-onalarning bolalar bilan aloqasi ularning to'liq 
rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega. Ota-onalar bilan aloqa qilish 
imkoniyatidan mahrum bo'lgan bolalar o'zini tutishning past darajasi bilan 
ajralib turishi, kattalarga nisbatan ularga nisbatan yuqori sezgirlik, o'z 
tengdoshlari bilan aloqa qilishda qiynalayotganligi isbotlangan. Bolaning oilada 
to'liq rivojlanishi va tarbiyalanishi uchun ota ham, ona ham zarurdir. Axir, 
bolalar onadan mehr-shafqat, muloyimlik, mehr-oqibat va odamlarga nisbatan 
sezgirlik, otadan esa jasorat, iroda, kurashish va g'alaba qozonish qobiliyatiga 
ega bo'ladilar. Shunday qilib, oila jamiyatning hujayrasi sifatida jamiyatning 
ajralmas qismidir. Jamiyat hayoti oila hayoti bilan bir xil ma'naviy va moddiy 
jarayonlar bilan tavsiflanadi. Jamiyat o'z oilalarida otalar va onalar bo'lgan 
odamlardan, shuningdek ularning farzandlaridan iborat. Shu munosabat bilan 

---

oilada ota va onaning roli juda muhimdir, xususan, oilaning tarbiyaviy vazifasi 
ushbu rollarning bajarilishi bilan belgilanadi. Axir, ota-onalar o'z farzandlarini 
mehnatga o'rgatish, kattalarini hurmat qilish, atrof-muhitga va odamlarga 
bo'lgan muhabbat, farzandlarimiz qanday jamiyatda yashashlariga bog'liq. Bu 
yaxshilik va adolat tamoyillariga asoslangan jamiyatmi yoki aksincha? Bunday 
holda, oilada aloqa juda muhimdir. Axir, muloqot jamiyatning a'zosi bo'lgan 
bolaning shaxsini shakllantirishning asosiy omillaridan biridir. Shu sababli, 
oilaviy aloqada axloqiy me'yorlar juda muhimdir, ularning asosiysi boshqa 
odamga hurmat. 
Oiladagi yomon aloqaning oqibatlari jamiyat uchun katta ijtimoiy zarar 
etkazadigan nizolar va ajralishlar bo'lishi mumkin. Oilalarda ajralishlar qancha 
kam bo'lsa, jamiyat ham shunchalik sog'lom bo'ladi. 
Shunday qilib, jamiyat (va uni katta oila deb ham atash mumkin) oilaning 
sog'lig'i bilan bir qatorda, jamiyatning sog'lig'i bilan ham mutanosibdir.